Gazi Eğitim Fakültesi Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı hazırlık sınıfı için Avrupa ortak başvuru metnine uygun ve moodle eğitim yönetim sistemi destekli müfredat önerisi

(1)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI ARAP DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI

GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ

ARAP DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI HAZIRLIK SINIFI İÇİN AVRUPA ORTAK BAŞVURU METNİNE UYGUN VE

MOODLE EĞİTİM YÖNETİM SİSTEMİ DESTEKLİ MÜFREDAT ÖNERİSİ

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Murat ÖZCAN

Ankara Ağustos, 2012

(2)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI ARAP DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI

GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ

ARAP DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI HAZIRLIK SINIFI İÇİN AVRUPA ORTAK BAŞVURU METNİNE UYGUN VE

MOODLE EĞİTİM YÖNETİM SİSTEMİ DESTEKLİ MÜFREDAT ÖNERİSİ

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Murat ÖZCAN

Danışman: Prof. Dr. Musa YILDIZ

Ankara Ağustos, 2012

(3)

Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne

Murat ÖZCAN’a ait “GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ ARAP DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI HAZIRLIK SINIFI İÇİN AVRUPA ORTAK BAŞVURU METNİNE UYGUN VE MOODLE EĞİTİM YÖNETİM SİSTEMİ DESTEKLİ MÜFREDAT ÖNERİSİ” isimli çalışma jürimiz tarafından DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. Musa YILDIZ Üye: Prof. Dr. Nurettin CEVİZ Üye: Prof. Dr. Yaşar AYDEMİR Üye: Yrd. Doç. Dr. Erdinç DOĞRU Üye: Yrd. Doç. Dr. Hacı YILMAZ

(4)

ÖNSÖZ

Arap ülkeleri ve Türkiye arasındaki her türlü ilişkinin artması sonucu ülkemizde Arap dili eğitimine olan ilgi de giderek çoğalmaktadır ve bu ilgiye karşılık olarak Arapçanın daha modern ve kolay yöntemlerle öğretilmesi ihtiyacı doğmuştur. Türkiye’de Arapça öğretimi, gün geçtikte yeni yöntem ve teknikler kullanılarak gelişmektedir. Gelişen dünyada eğitimin önemi her geçen gün artmakta ve eğitime yapılan yatırımlar giderek çoğalmaktadır. İlerleyen teknoloji sayesinden uzaklar yakın olmakta dünya adeta küçük bir köy haline gelmektedir. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik süreci içerisinde eğitime yönelik etkenler ve ihtiyaçlar, ülkemizde Arapça öğretiminin yeni bir yaklaşımla ele alınmasını gerektirmiştir. Bu nedenle Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Arap Dili Eğitimi hazırlık sınıfı öğretim programının hazırlanmasında Avrupa Konseyi tarafından yabancı dil öğrenimi ve öğretimi için planlamadan uygulamaya bir takım standartlar getiren Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni ölçüt alınmıştır. Bunun yanı sıra eğitim teknolojisi de programla bütünleştirilmiş ve Arapça eğitiminde internetin etkin bir şekilde kullanılması için Moodle eğitim yönetim sistemi önerilmiştir.

Her şeyden önce akademik hayata başlarken kendisini önder olarak gördüğüm ve beraber başladığımız bu doktora serüvenini erken yaşta aramızdan ayrılarak yarıda bırakan Prof. Dr. Azmi YÜKSEL’i rahmetle anarak kendisine sonsuz saygılarımı sunuyorum. Ayrıca bana bu konu üzerinde çalışmama vesile olan ve Ankara milletvekili olarak seçilene kadar tezime danışmanlık yapan Prof. Dr. Emrullah İŞLER’e teşekkür ederim. Çalışmamın asıl olarak ortaya çıkmasında büyük emeği olan danışman hocam Prof. Dr. Musa YILDIZ’a şükranlarımı sunarım. Bu alanda yetişmemde emeği geçen tüm Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı hocalarıma saygılarımı sunarım. Araştırma sırasında katkıda bulunan hazırlık sınıfı öğrencilerime ve görev yapan öğretim elemanlarına, öte yandan kaynaklarımı bilgisayar ortamına aktaran kayınpederim İlyas Köksal’a ve web sitesi tasarımı aşamasında yardımını esirgemeyen Salih Akkaş’a teşekkürlerimi sunarım.

Son olarak her daim yanı başımda olan kızım Berra Naz ve eşim Dilek Özcan sonsuz teşekkürler, ailemin desteği olmasa bu çalışma asla bu hale gelemezdi.

(5)

ÖZET

GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ ARAP DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI HAZIRLIK SINIFI İÇİN AVRUPA ORTAK BAŞVURU METNİNE UYGUN VE MOODLE EĞİTİM YÖNETİM SİSTEMİ DESTEKLİ MÜFREDAT ÖNERİSİ

ÖZCAN, Murat

Doktora, Arap Dili Eğitimi Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Musa YILDIZ

Ağustos-2012, XVII+286 sayfa

Eğitim programı, bir eğitim kurumunun bireyler için sağladığı ulusal eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleşmesine yönelik tüm etkinlikleri içermektedir. Buna göre öğretim; ders dışı etkinlikler, özel günlerin kutlanması, geziler, kısa kurslar, rehberlik ve sağlık gibi hizmetler ve etkinlikler bu tanımı kapsamaktadır. İçerisinde bulunduğumuz devirde planlı ve programlı çalışmak zorundayız. Gelişen tekniklere ve yöntemlere ayak uydurmak zorundayız.

Bu çalışma da bir ihtiyacı karşılamak üzere Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı hazırlık sınıfı için Avrupa Ortak Başvuru Metnine uygun, Moodle eğitim yönetim sistemi destekli bir müfredat geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Giriş bölümünün ardından birinci bölümde program geliştirme kavramı birçok açıdan açıklanmış, Avrupa Birliği tarafından ana dilleri farklı olan kişilerarası iletişimi geliştirmek ve kültürel bağlamı göz önünde tutarak etkili iletişim kurabilmek için öğrenenlerin hangi bilgi ve dil becerilerine sahip olmaları gerektiğini tanımlayan Avrupa Ortak Başvuru Metni detaylı olarak incelenmiş ardından internet destekli eğitim ve Moodle eğitim yönetim sistemi ele alınmıştır.

İkinci bölümde araştırmada bulunan verilerin toplanması ve analizi konusu işlenmiştir. Burada hazırlık sınıfını bitiren öğrencilerin hangi düzeyde Arapça bildiklerini belirlemek amacıyla Avrupa Ortak Başvuru Metni düzey belirleme ve

(6)

“yapabilirim” anketleri uygulanmıştır. Buna ek olarak öğrencilerin ders kitaplarında görmek istedikleri konu başlıklarını belirlemek amacıyla ilgi anketi yapılmıştır.

Üçüncü bölümde önerilen eğitim programı çok yönlü incelenmiştir. Bu bölümde hazırlık sınıfı kazanımları, dil yapıları ve ölçme değerlendirme aşaması ele alınmıştır. Önerilen müfredata uygun bir ders programı ve örnek bir ünite geliştirilmiştir.

Sonuç bölümünde elde edilen veriler ışığında araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur.

(7)

ABSTRACT

A SUGGESTED SYLLABUS FOR THE PREPARATION CLASS OF ARABIC LANGUAGE EDUCATION DEPARTMENT IN GAZI FACULTY OF EDUCATION IN ACCORDANCE WITH COMMON EUROPEAN FRAMEWORK AND MOODLE

EDUCATION MANAGEMENT SYSTEM SUPPORTED

ÖZCAN, Murat

PHD, Arabic Language Teaching Department Supervisor: Prof. Dr. Musa YILDIZ

August- 2012, XVİİ+286 pages

A syllabus consists of all the activities that aim to realize the goals of national educations of which are done for individuals by an educational instution. The services like the activities except education, the celebration of private moments, trips, short courses, guidance and healthy services are involve this definition. We have to work with a plan and program in our century and have to keep up with new techniques and methods.

This thesis aims at developing a syllabus in accordance with the standards defined in Common European Framework and Moodle Learning Management System supported for the preparatory class of Gazi University, Gazi Faculty of Education, Arabic Language Teaching Department.

After the introduction, in the first chapter the program development concept is explained from many various aspects, also The Common European Framework which describes what knowledge and language skills learners have to acquire in order to be able to communicate effectively taking the cultural context into account and internet supported education and Moodle learning management system is dealt with

In the second chapter, data collection and analyze is presented. Here, in order to In order to determine the level of students who graduated from preparatory class, a level determining questionnaire of Common European Framework and “Can Do”

(8)

statements and an interest checklist have been administered for determining the subjects of course book. Data gathered have been analyzed.

In the third chapter, the suggested syllabus is studied from many aspects. In this chapter, the preparatory class objects, language structures and testing and evaluation process are dealt with. A sample unit has been developed in line with the suggested syllabus.

Finally, in the light of those discussions, some recommendations have been suggested for researchers.

