ISSN 1015 3918
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
ECZACILIK FAKÜLTESİ
DERGİSİ
JOURNAL OF FACULTY OF PHARMACY
OF
ANKARA UNIVERSITY
Cilt / Vol : 2 6
Sayı/No : 1
Yıl/Year: 1997
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
ECZACILIK FAKÜLTESİ
DERGİSİ
JOURNAL OF FACULTY OF PHARMACY
OF
ANKARA UNIVERSITY
Cilt/Vol : 26
Sayı /No : 1
Yıl/Year: 1997
Ankara-1997
ANKARA ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ DERGİSİ
Sahibi: Prof.Dr. Seçkin ÖZDEN Editör: Prof.Dr. Feyyaz ONUR
Yayın Kurulu: Prof.Dr. Feyyaz ONUR (Başkan)
Prof.Dr. Nazire ÖZKAL Prof.Dr. Nuray ARI
Yrd.Doç.Dr. Meral TUNÇBİLEK Dr.Ecz. Gülbin ÖZÇELİKAY Uzm.Ecz. Yıldız ÖZALP
Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi dergisi yılda 2 sayı yayınlanır. Yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu dergi Chemical Abstracts (CA), Excerpta Medica Database (EMBASE) ve
Medicinal & Aromatic Plants Abstracts (MAPA) da indekslenmektedir.
Yazışma adresi: Ankara Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, 06100 Tandoğan - Ankara Tel: (0312)222 04 71 Fax: (0312) 213 10 81 e-mail: ankfarmj@pharmacy.ankara.edu.tr.
Ankara Üniversitesi Basımevi, 1997
JOURNAL OF FACULTY OF PHARMACY OF
ANKARA UNIVERSITY
Published by : Prof.Dr. Seçkin ÖZDEN Editor : Prof.Dr. Feyyaz ONUR
Editorial Board: Prof.Dr. Feyyaz ONUR (Editor-in-Chief)
Prof.Dr. Nazire ÖZKAL Prof.Dr. Nuray ARI
Assist.Prof.Dr. Meral TUNÇBİLEK Dr. Gülbin ÖZÇELİKAY
Yıldız ÖZALP, M.S.
Journal of Faculty of Pharmacy of Ankara University is published in semi-annual volumes.
All the articles appeared in this journal are published on the responsibility of the author.
This journal is indexed in Chemical Abstracts (CA), Excerpta Medica Database
(EMBASE) and Medicinal & Aromatic Plants Abstracts (MAPA)
Address: Ankara University, Faculty of Pharmacy, 06100 Tandoğan - ANKARA TURKEY Tel: +90 312 222 04 71 Fax:+90 312 213 10 81 e-mail : ankfarmj@pharmacy.ankara.edu.tr.
Ankara Üniversitesi Basımevi, 1997
İÇİNDEKİLER / CONTENTS
Nevin TANKER, Levent ALTUN - Türkiye'de Yetişen Ephedra Türleri Üzerinde
Farmasötik Botanik Yönünden Araştırmalar. Pharmaceutical Botanical
Investigations on Ephedra Species Grown in Türkiye. 1
Gülbin ÖZÇELİKAY, Figen ÇOK - Ankara'daki Eczane Eczacılarının HIV / AIDS
Konusunda Bilgi Düzeyleri ve Eğitim Gereksinimleri. Level of HTV / AIDS
Knowledge and Education Need of Community Pharmacists in Ankara. 13
Tayfun PANAYIR, Turhan BAYKAL - Scabiosa Rotata Bieb. (Dipsacaceae) Üzerinde
Morfolojik ve Anatomik Araştırmalar. Morphological and Anatomical
Studies on Scabiosa Rotata Bieb. (Dipsacaceae). 22
Asuman BOZKIR, Müge KILIÇARSLAN - Enemalar ve Enema Formülasyonlarında
Yeni Gelişmeler. Enemas and New Developments in Enema Formulations. 36
Ayşegül GÜVENÇ -Asparagus L. Türlerinin Taşıdığı Etken Bileşikler ve Kullanılışları
Ankara Ecz. Fak. Derg.
