Girifl
Bruselloz, ülkemiz için çok önemli bir halk sa¤l›¤› sorunu olmas›na karfl›n epidemiyolojisi ile ilgili yeterli bilgi yoktur. Bu derleme, brusellozun ülkemizdeki epidemiyolojisi ile ilgili güncel durumu ortaya koymak ve sorunun boyutunu belirle-mek amac›yla yaz›lm›flt›r.
Epidemiyoloji
Bruselloz, Brucella bakterilerinin yol açt›¤›, en s›k görülen zoonotik hastal›klardan birisi olup, tüm olgularda do¤rudan ya da dolayl› olarak hayvan temas› söz konusudur. Hastal›k dün-yan›n her bölgesinde görülebilmekle birlikte Portekiz, ‹span-ya, Güney Fransa, ‹tal‹span-ya, Yunanistan, Türkiye ve Kuzey Afri-ka ülkelerinin yer ald›¤› Akdeniz havzas› ile Arap Yar›mada-s›, Hindistan, Meksika, Orta ve Güney Amerika’da hiperende-miktir. Tüm dünyada y›ll›k 500 000 yeni bruselloz olgusu ol-du¤u tahmin edilmektedir. ‹ngiltere, Kuzey Avrupa ülkelerinin büyük ço¤unlu¤u, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada’da bruselloz eradike edilmifltir (1-4) (fiekil 1). Türkiye’de Sa¤l›k Bakanl›¤› verilerine göre 1970 y›l›nda 37 olarak bildirilen ol-gu say›s› (0.1/100 000), 2004 y›l›na gelindi¤inde 18 408’e ulaflm›flt›r (25.65/100 000) (5). Bu art›fl›n hastal›k prevalans›n-daki gerçek art›fltan çok, bildirim ve tan› koyma oranlar›nprevalans›n-daki art›fltan kaynakland›¤› tahmin edilebilir. Ülkemizde hastal›k bildirimlerinin hâlâ yeterli düzeyde olmad›¤› dikkate al›n›rsa, olas›l›kla gerçek bruselloz prevalans› san›ld›¤›ndan daha yük-sektir.
Türkiye’de bruselloz epidemiyolojisi konusunda en kap-saml› çal›flma Çetin ve arkadafllar› (6) taraf›ndan 1984-87 y›l-lar›nda yap›lm›flt›r. TÜB‹TAK destekli olan bu çok merkezli çal›flmada 70 009 serum örne¤inin incelendi¤i, normal popü-lasyonda %1.8, riskli gruplarda %6.0 oran›nda seropozitiflik saptand›¤› bildirilmifl, ayr›ca Brucella bakterileri ile karfl›laflan kifli say›s›n›n 1 750 000 olarak hesapland›¤› belirtilmifltir. Bu verilere göre bruselloz olgu say›s› gerçekte Sa¤l›k Bakanl›-¤›’na bildirilenden fazla olmal›d›r.
Türkiye’de Bruselloz: Genel Bak›fl
Ayfle Yüce, Sema Alp-Çavufl
Dokuz Eylül Üniversitesi, T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹nciralt›-‹zmir
Türkiye’de brusellozun bölgelere göre da¤›l›m› 2004 y›l› Sa¤l›k Bakanl›¤› verilerine göre fiekil 2’de gösterilmifltir. Has-tal›k en s›k Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde görülürken bildi-rilen olgular›n sadece %0.67’si Karadeniz Bölgesi’ndendir (5). Hastal›¤›n en s›k görüldü¤ü 10 ilimizdeki morbidite h›zlar› fie-kil 3’te gösterilmifltir. ‹llere göre bruselloz insidans›, Sa¤l›k Bakanl›¤›’na yap›lan olgu bildirimlerinin il nüfusuna oranlan-mas› ile hesaplanm›fl ve fiekil 4’te gösterilmifltir. Buna göre hastal›k insidans›, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde en yüksek iken, Akdeniz Bölgesi’nde en düflüktür. Bu da¤›l›m, hastal›¤›n hayvanlardaki prevalans da¤›l›m› ile uyumlu görünmektedir (fiekil 5 ve fiekil 6) (7). Sa¤l›k Bakanl›¤›’na 2004 y›l›nda Ri-ze, Zonguldak, Bart›n, Sakarya ve Giresun illerinden bruselloz olgusu bildirilmemifltir. Ordu, Sinop, Bayburt, Artvin ve Kara-bük illerinden 2002 y›l›nda olgu bildirimi yokken, 2004 y›l›n-da de¤iflik oranlary›l›n-da bildirim yap›ld›¤› dikkati çekmektedir (8). Türkiye’de brusellozun y›ll›k mortalite h›z› milyonda 0.01’dir (5).
Etyoloji
‹nsanlarda hastal›k etkeni olan türler B. melitensis, B. abortus, B. suis, B. canis’tir. B. melitensis, bafll›ca koyun ve keçilerde hastal›k yapmakta ve insanlara geçifli özellikle besin yoluyla olmaktad›r. B. abortus ise bafll›ca s›¤›rlardan insanla-ra bulaflmakta, hayvanc›l›kla u¤insanla-rafl›lan bölgelerde daha s›k gö-rülmektedir. B. suis ve B. canis s›ras›yla domuz ve köpekten insanlara bulaflmakta ve infeksiyonlar›na özellikle bu hayvan-larla çal›flanlarda sporadik olarak rastlanmaktad›r (1). Türki-ye’de hastal›k etkeni olarak izole edilen türlerin büyük ço¤un-lu¤unun B. melitensis oldu¤u görülmektedir (9-14). Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi’nde izlenen 70 bruselloz olgu-sundan elde edilen etkenin 65’inin (%92.8) B. melitensis, befli-nin (%7.2) ise B. abortus olarak tiplendirildi¤i bildirilmifltir (15). Trakya Bölgesi’nden hastal›k etkeni olarak izole edilen 49 kökenin 48’inin (%98) B. melitensis, bir tanesinin (%2) B. abortus oldu¤u bildirilmifltir (16). Ülkemizde B. canis ile ilgi-li veri son derece azd›r. Diker ve arkadafllar› (17), Bursa’n›n köylerinden 123 kifliyi B. canis antijenleriyle haz›rlad›klar› ag-lütinasyon testi ile tarad›klar›n› ve aktif bruselloz klini¤i olan Özet: Zoonotik bir hastal›k olan bruselloz, 21. yüzy›lda hâlâ Türkiye dahil dünyan›n pek çok bölgesinde endemik olarak görülmektedir. Bu derlemede, günümüzde Türkiye’de bruselloz epidemiyolojisinin de¤erlendirilmesi, ayr›ca tan› ve tedavisin-deki uygulamalar›n literatür eflli¤inde gözden geçirilmesi amaçlanm›flt›r.
Anahtar Sözcükler: Bruselloz, epidemiyoloji, tan›, tedavi.
Summary: Brucellosis in Turkey. A review. Brucellosis which is a zoonotic disease is still seen in the 21stcentury
endemi-cally in a lot of countries all over the world including Turkey. In this review, evaluation of brucellosis epidemiology in Turkey and applications regarding diagnosis and treatment of the disease under the light of literature is aimed.
iki olguda yüksek titrede pozitiflik saptad›klar›n› belirtmifller-dir. Bu olgular Türkiye’de bildirilen ilk B. canis kaynakl› bru-selloz olgular›d›r. Ulafl›labilen yay›nlara göre Türkiye’de B. suis’e ba¤l› olguya rastlanmam›flt›r. Brusellozun daha az gö-rüldü¤ü ülkelerde olgular›n ço¤unun meslek hastal›¤› fleklinde ortaya ç›kt›¤› ve B. abortus ya da B. suis kaynakl› oldu¤u, B. melitensis infeksiyonuna ise çok düflük oranda rastland›¤› bil-dirilmektedir (1,3,18).
Bulafl Yolu
Brucella bakterileri, hayvanlarda yaflam boyu kalmakta ve kronik infeksiyona yol açmaktad›r. ‹nsanlara bulafl yollar›, in-fekte hayvan›n pastörize edilmemifl süt ve süt ürünlerinin tüke-timi, sekresyonlar›n›n bütünlü¤ü bozulmufl cilt ile direkt tema-s›, infekte aerosollerin inhalasyonu, konjunktivaya inokülasyo-nudur. Hastal›¤›n endemik oldu¤u ülkelerde bafll›ca bulafl yolu pastörize edilmemifl süt ürünlerinin tüketimi iken, geliflmifl ül-fiekil 1. Dünyada insan brusellozu insidans› (4).
Brusellozun y›ll›k insidans› Olgu say›s›/1 000 000 >500 50-500 10-50 2-10 <2
Olas›l›kla endemik, veri yok Endemik de¤il, veri yok
Marmara %2.1 Karadeniz %0.71 Güneydo¤u Anadolu %41.1 ‹ç Anadolu %23.7 Do¤u Anadolu %19.6 Akdeniz %4.3 Ege %8.6
fiekil 2. Türkiye’de bruselloz olgular›n›n bölgelere göre da¤›-l›m› - 2004 (5).
fiekil 3. Bruselloz morbidite h›z›n›n en yüksek oldu¤u 10 il– 2004 (5).
Morbidite H›z› (100.000)
Aksaray
‹ller
Hakkari Batman Bitlis
Siirt
fi›rnakK.Marafl fi.Urfa
Gaziantep Van
kelerde daha çok temas ve inhalasyon yolu ile bula-fl›n ön planda oldu¤u görülmektedir (1,2). Genelde çi¤ tüketilmedi¤inden ve kas dokusunda bakteri sa-y›s› az oldu¤undan et ürünleri nadiren infeksiyon kayna¤› olmaktad›r (1). Elaz›¤’da yap›lan, çi¤ köfte tüketim al›flkanl›¤› olanlarda bruselloz seropreva-lans›n›n de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada, kontrol grubu ile benzer sonuçlar elde edildi¤i bildirilmifltir (19). ‹nsandan insana bulafl çok nadirdir, literatürde cinsel yolla bulaflt›¤› ileri sürülen olgular bildiril-mifltir, spermde bakteri üretilebilmektedir (1,20). Do¤anay ve arkadafllar› (21), kan kültüründe B. me-litensis ürettikleri bir hastalar›n›n alt› hafta önce kan transfüzyonu ald›¤›n›, donörün babas›n›n bir ayd›r bruselloz nedeniyle tedavi gördü¤ünü, sonradan iz-lemde donörün de bruselloz tan›s› ald›¤›n› belirterek bulafl kayna¤› olarak transfüzyonu sorumlu tuttukla-r›n› bildirmifllerdir. Akçakufl ve arkadafllar› (22), ye-nido¤an sar›l›¤› nedeniyle iki ayr› dönemde trans-füzyon uygulad›klar› iki bebe¤in kan kültürlerinde B. melitensis ürettiklerini, annelerinde hastal›k sap-tanmad›¤›ndan bunu transfüzyonla iliflkilendirdikle-rini bildirmifller ve hastal›¤›n endemik oldu¤u böl-gelerde donörlerin bruselloz semptomlar› yönünden sorgulanmalar› gerekti¤ini vurgulam›fllard›r. Olas› anne sütü kaynakl› olgu bildirimleri de vard›r (23, 24). Ülkemizde bruselloz için temel bulafl kayna¤› hastal›¤›n endemik oldu¤u di¤er ülkelerde oldu¤u gibi pastörize edilmemifl süt ve süt ürünlerinin tüke-timidir (25-37). De¤iflik serilerde bildirilen brusel-loz olgular›nda, olas› infeksiyon kaynaklar› Tablo 1’de gösterilmifltir.
