Başlık: ÜLTRAVİYOLE IŞINLAMASININ TAVUKLARDA RETİKÜLOSİT SAYISI ÜZERİNE ETKİSİYazar(lar):BÖLÜKBAŞI, Fahri;TANYOLAÇ, AttilaCilt: 25 Sayı: 1 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001197 Yayın Tarihi: 1978 PDF

A. Ü.Veteriner Fakültesi Histoloji - Embriyoloji

Kürsüsü ve Fi,:)'oloji Kürsüsü

Pr~f

Dr. Osman Hassa - Doç. Dr. Fahri Bölükbaşı

ÜLTRAVİYOLE

IŞINLAMASININ

TAVUKLARDA

RETİKÜLOsİT

SAYıSı ÜZERİNE ETKİsİ

Fahri Bölükbaşı* Attila Tanyolaç* *

The effect of ultraviolet irradiation on retieuloeyte

eount in the ehieken

Summary:

The eJfeet oL a single dose ultraviolet inadiation

witlz

an energ)' output of

95.5 X 10\

erg. em-

2•

sn-

1,

on retiel/locyte col/nts in21

Golden eomet hens was determined. Statistieal(v,

there was fol/nd no

signi-ficanee

between the mean reticulocyte percentages obtained initially

and at

24th hour af ter inadiation

(P

>

O . 05).

But, a deerease in hens showing a

higher initiat value (P

<0.05),

and an inerease in ones having a lower initiat

value

(P<O.OI)

were ohtained.

Özet: 21

Adet Golden eomet tavukta,

95.5 x iOJ

erli,. em-

2

.sn-" lik

enerjili tek doz ültraviyole ışınlamasının

retikülosit sa)'ımları üzerine etkisi

saptandı. Başlangıçta ve ışınlamadan sonraki

24.

saatte elde oll/nan ortalama

retikülosit yüzdeleri

arasında istatistikman

ö'nemlilik bulul1amadı (P

>

0.05).

Ancak, haşlangıçta )lüksek değer giiıteren talil/klarda bir azalma (P

< 0.05),

düşük değer gösterenleıde ise bir artış

(P.<o.oı)

elde edZldi.

Giriş

Ültraviyole ı~ınlarının, biyolojik sistemler üzerindeki etkileri uzun zamandanberi ara~tırılmakta olmasına karşın, tavuklarda dola-şım kanı retikülositlcrine İli~kin bir I)ilgiye rast1anamamaktadır. Kanatlı retikülositlerİnin fizyolojik normları haKkınaaki ı)ildirimıer de sayıca yetersiz ve uirı)iriylc az çok çelişkili bulunmaktadır. Hodgcs

* Doç. Dr. A. Ü. Veteriner Fakültesi Fizyoluji Kürsüsü. Ankara, Türkiye.

** Doç. Dr.

A.e.

Vcteriner Fakültcsi Histoloji ve Eıııbriyoloji Kürsüsü. Ankara, Türkiyc.

ıMı

Fa!,,"j Biiliikh"71-Attila Taııyolaç

(6), sağ!Jkll tanıK kaııiılda olguıılaşmamış alyuvarlara, hatta l)Lınların en ilKel tiplerine ra~lamanın olağan olduğunu, ancak I)u gibilerin çoğıımı retikülosit1erin oıuşturduğunu kaydetmektedir. Yazar, reti-küler yapıııın nllklcus çevresinde, çok saYIQ3 ince granüIlcrin dizil-mcleriyk oluşmuş ipliksel ağlarClan ~;urulu i)ir alan meydana g('tir-diğini, retikülosif olgunlaştıkça granüIlerinkayl)olduğunu f)ildirmck-tedir. Vauglıan ve arkadaşları (16) güvercinlerde retikülosit sayısını alyuvarların

% ı

2'si olarak bclirlerlerken, WiIls (i8) i)u oranın

%

10-60 arasında oynayal)ilCliğini savunmaKta, Peaı)ody ve Neale (I i) ise

%

ı

1-13 oranını kaydetmekteClirler. ~1agath ve Higgings (8), reti-külosit ortalamasını yaban ördeKlerinde