(9)

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ...ii ÖZET ... iii ABSTRACT ... v İÇİNDEKİLER ... vii TABLOLAR LISTESI ... xi

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvi

KISALTMALAR CETVELİ ... xvii

GİRİŞ ... 1 0.1. Problem Durumu ... 5 0.2. Araştırmanın Amacı ... 5 0.3. Araştırmanın Önemi ... 6 0.4. Sınırlılıklar ... 6 0.5. Varsayımlar ... 6 0.6. Tanımlar ... 7 0.7. İlgili Araştırmalar ... 8 1. BİRİNCİ BÖLÜM: LİTERATÜR TARAMASI ... 10 1.1. PROGRAM GELİŞTİRME ... 10

1.1.1. Program Geliştirmede Temel Kavramlar ... 10

1.1.1.1. Eğitim Programı ... 10

1.1.1.2. Öğretim Programı ... 12

1.1.1.3. Ders Programı ... 12

1.1.1.4. Örtük Program ... 13

1.1.2. Program Geliştirmede Kuramsal Temeller ... 14

1.1.2.1. Tarihsel Temeller ... 14

1.1.2.2. Felsefi Terimler ... 15

1.1.3. Program Geliştirme Model ve Yaklaşımları ... 15

1.1.3.1. Taba Modeli ... 16

1.1.3.2. Tyler Modeli ... 16

1.1.3.3. Taba-Tyler Modeli ... 18

1.1.3.4. Rasyonel Planlama Modeli ... 19

1.1.3.5. Süreç Yaklaşımı Modeli ... 19

1.1.3.6. Yenilikçi/Durumsal Model ... 20

(10)

1.1.4.1. Konu Merkezli Yaklaşım ... 20

1.1.4.2. Öğrenen Merkezli Yaklaşım ... 21

1.1.4.3. Sorun Merkezli Yaklaşımlar ... 22

1.1.5. Program Geliştirmenin Planlanması ... 22

1.1.5.1. Program Geliştirme Grupları ... 23

1.1.5.2. Program Geliştirme Çalışma Planı ... 24

1.1.6. İhtiyaç Belirleme ... 24

1.1.6.1. İhtiyaç Değerlendirme Süreci ... 24

1.1.6.2. İhtiyaç Belirleme Yaklaşımları ... 25

1.1.6.3. İhtiyaç Belirleme Değerlendirme Teknikleri ... 25

1.1.7. Program Tasarısı Hazırlama ve Hedefin (Kazanımın) Belirlenmesi ... 27

1.1.7.1. Hedeflerin (Kazanımların) Belirlenmesi ... 27

1.1.7.2. Programda İçerik ... 27

1.1.7.3. Eğitim Durumlarının Düzenlenmesi... 28

1.1.7.4. Sınama Durumu ... 29

1.1.8. Programın Değerlendirilmesi ... 29

1.1.8.1. Programın Uygulanmasındaki Aşamalar ... 30

1.1.9. Dünyada Program Geliştirme Çalışmaları ... 31

1.1.10. Türkiye’de Program Geliştirme Çalışmaları ... 35

1.1.11. Türkiye’de Arapça Öğretimi için Hazırlanan Öğretim Programları ... 39

1.2. DİLLER İÇİN AVRUPA ORTAK BAŞVURU METNİ ... 49

1.2.1. Avrupa Konseyi ve Yabancı Dil Öğretim Politikaları ... 49

1.2.2. Çokdillilik ... 50

1.2.3. İletişimsel Yaklaşımın Temel Alınması ... 51

1.2.4. Avrupa Dil Gelişim Dosyası ... 53

1.2.4.1. Dil Pasaportu ... 54

1.2.4.2. Dil Öğrenim Özgeçmişi ... 56

1.2.4.3. Dil Dosyası (Portfolyo) ... 56

1.2.4.3.1. Portfolyo Değerlendirme ... 59

1.2.5. Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Sınıflandırılması ... 59

1.2.6. Avrupa Dil Gelişim Dosyasında Öz-değerlendirme Yöntemi ... 67

1.2.7. Eyleme Dayalı Yaklaşım ... 68

1.2.7.1. Eyleme dayalı Yaklaşımda Edim ve Edinç ... 68

(11)

1.2.7.3. Hayat Boyu Öğrenme ve Öğrenen Özerkliği ... 70

1.2.7.4. Dil Yetileri ... 71

1.2.7.5. Dil Etkinlikleri ... 71

1.2.7.6. Alanlar ... 72

1.2.7.7. Görevler, Stratejiler ve Metinler ... 73

1.2.8. Avrupa’da Ortak Başvuru Metni Uygulamaları ... 74

1.2.9. Türkiye’de Ortak Başvuru Metni Uygulamaları ... 74

1.2.10. Avrupa Ortak Başvuru Metninin Arapça Öğretimindeki Yeri ... 76

1.3. İNTERNET DESTEKLİ EĞİTİM VE MOODLE EĞİTİM YÖNETİM SİSTEMİ ... 82

1.3.1. Eğitimde Bilgi Teknolojileri Kullanımı ... 82

1.3.2. İnternet Destekli Eğitim Yöntemi ... 83

1.3.3. Senkron Sistemler ... 84

1.3.4. Asenkron Sistemler ... 85

1.3.5. Eğitim Teknolojileriyle Harmanlanmış Örgün Eğitim ... 86

1.3.6. İnternet Destekli Eğitimin Avantajları ve Dezavantajları ... 87

1.3.7. İnternet Üzerinden Eğitim Yönetim Sistemleri ... 89

1.3.8. Moodle Eğitim Yönetim Sistemi ... 90

1.3.8.1. Ortaya Çıkışı... 90

1.3.8.2. Özellikleri ... 91

1.3.8.3. Kurulumu ... 91

1.3.8.4. Moodle’da Bulunan Modüller ve Kullanımları ... 94

1.3.8.5. Moodle’da Bir Dersin Oluşturulması ... 97

1.3.8.6. Arap Dili Eğitimi Hazırlık Sınıfı Moodle Sayfası ... 99

2. İKİNCİ BÖLÜM: ARAŞTIRMADA BULUNAN VERİLERİN TOPLANMASI VE ANALİZİ... 100

2.1. Giriş ... 100

2.2. Araştırmanın Yöntemi ... 100

2.3. Evren ve Örneklem ... 100

2.4. Veri Toplama Araçları ve Analizleri ... 101

2.4.1. Avrupa Ortak Başvuru Metnine Göre Düzey Belirleme Anketi ... 101

2.4.2. “Yapabildiklerim” Seçenekleri Anketi ve Analizi ... 139

2.4.3. Ders Kitabı Önerisi Temaları İçin İlgi Anketi ve Analizi ... 142

3. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ÖNERİLEN ÖĞRETİM PROGRAMI ... 142

(12)

3.3. Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı Hazırlık Sınıfı Kazanımları ... 147

3.4. Öğretim Programında Bulunan Dil Yapıları ... 204

3.5. Temalar ve İçerik Önerileri ... 208

3.6. Ölçme Değerlendirme ... 208

3.7. Örnek Ders Programı ... 216

3.8. Ders Kitabı İçin Örnek Tema ... 243

SONUÇ ... 274

KAYNAKLAR ... 276

(13)

TABLOLAR LISTESI Tablo 1 ... 30 Tablo 2 ... 35 Tablo 3 ... 45 Tablo 4 ... 47 Tablo 5 ... 62 Tablo 6 ... 67 Tablo 7 ... 77 Tablo 8 ... 78 Tablo 9 ... 102 Tablo 10 ... 102 Tablo 11 ... 103 Tablo 12 ... 103 Tablo 13 ... 104 Tablo 14 ... 104 Tablo 15 ... 105 Tablo 16 ... 105 Tablo 17 ... 106 Tablo 18 ... 106 Tablo 19 ... 107 Tablo 20 ... 107 Tablo 21 ... 108 Tablo 22 ... 108 Tablo 23 ... 109 Tablo 24 ... 109 Tablo 25 ... 110 Tablo 26 ... 110 Tablo 27 ... 111

(14)

Tablo 28 ... 111 Tablo 29 ... 112 Tablo 30 ... 112 Tablo 31 ... 113 Tablo 32 ... 113 Tablo 33 ... 114 Tablo 34 ... 114 Tablo 35 ... 115 Tablo 36 ... 115 Tablo 37 ... 116 Tablo 38 ... 116 Tablo 39 ... 117 Tablo 40 ... 117 Tablo 41 ... 118 Tablo 42 ... 118 Tablo 43 ... 119 Tablo 44 ... 119 Tablo 45 ... 120 Tablo 46 ... 120 Tablo 47 ... 121 Tablo 48 ... 121 Tablo 49 ... 122 Tablo 50 ... 122 Tablo 51 ... 123 Tablo 52 ... 123 Tablo 53 ... 124 Tablo 54 ... 124 Tablo 55 ... 125 Tablo 56 ... 125

(15)

(16)

(17)

(18)

Tablo 144 ... 201 Tablo 145 ... 202 Tablo 146 ... 203 Tablo 147 ... 205 Tablo 148 ... 205 Tablo 149 ... 207 Tablo 150 ... 242 Tablo 151 ... 243 Tablo 152 ... 281 Tablo 153 ... 284 Tablo 154 ... 286 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 ... 18 Şekil 2 ... 19 Şekil 3 ... 60 Şekil 4 ... 93 Şekil 5 ... 93 Şekil 6 ... 94 Şekil 7 ... 95 Şekil 8 ... 96 Şekil 9 ... 97 Şekil 10 ... 97 Şekil 11 ... 98 Şekil 12 ... 98 Şekil 13 ... 99

(19)

KISALTMALAR CETVELİ

S.E. senkron eğitim

A. E. Asenkron eğitim

CMS Content management system

LMS learning management system

Moodle modular object oriented dynamic learning environment ÖYS öğretim yönetim sistemi

UE uzaktan eğitim

OBM Ortak Başvuru Metni

(20)

GİRİŞ

Geçmişten günümüze dilin ne olduğu ile ilgili çeşitli tanımlar yapılmıştır. Bu tanımlara göre dil; insanlar arasında bir iletişim aracıyken, kimilerine göre bireyler arasında anlaşmayı sağlayan toplumsal bir sistem, anlamlar ve ses dizileri arasında ilişki kuran ilkeler bütünü olarak ele alınmaktadır. Bir başka tanımda ise dil; bireyin düşünce, duygu ve isteklerinin toplumdaki ses ve anlam açısından ortak olan kural ve öğelerden yararlanarak diğerlerine aktarılmasını sağlayan çok yönlü ve çok gelişmiş bir sistemdir (Demirel, 1987, s. 3).

Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik süreci içerisinde eğitime yönelik etkenler ve ihtiyaçlar, ülkemizde Arapça öğretiminin yeni bir yaklaşımla ele alınmasını zorunlu kılmıştır. Bu nedenle Arapça Dersi Öğretim Programı’nın hazırlanmasında Avrupa Konseyi tarafından yabancı dil öğrenimi ve öğretimi için planlamadan uygulamaya bir takım standartlar getiren Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni ölçüt alınmıştır.

Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni, dile ilişkin yeterlik düzeylerini (A1-C2) tanımlayan, ulaşılabilir ve kontrol edilebilir amaçlar koyan ve bütün Avrupa ülkeleri tarafından tanınan bir araç niteliğindedir. Bundan dolayı Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni bütün yabancı dil dersi öğretim programlarının hazırlanmasında başvurulabilecek bir kaynak olarak kabul edilmektedir.

Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni’ne göre hazırlanan Arapça Hazırlık Sınıfı Öğretim Programı ile yılsonunda ulaşılması hedeflenen başarı düzeyi, eşik düzey (B1) olarak belirlenmiştir. Öğrencilerin yılsonuna ulaştıklarında temel gereksinimlerini karşılayabilecek seviyede Arapça öğrenmiş olmaları beklenmektedir.

Öte yandan teknoloji insan hayatının vazgeçilmez unsurlarından biridir. Günümüzde teknoloji denince akla ilk gelen ürün bilgisayardır. Tüm dünyada yaşanan teknolojik ve sosyal değişimlerin, yabancı dil eğitim alanında da yansımaları, özellikle internet destekli öğretim modellerinin yaygınlaşması ile daha belirgin bir hal almıştır. Günümüzde bilişim teknolojilerinin eğitim alanında kullanılması çağın bir gereği olmuştur. İnternet tabanlı sistemlerin en büyük avantajı, dünya üzerinde sınır tanımaksızın, bir materyalin, bilgisayar üzerinde yüklü tarayıcı sayesinde görülmesine olanak sağlamasıdır. Geleneksel yüz yüze eğitimin “Aynı zaman, aynı ortam ve sınırlı

(21)

sayıda öğrenci” yapısı, internet sayesinde “Herhangi bir zaman, herhangi bir yer, çok sayıda öğrenci” özelliklerine sahip bir yapıya dönüşebilir. İnternet tabanlı eğitim sistemlerinin sunduğu e-posta, canlı sohbet, forumlar gibi özellikler, öğrencilerin eğitim-öğretim ile ilgili karşılaştıkları problemleri işbirliği yaparak çözmelerini sağlar.

Küreselleşen dünyamızda yabancı dil bilmenin önemi giderek artmaktadır. Bireyleri en az bir yabancı dil bilir hale getirmek için ilköğretimden itibaren yabancı dil dersleri programlara konulmaktadır. Ülkemizde hem kamu hem de vakıf üniversiteleri nitelikli elemanlar yetiştirmek amacıyla hazırlık programları uygulamaktadırlar. Kamu üniversitelerinden olan Gazi Üniversitesi de 1990 yılından itibaren her yıl giderek artan şekilde yabancı dilin özellikle gerekli olduğu düşünülen Arap Dili Eğitimi bölümü öğrencilerine Arapça hazırlık eğitimi vermektedir. Bu çalışmada eğitime başladığı yıldan bu yana herhangi bir program değerlendirme çalışması gerçekleştirilmemiş olan Arapça Hazırlık Programı, programın amaç, içerik, öğrenme-öğretme süreçleri ve değerlendirme boyutları ele alınarak değerlendirilmiştir. Öğrenci merkezli öğretim programı daha önceki geleneksel olan programlardan farklıdır. Çünkü burada öğrenciler, öğretim programının içeriğini oluşturmada ve nasıl öğretileceği konusunda karar vermede yetkili durumdadır.

Eğitim programı kavramı hakkında çeşitli tanımlar söz konusudur. (Oliva, 1988, s. 5-6) eğitim programını şöyle tanımlamaktadır:

• Program okul ortamında öğretilendir. • Program konular dizisidir.

• Program içeriktir.

• Program çalışmalar dizinidir. • Program materyaller dizinidir. • Program derslerin sıralanmasıdır. • Program davranışsal amaçlar dizinidir. • Program çalışılan konudur.

(22)

• Program, ders dışı etkinlikler, rehberlik, kişiler arası ilişkiler dâhil, okul ortamında devam ede gelen her şeydir.

• Program okul tarafından belirlenen hem okul içinde hem de okul dışında öğretilenlerdir.

• Program okul çalışanları tarafından planlanan her şeydir.

• Program okulda öğrenciler tarafından edinilen deneyimler dizinidir. • Program bireyin okullaşma sonunda deneyim kazandığı şeydir.

Çeşitli tanımlara bakıldığında programın hem sadece dersleri ele alan dar bir kapsamı olduğu hem de okul dışında ve içinde kazanılan öğrenme deneyimlerini içine alan oldukça geniş bir tanıma sahip olduğu görülebilir (Erden, 1998)(Oliva, 1988, s. 6).

Eğitim programı tanımının oldukça geniş olmasının en büyük nedenlerinden birisi yazarların felsefelerinin, görüşlerinin ve eğitim anlayışlarının farklı olması olarak açıklanabilir. Kimileri eğitim programını sadece dersler olarak ele alırken kimileri de okul dışında ve içinde öğrenilen ve deneyim kazanılan her şey olarak ele almaktadır. Eğitim programı herhangi bir eğitim kurumunun amaçları doğrultusunda düzenlenmiş ve planlı olan eğitim etkinliklerinin tümü olarak tanımlanabilir (Erden, 1998, s. 3-4).

Bir başka tanıma göre eğitim programı, bir eğitim kurumunun bireyler için sağladığı ulusal eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleşmesine yönelik tüm etkinlikleri içerir. Buna göre öğretim ders dışı etkinlikler, özel günlerin kutlanması, geziler, kısa kurslar, rehberlik ve sağlık gibi hizmetler ve etkinlikler bu tanımı kapsamaktadır (Varış, 1996, s.14).

Bir diğer tanımda ise eğitim programı yerine yetişek kavramı kullanılmakta ve öğrenci açısından bir öğrenme yaşantıları düzeni olduğu kadar eğitimci yönünden de eğitim durumlarının düzenlenmesi olarak tanımlanmaktadır (Ertürk, 1998, s. 95-96).

Yukarıda verilen eğitim programı tanımlarına bağlı olarak program geliştirme de programın öğeleri olan amaç, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme boyutları arasındaki dinamik ilişkiler bütünü olarak tanımlanabilir (Demirel, 2004, s.348).

(23)

Ayrıca program geliştirmenin operasyonel bir süreç olduğu, dolayısıyla program geliştirme ile uygulamanın iç içe olduğu, program geliştirmenin kapsamlı bir süreç olduğundan hareketle ilgili tüm faktörlerin göz önünde bulundurulması, sosyo-kültürel ve bilimsel veriler ışığında programın sürekli geliştirilmesi, program geliştirme sürecinde nesnel verilerin elde edilmesini gerektiren uygulamalı bir araştırma süreci gerektirdiği ve öğretmen, öğrenci, okul, çevre, araç-gereç gibi tüm faktörlerin işe koşulmasının yararlı olduğu anlaşılmaktadır (Varış, 1996, s.235).

Program geliştirmenin ayrıca genel bir şekilde eğitim programlarının tasarlanması, değerlendirilmesi ve değerlendirme sonucu elde edilen veriler doğrultusunda yeniden düzenlenmesi süreci olarak tanımlandığı da görülmektedir (Erden, 1998, s. 4).