Riskli Gruplar
Hastal›¤›n daha s›k görülmesinin beklendi¤i riskli gruplarda yap›lan de¤iflik seroepidemiyolojik çal›flmalar mevcuttur. Veteriner, kasap, mezbaha, mand›ra ve laboratuvar çal›flanlar› özellikle risk al-t›nda olan meslek gruplar› olarak dikkati çekmekte-dir (38-45). Toplumun de¤iflik kesimlerinden yap›l-m›fl olan seroepidemiyolojik çal›flmalarda, kasap, besiciler, mezbaha ve mand›ra çal›flanlar› gibi riskli kesimlerde %8.6-25, risk grubunda olmayanlarda ise %0-8 oran›nda seropozitiflik saptand›¤› bildiril-mifltir (40-45). Afyon’da yap›lan seroepidemiyolo-jik bir çal›flmada %4.8 oran›nda pozitiflik saptand›-¤›; seropozitifli¤in 50 yafl üzerindeki grupta, kad›n-larda, ve çi¤ süt tüketimi olanlarda anlaml› olarak yüksek bulundu¤u bildirilmifltir (46). Kayseri’de, 1850 kiflinin rose-Bengal testi ile tarand›¤›, %3.4 oran›nda seropozitiflik saptanan çal›flmada, aile öy-küsü olanlarda ve evcil hayvan bak›m› yapanlarda anlaml› olarak yüksek seropozitiflik saptand›¤› bil-dirilmifltir (47). Bolu’da, 5 234 kiflinin rose-Bengal ve tüpte aglütinasyon testi ile tarand›¤› çal›flmada %1 oran›nda seropozitiflik saptand›¤›, bu oran›n Sa¤l›k Bakanl›¤› kay›tlar›ndan yüksek oldu¤u belir-tilmifltir (48).
fiekil 4. Türkiye’de bruselloz insidans› - 2004 (Sa¤l›k Bakanl›¤› verilerine göre oluflturulmufltur) (5).
fiekil 5. S›¤›rlarda bruselloz prevalans› - 2000 (Kaynak 7’den uyarlanarak al›nm›flt›r).
fiekil 6. Koyunlarda bruselloz prevalans› - 2000 (Kaynak 7’den uyarlana-rak al›nm›flt›r).
Peynirlerde Brucella Bakterileri
Türkiye’nin de¤iflik bölgelerinde yap›lan, peynirlerin Bru-cella bakterilerini tafl›ma durumlar›n›n araflt›r›ld›¤› çal›flmalar-da çeflitli oranlarçal›flmalar-da pozitiflik saptand›¤› dikkati çekmektedir (49-51). Elaz›¤, Erzincan ve Tunceli illerinden toplanan 78 ta-ze tulum peyniri örne¤inin %20.5’inden Brucella bakterisi izo-le edildi¤i bildirilmifl, bunlar›n %81.3’ünün B. melitensis, %18.7’sinin B. abortus oldu¤u belirtilmifltir (50). Sivas’ta 2003 ve 2004 y›llar›nda toplanan peynir örneklerinde s›ras›yla %7.1 ve %8.5 oran›nda Brucella bakterisi saptand›¤› bildiril-mifltir (51). Bu sonuçlar peynir yap›m›nda süte mutlaka ›s› ifl-lemi uygulanmas›, peynirin üretildikten sonra hemen piyasaya sürülmemesi ve yeterince olgunlaflmadan tüketilmemesi ge-reklili¤ini göstermektedir.
Halk›n Hastal›k Hakk›ndaki Bilgi ve Bilinç Düzeyi Bruselloz hastal›¤›n›n eradike edilebilmesinde halk›n bu hastal›k konusunda bilinçlenmesi ve gerekli önlemleri almas› zorunludur. Bruselloz insidans›n›n yüksek oldu¤u illerden biri olan Konya’da, bulafl ve korunma yollar› ile ilgili bilgilerin de-¤erlendirilmesini amaçlayan bir çal›flmada, nüfusa a¤›rl›kl› kü-me örneklem yöntemi ile belirlenen 1000 kifli ile görüflüldü¤ü; bu kiflilerin %43.6's›n›n bulaflma yollar›ndan en az birini do¤-ru olarak bildi¤i; %14'ünün konu hakk›nda bilgisi oldu¤unu ifade etmesine ra¤men verdi¤i yan›tlar›n yanl›fl oldu¤u; %32.4'ünün ise konu ile ilgili sorulara yan›t veremedi¤i bildi-rilmifltir (52). Taflova ve arkadafllar› (26), Akdeniz yöresinde-ki bruselloz olgular›n› inceledikleri serilerinde, yöre halk›n›n hastal›¤› ve bulafl yollar›n› bilmelerine karfl›n kaynat›lmadan üretilen süt ürünlerinin tüketiminin önlenemedi¤ini belirterek halk›n ›srarla e¤itiminin sa¤lanmas›n›n hastal›¤›n kontrolünde önemli olaca¤› üzerinde durmufllard›r. Koflar ve arkadafllar› (27) ise izledikleri olgular›n %40’›n›n hastal›¤›n kaynat›lma-m›fl süt ve süt ürünlerinden bulaflt›¤›n› bilmelerine karfl›n pifl-mifl sütten yap›lan tereya¤ ve peynirin gerek yap›m›n›n zor ol-mas› gerekse damak zevklerine uygun olmaol-mas› nedeniyle bu al›flkanl›klar›n› b›rakmayacaklar›n› söylediklerini belirtmifller-dir. Tüm bu sonuçlar halk›m›z›n hastal›k konusunda yeterli bil-gi ve bilince sahip olmad›¤›n› gözler önüne sermektedir. Has-tal›¤›n eradikasyonunun sa¤lanmas›nda önemli bir basamak olan bu konu üzerinde, hekimler, Sa¤l›k Bakanl›¤› yetkilileri ve medya üyelerinin iflbirli¤i içinde çal›flmalar›n›n gereklili¤i aç›kt›r.
K›r-Kent Da¤›l›m› Bruselloz, hayvanlardan ve ürünlerinden bulaflan bir hasta-l›k olma özelli¤i nedeniyle bek-lenece¤i gibi Türkiye’de de özellikle hayvanc›l›¤›n yo¤un olarak yap›ld›¤› k›rsal bölgeler-de daha s›kl›kla görülmektedir. Koflar ve arkadafllar› (27), Ispar-ta ve çevresinden baflvuran 280 olgunun %90’›n›n köy ve kasa-bada yaflad›¤›n› belirtmifllerdir. Ataman-Hatipo¤lu ve arkadafl-lar› (25), Ankara ve çevre iller-den baflvuran 202 bruselloz ol-gusunun epidemiyolojik özel-liklerini inceledikleri çal›flmalar›nda, olgular›n %76.2’sinin k›rsal bölgede yaflad›¤›n› vurgulam›fllard›r. Tansel ve arkadafl-lar› (35), Trakya Bölgesi’nde izledikleri bruselloz olguarkadafl-lar›n›n %65’inin k›rsal bölgeden baflvurduklar›n› bildirmifllerdir.
Mevsimsel Özellik
Türkiye’de hastal›k y›l›n tüm aylar›nda görülebilmekle bir-likte genelde koyunlar›n yavrulama dönemleri ile peynir yap›-m›n›n artt›¤› ilkbahar ve yaz aylar›nda s›kl›¤› artmaktad›r (35,53-55). Gür ve arkadafllar› (29), 283 bruselloz olgusunun y›ll›k da¤›l›m›n› inceledikleri çal›flmalar›nda, olgular›n %68’inin çi¤ süt ve taze peynir tüketiminin artt›¤› ilkbahar ve yaz aylar›nda tan› ald›klar›n› belirtmifllerdir.
Yafl Da¤›l›m›
Hastal›k tipik olarak genç ve orta yafll› eriflkinleri tutmak-tad›r, çocuk ve yafll›larda insidans› daha düflüktür (1). Ülke-mizde bruselloz tan›s› olan olgular›n %50-60’›n›n 20-50 yafl aras›nda oldu¤u görülmekteyken, çocuklar hastalar›n %10-15’ini, 65 yafl üzeri olgular %10’unu oluflturmaktad›r (9-14,25-37,54-58). Özellikle ülkemiz gibi endemik ülkelerde bruselloz, üretken yafl grubunu etkileyerek önemli morbidite ve ekonomik kay›plara yol açmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde bruselloz çocukluk ça¤›nda nadir görülen bir hastal›k iken Tür-kiye gibi geliflmekte olan ülkelerde her yaflta görülebilmekte-dir (59-63).
Cinsiyet Da¤›l›m›
Brusellozun düflük insidansl› oldu¤u ülkelerde, mesleksel risk nedeniyle hastal›¤›n erkeklerde daha yayg›n olmas›na kar-fl›n endemik oldu¤u ülkelerde cinsiyet fark› olmad›¤› bilin-mektedir. Ülkemizde de bildirilen olgu serilerinde cinsiyet aç›-s›ndan büyük farklara rastlanmamaktad›r (26,29,35,36,55,56). Isparta’dan bildirilen olgularda, kad›nlar›n %64’lük bir kesimi oluflturdu¤u; bunun da k›rsal kesimde hayvan bak›m›, süt ve süt ürünlerinin haz›rlanmas›nda genellikle kad›nlar›n çal›flma-s›na ba¤lanabilece¤i belirtilmifltir (27).
