A. O. Vet. Fak. Dug.
40 (3): ~79-~91 1993
TAVUKLARDA VİT AMİs C VE ACTH UYGULAMALARININ BAZI KAN
PARAMETRELER'_ İLE PLAZMA VİTAMtN C VE
GLlJH:OZ DÜZEYİNE ETKİLERİ
ş.
Hatıpoğlu' B. Emre'Einfluss von Vitamin C-unc ACTH-Gabcn auf eımge Blutparametern,
Plasmavitamin C-und Glukose Spiegel bci Hiihnern.
Zusammenfassung: lıi ({tr wrhi'gmdw ArlJeit wurrie dm mö:ır,-hchm, pusitic'CIt Fiıt}hiSJ iJon Vitaıııin C ([Lt) cil..ige Blııt/J(Jmmrtml, dm PLasmaglukose-sowie Plasmauitami7: C-Spiegel, bei den Legelzydbriden im Altn 13-17 vVocheıl, un/er ('.\jJerimClltellen ,)'tress--fledii:gungen ııntasııcht.
Die Tiere wurden in die Iluutrull-b<.w. Versuclısgruppe eingı'teilt. Die Tiere, die in der Versuchsgmj)pe waren, wurden ,) Tage lang mit Vıtamiıı
C und in der Kontrollgruppe wurdcıı die Tiere nur mit % O.~) NaCL Lösııng behandelt. A,ı dem fulgcndm Tag wıırde alle Tieren I..m. ACTH verabre-icht. Bti jeden Verslllhstieren wıırdeıı Blutprobm 3 Stundfll nach der Appli-kation i'Oh ACTH Ciltı:ommm und die
~ı
"erte wurrien mit den Anfangswl'lten i'erglichen .Der Gabe von ACTIl bei der Kontrol1gmptJe die GesamtLeuko.:,.ıtenzahl, Asiduphilen.~lıhL, die reLatiwl ;:'ahl uon PSl'lIdoeosiTioplıilen, die Il! L Ratio und die Koıı_:entration von Plasmaglukı7se stcts signifikant erfıijhte, waehr!'ııd die Veraendeızmgen br:i diesen Parametem da Versııchsgmppe ıwch wenigrr signifikant waren und der Anstieg der GesamtlclIko::;ytc71;;.ahl 7licht signiJikan! war. Die rdati,!C71 <ahl uon J)mplw~}'ten und eosinophilerı Grahıılo::;y!en zeig!en wiederum bei der KontrotlgrulJpc einw sıgılifikaııteTi Ahstirg. Waehrend siılı der Vitamin C-SpiegeL bei der Versuchsgruppe wegen des Ladens von
Vitamin C signiJikant erhö'h!e, ;::eigte cr bei der li.'on!rollgruppe wwige sig-niJikan!e Frhiihııng.
Aı!fgı-lmrl dcr z:orlicgouım Untt'lsın/:ungsergelmisscn i71s{;eso7ld,!re der Erhöhııng von asidoIJhilf/: hlıko{Jtcn, JIi L Hatio, Gesamtlruko.~ytC7l,:aiıl
ıAyııı b'lŞI,klı doktor:>. (ezind,"n i)zC'lbuııiş obn bu ,:;~Iışnı'li\.C'. !\raşıırm:ı Fonunca 90 _30.00 _24 ııolll projC' i!C' dcsıcklC'nnıişıİr.
2 Dr., :\.U. \'C'(C'riııcr F"kii!tc,İ Fizyoloji !\n"bilim Dalı, Anb,.".
1BIl ş. HATIPO(ilU - B. EMRE
ıınd Plamıaglııkose-Spiegrl lıei der Koııtrullgruppe laesst sich erkeııııen, dass
dit' Aı/weııdung ,'0I1 Vitamin C einen positwC1l Fffekt auf die Versuchsgruppe,
dil' sidı unter Strtss-Situati~ncn bejinden, aU.ıübte.
Özet: Rıı çalışmada (,'--citamini taki)~resinin dfllf:Ysel stres oluşturulan
tamklarda stres tablosuna olan muhtemrl po:itif etkısi incelenmiştir.
İki grup ii.:erinde 'yürütülcu (alışmada deıw)' grubundaki tavuk/ara beş
gün süre ile C--('itaminı, kontrol grubundakilere ıse sadece serum fi.0'0/~jik
ı~rgulanmıştır. Altmcı gün her ikı gruba da ACTH (lu'ekte edilcrek :) saat
sunra toplanan kan örnekleriTide ba::.ı kan jJarametre!eri ile plazma gb/kozu
i'C pla::.ma C-dtamini dü:.:.ryiııdealıışan de/i,işimlcr inulelimiştir. Araştırmada
13--17 haftalık Hisex Rrown )umurtaCl hibridleri kullanılmıştır.