26 (1) 1-12, 1997 J. Fac. Pharm. Ankara 26 (1) 1-12, 1997
TÜRKİYE'DE YETİŞEN EPHEDRA TÜRLERİ ÜZERİNDE FARMASÖTİK BOTANİK YÖNÜNDEN ARAŞTIRMALAR*
PHARMACEUTICAL BOTANICAL INVESTIGATIONS ON EPHEDRA SPECIES GROWN IN TÜRKİYE
Nevin TANKER" M.Levent ALTUN***
** Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Botanik Anabilim Dalı ,06100, Tandoğan-Ankara ** Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Anabilim Dalı, 06100, Tandoğan- Ankara
ÖZET
Türkiye'de yetişen Ephedra (Ephedraceae) türlerinin (Ephedra major Host, Ephedra camylopoda C.A.Meyer ve Ephedra distachya Linne) ele alındığı bu çalışmada değişik yörelerden toplanan bitkilerin morfolojik özellikleri ve dalların anatomik karakterleri incelenmiş, türler arasındaki benzerlik ve farklılıklar tesbit edilip tanımada yardımcı olan karakterler saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ephedra, Ephedraceae, Kısmi çiçek durumu SUMMARY
In this research the Ephedra (Ephedraceae) species (Ephedra major Host, Ephedra campylopoda C.A.Meyer and Ephedra distachya Linne) grown in Türkiye were studied. These species were studied from the point of view of their anatomical characters.morphological characters and the anatomical characters of the branches, which were of help in determanition of these taxa..
Key Words: Ephedra,Ephedraceae,Partial inflorescence
* Bu çalışma "Türkiye'de Yetişen Ephedra Türleri Üzerinde Bir Araştırma " konulu Yüksek Lisans Tezinin bir bölümüdür.
2 Nevin TANKER , M.Levent ALTUN
GİRİŞ
Ephedra (Ephedraceae) türlerine yeryüzünde hemen her tarafta rastlanmaktadır. Bazı araştırıcılar sadece Akdeniz bölgesi için yerli olduğunu ileri sürerken bazıları da, Kuzey Afrika,Avrupa-Anadolu, Orta ve Doğu Asya, Kuzey Amerika ve Meksika ile Güney Amerika'yı , türlerin yetiştiği 5 bölge olarak benimsemişlerdir. Ephedra türlerine sıcak ülkeler dışında bazen daha soğuk bölgelerde, kayalıklarda da rastlanır; Avustralya'da da yetişmektedir (1,2).
Türkiye'de 3 Ephedra türünün (E.campylopoda. E.nebrodensis ve E.podostvlax) yetiştiği BOISSIER (1884) tarafından belirtilmiştir (3). Sonradan bu rakamda bir değişme kaydedilmemiş fakat bazı türler için sinonimler önerilmiştir.
E.nebrodensis Tineo, KRAUSE tarafından (1936) E.major Host var. procera (Fisch.et Mey.) Stapf olarak alınmıştır. Bu türün sinonimleri arasında E.procera Fisch. et Mey. de kayıtlıdır (4). T.BAYTOP (1958), Ankara ve Amasya'dan topladığı örneklerin E.major host var. procera olduğunu ; Trakya'da yetişen Ephedra'ları inceleyen A.BAYTOP (1972) ta bu yörede sadece E.major subsp. procera (Fisch. et Mey.) Markgr.'ın yetiştiğini işaret etmişlerdir (3,5).
E.podostvlax Boiss. CODDE ve CULLEN (1965) tarafından E.distachya' nın sinonimi olarak gösterilmiştir.Flora of Turkey (Vol.l)'de 3 tür kayıtlıdır, ancak türlerin üçüncüsü E.distachya 'dır. Aslında bu tür bir çok literatürde Avrupa'da yetişen türler arasında kayıtlıdır (6,7,8,9).
Ephedra genusunun bugün için Türkiye'de üç tür ile temsil edildiği kabul edilmektedir: E.major Host, E.campylopoda C.A.Mey. ve E.distachya L.(8).
Türkiye'de yetişen ve örnekleri aynı vejetatif dönemlerde , yani aynı yılın aynı mevsimlerinde toplanmış 3 türün; E.major. E.campylopoda ve E.distachya morfolojik ve anatomik özellikleri incelenmiş, türlerin birbirlerinden ayrılmasına yardımcı olan çarpıcı özellikler saptanmaya çalışılmıştır.
E.major ve E.distachya. aynı lokalitede beraber bulunabilen fakat birbirinden ayrılması zor olan türlerdir. E.campylopoda ise bu iki türden kolaylıkla ayrılabilir; kumsallarda yetişenlerde dallar yatık; duvarlarda,kayalarda bulunanlarda ise dallar sarkık,uzun,kıvrık ve esnektir.
