Arapça öğretimi için Türkiye’de zaman zaman öğretim programı hazırlatılmış ve Talim Terbiye Kurulu tarafından kabul edilerek yayımlanmıştır.
İmam Hatip Liselerindeki meslek derslerinden biri olarak kabul edilen Arapça için, 6 Ağustos 1973 yılında 3,5 sayfa içerisinde sunulan müfredat; amaçlar ve genel açıklamalardan sonra iki sayfa olarak 1, 2, 3 ve 4. sınıflar için ayrı ayrı ders başlıkları altında tamamen dilbilgisi konularına göre düzenlenmiştir. Dolayısıyla hazırlanan ders kitaplarının konu başlıkları da dilbilgisi konularından oluşmaktaydı.
11.12.1984 tarihinde kabul edilen ve 5 sayfadan oluşan İmam Hatip Lisesi orta ve lise kısmı öğretim programı incelendiğinde ilk üç sayfada Arapça öğretimi ile ilgili açıklamalar ile Arapça dersinin genel amaçları verilmiştir. Sonraki iki sayfada ise Arapça dersiyle ilgili çerçeve program verilmiştir. Bu programda konu başlıkları verilmemiştir, bunun yerine, kitapların nasıl olması gerektiği maddeler halinde belirtilmiştir. Çerçeve program orta kısmın her sınıfında 250'şer, lise kısmında ise her sınıfta 300-400 kelime öğretmeyi hedeflemiştir.
İmam Hatip Liselerindeki öğretim süresinin hazırlık artı üç yıl olmak üzere değiştirilmesi ile birlikte yeni bir programa ihtiyaç duyulmuş ve 19.08.1998 tarihinde 43 sayfalık Arapça Dersi Öğretim Programı kabul edilmiştir. Daha önce hazırlanan programlara göre oldukça kapsamlı olan bu programın girişinde özel ve genel amaçlardan sonra, dersin içeriği, temel becerilerin öğretilmesi ve işlenişle ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Ardından hazırlık sınıfı ders programı ünite/konular, dilbilgisi/yapı ve etkinlikler başlığı altında 13 sayfa olarak bir çizelge halinde sunulmuştur. Bu şekildeki sunum, Arapça dersi öğretim programında bir ilk oluşturmaktadır. Ne var ki, aynı programda lise 1, 2 ve 3. sınıflar için aynı yöntem kullanılmayarak bu sınıfların programları 39 konu başlığı ve 53 dilbilgisi başlığı verilerek herhangi bir açıklamada bulunulmadan geçiştirilmiştir.
Din Öğretimi Genel Müdürlüğünün oluşturduğu komisyon tarafından hazırlanan ve Talim Terbiye Kurulunun 29.12.2006 tarih ve 412 sayılı kararıyla İmam Hatip Liseleri Arapça (9, 10, 11 ve 12. sınıflar) Dersi Öğretim Programı olarak kabul edilen (İşler, Kaleli, Işık, Demirci, & Zompoğlu, 2008) programın hazırlanmasının nedeni de hazırlık sınıfının kaldırılması ve liselerin dört yıla çıkarılmasıdır.