Asidofil Sl!Vlsı, luteroIillerin )"ii.(de oranları ilc H
i
L ara/,ı ve plazmaglukozu düzeyinde kontrol grubunda doima daha fa.:la olmak ıi;::.creher iki
grupta da istatistiksel önemde artışlar göriilmüş olup total liikosit sayısındaki
artı~ sadete kontrol grubunda istatistiksel iinem taşımaktadır. Lenfasit i'e
eo::.iııofillerinyii.:de oranlarında yine kontrol grubunda daha lada olmak ü.:ere
hdirgin düşüşler gözlmmiştir. Pla::.ma gluko:.:.ıı dü.:f)'l, lenfosit ve
hetero-filleriu 'yii:.:.deoranları, lökosit s{yısıı i:C J J
i
L oranı da gruplar arasır..daönemli farklılıklar göstermektedir. Plazma C-vitamini dii::.e...l'ikontrol grubunda
çok az yükselirkm, denf)' grubunda C-iiitamini )'iiklemesindw dola)'ı daha
fada iincmde )'ükselme göstermiştir.
Kontrol grubundaki toplam lökosit sayısı ile jJla<.magluko:.:.u düzeyiı.deki
uc ii::.ellikle asidofil sa)'ısı ile 111L oranındaki )'ükselme stresin ölçüsü olarak
kalml edilai,ii,inde, C-vitamininin strestl' bulıl7lan dene)' grubunda hafifletiei
etki göstermiş olması gerekmektedir.
Giriş
Sdye tarafından (48), stres oluşturan {iıktörler ile organizmanın savunma reaksiyonları arasındaki kaqılı klı etkilc~im olarak tanım-lanan stres, homeostatik dengesini bozmaya yönelik etkenlere maruz kalan organizınanın homeostatik dengeyi yeniden kurmak amacıyla kendisinde oluşturduğu hiyokimyasal, fizyolojik ve davranı~sal deği-!tikliklerin tümü olarak da tarif edilmekte'dir (56). İklim, çevre, bes-lenme, anestezi gihi fiziksel etkiler, hastalıklar \'C psikolojik faktörler
başlıca stresörterdir (29, 56;,.
Kanat/ılarda stresörlen~ verilen cevaplar sİnirsel ve hormona! sistemlerin işbirliğine bağlı olup sinirse! sistem; hipotalamus,
post-TAVUKLARDA VjTAMjN C VE ACTl-1 UYGULAMALARI... ~nı
ganglionik nöronlar ilc adrcnal medullar dokuyu, Iımınorıa! sistem ise hipotalamus, hipofiz ön lobu ve adre'nal karteksi içermektedir (52, .'13).
Stres olgu:;ıı; alarm reaksiyonlan, adaptasyon fazı ve tüken.ıne devresi dmak üzere iiı; fitzda ifl.celcrı.m'.'ktedir (9, +8). Aların safha-sında uyarılar bir sinirsel-hormonal faktör olan CR F' niıı (Cort i-cotropine Releasiı'.g- Factor) hipotalamusta üretimi ve Imakılmasını artırmaktadır. CRF, hipofizeal portal damar sistemi aracılığı ile hipofiz ön lohuna u ia~arak ACTH sentezi ve bırakılınasını artırıcı yönde etki gösterir (I
+,
52). ACTH ise adrcnal korteksele glııko-kortikoitlerin sentez ve bırakıııınını artırmaktadır (52). Adrenal medulladan salırı.ar_ adrep.alin ve sempatik sinir uçlarından salınan, noradrenalin aracılığı ilc kalp atım sayısı ve kan basıncı artmakta kan deri ve iç organlardan, öncelikle iskelet kaslarına dağıtılmakta, solunum hızı artmakta ve kan ~ekeri imi yükselme göstermektedir (14, 50). Sinirsel sistemin uyarılara cevap \"Crebilmesi için eneıji üretiminin artırılması gerekmektl'dir. :\ön~jenik aminlcr eneıji reaksiyonlarında etkili olan hepatik adenilsiklaz aktivitesini stimııle ederek karaciğerde glukojenin glukaza diinüşümünii ııyaı maktadır (52, 53).Alarm reaksiyonlarını ortaya çıkaran nyaranın devamlı etkili olması halinde organizma adaptasyon devresine girer (9). Bu fazda ağırlıklı ve önemli olan, ACTH'nın hipofiz ön lobundan bırakılımı-nın ve üretim yeri tüm adrenal dokuya dağılmış bulunan (50, 56, 58) kortikosteronu n üretimi ve bırakılımmın artmış olmasıdır (I 4). Kortikosteron kanatlılarda en önemli steroit olarak kabul edilmektedir (4, 48). Evcil kanatlılarda adrenal korteks dokusunda oluşan glu-kokortikoitlerin adrenal medullaya geçerek burada noraclrenalinin ad renal ine dönü~ümünü düzeelediği bildirilmektedir (I, 14). Dola-yısıyla adrcnal medulla evcil kanatlılarda bu faz boyunca da aktif kalmaktadır. ACTH'nın bir ddalık stimulasyonundan sonra kart i-kosteroitlerin üretim hızları bir saat içinde önemli ölçüde artmak-tadır (52). Adrenal h.rteksin sürekli uyarılması kortikosteroitlerin dola~ımda sürekli yübek kalmasına yol açarak, kardiyovaskülcr ve gastrointestinal hastalıklar ilc hiperkolcstercmi, metaholik bozuk-luklar ve immunolojik fonksiyonlarda değişikliklere mdm olup (5:i) yangısal olayları baskılamakta ve lcI'Jositlcre bağlı savunına reak-siyonlarını yava~ıatır.aktadırIar (50). Adaptasyoı'. f;ızına ayrıca lenfoit doku kitlelcrinde azalma, hipofiz ön lobunun büyümesi, adrenal bezlerin hipertrofisi ilc adrenaIlcrden kol('steroli.in ve C-vitamininin
:182 ş. HATIPOGLU - R. EMRE
kaııa v(TiImesi de ı'~Iik etmektedir (14, 53, :"18). DoIa~alı kanda kıılositlerin sayısı azaImakta, heterofillerin veya nötrofil granülosit-lerin sayısı artmaktadır, 14, .'/3, ;)8). Eozinofil granüIositlerin yıkı-ınının artrnasına bağlı oIarak eozinopeni ve ayrıca bazopeni de bil-dirilmiştir (20). Stres hallerinele asidofil sayısındaki artma ilc H! L oranında I>eIiren artış da ı)ek çok yazar tarafından stresin kriterleri uIarak tanımIanmıştır (8,
ıı,
12, 51). Glukokortikoit düzeyleri ek hcmeostazisi tehIikeye sokan her durumda artmakta ve organizmanın strcse karşı direncini artırmaktadır (:';-1.). Streste yetersiz glv.kokorti-koit salınması hipotansif ve hipoglisemik etkili olup hayatı tehdit edebiImektedir (20).Stresör etkisinin hala devaııı. etmesi halinde veya ikinci bir stresiirün etkisiyle, direnç tamamen kırılır ve organizma üçüncü ve son devre olan tükenıne fazına girer (118, 49).