Bir eğitim kurumunun eğitim programını çok farklı yönlerden çalışmak mümkündür. Örneğin, önce eğitim programının planına bakılır. Bu öğrencilerin ihtiyaçları, amaçları ve hedeflerini belirleme, öğretilecek konu başlıklarını belirleme, öğrenme ile ilgili düzenekleri organize etme, öğrenci gruplarının belirleme, seçme ya da uygun farklı öğretim malzemeleri geliştirme, öğrenme ile ilgili görevleri belirleme, değerleme ve değerlendirme araçlarını belirlemeyi göz önünde bulundurarak yapılan bir karar verme aşamasıdır.

Biz de bu çalışmayı, üniversitelerin Arap Dili Eğitimi bölümü Hazırlık Sınıflarında etkin bir Arap Dili eğitimi verebilmek için gerekli olan yabancı dil programını teknolojik gelişmelerin ışığında geliştirmeye artan ihtiyaç nedeniyle hazırlamış bulunmaktayız.

Hazırlanan programda kulanılan bir diğer disiplin de internet üzerinden eğitim yönetim sistemlerinden birisi olan Moodle’dır. Moodle internet tabanlı ders ve web sitesi oluşturmak için bir yazılım paketidir. Moodle (Modular Object Oriented Dynamic Learning Environment-Modüler Nesne Yönelimli Dinamik Öğrenme Ortamı)138 ülkede kullanılmakta olup, ayrı dil desteği vermekte ve 75000 kayıtlı kullanıcısı bulunmaktadır. Dersler modüller halinde kurulmaktadır. Eğitim yönetim sistemi (Learning Management System (LMS)) kurum içerisinde e-öğrenme eğitimlerinin çalışanlara atanması, çalışanların eğitimlerin alınmasını, sonuçların takibi ve sonuçların raporlanması gibi eğitim yönetimi süreçlerini yürütmek için kullanılan internet tabanlı

(24)

yazılımlardır. E-öğrenmenin geleneksel öğrenme ortamlarına göre en büyük dezavantajı olan maliyet, açık kodlu yazılımların diğer artılarıyla birlikte büyük ölçüde ortadan kalkmaktadır. Yapılan araştırmalar ve karşılaştırmalar sonucunda Moodle öğretim yönetim sisteminin diğer sistemler arasından sahip olması gereken ve eğitsel kaliteyi artıracak birçok özelliği içerdiği gözlenmiştir. Bu nedenden dolayı hazırlanmış olan internet sitesinin e-eğitim kısmında Moodle kullanılmıştır.

Biz de bu sistemi Arapça hazırlık sınıfına destek olarak kullanmayı amaçlamaktayız. Bu çalışmada açık kaynak kodlu moodle eğitim yönetim sistemi kullanılarak "Arapça Hazırlık Sınıfı" için bir uzaktan eğitim sistemi oluşturulmuştur. Açık kaynak kodlu eğitim yönetim sistemleri içinde olması gereken bütün özellikleri barındırdığı için ve kullanım kolaylığından dolayı moodle tercih edilmiştir. Dersin adresi “www.uzaktanarapca.com” olarak yayına başlamıştır.

Bütün bu disiplinler kullanılarak ortaya çıkan öğretim programı geliştirilerek daha da verimli ve etkin hale getirilmesi ihtimal dâhilindedir.

0.1. Problem Durumu

Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı’ndaki eğitim öğretim sürecinin ilk yılında bulunan hazırlık sınıfının günümüze kadar henüz bir müfredatı bulunmamaktadır. Sadece derse giren öğretim elemanlarınca geçmişteki tecrübelerine istinaden hafta hafta neler işlenebileceği çalışma yaprakları hazırlanmıştır.

Öğrencilere yönelik ilgi analizleri yapılarak, dünyadaki ve Türkiye’deki program geliştirme literatürü taranarak güncel eğilimlerim ışığında ve teknolojinin nimetlerinden biri olan internetin de eğitim programına yardımcı olarak etkin bir şekilde kullanılması için yeni bir müfredat tasarımına gereksinim duyulmaktadır.

0.2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın neticesinde ortaya çıkmış olan ürün, öncelikle Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı’ndaki eğitim öğretim sürecinin ilk yılında bulunan hazırlık sınıfının planlı programlı bir şekilde sürdürülmesini sağlayacaktır. Öğrenciler hazırlık sınıfında başarılı olup birinci sınıfa kayıtlarını yaptırdıklarında Ortak Başvuru Metni’ne göre

(25)

hangi seviyede Arapça bilgisine sahip oldukları derslerine girecek öğretim elemanları tarafından bilinmiş olacaktır. Öğrenciler açısından da kendi Arapça bilgilerinin seviyesini bilmelerinin yanı sıra tuttukları portfolyo neticesinde yaşamları boyunca gelişimlerini otokontrol şeklinde takip edeceklerdir. Etkin birer internet kullanıcısı olan öğrenciler eğitim teknolojilerini yakından takip edeceklerdir.

0.3. Araştırmanın Önemi

Arap dili hazırlık sınıfı için bugüne kadar herhangi bir öğretim programı hazırlanmamış ve uygulanmamıştır. Böyle bir öğretim programını hazırlamak için de öğrenci ve öğretim elemanlarına yönelik ihtiyaç analizleri yapılarak teknolojinin nimetlerinden biri olan internetin de eğitim programına yardımcı olarak etkin bir şekilde kullanılması sağlanmıştır. Türkiye’de Arap dili öğretiminde aşama kaydedilmesi için bu konuda yeniliklere gereksinim olduğu açıktır. Bizce Arap dili öğretimi için temel oluşturan hazırlık sınıfı için yapılacak olan iyi bir Arap dili öğretim programının bu konuda başarı kaydetmek için önemli bir basamak olduğu kanısındayız.

0.4. Sınırlılıklar Araştırma:

Avrupa Ortak Başvuru Metni Düzey belirleme anketi, ders kitaplarında bulunan ünitelerin konu başlıklarını belirlemek amacıyla yapılan öğrenci ligi anketi, “yapabildiklerim” anketinden elde edilen veriler ile,

Gazi Üniversitesi, Yabancı diller Eğitimi Bölümü, Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı Hazırlık sınıfı öğrencileriyle sınırlandırılmıştır.

0.5. Varsayımlar

 Arap dili hazırlık sınıfı için herhangi bir müfredat bulunmamaktadır.

 Bir yıl hazırlık eğitimi gören öğrencilerin fakültede birinci sınıfa

geldiklerinde Avrupa Ortak Başvuru Metni’ne göre B1 eşik düzeyde Arapça öğrenmiş olmaları gerekmektedir.

(26)

0.6. Tanımlar

Bu kısımda çalışma içerisinde geçen kavramlarla ilgili tanımlamalar açıklanmaktadır.

Eğitim programı: Öğrenene, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir (Demirel, 2011, s. 4).

Avrupa Ortak Başvuru Metni: Dünya çapında hazırlanacak dil öğretimi izlencelerine, müfredatlara, sınavlara ve ders kitaplarına bir temel sağlanması için oluşturulmuştur. Bu metin, yabancı dil öğrenenlere, ne öğrenmeleri gerektiği, yabancı dilde etkin bir biçimde iletişime geçebilmek için hangi bilgi ve becerileri geliştirmeleri gerektiği konusunda anlamlı bir yol gösterme amacındadır. Bu çerçeve ayrıca, yaşam boyu öğrenme bağlamında öğrenmenin değerlendirilebilmesi için öğrenenlere gelişim düzeylerini de belirlemektedir.

Dil Gelişim Portfolyosu: Bireylerin okul içinde ya da dışında yabancı dil öğrenimi süreci boyunca kendisinin hangi düzeyde ve hangi becerileri geliştirmesi gerektiğini kavrayabilmesini ve planlamadan değerlendirmeye kadar tüm yabancı dil öğretimi sürecine katılımını sağlayan bir araçtır. Bu da, Avrupa Konseyi’nin özellikle sağlamaya çalıştığı, yabancı dil öğretiminde “Kendini Değerlendirme” ve “Öğrenen Özerkliği” felsefelerini desteklemektedir.

Dil Pasaportu: Bu belge, öğrenenin dil becerilerinin, sertifikalarının, diplomalarının ve değişik dillerde edinilmiş deneyimlerinin bir kaydıdır. Bu belgedeki dil becerileri, "Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Programı"ndaki yeterlik düzeylerine göre tanımlanmaktadır. Bu ölçek Dil Pasaportu'nda "Kendini Değerlendirme Tablosu" olarak verilmiştir.

Dil Dosyası: Bu bölümde birey, yabancı diline ilişkin sertifikalar, diplomalar, proje örnekleri, ödevler, mektuplar ya da günceler gibi belgeleri bulundurur. Dosyasına hangi belgeleri koyacağına ve nasıl güncelleştireceğine ilişkin kararlar yalnızca öğrenciye ait olmalıdır. Öğrenci, dosyası çok kalınlaştığında ya da yabancı dil gelişimine göre önemini yitirdiğini düşündüğü belgeleri yenileri ile değiştirebilir.

Asenkron Uzaktan Eğitim: Öğrencilerin öğretim materyallerine farklı yerlerden farklı zamanlarda erişmesi prensibine dayalı uzaktan eğitim şeklidir.

