Cumhuriyet Kuşağının Not Karnesi
* V : '
'l_ j+ o 7 _
DR. ORHAN ASENA
Tiyatro Yazarı
D
iyarbakır’da, 7 Ocak 1922 tarihinde doğdu. •Çocukluğu Diyarbakır’da Melik Ah met mahallesindek Mir-i Katibizade Rüştü Efendi’nin iki katlı, haremlikli selamlıklı kocaman konağında geçti. Orhan Asena bu konakta babaannesi, dedesi, annesi, babası ve da dısından çok şeyler öğrendi. Ziya Gökalp’in ablası olan babaannesi Sacide Hanım o çağın kadınından beklen meyecek ölçüde kültürlüydü. Sacide Hanım ailenin tek erkek çocuğu olan M. Celalettin Asena'nın yine tek er kek çocuğu olan torunu Orhan Asena’yı yanından ayır madan, ona durmadan kitaplar okudu. »Lise yıllarında şiirin yanısıra öyküler de yazan yazarın bu öykü ve şi irleri “Yeni Mecmua”, “Yücel”, “Çınaraltı”, “Varlık”, “Yeni İstanbul”, “Yaratış” gibi dergilerde yayımlandı. •Edebiyat öğretmeni, Orhan Asena’nın yazdığı ilk manzum yapıt olan “İntikam” adlı oyunu sahnelemek istedi. Fakat bu proje gerçekleşemedi. ‘ İkinci oyunu ise tamamlayamadığı düz yazı yapıtı “Tamara” yarı ha yal, yarı tarihi içerik taşıyan bir oyundur. *İlk tiyatro temsilini Diyarbakır’da izledi. “Zehirli Kucak” adlı oyunda Talât Artemel’i izleyen Asena, son derece etki lendi. *1940 yılında, liseyi bitirdikten sonra, babasının zorlamasıyla parasız yatılı olarak, tıp fakültesine girdi. •1941 yılında ilk şiir kitabı “Masal” basıldı. "Tıp fakül tesi son sınıftayken kadm-doğum sınavı öncesi herşeyi bir yana bırakarak, manzum ve tiyatro formunda olan “Zamanın Arkası” adlı oyunu yazdı. ‘ “Şadırvan” dergi sinin açtığı bir yarışmada birinci oldu. *1945 yılında tıpBütün D ü nya • T e m m m 2 0 0 2
fakültesini bitirdi. «Ramandağ Petrol Arama Kampları hekimliğine atandı. «Ramandağ Petrol Arama Kamp ları hekimliği yaptığı sırada eşi Neriman Asena ile ev lendi. »İki oğlu oldu: Bora ve Aydın Asena. «Orhan Asena «Eğil Hükümet Tabibliği, «Eskişehir, «İsken derun, «Kırıkhan, «Dörtyol’da geçen askerlik görevi ni tamamladıktan sonra «Niksar’da sıtma savaş tabib liği, «Ulukışla’da hükümet tabibliği yaptı. «1952 yılın da, ihtisas için Ankara’ya geldi.
A
nkara’ya gelişiyle birlikte kaleme almaya başladığı “Gılgameş” (“Tanrılar ve İnsan lar”) adlı oyun yazarlık yaşamında bir çı kış, bir yükseliş oldu. «Bu oyun 1954 yı lında, Ankara’da, Büyük Tiyatro’da oynandı. «1954 yılında, Ankara Dr. Sami Ulus Çocuk Hastanesi’nde pediatri üzerine ihtisasını yaptı ve Ço