Stres haIlerinde adrenalIer, karaciğer, duodenum, jejunum ve lenfoit dokular gibi yapılardan C-vitaminin kana boşaltıldığı (38, 57) ve sU'esin bu vitalT'.inin organizmada yıkımlanmasına, doIayısıyIa vitamine oIan ihtiyacın artmasına neden olduğu bildiriImektedir
'::")4). C-vi tamini adrenaI bezIerde normaIde yüksek koıı.~antrasY0I'.da buhiP.masına rağm('n ACTH uyguIamalarından sonra ve stres ha I-lerinde bu ];cll'.santrasyon düşmekte ve bu hallerde vitaıninin sentez hızı vitamini kendisi sentezlcyebiIen hayvan türleriade dahi yeterli oImamaktadır (38, 4.7). ACTH etkisiyle memelilerde (:"17), ad renal korteks aktivitesiniıı artınl ması ile ratlarda (55), C-vitamini eksik-Iiğinde yinı~ ratlarda (60) adrenallerden C-vita:nini bırakıIdığlııı bildiren \~alışmaIar vardır. C-vitamİıı.İn.in kana veriImesi kap.atiı-larda da yazarlar tararından stresin kIasik reaksiyonu oIarak kabuI ediImektedir (:18, 58), Leviıı<" ve Morita'ya göre (28) vitaminin kana veriImesi, adrenallerin metabolik aktivitesinde artma ilc birlikte olmakta ve bu arada kortikoit sekresyoııu da yükselmektedir.
C-vitamininin stresteki f(mksiyonu üzerine, katekoI enzimlc-I'in C-vitaminine ihtiyaç duyduğu (ı 7, 27), adrenallerde vitaminin glukoz sentezini sınırlayı]) glukokortikoitlerin immun baskılayıcı etkilerini engellediğ'i (2 i, 58), kana veriImesi suretiyIe immun sis-temi kortikosteroitlerin baskısından ku.rtararak strese adaptasyonu sağIadığl (4
ı),
adrenal ve hipofiz hipertrofisini engellediği (40), delıidroaskorbik asidin adrenaI kortekste hücre böIünmesin.i kontrol edebiIdiği (2) ve karaciğerde adrenaI harmonIarın yıkılmasınıde-TAVUKLARDA VİTAMIN C VE ACTH UYGULAMALARI... 383
ğişik görüşler ileri sürülmüştür. Bunlara karşın C-vitamininin kor-tikoit sentezine karışmadığını savunan yazarlar da vardır (15, 22). Rat, hamster ve tavukların C-vitamini sentezleyebilmelerine karşılık böcekler, omurgasızlar, kobaylar, yarasa ve insan ile hemen tüm primatlar bu vitamini dışarıdan sağlamak zorundadırlar (7, 54). Ancak kanatlıların da akut stres durumlarında, stresin olumsuz etkisinden korunmak için gereken miktarda C-vitamini sentezle-yemedikleri bildirilmiştir (42). Hatta bu vitaminin, kanatlı endüst-risinde "ekonomik kayıpların azaltılması için etkili farmakolojik ajan" olarak dikkate alınması gerektiği vurgulanmaktadır (38).
Bu çalışmada C-vitamini uygulamalarının, oluşturulan deneysel streste bazı kan değerleri ile plazma glukozu ve plazma C-vitamini düzeylerinde olumlu etkilerinin gözlenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Bu araştırmada 50 adet 13-17 haftalık Hisex Brown yumurtacı hibridi kullanılmıştır. Tavuklar araştırma süresince, serum fizyo-lojik uygulanan C-vitamini verilmeyen kontrol grubu ile C-vitamini uygulanan deney grubu olmak üzere iki grup halinde kafeslerde tutulmuş, yem ve suları ad-libitum bulundurulmuştur.