%

20 =ı= 0.67 olarak sapta-mışlar ve bunun alyuvar sayısı ve hemoglobin miktarıyla paralel-liğini öne sürmüşlerdir. i934 Yılında Orten (ıO), nukleusu I)Ldunan kanatlı, balık, kurbağa ve sürüngenlerin alyuvarlarınııı

%

12-100'-ünün saydam Dir retikiller madde ta~ıyal)ildiklerini yazmaktadır. Daha sonra Scherme! (13), aynı tür tavuklarda dahi retikülosit sayısının ayrıcalığına değinerek, tavuklar için

%

2.5- iO arasında bir ortalama Dildirirken, Dazan alyuvarların hemen yarısının vital gra-nülasyon gösterebiloiğ'ini de belirtmektedir. Lucas ve Jamroz (7) ise, tavuklarda retikülositlcrin oldukça ender olduğunu kaydetmek-teelirler.

Coates ve Marclı (3), kuluçkadan yeni çıkmış civcivde

%

35 olan retikülosit oranının dört aylıklarda, erişkinlerdeki normal değer olan

%

10'a düştüğünü, tavuk türleri arasında değişmeler saptadık-Iarını t)ildirmektedirler. Erişkiniere ait

%

iO'luk ortalama, Freeman (4) ilc Roıwrtson ve arkadaşlarınca da (I 2) doğrulanmaktadır.

Goranov ve Kovachishki'nin (5) civci" ve Bölükbaşı'nın (I ,2) tavuklarda, ültraviyole ışınlarının kanın l)azı ı)iyolojik ıarametre-leri üzerine etkileri konularındaki araştırmalarında retikülositlere değinilmemiştir.

Bu çalışmadan amacımız, Golden Comct ticari yumurta tıpı melez tavuklarda hem dolaşım Kanı retikülosİt normunu saptamak, hem de nir kez uygulanan ültraviyole ışınlamasının retikülosit yüz-desi üzerindeki etkisini incelemektir.

Materyal ve Metot

Araştırmamızda, fakültemiz Yem ~1addeleri ve Hayvan Bes-leme Kürsüsünce normal yumuı ta tavuğu rasyol1uyla beslenen, sağ-lıklı, bir yaşında 21 adet Golden Conıet, tİcari yumurta tipi melez tavuklar kullanıldı. Rctikiilositlcrin sayımı için şu prosedür izlendi (3):

CItraviyok l~ını"Il"'5ının T"vuklarda Retikülo,iı Sayı" Üzerine Etkisi 185

Sodyum klorürün

%

0.~5'Jik eriyiğinde

%

0.1 oranında Iıepa-rin (Choay) hazırlandı. Bu erİyjkıen, serbestçe aKmakla olan ibik kanının her santimetreküpü için, 0.1 ml kullanıldı. Böylece Iıepari-nize edilen kan,

%

0.85'lik sodyum klorür eriyiğinele

%

1 oranında Iıazırlanan parlak krezi] m,l\,isi (briIliant cresyl blue) eriyiği ile eşit miktarda karıştırıldı ve 25°C'lik bir Su banyosunda 30 dakika inhibe edildi. Özenle çalkalamak suretiyle homojen hale getirilen bu brı-şımdan yapılan sürme kan frotikri, taze hazırlanmış modifiye Wriglıt boyası ilc boyandı. Çin. haıırlanmJ~ frotilcrde, immersiyon objektifli ı~ık mikroskobu altında en az 1000 alyuvar sayılaraK retikülosit yüzdeleri bulundu.

l~ınlamada, 300 Watt'lık bir ültraviyole lamb,'sı (Osram, "Cltra Vitalux, GUl' 5:3) kuIlanıldı ve ışınlar, bynaktan 50 cm uzaklıktaki ve sadece üst tarafı açık kare prizma ~ekıinde olan mukavva kutudaki tavu.ğa,

ı

saat süreyle verildi. Buna göre üJtraviyole eneı:iisi, 95.5 x

103 erg. cm2.sn-ı niçiminde (2) uygulanmı~ oldu.

Retikülosit yüzdeleri her tavukta ışınlamadan önce ve ışınlan-dıktan 24 saat sonraki kan örneklerindc saptandı. Elde olunan bulgu-lar, istatistik değerlendirmelere tabi tutuldu (14).