Aile ‹çi Salg›n
Hastal›¤›n endemik oldu¤u bölgelerde aile içi salg›nlar da görülebilmektedir (1,25,27,56,64-68). Bu nedenle bruselloz ta-n›s› alan hastan›n aile üyelerinin klinik ve serolojik olarak in-celenmesi olas› di¤er olgular›n da erken tan› ve sa¤alt›mlar›n›n Tablo 1. Türkiye’de Brusellozun Olas› Bulafl Yollar›
Bulafl Yolu (%) Çi¤ süt ve süt ürünü kullan›m› Hayvanc›l›k, mesleksel temas Laboratuvar temas› Bilinmeyen Hatipo¤lu25 Ankara (n=202) 94.6 70.3 -2.4 Koflar27 Isparta (n=280) 30 90 1 13 Gür29 Diyarbak›r (n=283) 72 47 6 36 Taflbakan28 ‹zmir (n=109) 67.9 29.4 3.3 -Demirda¤30 Elaz›¤ (n= 146) 76.7 -Taflova26 Adana (n=238) 53 31 -16
yap›labilmesi aç›s›ndan önemli bir uygulama olup, Türkiye gi-bi hastal›¤›n endemik oldu¤u ülkelerde özellikle ihmal edilme-mesi gereken bir yaklafl›m olmal›d›r.
Belirti ve Bulgular
Bruselloz, vücuttaki tüm organlar› tutabildi¤inden çok çe-flitli klinik tablolara yol açmaktad›r. Hastalar en s›k atefl yük-sekli¤i, halsizlik, terleme, eklem a¤r›lar›, ifltahs›zl›k yak›nma-lar›yla baflvurmaktad›rlar. Türkiye’deki olgu serileri klinik bulgular yönünden incelendi¤inde, atefl yüksekli¤i (%80-100), hepatomegali (%20-40), splenomegali (%20-40), lenfadenopa-ti (%10-20), artrit (%20-60) gözlendi¤i; gastrointeslenfadenopa-tinal (%70), kas-iskelet (%20-85), genitoüriner (%4-20), santral si-nir sistemi (<%5), kardiyovasküler sistem (<%2) tutulumlar› saptand›¤› görülmektedir (13-15,26-37,54-58). Döküntü, tiro-idit, pansitopeni, perikardit, pnömoni, optik nörit gibi atipik tablolar bildirilmifltir (69-74).
Kemik Eklem Sistemi Tutulumu
Brusellozda en s›k tutulan sistemlerden biri kemik-eklem sistemidir. Hastal›k sakroiliit, periferik artrit, spondilit, paras-pinal apse, bursit, osteomyelit gibi tablolarla ortaya ç›kabil-mektedir (75-80). Türkiye’nin farkl› bölgelerinden yap›lan ça-l›flmalarda kemik-eklem sistemi tutulum s›kl›¤› %10-85 ora-n›nda bildirilmifltir. (75-81). ‹leri görüntüleme yöntemleri ve sintigrafinin kemik eklem sistemi tutulumu tan›s›nda konvan-siyonel yöntemlere göre daha duyarl› oldu¤u; kemik-eklem sistemi tutulumunun özellikle arand›¤›nda daha yüksek oranda saptand›¤› bildirilmektedir (29,37,56,77-82). Ayd›n ve arka-dafllar›n›n (76) 197 olguyu sintigrafi ile de¤erlendirdikleri ça-l›flmalar›nda, en s›k sakroilyak eklemler (%53) ard›ndan spinal kanal (%19) ve omuz eklemi (%16) tutulumu saptand›¤› bildi-rilmifltir. Geyik ve arkadafllar› (77) (%55) ile Taflova ve arka-dafllar› da (78) (%58.9) en s›k sakroilyak eklem tutulumu sap-tad›klar›n› belirtmifllerdir. En s›k kemik eklem tutulumu bul-gusu olarak spondilitin bildirildi¤i seriler de vard›r (36,56,75,80). Sakroiliitin genç hastalarda, spondilitin ise daha ileri yafllarda görüldü¤ü dikkati çekmektedir (80,83,84). Spon-dilitli olgularda en s›k lomber vertebran›n tutulumu bildiril-mekle beraber, servikal ve torakal düzeylerde de tutulum sap-tand›¤› görülmektedir (56,75-77,84-92) Paravertebral apse ge-lifliminin, torakal ve servikal vertebra tutulumlar›nda daha s›k gözlendi¤i belirtilmektedir (83). Spinal kord bas›s›, radikülo-pati, spinal instabilite varl›¤›nda cerrahi giriflimin gerekli oldu-¤u bildirilmifltir (56,75). Antimikrobiyal tedavi sonras›nda re-habilitasyon uygulanmas›n›n gereklili¤i vurgulanmaktad›r (93-95).
Nörobruselloz
Ülkemizde, brusellozda santral sinir sistemi (SSS) tutulu-mu, %3-17.2 oran›nda bildirilmifltir (13,29,30,56,79,96,97). Menenjit, meningoensefalit, beyin apsesi, kraniyal sinir tutulu-mu, radikülit, myelit, periferik nöropati, psikoz, hipofiz bezin-de apse oluflumu gibi farkl› klinik tablolarla ortaya ç›kabilmek-tedir (95,98-100). Nörobrusellozda tan›, klinik bulgular› olan hastalarda serumda ve beyin omurilik s›v›s›nda (BOS) aglüti-nasyon testinin pozitifli¤i, BOS glukozunun azalmas›, protein art›fl›, pleositoz varl›¤› ile konmaktad›r (1). BOS’tan Brucella bakterileri izole edilebilmektedir. Olgu serilerinde, SSS tutulu-mu tan›s› konan hastalar›n BOS’lar›ndan etken izole edilme
oran› %0-%30 aras›nda de¤iflmektedir (13-14,26-30,96-98). Ülkemizde BOS’dan Brucella izolasyonu ilk olarak Günhan ve arkadafllar› (101) taraf›ndan 1982 y›l›nda bildirilmifltir. Ba¤datl› ve arkadafllar› (102), serum ve BOS serolojisi negatif olup BOS kültüründe bakterinin izolasyonu ile tan› konan bir bruselloz olgu bildirimi yapm›fllard›r. Brusellozun endemik ol-du¤u ülkemizde özellikle epidemiyolojik öykü veren hastalar-da SSS infeksiyonu etiyolojinde bruselloz mutlaka hat›rlanma-l› ve BOS kültürü ve serolojisi bu yönde çahat›rlanma-l›fl›lmahat›rlanma-l›d›r.
Bruselloza ba¤l› iflitme kayb›, özellikle araflt›r›ld›¤›nda az›msanmayacak oranda saptanmaktad›r (103-106). ‹letim tipi kay›p da gözlenebilmekle birlikte sensorinöral tipte kay›ba da-ha s›k rastland›¤› bildirilmektedir (103). Bu verilere göre da- has-tal›¤›n endemik oldu¤u ülkelerde iflitme kayb› etiyolojisinde brusellozun da düflünülmesi gerekli görülmektedir.
Brusellozlu hastalarda depresif semptomlar s›kl›kla göz-lenmektedir (29,107,108). Hastalar kimi zaman sadece depre-sif semptomlarla baflvurabilmektedirler (109). S›rmatel ve ar-kadafllar› (108)n›n brusellozlu hastalar ile sa¤l›kl› gönüllüleri ‘Belirti Tarama Listesi (SCL-90R)’ uygulayarak karfl›laflt›rd›k-lar› çal›flmakarfl›laflt›rd›k-lar›nda, brusellozlu hastalarda anlaml› olarak yük-sek oranda psikolojik belirti saptand›¤› bildirilmifltir. Depres-yon bulgusunun herhangi bir ek tedaviye gerek kalmadan uy-gun antibiyotik tedavisi ile kayboldu¤u belirtilmektedir (107).
Endokardit
Endokardit komplikasyonu bruselloz iliflkili mortalitenin en s›k nedenidir. Türkiye’den bildirilen olgu serilerinde %0-%1 oranlar›nda endokardit saptand›¤› dikkati çekmektedir (13,14,26,28-30,36,54-58,79). En s›k aort kapak tutulumu ol-makla birlikte mitral kapa¤›n ya da her ikisinin birlikte tutul-du¤u olgu bildirimleri mevcuttur (110-119). Brucella endokar-ditinde yayg›n tedavi yaklafl›m› antibiyotikle birlikte ve cerra-hi giriflim uygulanmas›d›r (111,116). Mert ve arkadafllar› (118), cerrahi giriflim uygulanmadan tedavi ettikleri bir brusel-loz endokarditli olgu bildirmifller ve protez kapak, kalp yet-mezli¤i, apse oluflumu gibi durumlar›n olmad›¤› seçilmifl olgu-larda tek bafl›na antibiyoterapinin uygulanabilece¤ini belirt-mifllerdir. Brucella bakterilerine ba¤l› prostetik kapak endo-karditleri de bildirildi¤inden tedavide gecikme yaflamamak için özellikle Türkiye gibi brusellozun endemik oldu¤u ülke-lerde protez kapa¤› olanlarda endokardit nedenleri aras›nda bruselloz da akla getirilmeli ve bu yönde de incelemeler yap›l-mal›d›r.
Genito-Üriner Sistem Tutulumu
Genitoüriner sistem tutulumu brusellozda nadir görülmek-le birlikte erkekgörülmek-lerde epididimo-orflit tutulumu %0-%12.7 oranlar›nda bildirilmektedir (13,14,28-30,56,120-122). Gür ve arkadafllar› (29), bruselloz komplikasyonlar›n› irdeledikleri se-rilerinde olgular›n %8’inde genitoüriner sistem tutulumu göz-lendi¤ini; bunlar›n 14’ünde epidimorflit, dördünde pyelonefrit, birinde ise prostatit saptand›¤›n› bildirmifllerdir. Orflit tablo-suyla gelen hastalar›n zaman zaman tümör öntan›s›yla opere edildi¤i bildirilmektedir (36,120,122). Antibiyoterapi ile düze-lebilen bir tablo olmas› nedeniyle cerrahi giriflim öncesinde epidemiyolojik öykü sorgulanarak hastalar›n bruselloz yönün-den incelenmeleri gereklili¤i aç›kt›r. Tedavi sonras› relaps ya da oligospermi, aspermi geliflebilece¤i belirtilmektedir (36,120). Prostatitli olgular da bildirilmifltir (123,124).