Bu program hazırlanırken öncelikle Arapçanın Türkler için bir meslek dersi değil, yabancı bir dil olduğu olgusundan hareket edilmiştir. Dolayısıyla yabancı bir dilin öğretim programı nasıl olması gerekiyorsa, Arapça dersinin öğretim programı da aynı özellikleri içermeliydi. Bu düşünceden hareketle hazırlanan yeni programın 1-33. sayfaları arasında sırasıyla aşağıdaki hususlar bulunmaktadır:
Programın vizyonu
Programın yapısı
Kazanımlar, Üniteler, dersler, konular, Kalıplar-kelimeler, Dilbilgisel yapılar, Etkinlikler
Programın temel özellikleri
Genel amaçlar
9 sınıf öğrenci kazanımları
10 sınıf öğrenci kazanımları
11 sınıf öğrenci kazanımları
12 sınıf öğrenci kazanımları
Arapçanın bazı özellikleri
Yabancı dil öğretim ilkeleri
Yabancı dil öğretim yöntemleri
Yabancı dil öğretim teknikleri
Öğretim materyalleri
Ders kitabında bulunması gereken özellikler
Arapça öğretiminde dört temel becerinin geliştirilmesi
Ölçme ve değerlendirme
Soru ve alıştırma çeşitleri
Programın Vizyonu Yeni programın vizyonu şu şekilde ortaya konulmuştur: Öğrenci, öğrenme merkezli ve süreç odaklı yaklaşımla öğrenciyi motive ederek ve
bilimsel yöntemler kullanarak; dinlediğini anlayabilen, anlaşılır bir mahiyette konuşabilen, duygu ve düşüncelerini yazılı olarak ifade edebilen mesleki metinleri doğru okuyup anlayabilen, sözlü ve yazılı yayınları izleyebilen ayrıca Arapça iletişim kurmaya istekli öğrenciler yetiştirmektir.
Programın Yapısı Bu başlık altında şu hususlara yer verilmiştir: Program sınıflara göre: Kazanımlar, üniteler, dersler-konular, yapılar-kalıplar, kelimeler ve etkinlikler başlıklarından oluşmaktadır.
Kazanımlar: Program, öğrencilere dinleme-anlama, konuşma, okuma ve yazma becerilerini eşit düzeyde kazandırmayı öngörmektedir. Ayrıca program, özellikle 11 ve 12. sınıflarda ele alınacak konularla öğrencilerin mesleki metinleri anlayıp kavramalarını hedeflemektedir.
Üniteler, dersler, konular: Dil öğreniminde öğrencilerin motive edilmesi büyük önem taşır. Ayrıca, dil öğreniminin anlamlı bir bütünlük içerisinde gerçekleşmesi kazanımlara ulaşmayı kolaylaştıracaktır. Böyle bir yaklaşımla, konuların güncel hayata dönük, öğrencilerin ilgisini çekebilecek ve onları araştırmaya yöneltecek biçimde oluşturulmasına özen gösterilmiştir.
Kalıplar – Kelimeler: Bu bölümlerde konuyla ilgili yaygın kelime ve kalıplara yer verilmiştir. Kelime ve kalıplar yabancı dil seviye ve ihtiyaçları göz önüne alınarak seçilmiştir. Kelime ve kalıplar, kelime oyunları, bilmeceler gibi etkinliklerle zenginleştirilmelidir.
Dilbilgisel Yapılar: Programın bu bölümünde sunulan dilbilgisel yapılar iletişime yönelik işlevleri yerine getirme konusunda araç niteliği taşımaktadır. Hedef, 9. ve 10. Sınıflarda öncelikli dilbilgisi öğretimi değil, anlamlı etkinliklerle desteklenmiş bütüncül ve iletişimsel bir dil öğretimi gerçekleştirmektir. Bunun için; yeni dilbilgisel yapılar; becerilerden, etkinliklerden ve konunun bütününden soyutlanmayacak şekilde verilmelidir. 11. ve 12. sınıflarda ise daha önce pratik olarak öğretilen dilbilgisel yapıların konularla eşgüdümlü olarak işlenmesi benimsenmiştir. Bu amaçla metinlerin ilgili gramer konusuna uygun örnekler içerecek şekilde oluşturulması öngörülmektedir.
Etkinlikler: Konularla ilgili öğrencinin öğrendiklerini pekiştirmesi amacıyla öğrencinin yapabileceği etkinliklere yer verilmiştir (İşler, Kaleli, Işık, Demirci, & Zompoğlu, 2008).