cuk Esirgeme Kurumu’nda sağlık müdürü oldu. Ek iş olarak, Atatürk Orman Çiftliği’nin doktorluğunu üst lendi. Bu çalışmalarını 1964 yılına dek sürdürdü. •1956 yılında, “Kocaoğlan” adlı oyunuyla Basın Yayın Turizm Genel Müdürlüğünün açtığı radyofonik oyun yarışmasında Dram Birincisi Ödülü’nü aldı. «1960 yı lında, “Gılgameş” adlı oyunuyla Türk Dil Kurumu Ti yatro Ödülü’nü aldı. «1964 yılında, iyi bir yabancı di le sahip olabilmek için Almanya’ya gitti. «1966 yılın da, yurt özlemine dayanamayarak Türkiye’ye döndü ve Sosyal Sigortalar Polikliniği’nde çalışmaya başladı. •1971 yılında, “Atçalı Kel Mehmet” adlı oyunuyla An kara Sanat Sevenler Derneği Yılın En İyi Oyunu Ödü lü nü ve TRT Başarı Ödülü’nü aldı. «Almanya’daki şe fi yerinin hazır olduğunu söyleyerek onu Almanya’ya davet etti. Bunun üzerine Almanya’ya giden Asena “Şi- li de Av adlı yapıtını orada kaleme aldı. Bu oyun için öldürülen, Şili Devlet Başkanı Salvador Allende’nin eşi ile mektuplaştı. Genco Erkal bu oyunu sahnelediğinde prömiyerine onu çağırdı. Ama Türkiye’ye gelmesi mümkün olmadı. «1974 yılında, “Şili’de Av” adlı oyu nuyla Tiyatro 74 dergisi Yılın Oyun Ödülü’nü ve İsmet Küntay Ödülü’nü aldı. «Karagöz Emekli” adlı oyunuy la Kültür Bakanlığı Karagöz Oyunları Yarışması Üçün cülük Ödülü’nü aldı. «1977 yılına dek Almanya’da ka lan Orhan Asena seçimlerde oy kullanmak amacıyla Türkiye’ye döndü. «Bu kesin bir dönüş oldu. Bir dok tor arkadaşı ile ortak muayenehane açtı. «1979 yılın
Orhan A sen a
da, “Ölü Kentin Nabzı” adlı oyunuyla İsmet Küntay Ödülü nü ve Avni Dilligil Ödüli'ı’nü aldı. • 12 Eylül’den sonra, 1982-1983 yılları arasında, Atilla Sav’ın önerisiy le SODEP’in kurucuları arasına katıldı. Ancak tüm ya zarlar ve aydınlar veto edildi. Adı veto edilince de ye rine Turgut Atalay’ı önerdi. • 1983 yılında, “Ölümü Ya şamak” adlı oyunuyla Avni Dilligil Ödülü’nü aldı. • “Ya Devlet Başa Kuzgun Leşe” adlı oyunuyla İş Ban kası Tiyatro Büyük Ödülü’nü aldı. »Turgut Atalay da ha sonraları, Diyarbakır’daki görevi sırasında, orada bulunan tiyatroya Orhan Asena adının verilmesine ön ayak oldu. Asena bundan sonra da aktif siyaset yaşa mına girmedi. • 1988 yılında, Torunu Mert ile “Dede Torun” adlı oyunu birlikte yazdı. Oyunun telif ücreti ni iki yazar olarak bölüştüler. »Asena, Diyarbakır Be lediye Tiyatrosu’nun kurucuları arasındadır. • Ziya De- mirel ile birlikte yaptıkları çalışmalar sonucunda tiyat royu açtılar. İlk oyun 1990 yılında sahnelenen “Atçalı Kel Mehmet”dir. • 1991 yılında, “Öç” ve “Ana” oyunla rı perde açtı. • Bu oyunlarını ise “Ölümü Yaşamak” ve “Yalan” izledi. • O yıllarda sık sık Diyarbakır’a gitti. Zi ya Demirel ile birlikte tiyatroya hevesli gençleri yetiş tirdiler. • 1991 yılında, kendi adına oyun yazma yarış ması düzenlendi. • 1992-1998 yılları arasında Devlet Tiyatroları Edebi Kurul başkanlığını yaptı.