On günlük adaptasyon dönemi sonunda tüm tavuklardan kan örnekleri alınarak başlangıç eritrosit, lökosit ve asidofi! sayıları ile hematokrit, hemoglobin, plazma C-vitamini, plazma gluko:ı düzey-leri ve lökosit tipdüzey-lerinin yüzde oranları belirlendikten sonra deney grubuna :) gün süreyle s.c. C-vitamini (Redoxon Amp. Roche) kontrol grubuna da aynı hacimde serum fizyolojik enjekte edilmiştir. Izleyen günde her iki gruba da 20
Lü.!
birey dozunda ACTH (Synackten Dcpot, Ciba) i.m. uygulanmıştır. Uygulamayı takip eden 3. saatte kan örnekleri alınarak yukarıda anılan parametre-lerdeki değişiklikler kontrol edilmiştir.Eritrosit ve lökosit sayısı Rees-Ecker eriyiği, asidofil sayısı pilot eriyiği kullanılarak, hematokrit düzey ise mikrohematokrit yön-temle rutin olarak belirlenmiştir (24, 32). Hemoglobin miktarı hemiglobin syanid metodu ile (39, 60), plazma C-vitamini fosfo-tungustat metodu ile spektrofotometrik olarak ölçülmüştür (6, 26), (Shirmıdzu Digital Spektrofotometre, UV-ISO, Kyoto-JAPAN).
Plazma glukozu düzeyi hazır glukoz kitleri (Mini-Pac, GLUC-Ames) kullanılarak Compur digital fotometrede (3), lökositlerin yüzde oranları Pappanheim'ın panoptik boyama yöntemi kullanılarak belirlenmiştir (24).
384 ş. HATlPOGLü - B. EM RE
Sonuçların istatistiksel değerlendirilmesi T-testi yardımıyla ya-pılmıştır.
Bulgular
Tavuklara ait deney öncesi başlangıç değerleri ile ACTH uy-gulamasından sonraki değerleri ve ortaya çıkan farklılıkların önem-lilik dereceleri tabloda toplu halde sunulmuştur. Buna göre, kontrol ve deney grupları arasında parametrelerin başlangıç değerleri açısın-dan istatistiksel önemde farklılıklar gözlenmemiştir (P
>
0.05).Kontrol grubunda plazma C-vitamini düzeyi 100 ml'de 1.06 mg iken, ACTH uygulamasından sonra bu değer 1.34 mg ularak bulunmuştur (P
<
0.05). Deney grubunda vitamin düzeyi, baş. langıç değeri olan 100 ml'de 1.04 mg'dan 1.49 mg'a yükselrr.iştir (P<
0.001). İki grubun C-vitamini sonra değerleri arasındaki farklılık önemli bulunmamıştır (P>
0.05).Plazma glukozu başlangıç değeri, kontrol grubunda 100 ml'de 188 mg ve deney grubunda 193 mg iken ACTH uygulamasından sonra bu değerler sırasıyla 314 ve 212 mg'a çıkmış olup (P
<
0.001 ve P<
0.05), iki grup arasındaki fark da önemli bulunmuştur (P<
0.001).Total lökosit sayısında da başlangıç değerleri ile sonra değerleri arasında istatistiksel önemde farklılıklar tesbit edilmiştir. Kontrol grubunda başlangıç lökosit sayısı mm3'te 33 460 iken ACTH
uygu-lamasından sonra 41 900'e (P
<
0.001), deney grubunda ise 33 980'-den sadece 34 480'e yükselmiştir (P>
0.05). Grupların sonra değer-leri arasındaki fark da önemli bulunmuştur (P<
0.001).Total asidofil sayısı kontrol grubunda başlangıçta mm3'te 3 950
olarak bulunmuşken ACTH uygulamasından sonra 6 124 olarak saptanmıştır (P
<
0.001). Deney grubunda ise total asidofil sayısı mm3'te 3 971'den 5 688'e yükselmiştir (P<
0.01). İki grubunsonra değerleri arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (P
>
0.05). Kontrol grubunda lenfasiderin relatif sayıları%
67'den%
35'e düşerken (P<
0.001), vitamin uygulanan grupta%
63'den%
52'. ye düşmüştür (P<
O. OI). Heterofil oranı ise kontrol grubunda%
29'dan % 63'e yükselirken (P<
0.001), den(~y grubunda%
33'. den%
48'e çıkmıştır (P<
0.001).Tablo: Kontrol ve deney gruplarına ait Iıematolojik parametrelerin başlangıç ve ACTH verildikten sonraki değerleri ve karşılaştırılmaları.