Bu program için hazırlanan komisyonun başkanlığını yürüten Prof. Dr. Emrullah İŞLER programın getirdiği yenilikleri şöyle ifade etmektedir (İşler, 2007, s. 650):
Programın girişinde 1-33. sayfalar arasında verilen başlıklar yukarıda maddeler halinde sıralanmıştır. Girişte, Arapça öğretimi alanında uzun yıllara dayanan tecrübemizden ve Arapça dersi öğretim programlarıyla bu programlara göre yazılan ders kitaplarındaki eksikleri gidermek maksadıyla başta programın vizyonu, yapısı, temel özellikleri, Arapçanın bazı özellikleri, öğretim materyalleri ve ders kitabında bulunması gereken özellikler özellikle belirtilmiştir. Böylece girişte belirtilen söz konusu başlıklarla programın, eski programlardan ayrı olduğu gerçeği zımnen vurgulanmaya çalışıldı. Ayrıca bu programa göre yazılacak kitaplarda uyulması gereken hususlar gerek içerik gerekse biçimsel açıdan belirtildi. Programın getirdiği yenilikler şunlardır:
1. Üniteler, dersler, konular başlığı altında öğrencilerin motive edilmesinin öne-mi vurgulanmış, dil öğreniminin anlamlı bir bütünlük içerisinde gerçekleşmesinin kazanımlara ulaşmayı kolaylaştıracağı ifade edilmiş ve konuların güncel hayata dönük, öğrencilerin ilgisini çekebilecek ve onları araştırmaya yöneltecek biçimde oluşturulmasına özen gösterildiği ifade edilmiştir.
2. Kalıplar-kelimeler başlığı altında konuyla ilgili yaygın kelime ve kalıplara yer verildiği belirtilmiş, bunların seçiminde yabancı dil seviyesi ve ihtiyacının dikkate alındığı ifade edilmiştir. Bu hususun kelime oyunları ve bilmeceler gibi etkinliklerle zenginleştirilmesi gerektiğinin önemi vurgulanmıştır.
3. Dilbilgisel yapılar başlığı altında geçmişte Arapça öğretiminin dilbilgisi konularına göre yapıldığı gerçeğinden hareketle aynı durumun yeni yazılan kitaplarda tekrarlanmaması için, sunulan dilbilgisel yapıların iletişime yönelik işlevleri yerine getirmede araç niteliği taşıması gerektiği belirtilmiş. Amaç şu ifadeyle açıkça ortaya konulmuştur: ―Hedef, 9. ve 10. Sınıflarda öncelikli dilbilgisi öğretimi değil, anlamlı etkinliklerle desteklenmiş bütüncül ve iletişimsel bir dil öğretimi gerçekleştirmektir. Bunun için; yeni dilbilgisel yapılar; becerilerden, etkinliklerden ve konunun bütününden soyutlanmayacak şekilde verilmelidir. 11. ve 12. sınıflarda ise daha önce pratik olarak öğretilen dilbilgisel yapıların konularla eşgüdümlü olarak işlenmesi benimsenmiştir.
4. Arapçanın bazı özellikleri başlığı altında Arapçanın ünlülerinin kısa ve uzun ünlülerden oluştuğu, bu ünlülerin hangi sesleri karşıladığı ve bu bağlamda Arapçada /ı,ö,ü/ seslerinin bulunmadığı açıkça belirtildi.
5. Ders kitabının sayfa düzeninin öğrencilerin ilgisini çekmesi, destekleyici materyallerinin (alıştırma kitabı, öğretmen kitabı, kaset, cd) bulunması ve bu materyallerin bir bütün halinde sunulması gerektiği açıkça ifade edilmiştir.
6. Kitap yazımında herhangi bir boşluk oluşmaması için 9, 10, 11 ve 12. sınıfların ünite ve ders başlıkları açıkça belirtilmiştir. Program, öğrenci-öğrenme merkezli ve süreç odaklı yaklaşımla iletişim kurmaya istekli öğrenciler yetiştirmeyi amaçladığından 9 ve 10. sınıfların konu başlıkları belirlenirken özellikle dilbilgisi başlıklarından kaçınılmıştır. Bununla program, 9 ve 10. sınıflarda ―başlangıç düzeyindeki dil yapılarını‖ kullanarak öğretmeyi amaçlamıştır. 11 ve 12. sınıfların iki dersten oluşan ünitelerinin ikinci dersleri dilbilgisi konularına ayrılmıştır. Böylece bu sınıflarda öğrencilerin programın öngördüğü dilbilgisi kurallarını öğrenmeleri ve uygulamaları hedeflenmiştir.