MATERYAL - YÖNTEM Materyal
Bu üç türün yeşil renkli dalları, çiçekli ve meyvalı kısımları aşağıda belirtilen lokalitelerden toplandı. Usulünce preslenip kurutulduktan sonra teşhisleri yapılıp numaralandı,
AEF herbaryumuna kaldırıldı. Çiçek durumları ve meyvalar % 70'lik etanol içine alındı.E.majorAnkara-Çubuk barajı yamaçlar 900m. yükseklikten 10.8.1990, 1.3.1991, 1.4.1991, 25.5.1991, 7.6.1991, 8.7.1991 ve 15.8.1991; Ankara - Kırıkkale yolunun 60.km.'sinden 6.7.1991'de toplandı
Ankara Ecz. Fak. Derg. 26 (1), 1-12, 1997 3
(AEF; 16008,16009,16010,16011,16012,16013,16014,16018).
E.campylopoda ; İstanbul-Terkos barajının kuzeyi, kumullardan 20.10.1991 tarihinde; Antalya-Side-Manavgat- Serik duvar yıkıntılarından (çiçekli) 25-27,28.8.1991 tarihlerinde; Mersin-Silifke arası,
15.km'den (meyvalı) 30.12.1991 tarihinde toplandı (AEF; 15221,15877,15878,15879)
E.distachya Kayseri-Yılanlıdağ 1160m. yükseklikte, Sallıbayır mevkiinden 8.6.1991 ve 27.7.1991 tarihlerinde toplandı (AEF; 15814,16016).
Yöntem
Toplanan bitkilerin deskripsiyonları yapıldı . Farklı organların morfolojik karakterleri incelenerek (dalların şekli,yapısı; yaprak,çiçek durumları;meyva ve tohumlar) türleri birbirinden ayırmaya yarayacak özellikler çizimler halinde verilmiştir. Ayrıca genç ve yaşlı dallardan enine kesiler alıp histolojik yapıları incelenerek türlerin gösterdiği anatomik farklılıklar vurgulanmıştır.
Anatomik çizimler Leitz-Wetzlar marka prizma ile yapılmış, kesiler sartur reaktifı içinde incelenmiştir. Sklerenkima liflerinin çeper yapısı floroglusinol-HCl reaktifi ile de kontrol edilmiştir.Kesilerde saptanan epiderma,sklerenkima,polen tanesi gibi çeşitli elementlerin boyutları, Leitz-Wetzlar marka objektif ve oküler mikrometreleri ile ölçülmüştür.
SONUÇ-TARTIŞMA
İlk bakışta birbirine benzeyen E.major ve E.distachya türleri arasında bir çok farklılıkların olduğu görülmüştür. E.major'da hem subbasal, hem üst kısımlarda dallanma görülmektedir, dallar birbirine çok yaklaşmış, sık, ince ve yeşil renklidir; E.distachya'da dallanma yalnız subbasal kısımda görülmüş ve dalların birbirinden uzak, seyrek, kalın ve sarımsı renkte olduğu dikkate değer bulunmuştur. Riedl tarafından dalların 0.7-lmm hatta 1.2 mm kalınlıkta olduğu vurgulanmasına rağmen (10), bizim değişik mevsimlerde topladığımız örneklerin tüm kademelerinde (dipten itibaren
lnci,2nci,3ncü internodyumlarında) yaptığımız ölçümlerde dallların çapının 1 mm'yi aşmadığı görülmüştür (ölçümler 1/100 duyarlı kompasla, her tür için 10'ar kez ölçülüp ortalaması alınmıştır).
E.major'da yaprakların oluşturduğu km, genç dallarda 2 mm'ye kadar ulaştığı, tüp biçimini aldığı ve lobları az derin olduğu görülürken (Şekil la), E.distachya'da yaprak kını 3 mm boyunda ve daha derin lobludur (Şekil lb),(Tablo 1).
Erkek çiçek durumlarındaki çiçek sayısı RIEDL tarafından 6-8 olarak verilmiş (10) , çiçeklerin sapsız olduğu belirtilmiştir; E.major materyalimizde ise kısa saplı ve 5-6 çiçekli durumlar tesbit edilmiştir. Çiçek durumları basit olup 3-4 mm boyundadır; stamenler periantın içinde gizlenmiştir (Şekil lc veld); çanak şeklinde 3-4 brakte çifti bulunur. E.distachya'da ise bu tür için karakteristik üçlü kısmi durum görülmüştür; ayrıca çiçekler (14-18 ve 8-10 gibi) çok sayıdadır (Şekil le); saplı ve derin bir çanak biçiminde 8-10 brakte çifti bulunur (Tablo 2).