Kontrol Grubu n=25 Deney Grubu n= 25 i -l
i
~Başlangıç (I) ACTH verildikten Başlangıç (III)
i
ACTH verildikten <X::ı= Sx sonra (ll) X =ı=Sx X=ı= Sx sonra (IV) X'F Sx c:::ır::
---~---,-- --- _._.-'--- -_._-.---- ---- --- t""'
Phzma C ViL mg/IOO ml 1.06 :ı= 0.03 1.34 0.08a 1.04 =ı= 0.0-1- 1.49 =r 0.05f ~
- ---"---,--- ---.--- ~ Plazma glukozu ıngj 100 ml 188 ii 314 -:-- 15c 193 -r- 8 232 ::ı= 16dg
cı
~ --- - < Lökosit mm"te 33 460 --- I 725 41 900 =ı: 131" 33 980 'F I 627 34 480 ::ı= I 913g =i. T --- --- --- ~ Asidofil ınm"te 3 950 T- 478 f) 124 ::ı= 627c 3 971 =ı= 447 5 683 --:- 565c 3:: --.~ --- --- ----_._.St
Lenfosit 0/,o 67 =ı= 0.5 35 =r 2c 63 ::ı= 2 52 4cg n ----"._--_._-- --.--"._-.--- --- .-._---, ----Heterofil 0/ 29 0.5 63 ::ı= 2c 33 ::ı= 2 48 ::ı= 2fg < ıo tı1 --- --- --- ----,---~ HjL 0.47 =ı= 0.06 2.3 ::ı= 0.31c 0.56 ::ı= 0.06 1.1 ::ı=0.14dg n --- ---- - -lEozinofil oı10 1.5 ::ı= 0.3 0.2 ::ı= o.ıb 1.5 ::ı= 0.5 0.3 ::ı= O.Old ::ı::
---
--- --- c:: Bazofil % 2.7 =ı= 0.6 3 :ı= 0.6 2.3 ::ı= 0.4 1.7 ::ı= 0.3 -<:cı
Monosit ol-,o O. i =r 0.02 0.08 'f 0.06 0.1 ::ı= 0.06 0.08 - 0.06 c::t""' ~ Eritrosit mmJ'te 2 544 000 :ı= 81 331 2 474 800 :ı= 94 998 2 484 600 =ı=173:1:91 I 2 584 000 ::ı= 131 818 3:: ~ t""' Hb g/ 100 ec 8 T- 0.2 8-
0- O.Cı 8 ::ı= 0.2 8 ::ı= 0.2 ~c:
i
Htc %i
27 ~ 0.8i
28 =ı= 0.6 26 ::ı= 0.8 28 =r 0.6 P < 0.05 1'< 0.01 P < 0.001 I-II a b c III-IV d e II-IV - - g ""o:> <il386 ş. HATIPO(;LU - B. EMRE
Stresin önemli kriteri sayılan
Hi
L oranı ise kontrol grubunda önce 0.47 iken, sonra 2.3'e yükselmiş olup (P<
0.001), deney grubunda bu oran 0.56'dan ı.l'e yükselmiştir (P<
0.05). İki grup arasında lenfosit ve heterofillerin relatif sayıları İle Hi
L oran-larının sonra değerleri arasındaki farklar da önemli bulunmuştur(P
<
0.001).Eozinofil oranı ise kontrol grubunda
%
1.5' dan%
O. 2'yr:: (P<
0.01) düşerken deney grubunda%
1.5'dan%ı
0.3'e İn-miştir (P<
0.05). Ancak iki grubun sonra değerleri arasındaki fark önemsiz bulu.nmu~tur (P>
0.05).Bazofil ve monositlerin relatif sayıları ile eritrosit sayısı, hema-tokrit ve hemoglobin düzeyleri arasındaki farklılıklar ise önemli bulunmamıştır (P
>
0.05).Tartışma ve Sonuç
Tavuklara ait deney öncesi normal değerl(~r literatürdeki değer-lere uygunluk göstermektedir (23, 25, 44, 45).
Parametreler sırasıyla incelenirsc, kontrol grubunda plazma C-vitamini düzeyinde ortaya çıkmış olan önemsİz artış, ACTH uygulamasından sonra gelişen ad renal C-vitamininin kana veril-mesi ile ilgili olabilir. Nitekim, beş haftalık piliçlerle bir yaşındaki yumurtlayan tavuklarda da ACTH uygulamalarını takiben kana C-vitaminİnİn bırakıldığı çalışmalarda bildirilmiştir (38, 58). Hatta, PardUl: ve Thaxton (37, 38) adrenallerden C-vitamini bırakılı-mını kanatlılarda stresin klasik reaksiyonu olarak kabul etmektedir-ler. Fakat bu bildirimlere rağmen 4 haftalık piliçlerde ACTH enjek-siyonundan sonra ad renal C-vitamini bırakılımının görülmedİğİ hatta ısı stresinin tavuklarda kamn C-vitamini düzeyinde belirgin düşüşe neden olduğu da bildirilmiştir (5). Bu da bize kan ve adre-nallerde C-vitamini düzeyindeki değişim şeklinin yaşa, uygulanan stresörün. tipine ve hatta hayvanın ırkı ve cinsiyetine de bağlı ola-bileceğini düşündürmektedir.
C-vitamini uygulanan deney grubunda, ACTH en,jeksiyonundan sonra plazma C-vitamini düzeyinde belirlenen artışın ise yüklerneye bağlı olarak meydana gelmiş olabileceği önceki çalışmalarda elde edilen bulgularla uygunluk halindedir (36, 37, 42, 57).