7. Öğrencilerin konuşarak Arapçayı öğrenmelerini sağlamak için, derslerin 9. sınıfta diyaloglar halinde verilmesi öngörülmüştür. Bu husus büyük oranda 10. sınıfta da devam ettirilmiş, ancak öğrencilerin dil düzeylerinin yükseldiği göz önünde bulundurularak uygun metinlerin verilebileceği etkinlikler başlığı al-tında parçaları okur, diyalogları ezberler ifadesiyle belirlenmiştir. Böylece Arapça öğretiminin daha eğlenceli hale getirilmesi ve sıkıcı olmaktan çıkarılması amaçlanmıştır.
8. Bütün sınıflar için, kitap yazarlarının içerik olarak uymaları gereken hususlar; kazanımlar, işlevsel konular ve dilbilgisi, yapılar, kelime dağarcığı ve etkinlikler başlığı altında verilmiştir. 9. sınıf için yapılar başlığı, başlangıç düzeyi dikkate alınarak sesler ve yapılar olarak belirlenmiştir.
İşler, geçmişte yazılan ders kitaplarına yöneltilebilecek eleştiriler için de şu ifadelere değinir (İşler, 2007, s. 651):
Geçmişte Arapça dersi için hazırlanan kitaplara yöneltilebilecek ilk eleştiri görsel açıdan olsa gerektir. Zira geçmişten günümüze birkaç istisna dışında hazırlanan Arapça dersi kitapları diğer dillerde hazırlanan kitapların maalesef çok gerisinde olmuştur. Arapça ders kitaplarının görsel açıdan ortaya koyduğu içler acısı durum öğrencileri ve öğretmenleri motive etmek yerine onları dersten soğutmada çok etkili olmuştur. Söz konusu kitaplara yöneltilmesi gereken ikinci eleştiri ise kitapların büyük
oranda dilbilgisine boğulmasıdır. Dilbilgisi konuları işlenirken ve kitapların genelinde kullanılan dilin ağırlığı da başlı başına bir sorun olmuştur.
İmam-Hatip Liseleri için hazırlanan bir diğer program; Mesleki Arapça Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı’dır.
Programda dil yeteneği basamaklarının oluşturulmasında Avrupa Konseyi tarafından yabancı dil öğretimi için yabancı dil dersinin uygulanmasına dair, karşılaştırılabilir standartlar getiren “Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metni”nden yararlanılmıştır. Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metni’nde, dile ilişkin yeterlik düzeyleri temel (A1-A2), ara (B1-B2) ve ileri (C1-C2) kullanıcı olarak ifade edilmiştir. Bu doğrultuda hazırlanan 9-12. sınıflar Mesleki Arapça Dersi Öğretim Programı ile 12. sınıfın sonunda ulaşılması hedeflenen başarı düzeyi ara (eşik) düzey dil kullanımı (B1) olarak belirlenmiştir.
Mesleki Arapça Dersi Öğretim Programı 9-12. sınıflar için haftada 4 saat toplam 144 saat öngörülerek hazırlanmıştır. Mesleki Arapça Dersi Öğretim Programı’nı haftada 5 saat uygulayan okullar öğretim programında yer alan tema ve kazanımları 180 saat üzerinden planlayarak uygulayacaklardır. Program, öğrencilerin Arapçayı bir iletişim aracı olarak kullanarak günlük yaşamda ve alanda kendi ihtiyaçlarını karşılamaları, öğrenmeyi öğrenmeleri, düşünme becerilerinden yararlanarak problem çözme yeteneklerini geliştirmeleri amacıyla hazırlanmıştır.