4 Nevin TANKER , M.Levent ALTUN
Dişi çiçekler E.major'da tek başına, 4 mm boyunda ve ovoittir (subsp. procera'da ise uzun eliptik-ovoit) (Şekil 2a ve 2b). Meyvanın 3 mm büyüklüğünde olması, tek tohum taşıması da bu tür için karakteristik özelliklerdir (Şekil 2c). Oysa E.distachya'da dişi çiçek durumları demet halinde olup (Şekil 2d), meyva küremsi ve kırmızı renklidir, 2 tohum taşımasıyla da E.maior'dan kolayca ayırtedilebilmektedir (Şekil 2e),(Tablo 3).
Bu iki türden çok farklı görülen E.campylopoda yetiştiği ortama göre ya yere yatık veya daha çok sarkık bir çalıdır . Boyu 1.5-2 m'ye ulaşmaktadır. Alt dallar vertisillat demetler halinde olup , yer yer seyrek veya sık olarak dizilmiştir.Genç dallar uzun,esnek,tel gibi, kıvrık ve sarkık olup, yeşil renkli dalların çapı, dip taraflarda 1.55 mm, uca doğru 1.2 mm kadardır, üzeri ince derin çizgili, küçük ve sık papillidir. Vertisillat dizilişli, ekseriya geriye dönüktür.
İnternodyumlar 25-55 mm kadardır; dalların öz kısmı hem genç hem de yaşlı dallarda beyaz renklidir. Yapraklar dekusat dizilişli, kısa ve yayvan bir çanak biçiminde, bir kın oluşturmuştur; boyu 2 mm, genç dallarda 1 mm'ye kadardır, lobları gençken akut, yaşlılarda düzensiz kısa dişlidir (Şekil 3a),(Tablo 1).
Erkek çiçek durumları 3-5 tane ve kısa saplı olup noduslarda vertisillat dizilmiştir; herbirinde 10 kadar erkek çiçek bulunur. Bir erkek çiçek durumu, uzun-ovoit ve 3-4 mm boyundadır (Şekil 3b); kayık şeklinde 7-8 brakte çifti bulunur. Periant uzun-obovat , yassıdır. Stamen 5-8 tane olup perianttan dışarı epeyce uzanan bir demet görünümündedir. Tabandaki brakte çiftleri çiçek taşımaz(Tablo 2).
Dişi çiçek durumları 2-5 tane ve saplı olup noduslarda demet halinde toplanmıştır. Tek bir dişi çiçek durumu elipsoid-ovoid olup 7-8 mm boyunda ve kısa saplıdır (Şekil 3c). Meyva 8-9 mm boyunda,7-9 mm çapında pembe-kırmızı renkli,sulu, etli, yalancı bir meyva olup taşıdığı 2 tohumdan biri daha iyi gelişmiş, ovoit,tepede sivri; diğeri az gelişmiş ve kaşık gibi çukur, tepede daralan ve sivrilen ovoittir (Şekil 3d),(Tablo 3).
Türlerin genç ve yaşlı dallarının anatomik yapısı incelendiğinde kostaların ve papillerin belirgin olması E.distachya ve E.campylopoda için karakteristiktir. E.major'da yüzey hemen hemen düzdür. Mezokortikal sklerenkima demetleri E.major'da seyrektir, perimedülar sklerenkima demetlerine de rastlanmıştır. Her üç türde de stomalar odunlaşmış çeperli olup kserofitik tiptedir. Kabuk kısmı, çeperi ince veya az kalınlaşmış, 6-9 sıra parenkima hücresinden meydana gelmiştir; epidermal, mezokortikal ve perisiklik sklerenkima demetleri ile billurlar karakteristik elementlerdir. Epidermal sklerenkima demetlerindeki liflerin çeperi çok kalınlaşmış fakat odunlaşmamıştır; demetler E.distachva'da tepesi merkeze doğru uzamış uzun üçgenler şeklindedir. Mezokortikal sklerenkima demetleri küçük hücreler halinde veya E.campylopoda'da olduğu gibi ışınsal yollar halindedir. E.campylopoda 'da çeperi odunlaşmamış, major'da ve distachya 'da ise çeperi odunlaşmış liflerden oluşmuştur.