Sonuçlar

Retikülositler, alyuvarlarla hemen hemen aynı büyüklükte olup, retikülerden çok granıiler yapı göstermekteydiler (Resim).

Tavukların, alyuvarlara kıyasla hesaplanan, yüzde retikülosit ortalaması, ı~ınlamadan önce 11.04

+

0.64, l~ınlam3dan 24 saat sonra ise 11.34 T 0.23 bulunmu~tur. Bu pek az farklıla~ma, istatis-tikman önemli görülmemi~tir (P>0.05). Işınlamadan sonraki bireysel değerlerin bazılarında artma, bazılarında ise azalma olduğu dik-kati çekmektedir. Buna göre tavuklar, ı~ınlamadan önceki retikülo-sit ortalamasına (i 1.04

+

0.64) göre,

)'üksek

ve

düşük

değerde olan-lar diye iki grupta slnıfJandırılmı~lardır. Bu grupları oluşturan tavuk-lara ait bireysel değerler ile bunların ortalamaları, standart hatala-nyla birlikte tabloda gösterilmi~tir.

Bulguları incelediğimizde: retikülosit yüzdesi başlangıç genel ortalamasının üstünde olan tavuk grubunda, retikülosit yüzdelerinin ışınlama etkisiyle genellikle azaldıklarını, buna kaqılık başlangıç değerleri dü~ük olan grupta ise arttıklarını görmekteyiz. Nitekim bi-rinci grupta ı~ırılamadan önce

%

13.13 ::;-

ı.

19 olan ortalama, ışınlama etkisiyle

%

ı

ı

.66

-f

0.34 değerine dü~ınektedir ki, bu

fark-186 Falı •.i Ilöliiklıaşı-Attila Taııyolaç

$1"

.J ,~., •

'

•.••.

}.

,r

Resim. Retikülositlcr (r). X 2000.

lılık

%

95 güven eşiğinde istatistikman önemli bulunmaktadır (t= 2.330). İkinci grup tavuklarda yüzde retikülosit ortalaması artışı (sırasıyla 8.74 =+= i .20 ve 10.98 :::;::::0.74), dah<ı da önemli bir fark-lılığı (P <0.01) vurgulamaktadır (t-=4.920).

TABLO - Işınlamaclan önceki genelortalamaya \ 1 i .04:;: O. (4) göre, yiiksek (n= ii) ve diişük (n~ 10) başlangı,,: retikülosit

yüzdesi gösteren tavuklara ait bireysel değerler \.e ortalamalar (x TC st. haıa)

%

ı

i .04'len fazla olanlar (I. grup)

Tavuk Işınlamadan Işınlamadan

No. önce sonra

% Il.04'len düşük olanlar (Z. grup)

Tavuk Işınlamadan Işınlamadan

No. önce sonra

3 4 9 10 ii lG 19 Toplam 13.2 15.2 17.7 i L. i lZ.3 IZ.7 13.3 IL.4 IL.Z IS.2 i L.

ı

144.4 10.6 13.3 IZ.Z 12.2 13.2 IL.2 Ir.8 10.0 13.Z 10.7 10.9 IZ8.3 6 7

ız

13 14 l'i 17 18 ZO Zi Toplam

ıo.

i IL.O 6.7 6Z 10.3 10.7 G.5 8.-1 9.0 8.5 87.4 12.5 IL.4 9.0 8.2 10.7 IZ9 9.0 IZ.8 13.7 9.6 I09.!l Ort. 13.13:1: 1.19 11.66:ı:0.:H Ort. Tartışma 8.7'1:::::

ı.zo

ıo.

98:r: O. 74

Tavuklarda retikülositler büyüklük bakımından alyuvarlara yakındırlar. Ancak retikülosit sitoplazmasında tipik yapısal farklı-lıklar bulunmaktadır. Retikülositlcr, özellikle nuklcus çevresinde ince granül topluluğu ya da bir ipliksel ağ ile karakterizedir. Bazılarında ipliksel ağ kaybolmuş, granüller sayıca azalmış ve daha dağınık bir görünüm kazanmışlardır. Bu sonuncular muhtemelen olgun erit-rosite yönelmiş retikülositlerdir (3,4,6,8).