Kad›n-larda genitoüriner sistem tutulumu daha az s›kl›kla bildiril-mektedir. Operasyon materyalinde B. melitensis’in üretildi¤i bir tubaovaryen apse olgusu bildirilmifltir (125). Ayr›ca glo-merülonefrit, pyelonefrit gibi atipik olgu bildirimleri de dikka-ti çekmektedir (126,127).
Deri Tutulumu
Ülkemizdeki olgu serilerinde brusellozda cilt tutulumu %0-%17 oran›nda bildirilmektedir (13,14,26-30,55,79). En s›k makülopapüler döküntü, ürtiker, eritema nodozum, primer ino-külasyon dermatiti görülmekle birlikte daha nadiren palmer eritem, psöriaform döküntüler, vaskülit, papülonodüler lez-yonlar, purpurik döküntüler bildirilmifltir. (13,69,128,129) Metin ve arkadafllar› (128)’n›n 103 bruselloz olgusunun ince-ledikleri çal›flmalar›nda 14 olguda (%13.6) cilt tutulumu sap-tand›¤› bildirilmifl; en s›k ürtiker ve erythema nodosum lez-yonlar›na rastland›¤› belirtilmifltir. Özellikle subakut ve kronik olgular›n tek bulgu olarak cilt tutulumu ile dermatoloji bölü-müne baflvurmalar› durumunda, lezyonlar›n nonspesifik olma-s› nedeniyle yanl›fl tan› konma olaolma-s›l›¤›n›n yüksek oldu¤u vur-gulanm›flt›r. Bu durum, ülkemizde endemik olan bu hastal›¤›n dermatoloji uzmanlar›nca da iyi bilinmesi gereklili¤ini göster-mektedir.
Atipik Tablolar
Brusellozda as›l dikkatin çekilmesi gereken nokta, bakteri-nin tüm sistemleri tutabilmesi nedeniyle çok çeflitli klinik tab-lonun ortaya ç›kabilece¤idir. Bu nedenle hastal›¤›n endemik oldu¤u ülkemizde, özellikle ateflin efllik etti¤i her durumda bruselloz akla getirilmelidir. Özçay ve arkadafllar› (130), löse-mili bir çocukta nötropenik atefl etkeni olarak B. melitensis ürettiklerini ve ulaflabildikleri kadar›yla bunun dünyada bildi-rilen ilk olgu oldu¤unu belirtmifllerdir. Karaci¤er sirozlu has-talarda spontan bakteriyel peritonit etkeni olarak B. melitensis izole edildi¤i bildirilmifltir (131,132). Tiroidit, pankreatit, ko-lesistit, perikardit tablolar› ile seyreden bruselloz olgular› bil-dirilmifltir (133). Memede apse oluflumu, mezenter lenf bezi büyümesine ba¤l› akut bat›n tablosu, disk hernisini taklit eden, testis tümörü klini¤i ile bulgu veren olgulara rastlanmaktad›r (134-137). Tablonun çeflitlili¤i nedeniyle ülkemizde her hasta-n›n de¤erlendirilmesi s›ras›nda bruselloz yönünden epidemi-yolojik öykünün sorgulanmas›, ateflin efllik etti¤i her durumda gerekli incelemelerin yap›lmas›, erken ve do¤ru tan› aç›s›ndan yararl› olacakt›r.
Gebelikte Bruselloz
Bruselloz hayvanlarda abortusa yol açmas›na ra¤men, bu hastal›¤›n insan plasentas›nda eritritol bulunmamas› nedeniyle insanlarda abortusa di¤er bakteriyel hastal›klardan daha fazla neden olmad›¤›na inan›lmaktad›r (1,2). Ancak literatürde bu-nun tersini gösteren çal›flmalar da mevcuttur (138). Türkiye’de bu konuda yap›lm›fl genifl serili çal›flmalar olmamakla birlikte gebeli¤i abortusla sonuçlanan bruselloz olgular› bildirilmifltir (139).
Brusellozlu Hastalar›n Baflvurdu¤u Bölümler: Hekim Çeflitlili¤i
Klinik tablonun çeflitlili¤i nedeniyle hastalar ço¤u kez fi-zik-tedavi, beyin cerrahisi, ortopedi, gastroenteroloji gibi de¤i-flik polikliniklere baflvurabilmektedirler (56). Bir seride,
oste-oartiküler tutulumlu hastalar›n %66’s›nda önceden baflka dok-tora baflvuru öyküsü oldu¤u bildirilmifltir (75). Ülkemizde en-demik olarak görülen brusellozun, de¤iflik klinik tablolarla or-taya ç›kabilme özelli¤i, pratisyen hekimler baflta olmak üzere her branfltan hekime hizmet içi e¤itimler yoluyla hat›rlat›lma-s›n› zorunlu k›lmaktad›r.
Nedeni Bilinmeyen Atefl Etyolojisinde Brusellozun Yeri Çeflitli merkezlerce sunulan ‘nedeni bilinmeyen atefl’ etyo-lojisi araflt›r›lan seriler incelendi¤inde atefl nedeni olarak %6-56 oran›nda bruselloz saptand›¤› görülmektedir (8,140-146). Bu verilere göre ülkemizde atefl yüksekli¤i nedeni aran›rken bruselloz ilk s›rada düflünülmesi ve araflt›r›lmas› gereken has-tal›k olarak dikkati çekmektedir.
Tan›
Brusellozun özgün tan›s›, kan, kemik ili¤i, BOS, eklem s›-v›s›, periton ve plevra s›s›-v›s›, sperm gibi örneklerde Brucella bakterilerinin üretilmesi veya uygun klinik tablo varl›¤›nda standart tüp aglütinasyon testinde 1/160 ve üzerindeki titrele-rin varl›¤› ile konmaktad›r (1). Türkiye’de bildirilen bruselloz serilerinde kültür pozitifli¤i %12-70 oranlar›nda olup önceden antibiyotik kullan›m›n›n bakterinin üretilme oran›n› azaltt›¤› vurgulanmaktad›r (11-14,25,28,31-33,36,56,58,75,79). Son y›llarda otomatize kan kültürü sistemleri ile Brucella bakteri-lerinin daha h›zl› üretilebildi¤i bildirilmektedir (147,148). Kayseri Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi, Ankara Numune Hastanesi ve Malatya ‹nönü Üniversitesi T›p Fakülte-si HastaneFakülte-si’nde yap›lan, bakteriyemi nedenlerinin incelendi¤i çal›flmalarda Brucella bakterilerinin, toplum kaynakl› bakteri-yemilerde s›ras›yla %21.9, %21.6 ve %12.0 oranlar›yla en s›k etken olarak saptand›¤› belirtilmifltir. Bu durum, hastal›¤›n ül-kemiz için önemine bir kez daha dikkati çeker niteliktedir (149-151).
Brucella bakterileri görece yavafl ve güç ürediklerinden ve kültürde üretebilme oranlar› düflük oldu¤undan standard tüp aglütinasyon testi, klinikle birlikte de¤erlendirildi¤inde brusel-loz tan›s›nda oldukça güvenilir bir testtir (152). Ancak zaman al›c› ve zahmetli bir test olmas› ve kimi zaman blokan antikor-lara ba¤l› yalanc› negatiflik durumlar›yla karfl›lafl›labilmesi gi-bi dezavantajlar› bulunmaktad›r. ELISA testi ise ayn› anda çok say›da hastaya uygulanabilmesi, hasta izleminde gerekli olan IgM ve IgG ayr›m›nda daha duyarl› bulunmas›, blokan antikor-lardan etkilenmemesi nedeniyle önerilmektedir. (153).
Özgün olmayan laboratuvar bulgular› olarak en s›k anemi, lökopeni, lökositoz, lenfositoz ve karaci¤er enzimlerinde hafif-orta düzeyde yükselme, eritrosit sedimantasyon yüksekli¤i, C-reaktif protein yüksekli¤i, daha az oranda trombositopeni gö-rülebilmektedir. Sa¤alt›m›n izleminde bu testlerdeki patolojik de¤erlerdeki düzelmenin gözlenmesi önemlidir.
Tedavi
Bruselloz sa¤alt›m›nda kombine ve uzun süreli antibiyotik kullan›m› gereklili¤i tart›flmas›zd›r (154). Sa¤alt›mda amaç akut hastal›¤› kontrol alt›na almak, komplikasyon ve relapsla-r› önlemektir. Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün önerdi¤i klasik rejim, doksisiklin ve rifampisinin alt› hafta kullan›m›d›r (155). Oste-oartiküler komplikasyonlar›n varl›¤›nda doksisiklin ile strepto-misin kombinasyonunun daha baflar›l› oldu¤u gösterilmifltir (156,157). Bilinen, genel kabul görmüfl bu flemalara ra¤men
brusellozda sa¤alt›m baflar›s›zl›klar› ve relapslarla istenmeyen oranlarda karfl›lafl›lmaktad›r. Olgular›n %5-10’unda relaps gö-rülmektedir (154). Ülkemizde de bildirilen olgu serilerinde re-laps oranlar› bu düzeylerdedir (28,56,75,158). Ancak denen-mifl olan kimi tekli rejimlerde sa¤alt›m baflar›s›zl›¤› ve relaps oranlar› %15-28.5 oranlar›nda bildirilmifltir (13,32,159). Bu çal›flmalar, brusellozda tekli antibiyotik kullan›m›n›n yeri ol-mad›¤›n› bir kez daha gösterir niteliktedir. Klasik sa¤alt›m re-jimleri ile yaflanan relapslar ve gözlenen yan etkiler nedeniyle tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de bruselloz tedavisinde yeni antibiyotik aray›fllar› sürmektedir (160). Özellikle kino-lonlar, s›n›rl› say›daki olgu gruplar› ile yap›lan çal›flmalarda bu aç›dan ümit vaat eden, kombine sa¤alt›mda yer almaya aday ajanlar olarak dikkati çekmektedir (161-164). Türkiye’de bru-selloz tedavisinde uygun seçeneklerin belirlenmesi amac›yla yap›lm›fl genifl olgu serilerinin sa¤land›¤› çok merkezli, kont-rollü çal›flmalara rastlanmamaktad›r.