TAVUKLARDA ViT AMİN C VE ACTH UYGULAMALARI... 387
Vitamin uygulanan ve uygulanm'tyan her iki grupta da plazma glukoz düzeyinde önemli derecede yükselme görülmüştür. Bu yüksel-me kontrol grubunda deney grubundakinden daha anlamlıdır. İki grubun ACTH uygulamasından sonraki değerleri arasmda da an-lamlı bir farklılık görülmektedir. Bu bulgular literatür bulguları ile de doğrulanmaktadır (30, 43, 46). Glukozun ACTH etkisiyle karıdaki düzeyinin artmasım', neden olabilecek farklı mekanizmalar bildiril-mektedir. ACTH ve kortizolün insülin antagonistleri olmaları (20, 33, 59), insülin sentezi için gerekli ve esan.siyel olan sülfür amino asitleri ilc clehidroaskorbik asidin reaksiyona girip insülin sentezini engellemeleri (7) muhtemel mekanizmalar olarak bildirilmektedir. Bazı yazarlara göre de kortikosteroitler, ler,fosit reseptörleri ile bağ-lanarak glukozun hücre içine alınmasını engellemekte (48, 52, 53, 59) ve böylece in~ülin, glukoz yerine, C-vitamininin hücre içine transportunu sağlamaktadır (10, 31). Bütün bu mekanizmalar hiper-glisemiden sorumlu olabileceğinden, etkili mekanizma daha detaylı çalışmaların yapılması suretiyle anlaşılmalıdır.
Toplam lökosit ve asidofil sayısı ile heterofil ve H / L oranların-daki artış ile lenfosit oranınoranların-daki azalma ise daima kontrol grubunda daha anlamlı olmak üzere farklılıklar göstermekte, deney grubunda lökosit sayısındaki artma ise önemsiz düzeyde kalmaktadır. ACTH etkisiyle gözlenen bu değişimler çoğu literatür bilgilerine uymaktadır (8, ll, 12, 13, 35, 43, 46).
Deney grubundaki parametrelerde daha az önemde değişiklik-lerin olması C-vitamininin bu grupta etkisini istenilen yönde, po-zitif olarak göstermi~ olabileceği kanısını vermektedir. Nitekim, Wolford ve Ringer (61) yemlc birlikte verilen C-vitamininin civ-civlerde ölüm oranını alt düzeye çekerken H / L oranını da düşür-düğünü bildirmişlerdir.
Her iki grupta da eritrosit, hemoglobin ve hematokrit düzey-lerinde önemli bir değişiklik gözlenmemiştir. Bu bulgu Newcomer (35), Siegel (51) ve Huble'in (19) bildirdikıCı'ine uymaktadır.
ACTH etkisiyle bazofil ve monositlerin yüzde oranlarında önemli değişikliklerin görülmediği bildirimleri ile bulgularımız arasında paralellik görülmektedir (16, 18).
Her iki grupta da ACTH etkisiyle ortaya çıkan cazinapeni ise May ve ark.'nın sığ"ırlar için (30) ve Huble'in horozlar için (19) bildirdikleri değerler ile desteklenmektcdir.
388 ş. HATIPOGLU - B. EMRE
Özetle, önemli kriterler olarak kabul ettiğimiz asidofil sayısı, lökosit sayısı, heterofil ve lenfesiderin yüzde oranları ile H! L oranı vitamin uygulanmayan grupta daima daha fazla önemde farklılıklar göstermekte, asidüfil sayısı hariç tutulmak üzere tüm bu paramet-relerde ACTH uygulamasından sonra iki grup arasında da istatistiksel önemde farKlılıklar gözlenmektedir. O halde, bu bulgulardan yola çıkılarak, özellikle asidofil sayısı ile H! L oranında oluşan yükseI-meyi stresin esas ölçüsü olarak alan literatürlere (8, ll, 12, 51) da-yanılarak her iki grupta da stresin oluştuğu fakat deney gru bunda vitamin takviyelerinin strese kaqı olu.mlu şekilde etkisini gösterdiği söylenebilir.
Kaynaklar
i. Axelrod, J., Reisine, T.D. (1984). Sırers hormones. Their inlernelioıı a/ld regulalioıı. Sci.,
224: 452--459.
2. Banarjee, S. \1977).P~ysiological role q( tkh)'droascorbic acid. Indian.J. Physiol. PharlT'., 21: 85-93.
3. Bayer diagnostic, Compur photometer Arbeitsanlcitung. Bayer Dıagnostic
+
Elcctronic GmbH, München.4. Beauving, G., Vonder, G.M.A (1977). Dai(y rl!)iıhim q{ eorlicoslerone in laying hel/S and ıhe iııfluellee ofegg la)'inp,.J. Reprod. Fert., 51: 169.173.
5. Breitenbaeh, R.P. (1962). The effecl of ACTH on adre"oeorıical serrelioıı and ascorbic acid deplp,lion in normal and leslosterone Ireated coccerels. Poult. Sci., 41: 1318-1324. 6. Büyükbaş, S., Ersöz, B., Bayındır, O., Menteş, G. (ı986). Fo~(olll/ıgusıik asil
y";n-lemiyle plazma askorbik asili la)'im. Ege Univ. Tıp Fak. Derg., 25, 4: 1233-1238. 7. Chatterjec, I.B., Majumder, A.K., Nandi, B.K., Subraınanian, N.(1975).
S.ynıhesis and some major funclions of vilamin C in animals. Ann. N. Y.Acad. Sci., 258: 24-27.
8. Dawison, T.F., Rowell, J.G., Rea, J. (1983). Fffecls of dieıa~v corluosterone 011 pe;'ip-hernl blood IympllOcytes ond granulocyte populalioııs in immalur, domesıic joııl. Res. Vet. Sci., 34: 236-239.
9. Döcke, F. (1975). Slress, Veterinaer-medizinzsc!ıs I:.ııdokriııologie. Gustav-fischer Verlag, Stuttgart.
lO. Friedrleh. W. (1987). Vilamin C. Handbuch der Vitamine. Urban-Schwarzenberg, München. 596-634.