Deneye alınan 21 tavukta ışınlamadan önce

%

6.2-17.7 arasında oynayan ve ortalama

ı

1.04 =f 0.64 değerini veren bir retikülosit yüzdesi saptanmıştır ki, bu bulgumuz literatürde tavuklar için bil-dirilenlere az çok uygundur (3,4,6,7,12,13).

Ültraviyole uygulamasından 24 saat sonraki kandan hazırlan-mış [rotilerde yüzde retikülosit ortalamasının (11.34 =1 0.23), baş-langıçtaki genelortalamaya (I 1.04

=r

0.64) göre pek değişn.ediği

ıRa

Fahri Br,Jiikhnşı-AııiLı T"11\"ulu(;

i4örüImü~tür. Bireysel değerlerin ı~ırılama sonucu gösterdiği deği~-mererin aynı yönde oIJmadlğl prensibiyle hazırlanan tabIoda da görü-leceği gibi, ba~lani4lçtaki yüksek değerlerin azaldıkları (P

<0.05),

dü~ük olanIarın ise arttıkları (P<::O.OI) anla~ılmaktadır.

Dltraviyole ı~ınının, tavuk kanının bazı biyolojik parametreleri üzerindeki etkisini inceleyen çalı~malarda (I ,2) retiküIositlere de-ğiniImemi~tir. Ancak sonııncıısunda (2) aIyll\'ar ve hemoglobinin, ba~hıni4lçta normalden az oIduklarında arttıkIarına, fazla oIduk-larında ise azaldıklarına dikkat çekilmektedir. Bu bulguların para-lelliği, ı~ınlama etkisiyle aJyuvarlarda ~ekillcnen azalma, ya da pek az da olsa artma biçimindeki bireysel değerlcrde, retikülositlerin katkısını düşündürmektedir. Nitekim Spode (I 5) ile Mietkiewski ve arKadaşları da (9) tav~anlardaki ı~ınlama denemeleri sonvcunda benzer kaıııya varmaktadırlar. vVajdowics ise (ı 7), ültraviyoJe etki-siyle sıçan IJöbreğinde eritropoetik ı)ir faktör yapımının uyarıldığını ve t)unun sonucu bir retiküIositoz saptadığını bildirmektedir. Mag-ath ve Higgim (8) tavuklarda, Vaughan ve arkada~ları (16) güver-cinIerde retiküIosit sayısının, aIyuvar sayısı ve hemogIobin miktarı ilc ili~Kili oIu~undan hareketle rctiküIosit sayısının critropoez için bir kriter oIabileceğini l)elirtirlerken, Wills (18) bunun doğru oIamaya-cağını savunmaktadır. Deneyimiz ko~ul1arında, bu açıdan nil' yoruma giri~meyi uygun bulmamaktayız.

Bu ara~tırmada uyguIanacak metodu saptamak amacıyla yap-tığımız ön çalı~malarda, memeli retiküIositlerinin boyanmaslIlda kuI-lanıIan supravitaI boyama yöntemiyle de preparatIar hazırlandı. Elde edilen olumlu sonuç üzerine, deneme süresince hu yöntemle de m<.l-teryaJ işIenmesi sürdürüIdü. Ancak, b!r metot çalışması biçiminde ayrıca ele alınacak olan bu bulgular, dcğerlendirilmeyi takiben ya-yınIanacaktır.

Teşekkür

Araştırmaml7da kullandığımız tavukları sağlamada göstcrdiği koIaylıktan ötürü Prof. Dr. ~\'1ahmut Akkılıç'a vc ]mlguların istatis-tiksel değerlendirilmesinde yardımlarını esirgcmeyen Dr. Ersoy Canküycr'e candan tqekkürlcrimizi sunarız.

Literatür

1- Bölükbaşı, F. (1976): Ültravi)'ole ışınlamasının LegllOm taıuklarda kan şekilli elementleri, lzemoglobil1 miktarı ve akyııvar formülü üzerine etkisi. A.D. Vet. Fak. Derg., 23 (1-2), 142-152.