Ankara Ecz. Fak. Derg. 26 (1), 1-12, 1997 5
Şekil 1: a) E.major'da yaprak kını(xl0), b) E.distachya'da yaprak kını(xl0), c) E.major'da erkek çiçek
durumu taşıyan dal(x7), d) E.major'da tek bir erkek çiçek(xl0), e) E.distachya'da 3'lü kısmidurum(xl0)
a
b
d
e
6 Nevin TANKER , M.Levent ALTUN
Şekil 2: a) E.major'da dişi çiçek taşıyan dal(xl2),b) E.major subsp.procera dişi çiçekleri, c) E.major'da
meyva(x20) ve tohum(xl0), d) E.distachya'da dişi çiçek durumu(x8), e) E.distachya'da meyva(xl0) ve
tohum(x20)
b
a
c
d
Ankara Ecz. Fak. Derg. 26 (1), 1-12, 1997
Şekil 3: a) E.campylopoda'da yaprak kını(x8), b) E.campylopoda'da erkek çiçek durumu(xlO),
c) E.campylopoda'da dişi çiçek durumları(xl0), d) E.campylopoda'da meyva(x6) ve tohum(x9)
a
b
c
Nevin TANKER , M.Levent ALTUN
Perisiklik sklerenkima demetleri floemin dışa bakan tarafında dar bazen 2(-3) sıra liften meydana gelen bir
ay şeklindedir; çeper, E.campylopoda'da odunlaşmamış, diğer iki türde ise odunlaşmıştır (Şekil 4),(Tablo4).
E.major var. procera ve E.distachya subsp. distachya'da perimedülar sklerenkima lifleri bazen tek başına, bazen 2 veya 3-5 liften oluşan demetler halinde bulunduğu halde bizim incelediğimiz E.maior'da bu liflere rastlanmamıştır.
İletim demetleri, ince çeperli floem ve aralarında ezilmiş keratenkima ile çeperi çok kalınlaşmamış fakat odunlaşmış ksilem dokusundan meydana gelmiştir; kambiyum çok belli değildir. Öz, merkeze doğru gittikçe büyüyen,izodiyametrik ve ince fakat odunlaşmış çeperli hücrelerden oluşmuştur(Şekil 4).
Tablo 1. Ephedra Türlerinin Morfolojik Özellikleri ve Karşılaştırmalar
Ephedra Türleri Bitkinin boyu Bitkinin görünümü Dalların sekonder dallanması Dalların durumu Dalların rengi Dalların çapı Dalların yüzeyi Yaprakların boyu,şekli Yaprakların lobları Yaprakların rengi E.major 50-100 cm dik, vertisillat hem subbasal hem üst dallarda birbirine çok yakın yeşil/koyu yeşil 0.5-0.9 mm hemen hemen düz papil belirsiz 2 mm, tüp 1/4
sarımsı veya açık kahve
E.distachya 20-50-100 cm dik, opozit yalnız subbasal birbirinden ayrı ayrı sarımsı yeşil 0.6-1.6 mm kuvvetli çizgili papil belirgin 3 mm, tüp 1/3- 1/4 sarımsı yeşil E.campylopoda 150-200 cm yatık/sarkık/ vertisillat/ opozit hem subbasal hem üst dallarda tel gibi kıvrık yeşil 1.2-1.5 mm az derin çizgili papil az belirgin 1-2 mm, çanak 1/2 açık kahve-esmer kırmızı
Ephedra campylopoda örneklerinin toplanmasında büyük yardımlarını gördüğümüz Prof. Dr. Filiz-Ali H. MERİÇLİ'ye (İ.Ü.Eczacılık Fakültesi Farmakognozi ABD) burada da teşekkür etmek isteriz.
Ankara Ecz. Fak. Derg. 26 (1), 1-12, 1997 9
Ephedra distachya (x140)
Ephedra campylopoda (x100)
Şekil 4 : Ephedra dallarının anatomik yapısı; (e) epiderma; (es) epidermal skl. demeti ; (ms) mezokortikal skl. demeti; (ps) perisiklik skl. demeti; (f) floem; (k) ksilem; (ö) öz.