(27)

Çevrimiçi: Bir kişi ile iletişime geçmek için bağlantılı olmak anlamına gelir.

Geleneksel Eğitim: Öğrencilerin bir sınıf içerisinde toplanıp, öğretmen önderliğinde, kalem kitap, defter, tahta vb. geleneksel araçlarla eğitim gördüğü sistemdir.

İnternet: İngilizce "kendi aralarında bağlantılı ağlar" anlamına gelen Interconnected Networks teriminin kısaltmasıdır. Dünyayı saran ve merkezi olmayan, ağlardan oluşan bir ağ sistemidir.

Moodle: Moodle internet tabanlı ders ve web sitesi oluşturmak için bir yazılım paketidir. Moodle 138 ülkede kullanılmakta olup, ayrı dil desteği vermekte ve 75000 kayıtlı kullanıcısı bulunmaktadır. Moodle açık kaynak kodlu online eğitim sistemidir.

Senkron Uzaktan Eğitim: Öğrencilerin öğretim materyallerine farklı yerlerden aynı zamanlarda erişmesi prensibine dayalı uzaktan eğitim şeklidir.

0.7. İlgili Araştırmalar

Kuzu (2005), “Oluşturmacılığa Dayalı Çevrimiçi Destekli Öğretim: Bir Eylem Araştırması” konulu çalışmasında oluşturmacı öğrenme yaklaşımı temel alınarak Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme Dersi için çevrimiçi destekli bir öğretim tasarımı gerçekleştirmiş, bu tasarımı hazırlık, ortam, öğrenci, öğretim elemanı ve değerlendirme boyutları ile incelemiştir.

Cengizhan (2006), “Üniversitelerin İngilizce Hazırlık Sınıfı Öğretim Programlarının Karşılaştırılması” başlıklı doktora tezinde, Gazi, Erciyes ve Osmangazi Üniversitelerinin İngilizce hazırlık sınıfları için kullanılmakta olan mevcut programlarını incelemiştir.

Ekşi (2007), “Ortak Avrupa Başvuru Metninde Tanımlanan B2 (Vantage) Düzeyine Göre Gazi Üniversitesi İngiliz Dili Eğitimi Hazırlık Öğrencileri İçin Önerilen Müfredat” adlı doktora çalışmasında, Gazi Üniversitesi İngiliz Dili Eğitimi Bölümü hazırlık sınıfları için Ortak Avrupa Metninde belirlenen B2 esaslarına uygun bir müfredat geliştirmeyi amaçlamaktadır. Son olarak, bu bilgilerin ışığında İngiliz Dili Eğitimi hazırlık yılı için bir müfredat önerilmiştir.

(28)

Karaaslan (2008), “Uzaktan Eğitimde Etkin Erişim Sitesi Tasarım Modeli Ve Bir Uygulama” adlı doktora tezinde, uzaktan eğitimi verimliliğini sağlamak için öğrenci, eğitmen ve yönetici rolleri göz önünde tutularak etkin uzaktan eğitim bilgi sistemi oluşturmuştur.

Delialioğlu (2004) , “Bilgisayar Ağları ve İletişim Dersi İçin Geliştirilen Hibrit (Harmanlanmış) Öğretim Tasarımının Öğrencilerin Bilişsel ve Etkin Öğrenme Çıktılarına Olan Etkisi” konulu çalışmasında, web destekli öğretimin öğrencilerin derse yönelik başarı, bilgiyi hatırda tutma, ders içeriğine karşı tutum ve dersten memnuniyet derecelerine etkisini incelemek amacıyla, bir öğretim tasarımı gerçekleştirmiştir.

(29)

1. BİRİNCİ BÖLÜM: LİTERATÜR TARAMASI

1.1. PROGRAM GELİŞTİRME

1.1.1. Program Geliştirmede Temel Kavramlar

Eğitim için birçok tanım yapılmıştır. Yapılan tanımlar kişilerin eğitime olan bakış açılarını yansıttığı gibi farklı felsefelerin eğitim yaklaşımlarını da belirtmektedir. İdealistler eğitimi, yaratana ulaşma süreci için yapılan etkinlikler olarak görmekteyken, realistler, insanı toplumun esas değerlerine göre yetiştirme süreci olarak açıklarlar. Marksistlere göre eğitim, çelişkiyi en aza indirip ortaya bir şeyler çıkarma süreci olurken varoluşçulara göre insanı sınır durumuna getirme süreci olarak açıklanmaktadır (Komisyon, 2010).

Ülkemizde en yaygın olarak yapılan eğitim tanımı, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydanı getirme sürecidir (Ertürk, 1972).

Eğitim, kasıtlı bit kültürleme sürecidir. Bu süreç içerisinde bireyde görülen davranış değişiklikleri ortaya çıkarken bazen istenmeyen davranışlar da gözlemlenebilir. Bu durumun önüne geçebilmenin yolu, öğrencileri önceden planlanmış bir eğitim süreci içerisine sokmaktır. Bunun mümkün olabilmesi de her kademe ve türdeki okul ve benzeri kurumda yürütülecek olan formal etkinliklerle sağlanabilmektedir.

Eğitimde genellikle dört farklı türde program bulunmaktadır. Bunlar eğitim programı, öğretim programı, ders programı ve örtük programdır.

1.1.1.1. Eğitim Programı

Literatürde, eğitim programının çeşitli tanımlarının yapıldığı görülmektedir. Aşağıda çağdaş eğitim programı tanımlarından bazıları verilmiştir.

Eğitim programı, öğrenene, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir (Demirel, 2011, s. 4).

Bir başka tanımda Varış söyle ifade eder; bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı milli eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleşmesine dönük tüm faaliyetleri kapsar. Öğretim, ders dışı kol faaliyetleri, özel

(30)

günlerin kutlanması, geziler, kısa kurslar, rehberlik, sağlık vb. hizmetler ve fonksiyonlar bu çerçeve içine girer (Varış, 1996, s. 14).

Büyükkaragöz’ün Hızal’dan aktardığına göre Eğitim programı tanımlarını inceleyerek onların ortak yönlerini birleştirip özetleyerek, eğitim programı ve kapsamını şöyle belirtmektedir: "... eğitim programının herhangi bir eğitim kuruluşunda veya herhangi bir eğitim aşamasında milli eğitimin amaçlarını, eğitim kuruluşunun amaçlarını, bu amaçlara ulaşmak için belirlenmiş öğretim ve ders programlarını, ders içi ve ders dışı etkinlikleri, içeriğin etkinlikle kazandırılmasını sağlayacak süreç, metot ve teknikleri, amaçlara ne dereceye kadar ulaşıldığını kontrol etme işlevine sahip değerlendirme etkinliklerini kapsadığını içerdiğini söyleyebiliriz" (Büyükkaragöz, 1997, s. 1).

Eğitim programı kavramı Latince “curriculum” kelimesinin Türkçe karşılığı olan “izlenen yol” anlamına gelmektedir.

Bir eğitim programının verimli ve etkili olabilmesi için taşıması gereken birtakım özellikler bulunmaktadır. Bunlar:

- İşlevsellik; programda yer alan konuların ve etkinliklerin gerçek hayatla bağlantısı olmalı ve öğrencilere gerçek hayatta yarar sağlamalıdır.

- Esneklik; hazırlanan bir eğitim programını uygulayan öğretmenler inisiyatif kullanabilmelidirler. Yöresel, kültürel ve iklimsel farklılıklar ve öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınmalıdır.

- Devletin ve toplumun beklentilerine uygunluk; program devletin temel felsefesine uygun olmalıdır.

- Uygulanabilirlik; toplum yapısıyla ve bilimle uyumlu olmalıdır. Ekonomik olarak ağır yükler getirmemelidir.

Hazırlanan iyi bir eğitim programının birçok yararı bulunur. Öncelikle eğitimde verimliliği artırır. Öğretmenin eğitim sürecini sadece kendi başına yürütmesi bir takım hatalara neden olabilir. Dolayısıyla eğitim programı aracılığıyla öğrencilere kazandırılacak bilgi, beceri, tutum ve davranışlar ilgi ve yeteneklere göre eğitim programı tarafından belirlenir. Bu durum zaman, emek ve para açısından tasarruf sağlar. Öte yandan öğretmeni planlı bir şekilde çalışmaya teşvik ederek verimliliği artırır. Mesleğe yeni başlayan öğretmenlere rehberlik eder. Aynı düzeydeki okulların aynı anda

(31)

aynı şeyleri öğretmesini sağlar. Eğitim programı, amaçları, dersleri ve konuları belirleyerek öğrenme-öğretme sürecinde yapılacak etkinliklere yön verir.

1.1.1.2. Öğretim Programı

Öğretim programı, eğitim programının içerisinde büyük bir yere sahiptir.

Belli bir öğretim basamağındaki çeşitli sınıf ve derslerde okutulacak konulan, bunların amaçlarını, her dersin sınıflara göre haftada kaç saat okutulacağını ve öğretim metotlarını, tekniklerini gösteren kılavuzdur. Genellikle ilkokul, ortaokul ve lise programlarını öğretim programı karşılığı anlayabiliriz (Büyükkaragöz, 1997, s. 2).