2- Bölükbaşı,

F.

(ı

978): Oltravij'ole ışııılamaS111111tm;ulelarda kan

şe-killi elementleri, hemoglobil1 miktarı

1'e akyuvar formülü

ii<.erine etkisi

konusunda a)Jrıntılı fa/ı~malar.

A.ü.Vet.Fak. Dcrg., 25 (I),

163-174

3- Coates, V. and March, B.E.

(ı

966): Retindo(J'te

cOlmis

iıı

ıhe

chicken.

Poult. Sri., 45, 1302-/305.

4--

Freeınan, B.M.

(I

97

I):

The cor/Jııscles and the /)I!ysical

character-isıics ~/ blooff.

LLL

"PI!ysiologJ' and Hioehemistı)' o/Ihe Domesıie

Fowl."

D.J.Bell and

IL\1.

Freemaıı, eds. Vol. 2, ChalJter 33, Academir Press, London and New York.

5-

Goranov, N. and Kovachishki, Kh.

(ı

97

ı):

Iiflecls

~r

ultra-violet inadiation

on farm animals and poıdt1)'. II. Broiler chich,

Vetf-riner-Nomeditsinski Nauki (Sofia), 8 (1\0. 4), 17- 22.

6--

Hodges, R.D.

(1974):

The

Histolog)!

0/

the Fowl.

Acadcmic

Press, London, New York, San Francisko.

7- Lucas, A.M. and jaınroz,

C.

(J

96

ı):

Atlas ~/ Avian llematolog)'.

Agriculture Monograph 25. U.S. Dcpt. of Agriculturc. 3,4 ve 6 No. Lu literatürlerden alındı.

8-

Magath, j.B. and Higgins, G.M.

(ı 934):

The b100d of the

normal dııck.

Folia Hacmato!., 51, 230- 241.

9- Mietk~ewski, E., Kosınicki, B. and Naroznik,

K. (1968):

The influences of ultraviolel ra)'s

OTl

the nıımber and life span

i!/

eı)'th-rorytes in rabhits.

Acta Physio!. Po!., 19, 17

ı-.

179.

10-

Orten, j.M.

(1934):

The pro/Jerties and .ıigniji'cance of the

reticulo-c)'te.

Yalc J.Bio. Med., 6, 520-539.

11-

Peabody, W.A. and Neale, R.C.

(1933):

The pigeol1 as a

henıa-topoetic test animaL.

J. Am. Pharm. Assoc., 22, 1231- I 237.

12- Robertson, E.I., Fiala, G.F., Scott, M.L., Morris, L.C. and

Heuser, G.F.

(1947):

Response ~/ anemic C1licks lo pler~ylglutmnic

acid.

Proc. 50c. Exp. Riol. Med., 64, 441-443.

13-

Scherıner,

S. (1958): Die BLutm01pllologie der Laboratoriıımstier('.

Zweite Auflage, Johann Ambrosius Barth. Verlag, Leipzig.

14-

Snedecor, G.W.

(1956):

Staıisıical

Methods.

5th ccl., The 10wa

Statc College Press, Ames, 10wa.

15- Spode, E. (

i

954): Untersııchungell

über die Stralıleııreaktion

des

Blutes. I. Der Blutstatus

beim /taninchen

als Test jür

UV-Ei,!fluss

.

. Strahlcnthcrapie, 93 (I), 15-30.

190 Fahri Büliikbaşı-Attila T"ııyolaç

16- Vaughan, J.M.,

Muller, G.L. and Zetzel, L. (I 930):

The

response grain-fed

pigeons tu substalZees elfeethe

in pernieious alZemia..

Brit.

J.

Exp. Path., i

ı,

456-468.

17-

Wajdowics,

A.

(I 965):

E/feet

of

ı/v

raJs on the eı)'thrupoietie

aclivity of tlze kidnf!)!.

Folia Bio!. (Krakow), 13, 3 i7-321.

18- Wills, L.

(19:n): Spontaneous flueiuatiuns

in the reticuloC)'te eounts

inpigeon'sblood.

BriLJ. Exp. Path., 13,172-175.

Yazı

ı.

3.1978 günii alınmıştır.