Hayvanlarda Brusellozun Durumu
Ülkemizde brusellozun hem hayvanlarda hem de insanlar-da bildirimi zorunludur. Bruselloz hayvanlarinsanlar-da infertiliteye, yavru atmaya, genital organ infeksyonlar›na ve süt veriminin azalmas›na neden olmaktad›r. Hayvanlarda ekonomik olma-mas› ve hastal›k tafl›y›c›l›¤›n›n ortadan kald›r›lamaolma-mas› nede-niyle sa¤alt›m uygulanmamaktad›r. Ancak koruma amac›yla baflta afl›lama olmak üzere gerekli tedbirler al›nmaktad›r. Afl› olarak koyun ve keçilerde B. melitensis Rev 1, s›¤›rlarda B. abortus S 19 afl›s› kullan›lmaktad›r. Ülkemizde 1983 y›l›nda ülke genelinde kontrol ve eradikasyon projesi yürürlü¤e kon-mufltur (165,166). Yirmi alt› y›l sürmesi planlanan bu proje kapsam›nda bütün 4-8 ayl›k difli danalar ile bütün kuzu ve o¤-laklar afl›lanacak ve kulak küpesi tak›larak kay›t alt›na al›na-cakt›r. Ülke çap›nda yap›lan serolojik tarama sonuçlar›na gö-re 1989 y›l›nda bölgelegö-re gögö-re %0-10 oran›ndaki hastal›k pgö-re- pre-valans›, s›¤›rlarda %3.56, koyunlarda %1.26 olarak; 1990 y›-l›nda ise %1.2, %2.08; 1991 y›y›-l›nda %1.01, %1.83 olarak sap-tanm›flt›r (7). Trakya Bölgesi’nde 1991 ve 1993 y›llar› aras›n-da yap›lan pilot çal›flma sonras›naras›n-da bütün ergin s›¤›r ve ko-yunlar›n düflük doz Brucella afl›lar› ile afl›lanmalar› ülkesel kontrol ve eradikasyon program›na dahil edilmifltir. Türki-ye’de brusellozla ilgili son y›llarda yap›lan en kapsaml› çal›fl-ma, 1997 y›l›nda bafllat›lan Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›¤› pro-jesidir (7). Bu çal›flmayla s›¤›r ve koyun bruselloz prevalans›-n›n belirlenmesi ve bruselloz kontrol program›prevalans›-n›n yeniden gözden geçirilmesi amaçlanm›flt›r. 2000 y›l›nda yay›mlanan çal›flma sonuçlar›nda, ülke çap›nda her ilin dörder ilçesinden tesadüfi örnekleme yoluyla 34 458 s›¤›r, 30 433 koyundan se-rum örne¤i al›nd›¤›; toplam 64 891 sese-rumun rose-Bengal tes-ti ile tarand›¤›; pozites-tif bulunan serumlar›n kompleman fiksas-yon testi ile do¤ruland›¤› belirtilmifltir. Bruselloz prevalans›-n›n s›¤›r popülasyonunda %1.43, koyun popülasyonunda ise %1.97 olarak saptand›¤› bildirilmifltir. Yine brusellozun sürü prevalans›n› belirlemek amac›yla her ilçenin dörder köyünün seçildi¤i ve 1313 s›¤›r sürüsünde %11.4, 1077 koyun sürüsün-de %15 saptand›¤› bildirilmifltir. Bu verilere göre hastal›k kontrol program›n›n etkin yürütülemedi¤i sonucuna var›ld›¤› belirtilmifltir. Taranan iller aras›nda Kars ilinin s›¤›rlarda %20.8, koyunlarda %15 prevalans ile ilk s›rada yer ald›¤› dik-kati çekmektedir. Sa¤l›k Bakanl›¤› 2002 verilerine göre bu il-den toplam 11 olgu bildirimi yap›ld›¤› görülmektedir ki bu
du-rum, hastal›k bildiriminin yetersiz oldu¤unu bir kez daha gös-terir niteliktedir (167).
Sonuç ve Öneriler
Bruselloz, 21. yüzy›lda da Türkiye için hâlâ önemli bir halk sa¤l›¤› sorunu durumundad›r.
Hayvanc›l›kla u¤raflan, çi¤ süt ve süt ürünleri kullanan, uzun süren atefl, eklem a¤r›s› ile baflvuran olgularda öncelikle bruselloz düflünülmeli ve bu hastal›¤›n çok farkl› klinik tablo-larla ortaya ç›kabilece¤i, ülkemizde halen bir sa¤l›k sorunu ol-maya devam etti¤i akla getirilmelidir.
Özellikle hastal›¤›n k›rsal kesimde fazla görülmesi, hasta-lar›n öncelikle birinci basamak sa¤l›k kurumhasta-lar›na baflvuruyor olmalar› nedeniyle pratisyen hekimlerin bruselloz konusundaki bilgilerinin yenilenmesi, standard tan›-sa¤alt›m flemalar› olufl-turularak periyodik e¤itimlerin yürütülmesi gerekmektedir.
Prevalans çal›flmalar› ve Sa¤l›k Bakanl›¤› verileri karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda hastal›k bildirimlerinin tüm olgular› kapsamad›¤› görülmektedir. Bildirim sistemi daha iyi sonuçlar verinceye dek ülkenin gerçek verilerine ulaflmak amac›yla çok merkezli prevalans belirleme çal›flmalar›n›n yap›lmas›na ihtiyaç vard›r. Henüz insanlarda kullan›lan etkin ve güvenilir bir afl›s› ol-mad›¤›ndan hastal›¤›n kontrol ve eradikasyonu ancak hayvan-larda eradike edilmesiyle mümkün olacakt›r ve geliflmifl ülke-lerde bu yolla baflar›lm›flt›r. Bu uzun bir süreç alaca¤›ndan hal-k›n hastal›k ve bulafl yollar› konusunda bilinçlendirilmesi, hay-van kesim ve süt iflleme merkezlerinin bruselloz yönünden dü-zenli aral›klarla taranmas›, süt ve süt ürünlerinin pastörize edi-lerek tüketiminin sa¤lanmas› bruselloz prevelans›n› önemli öl-çüde azaltacak, böylelikle hastal›¤›n kontrol alt›na al›nmas› sa¤lanabilecektir.
Kaynaklar
1. Young EJ. Brucella species. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Disaeses. 6th ed. Philadelphia: Churchill Livingstone, 2005: 2669-72
2. Black TF. Brucellosis. In: Cohen J, Powderly WG, eds. Infectious Diseases. 2nd ed. St.Louis: Mosby, 2004: 1665-7
3. Corbel MJ. Brucellosis: an overview. Emerg Infect Dis 1997; 3: 213-21
4. Pappas G, Papadimitriou P, Akritidis N, Christou L, Tsianos EV. The new global map of human brucellosis. Lancet Infect Dis 2006; 6: 91–9
5. T.C.Sa¤l›k Bakanl›¤›. ‹statistikler / Temel Sa¤l›k Hizmetleri Ge-nel Müdürlü¤ü Çal›flma Y›ll›¤›. Ankara: Sa¤l›k Bakanl›¤›, 2004 (www.saglik.gov.tr)
6. Çetin ET, Çoral B, Bilgiç A, et al. Türkiye’de insanda bruselloz insidans›n›n saptanmas›. Do¤a-Turk J Med Sci 1990; 14: 324-34
7. ‹yisan AS, Akmaz Ö, Gökçen Düzgün S, et al. Türkiye’de s›¤›r ve koyunlarda brucellosis’in seroepidemiyolojisi. Pendik Vet Mikro-biyol Derg 2000; 31(1): 21-34
8. Yüce A. Türkiye’de Brusellozun durumu. In: XXXI. Türk Mikro-biyoloji Kongresi (19-23 Eylül 2004, Kufladas›, Ayd›n) Kongre Kitab›. ‹stanbul: Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti & Klinik Mikrobi-yoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Derne¤i, 2004: 119-22
9. Bodur H, Balaban N, Aksaray S, et al. Biotypes and antimicrobi-al susceptibilities of Brucella isolates. Scand J Infect Dis 2003; 35: 337-8
10. Köse fi, K›l›ç S, Özbel Y. Identification of Brucella species isola-ted from proven brucellosis patients in Izmir, Turkey. J Basic Microbiol 2005; 45(4): 323-7
11. Dokuzo¤uz B, Ergönül Ö, Baykam N, et al. Characteristics of B. melitensis versus B. abortus bacteraemias. J Infect 2005; 50: 41-5 12. Özkurt Z, Kaya A, Taflyaran MA, Y›lmaz fi. Bruselloz tan›s›nda
standart tüp aglütinasyon testi, kan ve kemik ili¤i kültürlerinin tan› de¤erlerinin karfl›laflt›r›lmas›. ‹nfeks Derg 2000; 14(4): 463-8
13. Aygen B, Do¤anay M, Sümerkan B, Yildiz O, Kayabafl Ü. Clini-cal manifestations, complications and treatment of brucellosis: a retrospective evaluation of 480 patients. Med Mal Infect 2002; 32(9): 485-493
14. Nam›duru M, Gungor K, Dikensoy O, et al. Epidemiological, cli-nical and laboratory features of brucellosis: a prospective evalu-ation of 120 adult patients. Int J Clin Pract 2003; 57(1): 20-4 15. fiimflek H, Erdenli¤ S, Oral B, Tülek N. ‹nsan kaynakl› Brucella
izolatlar›n›n tip-biyotip tayini ve epidemiyolojik olarak irdelen-mesi. Klimik Derg 2004; 17(2): 103-6
16. Kulo¤lu F, Erdenlig S, Akata F, Tansel O, Gürcan S, Tugrul HM. Species and biovar distribution of Brucella isolates in Trakya Uni-versity Hospital between 1997-2002. Mikrobiyol Bul 2004; 38(3): 187-91
17. Diker S, Istanbulluo¤lu E, Ayhan H, Soysal G. A serologic study of human Brucella canis infections in the Bursa region. Mikrobi-yol Bul 1984; 18(4): 203-7
18. Troy SB, Rickman LS, Davis CE. Brucellosis in San Diego: epi-demiology and species-related differences in acute clinical pre-sentations. Medicine 2005; 84(3): 174-87
19. Felek S, Aç›k Y, Özden M. Çi¤ köfte yeme al›flkanl›¤› ile Brucel-la infeksiyonu seroprevaBrucel-lans› aras›ndaki iliflkinin araflt›r›lmas›. Klimik Derg 1999; 12(3): 104-6
20. Öztürk R, Soysal F, Atlafl K. Sperm kültüründe Brucella meliten-sis üretilen bir epididimo-orflitli bruselloz olgusu. Türk Mikrobi-yol Cemiy Derg 1993; 23: 148-50
21. Do¤anay M, Aygen B, Eflel D. Brucellosis due to blood transfusi-on. J Hosp Infect 2001; 49(2): 151-2
22. Akçakufl M, Esel D, Çetin N, Paç-K›saarslan A, Kurto¤lu S. Bru-cella melitensis in blood cultures of two newborns due to exchan-ge transfusion. Turk J Pediatr 2005; 47: 272-4
23. Palanduz A, Palanduz S, Guler K, Guler N. Brucellosis in a mot-her and mot-her young infant: probable transmission by breast milk. Int J Infect Dis 2000; 4: 55-6
24. Çelebi S, Hac›mustafao¤lu M, Y›lmaz E. Çocuklarda nörobrusel-loz: üç vaka takdimi. Çocuk Sa¤ Hast Derg 2004; 47(1): 46-9 25. Ataman-Hatipo¤lu Ç, K›n›kl› S, Tülek N, et al. Bir e¤itim
hasta-nesinin infeksiyon hastal›klar› ve klinik mikrobiyoloji klini¤inde izlenen 202 bruselloz olgusunun epidemiyolojik verilerinin irde-lenmesi. Klimik Derg 2005; 18(3): 94-8
26. Taflova Y, Salto¤lu N, Y›lmaz G, ‹nal S. Bruselloz: 238 eriflkin ol-gunun klinik, laboratuvar ve tedavi özelliklerinin de¤erlendirilme-si. ‹nfeks Derg 1998; 12(3): 307-12.