Ülkemizde her okulun öğretim programı ilgili öğretim basamağıyla adlandırılmaktadır. "İlkokul Programı", "Ortaokul Programı" gibi. Bu bakımdan da okul programı daha somut bir anlam taşımaktadır.

Öğretim programı, eğitim programının amaçları doğrultusunda öğrenciye kazandırılması istenen bilgi, beceri, tutum ve davranışların ders kümeleri olarak planlı bir biçimde düzenlenmesidir. Böyleye okul işi yaşantıları içerisine alan bu program, okulda okutulan dersleri kapsayan kılavuzdur (Komisyon, 2010, s. 33).

Arapça öğretmenliği lisans programı, tüm eğitim yılı boyunca okutulacak dersleri, bu derslerdeki hedefleri, içeriği, eğitim durumlarını ve değerlendirme boyutunu kapsayan bir öğretim programıdır.

1.1.1.3. Ders Programı

Bir disiplinin (dersin) amacı, muhteva (içerik), öğretme-öğrenme süreçleri ve değerlendirmeden oluşan programdır. Böyle bir ders programı, bir okulun eğitim programının kapsadığı Matematik, Fen Bilgisi, Tarih, Türkçe vb. tüm etkinlik kategorilerinin her biri için söz konusudur.

Ders programı, öğretim programında yer alan bir dersin amaçlarını ve bunlardan yola çıkarak yazılan öğrenci davranışlarını, bütün bunların gerçekleşmesinde kullanılacak içeriğin konulara ve alt başlıklara ayrılmasını, bunlara bağlı olarak öğrenim ortamının düzenlenmesini ve değerlendirme araçlarını kapsayan ayrıntılı bir plandır.

(32)

Varış ders programı için şunları ifade eder; “Öğretim programlarında yer alan “bilgi kategorilerinin disiplinlerin” ve faaliyet alanlarının, eğitim amaçları ile ilişkili olan özel amaçlarını gerçekleştirmeleri için öğretim ilkelerini konuların alt kategorilerini ve değerlendirme esaslarını içeren ve eğitim öğretim programlarındaki esasları öğrenci davranışına dönüştüren programdır.” Uygulamada, üç program tanımı da genelden özele doğru iç içe bir görünüm gösterir.

Özellikle hizmet içi eğitim sektöründe, belirli amaçlar doğrultusunda hazırlanan

“kurs programları”, jenerik bir alanı temsil eden “fen programlan” ya da “sosyal bilgiler” programlarından söz edilmektedir (Varış, 1996, s. 14).

Demirel ise ders programını şöyle tanımlar: “Bir ders süresi içinde planlanan hedeflerin, bireye nasıl kazandırılacağını gösteren tüm etkinliklerin yer aldığı bir plandır (Demirel, 2011, s. 6).

Konunun şematik görünümü şu şekildedir: Eğitim Programı

Öğretim Programı

Ders Programı

Ünite Programı

Konu Plânı

Böyle bir hiyerarşide, her bir program, bir üst programla, amaçlar ve içerik yönünden ilişkilidir ve birbirinin kapsamına girmektedir (Varış, 1996, s. 14).

Öğretim sorumluluğu taşıyan herkesin bu sorumluluğun yalnızca konu plânının uygulanması ile sınırlı olmadığını, konu plânının milli eğitim amaçlarını gerçekleştirmede son halka olduğunu bilmesi gerekir.

1.1.1.4. Örtük Program

Örtük program, okullarda uygulanan resmi programlarda belirtilen amaç ve etkinliklerin dışında öğrenme-öğretme süreci içerisinde ortaya çıkan bilgi, düşünce ve uygulamalar ve bu uygulamaların sonunda öğrencilerin kazandıkları özelliklerdir

(33)

(Komisyon, 2010, s. 33). Yazılı olmayan ve resmi programın dışında ders dışı etkinlikleri de içerisinde barındıran programdır. Adından da anlaşılacağı gibi görünmeyen örtük programdır.

Program geliştirme uzmanları okullarda okutulan derslerin programını hazırlamaktadırlar ama ders dışı etkinlikler için herhangi bir çalışmada bulunmamaktadırlar. Bireylerin yaratıcılıklarını geliştirici etkinliklerin düzenlenmesine ilişkin program düzenlemelerine yeterince yer ve zaman ayırmamaktadırlar. Bu konuda katkı sağlamak isteyen program geliştirme uzmanları sadece örtük programları gündeme getirmekle kalmamalı, bireylerin değişik gereksinimlerini ve yaratıcı çalışmalarını ortaya çıkaran etkinliklere de yer vermelidirler (Demirel, 2011, s. 7).

Öğrenciler, okuldaki eğitim süreci içinde okul idarecileri, öğretmenleri, arkadaşları ile girdikleri etkileşimlerin sonunda hedeflenmemiş bilgi, tutum, değer ve davranış kazanırlar. Öğrencilerin toplumsal hayata uyumunu sağlamada bu örtük programların eğitim programları kadar etkisi bulunmaktadır (Demirel, 2011, s. 7). Örneğin öğrenciler, öğretmenin sınıfta kızlara ve erkeklere karşı gösterdiği tutum ve davranışlardan cinsiyet rol ve beklentilerini öğrenirler (Komisyon, 2010, s. 33).

Örtük programlarının okul iklimi ve sınıf iklimi olmak üzere iki boyutundan söz edilmektedir. Okul ikliminde; okulun fiziksel özellikleri, araştırma olanakları, forması, amblemi, yayınları gibi özellikler bulunurken, sınıf ikliminde ise; sınıfın fiziksel özellikleri, kuralları, öğretmenlerin beklentileri, önyargıları ve ölçme-değerlendirme gibi özellikler bulunur.

1.1.2. Program Geliştirmede Kuramsal Temeller 1.1.2.1. Tarihsel Temeller

Programlar "ne?", "niçin?", "ne zaman?", "kim?” ve "ne ile?" sorularının meydana getirdikleri temeller üzerinde oturmuştur (Büyükkaragöz, 1997, s. 7). Program geliştirme çalışmalarının tarihsel gelişim sürecinde, geçirdiği evreleri tanımak yeni programın daha nitelikli olmasını sağlar.

Program geliştirmenin tarihi temelleri, yurt dışında ve Türkiye’de gösterdiği gelişmeler üzerine, geçmişten günümüze kadar incelene gelmiştir (Demirel, 2011, s. 9).

(34)

1.1.2.2. Felsefi Terimler

Program geliştirme çalışmaları sırasında felsefeden çeşitli yönlerde yararlanılmıştır. Özellikle program tasarımı ve hedeflerin belirlenmesinde felsefeye başvurulmuştur (Demirel, 2011, s. 17).

Ertürk’ün de ifade ettiği gibi hedefler düzenini oluştururken felsefeden şu şekilde yararlanılır:

1. Temel sayıtlılarda açıklığa varmada, 2. Aday hedeflere yenilerini katmada,

3. Hedeflerin iç ve dış tutarlığını ortaya koymada, 4. Hedefleri önem sırasına koymada (Ertürk, 1972).

Eğitimi etkileyen dört temel felsefe ve bunların etkisi altındaki dört temel eğitim felsefesinden söz edilebilir. Bu temel felsefeler; idealizm, realizm, pragmatizm ve varoluşçuluktur.

1.1.3. Program Geliştirme Model ve Yaklaşımları

Program tanımları ve anlayışlarındaki farklılıklar program modellerine de doğal olarak yansımaktadır. Program modellerinde ortaya çıkan farklılıkları program çalışma alanlarında görülen gelişmenin işaretleri şeklinde değerlendirmek mümkündür. Programı tanımlama farklılıkları kadar hangi alanda ve hangi öğretim seviyesinde program hazırlanacağı zorunlu olarak farklı modellerin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Öğrenilecek veya öğretilecek bilginin niteliği ve yapısı ne şekilde bir program modelinin oluşturulacağında rol oynaması kaçınılmazdır. Sosyal bilimlerde, fen bilimlerinde, tarih, matematik ve sanat eğitimi, teknik ve meslek alanlarında geliştirilecek program modelleri arasında farklılıkların olmaması beklenemez. Yine de klasik anlayış da Tyler'ın sistematik olarak yapılaştırdığı hedeflere dayalı program modelinin en yaygın olduğu ve daha sonraki program modelleri üzerinde etkili olduğu görülüyor. Hatta pek çok program modelinin Tyler modelinin benzeri olduğu görülüyor. Kısaca modellerden bazıları ve her modeli oluşturan ana faktörleri ve aşamaları aşağıda gösterilmiştir.

(35)

1.1.3.1. Taba Modeli

Taba modelinde tümevarım yaklaşımı benimsenmekte ve sekiz aşamada program geliştirme çalışmalarının yapılması önerilmektedir. Bu aşamalar şöyle şematize edilmiştir:

1.1.3.2. Tyler Modeli

Tyler modeli ABD kaynaklıdır ve modelin kurucusu Ralph Tyler’dır. Tyler Modelinde tümdengelim yaklaşımı izlenmektedir ve Tyler Modelinde (Doğrusal Programlama Modeli) birbiri ile ardışık sıralı, yakın ilişkili ve zorunlu ya da önkoşul öğrenmelerin ağırlıklı olduğu konuların düzenlenmesinde kullanılır. Bu model eğitimde aşamalı anlatılan dersler için kullanılır. Bu modele göre konular bilinenden

bilinmeyene, kolaydan zora, somuttan soyuta, genelden özele ve basitten karmaşığa göre düzenlenir.