B
aşkanlığı sırasında tiyatronun etik ve estetik değerlerinin yılmaz savunucusu oldu. Dü rüst kişiliği ve iş ahlakı ile kendisine gönde rilen tüm oyunları büyük bir titizlikle ince ledi ve değerlendirdi. Bu itinası onun gör me yetisini olumsuz etkiledi. • 1993 yılında, Kültür Ba kanlığı ve Edebiyatçılar Derneği’nden Onur Ödülü al dı. • Bu dönemde sağlık sorunları ciddiyet kazandı ve kalp ameliyatı geçirdi. • “Bir Ömrün Akşamında” adlı oyunu, ameliyat öncesi ve sonrası hastanede yazdı. • 1995 yılında, Behçet Aysan Şiir Ödülü jürisinde yer al dı. • 1996 yılında, torunu Özlem doğdu. • “Yunus Em re” adlı oyunuyla Bakırköy Belediyesi Yunus Emre Oyun Yanşması’nda Başarı Ödülü’nü aldı. • “Nazım Üçlemesi”nden “İçerdeki Adam” adlı oyunuyla Ulusla rarası Tiyatro Enstitüsü Tiyatro Milli Merkezinin Ödü lü’nü aldı. »2001 yılında torunu ağladığı zaman bile burkulan kalbi, tüm edebiyat ve sanat camiasını derin bir üzüntüye boğarak durdu.»Bütün D ünya » Tem m uz 2 0 0 2
Orhan Asena’nın Eserleri:
• “Masal” {1941, ilk şiir kitabı), • “İntikam ” (Lise yıllarında
yazdığı ilk oyunu), • “Tamara ’’(Tamamlanmamış ikinci oyu nu), • “Zam anın Arkası” (oyun), • “Bir Ölü Dolaşıyor” (1947, oyun), • “Garip Dede Çıkm azı"(oyun), • “Gılgameş”
{ “Tanrılar ve İnsanlar”) (1954, oyun, bu yapıtını daha son
ra opera librettosu olarak da yazmıştır), • “Korku” (1956, oyun), • “Kocaoğlan ”0956, oyun), • “Kıtkanaat" (1957, şiir kitabı), • “Van Gogb” (1957, opera librettosu), • “Hürrem
Sultan”(1959, oyun), • “Yalan”{\959, oyun), • “Gecenin So nu" (1962, oyun), • “Kapılar” (1963, oyun), • “Mustafa”
(1963, çocuk oyunu), • “Tohum ve Toprak”{ “AlemdarM us
tafa Paşa') (1963, oyun), • “Hacivat Politikacı ”{1964, Kara
göz oyunu), • “Fadik K ız”{1964, oyun), • “Toroslardan Öte
y e ” (1965, oyun), • “Dayım Evleniyor”{Dostoye\ski'nin “Ste- pancikova Köyü" adlı romanından tiyatroya uyarlama),
• “Ana" (1967, monodram), • “Satrançtaki Şah” { “Kral Dü
ş ü ’) (1967, oyun), » “Öç” (1968, buruk güldürü), • “Yalnız Tanrının Eli Titremez” (oyun), • “Sağırlar Söğüşmesi” { “Yurttaş A, Yurttaş B, Yurttaş C’) (oyun), • “Korkunç Oyun ”
(1968, kara mizah), • “Simavnalı Şeyh Bedreddin” (1969, oyun), • “Atçalı Kel Mehmet” (1970, oyun), • “Geçkin K ız” (1971, oyun), • “El Kapısı” {1971, oyun), • “İkili Yaşam” (1971, oyun), • “Adamın Biri”(oyun), • “Sıfırın Ötesi”ÇKü çük Adamın Büyük Düşleri”) (1971, oyun), • “Kurtlar Kuşlar
Uyanınca” (1971, oyun), • “16 Mart 1920” (1973, oyun),
• “Şili de A v ”(1973, oyun), • “Büyük Curcuna”(1974, Kara göz oyunu), • “Karagöz Emekli” (1974, Karagöz oyunu), • “A li” (1975, çocuk oyunu), • “Ölü Kentin N abzı” (1977, oyun), • “M urtaza” {\918, oyun), • “Bir Başkana Ağıt” { “Sal
vador Ailende’) (1980, oyun), • “Ak Kartalın Oğlu” (oyun),
• “Seyisbaşı Konağı” (1981, oyun), • “Ölümü Yaşamak" (1982, oyun), • “Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe” (1982, oyun), • “Yıldız Yargılaması”(1983, oyun), • “Ankara 1920" (1983, oyun), • “Roksolan”{ “İlk Yıllar’) (1985, oyun), • “Sı
ğıntı "(1986, oyun), • “Ayla Öğretmen ”(1986, oyun), • “Can dan Can Koparmak” (1987, oyun), • “Ana Baha Günleri”
(1987, oyun), • “Dede Torun” {1988, çocuk oyunu), • “Ce
hennemde Bir A y ” { 1991, oyun), • “Bir Küçük Gece Müziği"
(1991, müzikal), • “Yunus Emre”(1991, müzikal), • “H ünkar
Bektaş Veli” {1991, müzikal), • “Nazım Üçlemesi” { “Arayan A da m ”, “İçerdeki A d a m ”, “Dünya Yurttaşı’) (1992, oyun),
• “Bir Ömran Akşam ında"(1993, otobiyografik oyun).»
20
Taha Toros Arşivi