27. Koflar A, Aygündüz M, Yayl› G. ‹kiyüzseksen bruselloz olgusun-da farkl› iki teolgusun-davinin karfl›laflt›r›lmas›. ‹nfeks Derg 2001; 15(4): 433-7
28. Taflbakan-Ifl›kgöz M, Yamazhan T, Gökengin D, et al. Brucello-sis: a retrospective evaluation. Trop Doct 2003; 33(3): 151-3 29. Gür A, Geyik MF, Dikici B, et al. Complications of brucellosis in
different age groups: a study of 283 cases in Southeastern Anato-lia of Turkey. Yonsei Med J 2003; 44(1): 33-44
30. Demirda¤ K, Özden M, Kalkan A, Çelik ‹, K›l›ç SS. Bruselloz: 146 olgunun retrospektif de¤erlendirilmesi. Flora 2002; 7(2): 120-5 31. Yüce A. Klinik ve laboratuvar bulgular›na göre bruselloz. ‹zmir
Gö¤üs Hast Hastanesi Derg 1986; 1(1): 65-8
32. Ulusoy S, Dirim Ö, Erdem ‹, et al. Akut brusellozlu 75 olgunun klinik, laboratuvar ve sa¤alt›m yönünden de¤erlendirilmesi. ‹n-feks Derg 1995; 9(3): 263-5
33. Özer S, Oltan N, Gençer S. Bruselloz: 33 olgunun de¤erlendiril-mesi. Klimik Derg 1998;11(3): 82-4
34. Ça¤atay AA, Küçüko¤lu S, Berk H, et al. Otuz alt› bruselloz ol-gusunun de¤erlendirilmesi. Klimik Derg 2002; 15(1): 19-21 35. Tansel Ö, Yavuz M, Kulo¤lu F, Akata F. Trakya Üniversitesi
Hastanesi’ne baflvuran 40 bruselloz olgusunun de¤erlendirilmesi. ‹nfeks Derg 2003; 17(1): 1-4
36. Aydemir H, Yalç› A, Piflkin N, Gürbüz Y, Türky›lmaz R. Brusel-loz: 72 olgunun incelenmesi. Flora 2005; 10(4): 185-90
37. Aktafl F, fienol E, Yetkin A, Gürdo¤an K, Ulutan F. Brusellozda klinik ve laboratuar bulgular›n hastal›k süresi ile iliflkisi. Türk Mikrobiyol Cemiy Derg 1994; 26(): 24(3-4) 164-9
38. Ergönül Ö, Çelikbafl A, Tezeren D, Güvener E, Dokuzo¤uz B. Analysis of risk factors for laboratory-acquired brucella infecti-ons. J Hosp Infect 2004; 56: 223-7
39. Serter D, Hoflgör M, Özkan F. Brucella melitensis R1 suflu ile olu-flan bir laboratuvar infeksiyonu olgusu. ‹nfeks Derg 1993; 7(1-2): 171-2
40. Kalkan A, Felek S, Akbulut A, Papila Ç, Demirda¤ K, K›l›ç SS. Elaz›¤ yöresinde çeflitli risk gruplar›nda bruselloz seroprevelans›-n›n belirlenmesi. ‹nfeks Derg 1999; 13(2): 227-30
41. Alt›ndifl M. Afyon bölgesi besicilerinde, kasaplarda, süt ürünleri toplay›c›s› ve imalathanelerinde çal›flanlarda bruselloz seropozi-tifli¤i. ‹nfeks Derg 2001; 15(1): 11-5
42. Özbakkalo¤lu B, Tünger Ö, Dinç G, et al. Manisa ilindeki risk gruplar›nda bruselloz seroprevalans›. ‹nfeks Derg 1998; 12(4): 453-7
43. Kaleli ‹, Koço¤lu T, Özen N, Akflit F. Denizli yöresinde bruselloz prevalans›. ‹nfeks Derg 1999; 13(2): 231-3
44. Büke Ç, Çiçeklio¤lu M, Erdem ‹, et al. Süt ürünleri iflleyicilerin-de bruselloz prevalans› ve brusellozu bilme durumu. ‹nfeks Derg 2000; 14(3): 321-5
45. K›yan M, Cengiz AT, Göz M, Dolapç› G‹. Kasaplar›n serumlar›n-da Brucella aglütinin titrelerinin serumlar›n-da¤›l›m›. Mikrobiyol Bül 1999; 33(1): 29-36
46. Cetinkaya Z, Aktepe OC, Ciftci IH, Demirel R. Seroprevalance of human brucellosis in rural area of Western Anatolia, Turkey. J Health Popul Nutr 2005; 23(2): 137-41
47. Çetinkaya F, Naçar M, Ayd›n T, Koç N, Gökahmeto¤lu S. Preva-lence of brucellosis in the rural area of Kayseri, Central Anatolia, Turkey. Int J Infect Dis 2006; 10(2): 179-81
48. Karabay O, Serin E, Tamer A. Hepatitis B carriage and Brucella seroprevalence in urban and rural areas of Bolu province of Tur-key: a prospective epidemiologic study. Turk J Gastroenterol 2004; 15(1): 11-3
49. Tunçer G, Göktan D. ‹zmir civar›ndan toplanan çi¤ sütlerde Bru-cella antikorunun bulunma s›kl›¤›. Türk Mikrobiyol Cemiy Derg 1994; 23(3-4): 174-5
50. Kalender H, Özcan C, Arslan N. Taze tulum peynirlerinden Bru-cella izolasyonu. Türk Mikrobiyol Cemiy Derg 2001; 31(3-4): 184-6
51. Al›m A, Tomul ZD. Investigation of Brucella in the fresh cheese samples sold at the bazaars of district in Sivas Center, Turkey. Mikrobiyol Bul 2005; 39(2): 219-23
52. Bodur S, Küçükçal›k A, Alt›ndifl M, Kara F. Brusellozdan korun-mada toplumun bilgi düzeyi. Kocatepe T›p Derg 2000; 1(2): 87-90 53. Göktafl P. Erzincan bölgesinde bruselloz olgular›nda art›fl. ‹nfeks
Derg 1990; 4(3): 475-81
54. Turgut H, Hoflo¤lu S, Ayd›n K, Ar›türk S. Brucellosis: clinical and laboratory findings in 98 patients. Med J Ege Univ 1991; 1(3): 153-4
55. Tabak ÖF, Dumankar A, Afllamac› M, Mert A, Aktu¤lu Y, Demir-can O. Bruselloz. Cerrahpafla T›p Fak Der 1993; 24: 281-6 56. Yüce A, Alp Çavufl S, Yapar N, Çak›r N. Bruselloz: 55 olgunun
de¤erlendirilmesi. Klimik Derg 2006; 19(1): 13-7
57. Arabac› FE. Retrospective study of 73 cases of brucellosis in the eastern region of Turkey. ‹nfeks Derg 2002; 16(3): 291-5 58. Coflkun NA, Ural S, Müftüo¤lu I, Kaptan F, Üremek H.