10 Nevin TANKER , M.Levent ALTUN
Tablo 2. Ephedra Türlerinde Erkek Çiçek Durumları Ephedra Türleri Boyu Şekli Durumdaki çiçek sayısı Periant Stamen Sayısı Filament Polen Taneleri Brakteler E.major 3-4 mm ovoid 5-6 orbikular 5-6-7 az çıkmış/çıkmamış 23x36 ,ağsı süslü,5-6 kostalı
çanak şeklinde, 3-4 çift
E.distachya 5-10 mm uzun-ovoid,kısmi durumlu 8-10,14-18 orbikular 8 uzun/çok çıkmış 27x40 ,ağsı süslü,5-6 kostalı
saplı ve derin bir çanak biçiminde, 8-10 çift E.campylopoda 3-4 mm uzun-ovoid 7-8 uzun-obovat 5-6-8 az çıkmış 23x33 ,12 dilimli
kayık şeklinde, 7-8 çift
Tablo 3. Ephedra Türlerinde Dişi Çiçek Durumları EphedraTürleri Boyu Sapı Brakte Çifti Çiçek Sayısı Mikropil Şekli Meyva Tohum E.major 4 mm,ovoid uzun saplı 2 çift tek kısa , düz ve gizli 3mm,hemen hemen küremsi kırmızı renkte 1 tane, 3 mm E.distachya 8mm,elipsoid silindirik kısa saplı 3-4 çift 2 çiçek burgu gibi kıvrık, yarıktan çok çıkmış 6 mm,küremsi pembe-kırmızı renkte 2 tane, 6mm E.campylopoda 7-8mm,elipsoid uzun saplı 2 çift 2 çiçek çengel gibi kıvrık, yarıktan az çıkmış 8-9 mm ovoid pembe- kırmızı renkte 2 tane, 7 mm
Ankara Ecz. Fak. Derg. 26 (1), 1-12, 1997 11
Tablo 4. Ephedra Dallarının Anatomik Özellikleri TÜRLER Epidermal skl.demeti sayısı demetteki toplam lif demetteki lif sayısı(enine) demetteki lif sırası demetteki lif çeperi Mezokortikal skl.demeti sayısı demetteki toplam lif demetteki lif çeperi Perisiklik ski. demeti sayısı demetteki toplam lif demetteki lif çeperi Perimedülar ski. demeti E.major 24-30 12-28 3-4 7-9 odunlaşmamış 25-35 2-8 odunlaşmış 8 8-10 odunlaşmış yok E.distachya 28-32 20 2-4 10-11 odunlaşmış 24-30 2-12 odunlaşmış 8 5-10 odunlaşmış yok E.campylopoda 26-40 3-17 2-5 4-6 odunlaşmamış 40-100 2-5-8 odunlaşmamış 8 5-6 odunlaşmamış tek tük odunlaşmış
12 Nevin TANKER , M.Levent ALTUN
KAYNAKLAR
1.Harder, R, Stasburger's Textbook of Botany, Logmans, Green and Co. ltd., London,pp.615-618 (1965).
2.Lawrence,H.M., Taxonomy of Vascular Plants, The Macmillan Company, NewYork,pp.368-369
(1951).
3.Baytop,T." Ephedra major Host var. procera Üzerinde Farmakognostik Araştırmalar" İst. Üniv. Tıp Fak.
Mec, 21, 518-526, (1958).
4 Jackson,B.D., Index Kewensis, Vol.1, At The Clarendon Press, Oxford,pp.834-844 (1960).
5Baytop,A. and Argöksel,H." The Genus Ephedra in Turkey- in Europe" J.Fac. Pharm. Istanbul ,8, 55-62, (1972).
6Bonnier,G., Flore Complete'le de France Suisse et Belgique, Tome:12, Librairie Generale de
1'Enseignement, Paris,p.87 (1934).
7.Coste,H.L., Flora de la France , Tome:3, 2nd tirage, Librairie des sciences et des arts, Paris,pp.278-279 (1937).
8.Davis,P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol.1, Edinburgh University Press, Edinburgh, 12 (1988).
9Trease,G.E. and Evans,W.C.,Pharmacognosy,12th ed., Language Book Society, Oxford,pp.565-566
(1983).
10.Riedl,H., Notes on Ephedra, Notes R.B.G, Edinburgh, 38(2),pp. 291-295, (1980).
Başvuru tarihi: 25.03.1997 Kabul tarihi : 29.05.1997