Tyler Modeli ürüne ve sürece ağırlık veren bir program geliştirme modelidir ve Tyler Modeline göre eğitim öğrencilerde davranış değişikliği oluşturma sürecidir.

İhtiyaçların Belirlenmesi

Amaçlarının Belirlenmesi

İçeriğin Seçimi

İçeriğin Düzenlenmesi

Öğrenme Yaşantılarının Seçimi

Öğrenme Etkinliklerinin Düzenlenmesi

Neyin Nasıl Değerlendirileceğinin Belirlenmesi

(36)

Tyler Modelinde üç kaynak mevcuttur ve bu kaynaklara göre dikkat edilecek hususlar şunlardır;

Birey; öğrencilerin ihtiyaçları iyi belirlenmeli Toplum; toplumun ihtiyaçları iyi belirlenmeli

Öğrenci Konu Alanı; öğretilecek bilgi ve becerilerin doğası ve yapısı belirlenmelidir.

Tyler Modelinde belirlenen genel amaçlar eğitim felsefesi ve eğitim psikolojisinden geçirilir; kesinleşmiş öğretim amaçları, öğrenme yaşantılarının seçimi, öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi, öğrenme yaşantılarının yönlendirilmesi, öğrenme yaşantılarının değerlendirilmesidir.

Tyler Modelinde öğrenmenin, çevredeki olay ve durumlara anlam verme sonucunda oluştuğuna ve bunun için bütün zihinsel araçların kullanıldığına inanılmaktadır.

Tyler Modelinin kurucusu Ralph Tyler’ın Tyler Modeli hakkında öne sürdüğü ilkeler;

1. Süreklilik İlkesi; öğrenme yaşantılarını düzenlerken aşamalı tekrara yer verilmelidir.

2. Sıralama İlkesi; eğitim programlarında öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi sıralı bir gelişim içermektedir.

3. Bütünleştirme İlkesi; eğitim programlarında yer alan öğrenme yaşantıları diğer öğelerle ilişkili olmalıdır.

Tyler Modeli; Okul merkezlidir.

İlerlemecilik temel felsefesini benimser. Tümdengelim yönteminden faydalanır.

(37)

Şekil 1

1.1.3.3. Taba-Tyler Modeli

Taba ve Tyler modellerinin ortak yönlerini ele alarak geliştirilen ve rasyonel planlama olarak da bilinen yaklaşımdır. Değerlendirme işleminden sonra “Sonuç yeterli mi?” sorusu sorulur ve cevap olumsuz ise yeniden amaç saptanır ve aynı işlemler yeniden yapılır. Türkiye’deki programların çoğu bu modele göre düzenlenmiştir. Türkiye’deki eğitimcilere göre sürecin merkezinde öğrenci olmalıdır.

Öğrenme Yaşantılarının Değerlendirilmesi Öğrenme Yaşantılarının Yönlendirilmesi

Öğrenme Yaşantılarının Seçimi Kesinleşmiş Öğretim Amaçları

Muhtemel Genel Amaçlar Kaynak Birey Kaynak Toplum Kaynak Birey

Süzgeç: Öğrenme Psikolojisi Süzgeç: Eğitim Felsefesi

(38)

Şekil 2

1.1.3.4. Rasyonel Planlama Modeli

White tarafından 1988 yılında Taba – Tyler modelinin ortak yanları ele alınarak Rasyonel Planlama modeli hazırlanmıştır. Genel amaçlar, amaçlar, öğrenme durumları ve değerlendirme öğelerinden oluşmaktadır. Yeniden kurmacılık felsefesi görüşü altında olan bu modelin öncüleri Taylor ve Richards’tır. Teknoratik yani elektronik model adı da verilirken aynı zamanda Taba-Tyler yaklaşımına uygun düşmektedir. Öğretmenlerin yaptığı ders planlama sürecinden esinlenerek geliştirilmiştir.

1.1.3.5. Süreç Yaklaşımı Modeli

İlerlemecilik felsefi görüşünün etkisi altında olan bu model ise Stenhouse tarafından geliştirilmiştir. Öğretmenlerin ders planı yapmalarındaki yaklaşımlardan esinlenmiştir. Sınıf öğretmenine mesleki özerklik sağladığı için, öğretmenlerin çok iyi yetişmiş olmasını gerektirir. Bu modele göre eğitim programında; içerik-bağlam,

(39)

öğrenme durumları, genel amaçlar ve değerlendirme olmak üzere beş temel öğe bulunmaktadır.

1.1.3.6. Yenilikçi/Durumsal Model

Klasik hümanizmin etkisinde olan bu model, Skillbeck tarafından geliştirilmiştir. Okulu merkeze almasından dolayı okul ve yakın çevresindeki durumun değerlendirilmesini önemli görür ve okul merkezli bir program geliştirme anlayışını benimser. Duruma göre programın değiştirilmesine olanak sağlar.

1.1.4. Program Tasarım Yaklaşımları

Eğitim programı tasarımı, bir programın hangi öğelerden oluşacağının ortaya çıkarılması sürecinden ibarettir (Demirel, 2011, s. 47). Eğitim programı tasarlanırken öncelikle nasıl bir program tasarlanacağı hususunda karar alınmalı ve buradan başlanmalıdır.

Bir program tasarımı hedef, içerik, eğitim durumları ve değerlendirme olmak üzere dört temel öğeden oluşmaktadır. Bu dört öğe arasındaki ilişkiler açısından farklılıkları ortaya koymakla farklı tasarımlar ortaya çıkmaktadır (Komisyon, 2010, s. 66).

1.1.4.1. Konu Merkezli Yaklaşım

Eğitim uygulamalarında en fazla kullanılan tasarım şeklidir. Programın her bir öğesi bir bütün olarak algılanmaktadır. Bilgi bir araç değil, amaç olarak görüldüğünden, öğrencinin bilgiyi kazanmış olması öğrenmenin gerçekleşmesi için yeterli görülmektedir. Değişmeyen evrensel bilgilerin aktarılması esastır. Öğrenciler eğitim ortamında pasiftir ve öğretmen geleneksel yöntemlerle dersini işlemektedir. Öğretmenden beklenen tek şey konuyu zamanında anlatıp bitirmesidir. Bu yaklaşımın dört ana unsuru bulunmaktadır:

1. Konu Tasarımı: programın içeriği konular biçiminde analiz edilerek düzenlenir. En eski ve en bilindik tasarımdır. Konu alanı uzman kişiler

(40)

tarafından düzenlenir. Öğretmen konuları zamanında bitirmek zorundadır.

2. Disiplin Tasarımı: İkinci Dünya savaşı sonunda ortaya çıkmış ve 70’li yıllara kadar sürmüştür. Konuların ne şekilde verildiği ve bilgilerin nasıl kullanılabileceği önemlidir (Demirel, 2011, s. 49).

3. Geniş Alanlı Tasarım: Öğretimde farklı disiplinlere ait bilgi ve becerilerin belirli kavramlar etrafında anlamlı bir biçimde bir araya getirerek kullanılmasını içerir.

4. Süreç Tasarımı: Tüm konular için ortak bir öğrenme yolu belirler. Eleştirel düşünceyi benimser. Problem çözme, karar verme ve kavrama önemli yer tutar.

1.1.4.2. Öğrenen Merkezli Yaklaşım

Öğrenci her zaman öğretim işinin merkezinde yer almaktadır. Bundan ötürü 20. Yüzyılın başında öğrenen merkezli yaklaşım program tasarımcılarının gündemine oturmuştur. Bu yaklaşımda öğrencilerin öğretim sırasında aktif olmaları beklenir. Öğrenci öğretmen işbirliği sınıf içerisinde ön plandadır. Öğrenen merkezli yaklaşımlar amaçlarına göre dörde ayrılmıştır:

1. Çocuk Merkezli Tasarım: Taba’nın “Kişi yaşadığını öğrenir.” Sözü yaklaşımın ana düşüncesini oluşturur (Demirel, 2011, s. 49). Program, çocukların ilgi ve ihtiyaçlarının önceden belirlenmesiyle oluşturulur. Etkili ve kalıcı öğrenmeler için öğrenci sınıf içerisinde etkin hale getirilmelidir.

2. Yaşantı Merkezli Tasarım: Burada çocukların ilgilerinin ve ihtiyaçlarının önceden belirlenemeyeceği fikri ön plandadır. Eğitim programı tüm çocuklara yönelik planlanamaz. Program son derece esnek olmalı ve her öğrenci için ayrı ayrı ortam düzenlenmelidir.

3. Romantik (Radikal) Tasarım: Okulun işlev ve işgörüsünün tamamen gözden geçirilip değiştirilmesini savunurlar (Demirel, 2011, s. 50). Okulun öğrencinin tüm alanlardaki gelişimine katkısı bulunması gerektiğine inanırlar.