1985-1991 y›llar›nda hastaneye yat›r›lan 103 bruselloz olgusunun de-¤erlendirilmesi. ‹nfeks Derg 1993; 7(3-4): 283-7
59. Yaprak I, Bakiler AR, Kansoy S, A¤z›temiz M. Clinical picture in childhood brucellosis. In: Tümbay E, Hilmi S, An¤ Ö, eds. Bru-cella and Brucellosis in Man and Animal. ‹stanbul: Turkish Mic-robiological Society, 1991: 109-21
60. ‹nce E, Tan›r G, Çiftçi E, Do¤ru Ü. Çocukluk ça¤› brusellozu: 29 olgu. Türk Klin Pediatr Derg 1999; 8(4): 181-4
61. Arslan fi, Öner AF, Çaksen H, et al. Çocuklarda brusellozis: 103 vakan›n retrospektif olarak de¤erlendirilmesi. Çocuk Sa¤ Hast Derg 1999; 42(4): 479-86
62. Y›lmaz K, Bayraktaro¤lu Z, Sivasl› E, et al. Bruselloz tan›l› çocuk hastalarda klinik ve laboratuar verilerinin de¤erlendirilmesi. Ço-cuk Derg (Logos) 2004; 4(2): 102-6
63. Kumandafl S, Elmas B, Kaz›m Ü, et al. Çocukluk ça¤›nda nörob-rusellozis: vaka takdimi. Türk Klin Pediatr Derg 2003; 12(1): 36-41 64. Almuneef MA, Memish ZA, Balkhy HH, et al. Importance of
screening household members of acute brucellosis cases in ende-mic areas. Epidemiol Infect 2004; 132: 533-40
65. Akdeniz H, Irmak H, Buzgan T, Karahocagil MK, Demiröz AP. Hayvanc›l›kla u¤raflan bir ailede Brucella melitensis’e ba¤l› pan-sitopeniyle karakterize aile içi bruselloz. Türk Mikrobiyol Cem Derg 2000; 30: 26-9
66. ‹nci R, ‹nci S, Kalayc›o¤lu. Aile içi bruselloz. ‹nfeks Derg 1993; 7(1-2): 67-8
67. Erol S. Brucella melitensis’e ba¤l› aile içi bruselloz. Flora 1998; 3(4): 281-2
68. Bal A, Gürçay E, Ekflicio¤lu E, Edgüer T, Tuncay R, Çakc› A. Ev-li bir çiftte efl zamanl› brusella spondiEv-liti. Romatizma 2003; 18(3): 165-70
69. Sözen TH, Willke A, Ertu¤rul N. Döküntülü seyreden bir brusel-loz olgusu. ‹nfeks Derg 1987; 1(4): 263-6
70. Gürcan fi, M›st›k R, Y›lmaz E, Yüce O, Oral HB, Töre O. Troidit komplikasyonu ile seyreden iki bruselloz olgusu. ‹nfeks Derg 2001; 15(3): 369-71
71. Karan MA, Küçükkaya R, Erten N, et al. Brusellozda kemik ili¤i tutulumu: bir olgu sunumu. Klimik Derg 1997; 10(3): 149-51 72. Büke AÇ, Saydam C, Yamazhan T, Karakartal G. ‹ki olgu
nede-niyle atipik bruselloz. ‹nfeks Derg 1998; 12(3): 423-5
73. Ataman-Hatipoglu C, Bilgin G, Tulek N, Kosar U. Pulmonary in-volvement in brucellosis. J Infect 2005; 51(2): 116-9
74. Okan G, Candan M, Batur T, Özler S. Brucella optik nöriti. ‹nfeks Derg 1995; 9 (3): 319-21
75. Tuncer-Ertem G, Tanyel E, Tülek N, Koflar U. Osteoartiküler bru-sellozlu hastalar›n epidemiyolojik, klinik ve laboratuvar bulgula-r›n›n irdelenmesi. Klimik Derg 2004; 17(1): 28-33
76. Aydin M, Yapar AF, Savas L, et al. Scintigraphic findings in os-teoarticular brucellosis. Nucl Med Commun 2005; 26(7): 639-47 77. Geyik MF, Gür A, Nas K, Çevik R, et al. Musculoskeletal
invol-vement in brucellosis in different age groups: a study of 195 ca-ses. Swiss Med Wkly 2002; 132: 98-105
78. Tasova Y, Salto¤lu N, fiahin G, Aksu HSZ. Osteoarticular invol-vement of brucellosis in Turkey. Clin Rheumatol 1999; 18: 214-9 79. Doyuk Kartal E, Özgünefl ‹, Çolak H, Usluer G. Altm›flsekiz
bru-selloz olgusunun sistem tutulumlar› aç›s›ndan de¤erlendirilmesi. Flora 2004; 9(4): 258-65
80. Gilgil E, Bütün B. Brusellozun osteoartiküler komplikasyonlar›. Romatizma 2002; 17(2): 77-82
81. Hoflo¤lu S, Kaya H, Çobaner A, Ayaz C, Y›lmaz S, Özbek N. Brusellozda kemik sintigrafisinin önemi. Klimik Derg 1998; 11(3): 92-4
82. Özaksoy D, Yücesoy K, Yücesoy M, Kovanl›kaya ‹, Yüce A, Na-deri S. Brucellar spondylitis: MRI findings. Eur Spine J 2001; 10(6): 529-33
83. Özon A, Aydemir A, Piflkin N, Yaflç› A, Gürbüz Y, Türky›lmaz R. Brucella infeksiyonuna ba¤l› spondilit ve sakroiliit olgular›n›n
karfl›laflt›r›lmas›. Klimik Derg 2005; 18(3): 99-102
84. Bodur H, Erbay A, Çolpan A, Ak›nc› E. Brucellar spondylitis. Rheumatol Int 2004; 24: 221-6
85. Namiduru M, Karao¤lan I, Gursoy S, Bayazit N, Sirikci A. Bru-cellosis of the spine: evaluation of the clinical, laboratory and ra-diological findings of 14 patients. Rheumatol Int 2004; 24 (3): 125-9
86. Yücesoy K, Yücesoy M, Yüce A, Güner M, Yulu¤ N, Acar Ü. Vertebral spondylitis due to brucella species. J Turk Spinal Surg 1995; 6(2): 73-5
87. Harman M, Unal O, Onbas› KT, Kiymaz N, Arslan H. Brucellar spondylodiscitis: MRI diagnosis. Clin Imaging 2001; 25(6): 421-7 88. Bayram A, U¤urlu H, Erdo¤an K. Brusellaya ba¤l› servikal
spon-dilodiskitis. Genel T›p Derg 1998; 8(2): 81-3
89. Koçano¤ullar› O, Yüce A. Spinal ekstradural Brucella apsesi. ‹z-mir Gö¤üs Hast Hastanesi Derg 1987; 11(4): 62-4
90. Ba¤dato¤lu C, Güleryüz A, Köksel T, Çelikbafl H. Thoracal epi-dural brucellar abscess: a case report. Mersin Üniv T›p Fak Derg 2000; 2: 180-3
91. Ates O, Cayli SR, Kocak A, Kutlu R, Onal RE, Tekiner A. Spinal epidural abscess caused by brucellosis. Two cases reports. Neurol Med Chir (Tokyo) 2005; 45(1): 66-70
92. Turgut M, Çullu E, fiendur ÖF, Gürer G. Brucellar spine infecti-on-four cases reports. Neurol Med Chir (Tokyo) 2004; 44(10): 562-7
93. Nas K , Gür A, Kemalo¤lu MS, et al. Management of spinal bru-cellosis and outcome of rehabilitation. Spinal Cord 2001; 39: 223-7 94. Goktepe AS, Alaca R, Mohur H, Coskun U. Neurobrucellosis and
a demonstration of its involment in spinal roots via magnetic re-sonance imaging. Spinal Cord 2003; 41: 574-6
95. Gül S, Danac› M, Küçükardal› Y, Kandemir EG, Baflak M, Özkan Y. Bruselloz: atipik klinik seyir gösteren befl olgu. Klimik Derg 1995; 8(1); 17-9
96. Akdeniz H, Irmak H, Anlar O, Demiroz AP. Central nervous system brucellosis: presentation, diagnosis and treatment. J Infect 1998; 36(3): 297-301
97. Bodur H, Erbay E, Akinci E, Colpan A, Cevik MA, Balaban N. Neurobrucellosis in an endemic area of brucellosis. Scand J Infect Dis 2003; 35(2): 94-7
98. Yuce A, Karaca B, Alp Cavus S, Idiman E, Idiman F, Yapar N. Neurobrucellosis: report of five cases. Clin Microbiol Infect 2004; 10 (suppl 3): 149
99. Guven MB, Çirak B, Kutluhan A, Ugras S. Pituitary abscess se-condary to neurobrucellosis. Case illustration. J Neurosurg 1999; 90(6): 1142
100. Yüce A, ‹diman E, Canda T, Coflkun F, Alk›n T. Olgu sunumlar›: klinik ve anatomopatolojik inceleme. Nörobruselloz. Nörol Bil Derg 1989; 1: 37-40
101. Günhan C, Yüce A, Karabak›r G, Coflkun MA. ‹ki Brucella me-nenjiti olgusu. Ege Üniv T›p Fak Derg 1982; 21(1): 181-6 102. Ba¤datl› Y, Emre S, Bursal› E. Brucella menenjitleri ve
seronega-tif bir olgu. ‹nfeks Derg 1988; 2(2): 181-5
103. Kaynar T, Özgünefl ‹, Usluer G, Çolak H, Keçik C. Brusellozda iflitme kayb›n›n araflt›r›lmas›. Flora 1998; 3(2): 187-91
104. Öztura ‹, ‹diman F, Yüce A, et al. Nörobruselloz ve iflitme kayb›. Türk Nörol Derg 2002; 8(4): 123-7
105. Kaygusuz TO, Kaygusuz I, K›l›ç SS, Yalç›n S, Felek S. Investiga-tion of hearing loss in patients with acute brucellosis by standard and high-frequency audiometry. Clin Microbiol Infect 2005; 11(7): 559-63
106. Tuncer I, Akdeniz H, Uygan I, Turkdogan K, Cekici S, Durmus A. A brucellosis case with ascites, hearing loss and pancytopenia. Turk J Gastroenterol 2002; 13(3): 168-71
107. Eren S, Bayam G, Ergönül Ö, et al. Cognitive and emotional chan-ges in neurobrucellosis. J Infect 2006; 53(3): 184-9
psikolojik semptomlar. ‹nfeks Derg 1993; 7(1-2): 69-71
109. Mutlu B, Bolca Z, Kalender B, Gündefl S, Vahabo¤lu H. Depresif semptomlarla seyreden ve tedavi intolerans› gözlenen bir nörobru-selloz olgusu. ‹nfeks Derg 2002; 16(1): 99-101
110. Ak›nc› E, Göl MK, Balbay Y. A case of prosthetic mitral valve en-docarditis caused by Brucella abortus. Scand J Infect Dis 2001; 33(1): 71-2
111. Özsöyler ‹, Y›ll›k L, Bozok fi, et al. Brucella endocarditis: the im-potance of surgical timing after medical treatment (five cases). Prog Cardiovasc Dis 2005; 47(4): 226-9
112. Yavuz T, Ozayd›n M, Ulusan V, Ocal A, Ibrisim E, Kutsal A. A case of mitral stenosis complicated with seronegative Brucella en-docarditis. Jpn Heart 2004; 54(2): 353-8
113. Kocazeybek B, Bilal MS, Sönmez B, et al. An unusual cause of en-docarditis. Clin Microbiol Infect 2000; 6(6): 325-7, 341
114. Aç›kel Ü, Çatalyürek H, Güneri S, Yüce A, Oto Ö. Bir Brucella en-dokardit olgusunda çift kapak replasman›. Dokuz Eylül Üniv T›p Fak Derg 1993; 7(3): 56-9
115. Yilmaz MB, Kisacik HL, Korkmaz S. Persisting fever in a patient with Brucella endocarditis: occult splenic abscess. Heart 2003; 89(7): e20
116. Keles C, Bozbuga N, Sismanoglu M, et al. Surgical treatment of Brucella endocarditis. Ann Thorac Surg 2001; 71: 1160-3 117. Okutan H, Adilo¤lu AK, Özayd›n M, Peker O. Combination of
medical and surgical therapy in the management of Brucella en-docarditis. Süleyman Demirel Üniv T›p Fak Derg 2004; 4(12): 45-6 118. Mert A, Kocak F, Ozaras R, et al. The role of antibiotic treatment
alone for the management of Brucella endocarditis in adults: a case repport and literature review. Ann Thorac Cardiovasc Surg 2002; 8(6): 381-5
119. Arslan H, Korkmaz ME, Kart H, Gül C. Management of Brucella endocarditis of a prosthetic valve. J Infect 1998; 37: 70-1 120. Özsoy MF, Koçak N, Çavufllu fi. Brucella orfliti: befl olgu sunusu.