ıı. Gray, H.G., Paradis, T.]., Chang, P.W. (1989). Researclı note: Plıysiological iffects
of 'adrenoeorlicolropic hormone and hydrocorıisone in laying heııS. Poult. Sci., 68: 1710-1 7i3. 12. Gross, W.B., Siegel, H.S. (I 983). Evaluaıion of ıhe Heteropl!yl/ Lymphocyte raıio as a mea.
sure of slress in chickens. Avian Diseases. 27, 4: 972-979.
13. Gross, W.B. (I 988). Fffecı q{ ascorbic acid on ıhe morlality of legllOmtype chickens due lo overlıcaıing. Avİan Diseases. 32: 561-562.
TAVUKLARDA ViTAMiN C VE ACTH UYGULAMALARI... 389
14. Hill, J.A. (1983). II/dimlan oLJlress III/1oulll')'. World's Poul!. Sci ..I., 39: 24-32.
15. Hodges, J.R., Hotston. R.T. (1970). Ascorbu: acid defu:ielUY and pituitary adrenocortical flclivity in ıhe .!iuinea Iı;g. Br..l. Plnrmac., 40: 740-746.
16. Homig, D., Vuilleıniuer, J.P., Hartrnan, D. (1980). Absorptioıı of large, single oral inlakes nf aJcorbic acid. Inı..J. Viı. !'<utr. Res., 50: 309-314.
17. Homig, D., Glathaar, B.E., M')ser, U. (1984). General aJpecls of ascorbic acid in domeslic lınimals. Proceeding of worhhop on 'iscorbic acid in domestic animals. The Royal D?nislı Agricultura1 Soeicty, Copenhagcn.
18. Homig, D.K., Glathaar, B.E. (I 985). Vitamiıı C and smokiııg: incmlSed requirerıumt of smokers: In: Vitamins, Hanek, A. Huber, Bem.
19. Huble, J. (I 955). lfoemalological chııııges iıı cockerels ofler ACTH ıınd cor/isone acetote
Ire-Iltm,nt. Poultry Sci .. 34: 1357-1359.
20. Kayaalp, O.S. (1986). Rasyonel ıedm.i YÖllIıııden Iıbbi .rormakoloji. Cilt 3, Ankara. 21. Kitabchi, A.E. (19fı7). Ascorbic acid in sleroidogenesis. Nature, 215: 1385-1386. 22. Kitabchi, A.E., West, W.E. (1975), IJlect oj st~roidogenesls on ascorbic acid cantent aııd
u/ııakc iıı isolaıed adrenal cc/ls. Ann. N.Y. Acad. Sci., 258: 422-431.
23. Kolb, E. (1980). LehrblifO/ı der Physiologie der Haustierc. Tei! 1. Gustw- Fi~eher Verlag, StLtttg"rı.
24. Konuk, T. (1981). Pratik Fi,;yoloji i. A;t~. Vet. Fak. Yayınevi. 378, 2. baskı. 25. Konuk, T., Erkol, M. (1967). Yerli tovuJıarımızlıı l~mQgramları üzeriııe araıtırmalar.
A.Ü. Vet. Fak. Derg., 14, 2: 170---186.
26. Kyaw, A. (1987) . .'i .<impl. colorimclric method}a,- ascorbic acid de/emıiııatioıı in b100d plosma.
Clin. Chim. Acta., AG: 1.')3--157.
27. Levin, E.Y.. Levenberg B., Kaufrnan, S. (1960). The eıı.zWllIıtic coııversion of
3,4-dih}'droxy pheııyleth),lamiııe to norepiru:phrine. J. BioI. Chem., 235, 7: 2080-2086.
28. Levine; M., Morita, K. (1985). Ascorbic acid in endoerine S)'slems. Vitamines and Hol'-moncs. 42: 1-64.
29. Marschang, F. (ı 989). Faktorcıı, die Stressomı sil/d. TieraerztI. Umschau., 44: 217-224. 30. May, J., Manoin, J., Donta, C. (19751. Untersw:hungeıı übtr das Adaplationss>'Ildrom
beim Rind. ZbI. Vet. Med. A., 22: 224--247.
31. l\loser, U. (1987). Uptnke nf oscorbic acid hy leueoC)'tlCJ.Ann.l'<.Y. Acad. Sci., 498: 220 -214.
32. Muccur, T.K.S., Bradley, R.E. (ı 974). Delerminatiotı ~rthe absolule numbers of leucocyte eeL! typps in chickms. PouIt. Sci., 53: 221-223.
33. Munck, A., Guyre, P., Halbol'ook, N.J. \ 1984). PkYsiulogical functions of ı:lw:ocorıicoids ın str!ss aııd their re/ntiollS lo pharnıacological actions. Endoc. Rt'v., 15, 1: 25--44.
34. Munck, A., Guyre, P. (1986). Glueocorticoid physiolol(Y, pharmtuol~gy and slress. Arch.
Exp. Med. Biol., 196: 81-96.
35. Newcomer, W.S. (1957). Blo~d cell changes following ACTI-! injectıon in the clıirk. Proc.
390 Ş. HATIPOCLU - B. EMRE
36. Noekels, C.F. (1984). Effect of Il.'corbic acid on chickens me!abolism. Proeeedings of works-hop on ascorbic acid in domrstic animals, The Royal Danish-Agricultural Society Copc.nlngen.