(41)

4. Hümanistik Tasarımlar: Bu yaklaşıma göre bireysel farklılıklar önemlidir. İnsan davranışı basit bir etki tepki ilişkisinden daha karmaşıktır.

1.1.4.3. Sorun Merkezli Yaklaşımlar

Yeniden kurmacılık felsefi görüşü etkisi altında olan bu yaklaşımın temel ilkeleri toplumsal sorunların ele alınması ve toplumun yeniden yapılandırılmasıdır. Bu yaklaşımcılar hayatın gerçek problemlerini ön planda tuttukları için kişinin durumunu da ön planda tutarlar (Demirel, 2011, s. 50). Konu kadar kişinin gelişmesi de önemlidir. Sorunu bulup ona çözüm getirecek biçimde programları tasarlarlar. Üç tane farklı tasarım şekli bulunmaktadır:

1. Yaşam Şartları Tasarımı: Öğretmenler, öğrencilerin kavrayışlarını geliştirmeli ve dünya ile ilgili sorunlar konusunda genelleme becerisi kazanmalarına yardımcı olmalıdırlar. Öğrenciler yaşamı bizzat öğrenirler ve uygularlarsa sadece toplumu ne şekilde geliştireceklerini öğrenmekle kalmazlar, bununla birlikte toplumun ilerlemesine katkı sağlarlar.

2. Çekirdek Tasarımı: Konu merkezli bir tasarımdır. Toplumun sorunları ön plandadır. Derslerin ayrı ayrı olarak işlenmesi yerine birleştirilmesini benimser. Demokratik ve işbirliğine dayalı bir sınıf ortamı hedeflenir. Öğretilmek istenilenden kasıt toplumun sorunlarına öğrencilerin eğilmelerini sağlamaktır.

3. Toplumsal Sorunlar ve Yeniden Kurmacılık Tasarımı: Toplumun sosyal, politik, ekonomik gelişmelerinin program tasarımı ile bağlantısı konusuna odaklanır. Eğitim sürekli toplumsal değişme ve gelişme sağlamalıdır görüşü ön plandadır.

1.1.5. Program Geliştirmenin Planlanması

Program tasarımı karmaşık bir süreçtir ve çeşitli düzeylerde bir çok kararın verilmesini gerektirir. Kararlar; ulusal, bölgesel, okul, öğretmen ve öğrenci düzeyinde

(42)

verilebilir. Program tasarımı ile ilgili kararlar, hangi düzeyde alınırsa alınsın, sistemi meydana getiren diğer tüm unsurları etkiler. Programın, geliştirilen programdan etkilenen tüm grupların ihtiyaçlarını dikkate alması ve ilgili gruplarla iletişim sağlayacak şekilde geliştirilmesi gerekir. Program tasarımı sistemli ve düzenli bir yaklaşım gerektirir (Doğan H. , 1997, s. 48).

Program hazırlama, programı oluşturan öğeleri ve öğeler arası ilişkileri belirleme evresidir. Bu evre, sırasıyla, hedeflerin tespitini ve çözümlenerek hedef davranışlara dönüştürülmesini, bu davranışları öğrenciye kazandırıcı öğretme durumları ile öğrencinin kazanıp kazanmadığını ortaya çıkarıcı sınama-ölçme durumlarının hazırlanmasını ve değerlendirme ilke, ölçüt ve işlemlerinin belirlenmesini içine alır (Büyükkaragöz, 1997, s. 68).

1.1.5.1. Program Geliştirme Grupları

Öğretimin tasarlanması sürecinde üstlenmesi gereken dört önemli rol vardır. • Öğretim tasarımcısı: Tasarım çalışmasının yürütülmesi ve koordinasyonundan sorumlu; öğretim tasarım sürecinin tüm boyutlarını yönetmede yetkin bir kişi.

• Öğretmen: Öğretim verilecek öğrenci özellikleri, öğretim süreçleri, öğretim programının koşulları konusunda bilgi sahibidir. Tasarımcıdan aldığı rehberlikle çoğu planlama unsurunun ayrıntılarını gerçekleştirebilmesi ve geliştirilen öğretim planının uygulanmasından sorumlu kişi.

• Konu alanı uzmanı: Öğretimi planlanan konuların tüm boyutlarıyla ilgili konu ve kaynaklar konusunda bilgi verebilen, etkinlikler, materyaller ve sınavların konuya uygunluğunu kontrol eden kişi. Öğretmen konu alanı uzmanı olarak da görev yapabilir.

. Değerlendirme uzmanı: Ön - son test hazırlayarak, öğrenmenin

değerlendirilmesi için ölçme araçlarını geliştirmede personeli destekleyen, programın denenmesi sırasında verilerin toplanması ve yorumlanmasından sorumlu, program uygulanırken ise programın yeterliği ve etkililiğini belirleyen kişi (Akkoyunlu, Altun, & Soylu, 2008, s. 17)

Yeni bir program geliştirirken oluşturulması gereken gruplar üç başlık altında sayılabilir;

(43)

1. Program Karar ve Koordinasyon Grubu 2. Program Çalışma Grubu

3. Program Danışma Grubu

1.1.5.2. Program Geliştirme Çalışma Planı

Program geliştirme çalışmalarına başlanmadan önce hangi aşamanın hangi tarihte yapılacağına dair bir plan yapılır ve planı aksatmadan çalışma sürdürülür.

1.1.6. İhtiyaç Belirleme

İhtiyaç, savunmaya değer bir amacın gerçekleştirilmesi için gerekli ve yararlı olanlar ya da güçlü istek anlamına gelmektedir.

1.1.6.1. İhtiyaç Değerlendirme Süreci

Akkoyunlu, ihtiyaç değerlendirmesini, problemin belirlenmesi ve daha sonra uygun bir müdahalenin seçilmesi için bir araç olarak tanımlar. Öğretim tasarımcısı problemi uygun şekilde belirlemede başarısız olursa, müdahale, hedef kitlenin performansında değişiklik yaratmaksızın sadece belirtileri ortaya koyabilir.

İhtiyaç değerlendirmesi süreci dört işlevi yerine getirir:

1. Belli bir çalışmayla ilgili ihtiyaçları belirler, başka bir deyişle, hangi problemlerin performansı etkilediği bulunur.

2. Önemli ihtiyaçlar belirlenir. Bunlar önemli ve çalışmayı ya da eğitim ortamını bozan problemlerdir.

3. Ne tür bir müdahale yapılacağının belirlenmesinde öncelikleri oluşturur.

4. Öğretimin etkisini değerlendirmek için veri tabanı oluşturabilir (Akkoyunlu, Altun, & Soylu, 2008, s. 18)

(44)

1.1.6.2. İhtiyaç Belirleme Yaklaşımları

İhtiyacın analizi aşamasında farklı yaklaşımlar bulunmaktadır (Demirel, 2011, s. 78). İhtiyaç analizinde kullanılan başlıca yaklaşımlar şunlardır.

1. Farklar Yaklaşımı: Bu yaklaşım, bireyin sahip olduğu davranışlar ile bireyden beklenen davranışlar arasındaki farkı ortaya koymaya dönük olan ihtiyaçları belirlemede kullanılır. Kısaca, bireyin sahip olduğu davranışlar ile bireye kazandırılmak istenen davranışlar arasındaki fark eğitim ihtiyacıdır. Eğitim kurumlarında genellikle bu yaklaşımla ihtiyaç saptaması yapılır.

2. Betimsel Yaklaşım: Bir nesnenin ortaya çıkaracağı zararla, o nesnenin varlığının ortaya koyacağı yarardan hareketle ihtiyaçların belirlenme sürecidir. Mantık alanında ve araştırmalarda iki olasılığın varsayımından hareket edilmesi ve ihtiyacın belirlenme sürecidir (Demirel, 2011, s. 79). 3. Demokratik Yaklaşım: Bir toplumda mutlaka baskın gruplar mevcuttur.

Bu yaklaşımda işte bu baskın grupların isteklerinden hareketle ihtiyaçlar belirlenir. Birçok insan ihtiyaç belirleme süreci içerisinde bulunduğundan halkla bütünleşme özelliğine sahiptir.

4. Analitik Yaklaşım: Bu yaklaşım dünyada o sıralar hangi yöntemler gündemde ise o yöntemler dikkatli bir biçimde analiz edilir ve ihtiyaç belirlenir. Gelecekte ortaya çıkması mümkün durumlardan yola çıkılarak ihtiyacın belirlenme sürecidir. Eleştirel düşünce hakimdir.

1.1.6.3. İhtiyaç Belirleme Değerlendirme Teknikleri

İhtiyaç değerlendirme işlemi yapılırken kullanılacak çok sayıda yöntem bulunmaktadır. Her bir yöntemin güçlü ve zayıf yanları vardır. Güçlü yanlar kullanılarak yapılan seçmeli yöntem tavsiye edilmektedir.

1. Anket Geliştirme-Delphi Tekniği: Konu ile ilgili uzmanlar grubunun akılcı bir yaklaşımla ortak görüşlerinin alınmasına dayalı ihtiyaç belirleme tekniğidir. Teknik, bir takım anketin kontrollü dağıtımı sonucu elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi süreci olarak ifade edilmektedir (Demirel,