Klimik Derg 1998; 11(3): 88-91
121. Cesur S, Çapar Y, Demir P, Kurt H, Sözen TH, Tekeli E. Brucella orfliti: dört olgunun incelenmesi. Klimik Derg 2002; 15(1): 22-4 122. Ak›nc› E, Bodur H, Çevik MA, et al. A complication of brucellosis:
epididymoochitis. Int J Infect Dis 2006; 10: 171-7
123. fienol fi, Yamazhan T, Gökengin D. Akut prostatit ile seyreden seronegatif bir bruselloz olgusu. Klimik Derg 2004; 17(3): 209-10 124. Aygen B, Sümerkan B, Do¤anay M, Sehmen E. Prostatitis and
hepatitis due to Brucella melitensis: a case report. J Infect 1998;36(1):111-2
125. Fenkçi V, Cevrioglu S, Y›lmazer M. Ovarian abscess due to Brucella melitensis. Scan J Infect Dis 2003; 35: 762-3
126. Onaran M, Sen I, Polat F, Irk›lata L, Tunc L, Biri H. Renal brucel-loma: a rare infection of the kidney. Int J Urol 2005; 12: 1058-60 127. Alt›parmak MR, Pamuk GE, Pamuk ON, Tabak F. Brucella
glomerulonephritis: review of the literature and report on the first patient with brucellosis and mesangiocapillary glomerulonephritis. Scand J Infect Dis 2002; 34: 477-80
128. Metin A, Akdeniz H, Buzgan T, Delice I. Cutaneous findings en-countered in brucellosis and review of the literature. Int J Dermatol 2001; 40(7): 434-8
129. S›rmatel F, Özgöztafl› O, Baydar ‹. Cilt döküntüsü ile seyreden bir brusellozis olgusu. Türk Mikrobiyol Cemiy Derg 1993; 23(1): 12-4 130. Özçay F, Derbent M, Ergin F, Duru F, Özbek N. Febrile neut-ropenia caused by Brucella melitensis in a child with hypoplastic acute lymphoblastic leukemia. Med Pediatr Oncol 2000; 35(5): 496–7
131. Erbay A, Bodur H, Ak›nc› E, Çolpan A, Çevik MA. Spontaneous bacterial peritonitis due to Brucella melitensis. Scand J Infect Dis 2003; 35: 196-7
132. Kantarçeken B, Harputluo¤lu MM, Bay›nd›r Y, Bayraktar MR, Alada¤ M, Hilmio¤lu F. Spontaneous bacterial peritonitis due to Brucella melitensis in a cirrhotic patient. Turk J Gastroenterol
2005; 16(1): 38-40
133. Hatipo¤lu CA, Yetkin A, Ertem GT, Tulek N. Unusual clinical presentations of brucellosis. Scand J Infect Dis 2004; 36(9): 694-7 134. Cokca F, Azap A, Meco O. Bilateral mammary abscess due to
Brucella melitensis. Scand J Infect Dis 1999; 31(3): 318-9 135. Bodur H, Çolpan A, Erbay A, Ak›nc› E, Eren S. Akut bat›n› taklit
eden bruselloz olgusu. Klimik Derg 2003; 16(1): 41-2
136. Acar Ü, Güner M, Yücesoy K, Yüce A, Yücesoy M, Mertol T. Brucellosis imitating discal hernia. Turk J Med Sci 1995; 23: 57-61
137. Kocak I, Dundar M, Culhac› N, Unsal A. Relapse of brucellosis simulating testis tumor. Int J Urol 2004; 11: 683-5
138. Khan MY, Mah MW, Memish ZA. Brucellosis in pregnant women. Clin Infect Dis 2001; 32(8): 1172-6
139. Say›l›r K, Say›n Kutlu S, Baykam N, et al. Abortusla sonuçlanan iki insan bruselloz olgusu. ‹nfeks Derg 2003; 17(3): 345-8
140. Ergonul O, Willke A, Azap A, Tekeli E. Revised definition of ‘fever of unknown origin’: limitations and opportunities. J Infect 2005; 50(1): 1-5
141. Tabak F. Nedeni bilinmeyen atefl: 17 y›ll›k deneyim. Flora 2001; 6(4): 260-6
142. Saltoglu N, Tasova Y, Midikli D, Aksu HS, Sanli A, Dundar IH. Fever of unknown origin in Turkey: evaluation of 87 cases during a nine-year-period of study. J Infect 2004; 48(1): 81-5
143. Öncü S, Ertu¤rul MB, Ça¤atay AA, Özsüt H, Eraksoy H, Çalangu S. Nedeni bilinmeyen atefl: 66 olgunun analizi. Klimik Derg 2003; 16(3): 108-12
144. Küçükardal›, Koçak N, Yaz›c› H, et al. Nedeni bilinmeyen atefl: 82 olgu bildirisi. Flora 2001; 6(3): 171-7
145. Erten N, Saka B, Ozturk G, et al. Fever of unknown origin: a report of 57 cases. Int J Clin Pract 2005; 59(8): 958–60
146. Ciftci E, Ince E, Dogru U. Pyrexia of unknown origin in children: a review of 102 patients from Turkey. Ann Trop Paediatr 2003; 23(4): 259-63
147. Ozturk R, Mert A, Kocak F, et al. The diagnosis of brucellosis by use of BACTEC 9240 blood culture system. Diagn Microbiol In-fect Dis 2002; 44: 133-5
148. Durmaz G, Us T, Aydinli A, Kiremitçi A, Kiraz N, Akgün Y. Op-timum detection times for bacteria and yeast species with the BACTEC 9120 aerobic blood culture system: evaluation for a 5-year period in a Turkish university hospital. J Clin Microbiol 2003; 41(2): 819-21
149. Eflel D, Do¤anay M, Alp E, Sümerkan B. Prospective evaluation of blood cultures in a Turkish university hospital: epidemiology, mic-robiology and patient outcome. Clin Microbiol Infect 2003; 9(10): 1038-44
150. Erbay A, Say›l›r K, Çolpan A, Ak›nc› E, Balaban N, Bodur H. Kan kültürlerinde üreme saptanan 380 olgunun de¤erlendirilmesi. Klimik Derg 2003; 16(1): 25-30
151. Çiçek A, Kuzucu Ç, Durmaz R, Yolo¤lu S. Bir y›ll›k sürede kan kültürlerinin klinik epidemiyolojik ve bakteriyolojik yönden pros-pektif analizi. Flora 2006; 11(1): 37-44
152. Mert A, Ozaras R, Tabak F, et al. The sensitivity and specificity of Brucella agglutination tests. Diagn Microbiol Infect Dis 2003; 46: 241-3
153. Tümtürk A, Yetkin MA, Tülek N, K›l›ç D. Brusellozun tan› ve takibinde serum aglütinasyon testi ve Enzyme-Linked Immunosor-bent Assay yönteminin yeri. Klimik Derg 2004; 17(2): 107-12 154. Hall WH. Modern chemotherapy for brucellosis in humans. Rev
In-fect Dis 1990; 12(6): 1060-99
155. Brucellosis. World Health Organization. Fact Sheet. N173 July 1997
156. Ariza J, Guidol F, Pallares R, et al. Treatment of human brucellosis with doxycycline plus rifampin or doxycycline plus streptomycin: a randomized, double-blind study. Ann Intern Med 1992; 117(1): 25-30
157. Tanakol R, Tanakol M, Aral O, Alpan H, Demirhan M. Lokomotor sistem tutulmas› görülen bruselloz tedavisinde streptomisin ve tet-rasiklin ile rifampin ve tettet-rasiklin uygulamas›n›n karfl›laflt›r›lmas›. Klimik Derg 1990; 3(1): 30-2
158. Mert A, Tabak F, Dumankar A, Aktu¤lu Y. Brusellozda iki farkl› ilaç kombinasyonu ile tedavi sonuçlar›. Ankem Derg 1996; 1(4): 399-402
159. Göktafl P. Bruselloz tedavisinde kinolonlar: 74 vakan›n de¤erlen-dirilmesi. Türk Mikrobiyol Cemiy Derg 1990; 20: 182-8 160. Tülek N, Tuncer Ertem G, fiahan S, Tanyel E. Brusellozlu
hastalar-da farkl› tehastalar-davi kombinasyonlar›na ba¤l› yan etkilerin irdelenmesi. Klimik Derg 2004; 17(3): 205-8
161. Akova M, Uzun Ö, Akal›n HE, Hayran M, Ünal S, Gür D. Quinolones in treatment of human brucellosis: comperative trial of ofloxacin-rifampisin versus doxycycline-rifampin. Antimicrob Agents Chemother 1993; 37: 1831-4
162. Agalar C, Usubutun S, Turkyilmaz R. Ciprofloxacin and rifampicin versus doxycycline and rifampicin in the treatment of brucellosis. Eur J Clin Microbiol Infect Dis 1999; 18(8): 535-8
163. El S, Ural S, Kaptan F, Müftüo¤lu I, Coflkun MA. Bruselloz
tedavisinde siprofloksasin-rifampisin kombinasyonunun etkin-li¤inin ve güveniliretkin-li¤inin doksisiklin-rifampisin kombinas yonununki ile karfl›laflt›r›lmas›: prospektif bir çal›flma. Klimik Derg 1998; 11(3): 89-91
164. Karabay O, Sencan I, Kayas D, Sahin I. Ofloxacin plus rifampicin versus doxycycline plus rifampicin in the treatment of brucellosis: a randomized clinical trial. BMC Infect Dis 2004; 23(4): 18 165. Arda M. Türkiye’de hayvan brusellozunun genel durumu ve
bruselloz mücadele projesi. In: Tümbay E, An¤ Ö, Karakartal G, eds. 1.Ulusal ‹nfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (20-23 Nisan 1987, ‹zmir). Kongre Kitab›. ‹stanbul: Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, 1987: 166-78
166. Ayd›n N, Minbay A, ‹zhür M, Yard›mc› H. Brucellosis in sheep and goats (in relation to epidemiology and human infection). In: Tümbay E, Hilmi S, An¤ Ö, eds. Brucella and Brucellosis in Man and Animals. ‹stanbul: Turkish Microbiological Society, 1991: 51-65
167. T.C.Sa¤l›k Bakanl›¤›. ‹statistikler/ Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü Çal›flma Y›ll›¤›. Ankara: Sa¤l›k Bakanl›¤›, 2002 (www.saglik.gov.tr)