37. Pardue, S.L., Thaxton, J.P., Brake, J. (1984). Plasma nsscorbic acid conrmtration follo'ıving as.'orbic ar,id loading in chicks. Poult. Sei., 63: 2492-2496.
38. Pardue, S.L., Thaxton, J.P. (1986). Ascorbic acid iıı p9ult~y.: a Review. \Vorld's Potılt. Sci. J .. 42: 107-123.
39. Plaski, J. (1972). Vergleicl1ende Untersuchungen "ber deıı Hamoglobiııgehalt des Hiihner-ımd Putenblutes in Abhaengigkeit von Alter und Geschlecht. Areh. für Geflügclkunne. 2, 36: 70--77. 40. Pohujani, S.M., Chittal, S.M., Rauth, V.S., Sheth, U.K. \1969). Studies in slress induced changes on rats aarer:als. Part 3. Effect q(pre-treatment with ascorb!.c acid. Indian
J. Med. Res., 57, 6: 1091-1094..
4 I. Richardson, .T.H. \ i985).Stress, adrenals and vitamin C.Men. Hypoıhcscs., 17: 399-402. 42. Roche, (I 989). Strese kar~ı pratik Vıt-C ~ygulamaları. Daml2.. 6: i-2ı.
43. Saleh, S.Y., Jakseh, W. (1977). Effect of stress factors on Mooa leııcorylic coııııl. glUlose and corticoids in chickeııs. Zhl. Vet. Med. A., 24: 220-22!l.
44. Sehermer, S. (.958). Die Blutmorph-?logie (ler Lıboratoriumstiere. 2. Auflage . .Johann Ambrosius Barth Verlag, Leipzig.
45. Scheunert, A.. TrauUnann, A. (I 9~7;. Lehrbuch der Veter;l/aer Physiologic, 7Auflage. Verlag Paul Parey, Berlin.
46. Sehukro, J. (1974). Einfluss von ACTH-Gabın und experimentellen Stress-Situat;onen auf das weisse Blutbild und die Serumrlukose des Haushulınes. Inaug. Diss. Wien.
4-7. Scott, M.L. (i975). Environmental iııflueııces on ascorbic acid requiretneııts:11animals. Ann.
N.V. Acad. Sci., 258: 150-155.
48. Selye, H. (1965). Stress beh'rrsclıt unser Lehen (Alınmıştır) Jahn, W.: Was ist Stress? B1aue Hefte Tierarzt 27: 29-33.
49. Selye, H. (1967). 30 Jahre StressforschllTlg. Die Landarzl. Zeitschrift für Allegemein-medizin. 10: 437-444.
50. Sholtyssek, S., DoU, P. (1978). Nut;; und Ziergeflılgel. Verlag Eugen Ulmer-Stuttgart.
51. SiegeL, H.S. (1968). Blood cells a/ld chemistry of.yomlK chickellS during daily ACTll and cortisol administration. Poult. Scİ., 47: i8 i 1- i8 i 7.
52. Sicgel, H.S. (1980). Physiolo!!ical stress in birds. Biol. Sei., 30, 8: 529-534.
53. Siegel, H.S. (1985). Immunological resporıses as indicators of stress. World's Poult. Sci. J.,41: 36-44.
54. Siems, G. (I988).Ascorbirısaeure Stoffwechsel-untersuchungen mit der isotopen exkretiollSmethode bei KralleMijen "er Spezies Callithrix }acrhus. In:iug. Diss. München.
55. Sluııher, M.R., Roberts, S. (1957). Fote of aarenal ascorbic acid: Relatiorıship to corti. costeroid secretion. Endocrinology. lii:98-105.
TAVUKLARDA VİTAMIN C VE ACTH UYGULAMALARI... 391
57. Tagwe,oker, F.'o196[;). Die Roll< des I'ilmı,iıı C iıı da I'liysio;op,ie und l~/JI"dml11g tles r;cjlügds. Arclı. fiir Gcfliigdkunde. 24: 160-205 .
.'i8. Thaxton, .T.P., Pardue, S.L. (l984). As 'oıbic ",id ([nd /,/ıysiologic(ll slf~ss. Pl'occcdİng of workshop İn dom{'_~tic anİrnal. The Royal Danislı Agricııltlll'al Socİct)" Copcnha~cn.
59. Thoınp!>on, B.E., Lippınan, E.M. (1974). Aleclianism of aclioıı ~t";uıOlor:i,ocids.
:',,1cl:ı-balİsm. 23, 2: 159o202.
60. We.s, A., Ham, V. (l9GS). Beilrag .::ur lfaelııoglobilı-BeJıiııılııwlg in HI,,1 d~s Gefliigdso
.i.Vet. Med. A.. 12: 663-669.
61. Wolford, J.H., Ringer, R.K. (1962). Adreııal weiı:/ıı, aareıınl o.'Corbir '7<id, a"reııııl rI'oies. lerol and di[{eranıial leucocyle coU/,ls (iS fi~)'Siologic(l1 indiml"rs of "slrtssor" ([ge"ls i,I,!ı°;,'g /ıtns. Poult. Scİ., 41: 1521-1529.