Programın vizyonu, öğrenme merkezli ve süreç odaklı yaklaşımla öğrenciyi motive ederek ve bilimsel yöntemler kullanarak kendi seviyesinde dinlediğini anlayabilen, anlaşılır bir şekilde konuşabilen, duygu ve düşüncelerini yazılı olarak ifade edebilen, mesleki metinleri doğru okuyup çözümleyebilen, sözlü ve yazılı yayınları takip edebilen ve aynı zamanda Arapça iletişim kurmaya istekli öğrenciler yetiştirmektir.
Arapça öğretimi için hazırlanan bir diğer program ise İlköğretim Arapça Dersi Öğretim Programı (4, 8. Sınıflar)’dır.
Bakanlar Kurulu 2010 yılında aldığı bir kararla ilköğretimde İngilizcenin yanında ikinci yabancı dil olarak Almanca, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Rusça ve Çince dillerine ilaveten Arapçanın da okutulması kararı almıştır. Bu kararla birlikte
Talim Terbiye Kurulu bir komisyon oluşturup, bu ders için bir program hazırlatmıştır. 26.09.2011 tarihinde kabul edilen programda Dünyadaki ve Türkiye’deki dil öğretiminde karşılaşılan etkenler ve ihtiyaçlar, ülkemizde Arapça öğretiminin yeni bir yaklaşımla ele alınmasını zorunlu kılmıştır. Bu nedenle ilköğretim Arapça Dersi Öğretim Programı’nın hazırlanmasında Avrupa Konseyi tarafından yabancı dil öğrenimi ve öğretimi için yabancı dil dersinin uygulanmasına dair, karşılaştırılabilir standartlar getiren Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni (OBM)’nden yararlanılmıştır (Suçin & Diğerleri, 2011). OBM, sadece Avrupa dillerini geliştirmeye yönelik kültürel bir araç olarak görülmemelidir. Günümüzde OBM, aralarında Türkçe, Arapça, Çince, Japonca, Korece, Rusça, Gürcüce, Ermenicenin de olduğu yaklaşık 40 dile çevrilmiştir. Gerek Avrupa’da gerekse Arap dünyasında yabancılara Arapça öğretiminde OBM standartlarına önemli bir ilgi olduğu bilinmektedir (Özcan, 2010, s. 159).
OBM’ye göre hazırlanan ilköğretim Arapça Dersi Öğretim Programı ile 8. sınıfın sonunda ulaşılması hedeflenen başarı düzeyi, temel dil kullanımı (A2) olarak belirlenmiştir (Suçin & Diğerleri, 2011, s. 2). İlköğretim Arapça Dersi Öğretim Programı, 4 ve 5. sınıflar için haftada 3 ders saati, 6, 7 ve 8. sınıflar için 4 saat üzerinden toplam 648 ders saati olarak yapılandırılmıştır (Tablo 1).
Tablo 3
İlköğretim Arapça Dersi Öğretim Programı, küresel ölçeğin “Temel Kullanıcı” (A1-A2) düzeyinde tasarlanan kazanımları içermektedir (Suçin & Diğerleri, 2011, s. 7): OBM’de ortak yeti düzeyleri öğrencinin kendi kendini değerlendirmesi göz önünde bulundurularak da tablolaştırılmıştır (OBM, 2009: 25-26). Buna göre A1-A2 düzeyinde tasarlanan ilköğretim Arapça Dersi Öğretim Programının Öz Değerlendirme Çizelgesindeki görünümü şu şekildedir:
A1 A2 ANL AM A Din lem e
Benimle, ailemle ve yakın çevremle ilgili tanıdık sözcükleri ve çok temel kalıpları, yavaş ve net konuşulduğunda anlayabilirim.
Beni doğrudan ilgilendiren konularla ilişkili kalıpları ve çok sık kullanılan sözcükleri anlayabilirim. (Örneğin; en temel kişisel ve ailevi bilgiler, alışveriş, yerel çevre, meslek). Kısa, net, basit ileti ve duyurulardaki temel düşünceyi kavrayabilirim.
Ok
u
m
a
Katalog, duyuru ya da afiş gibi yazılı metinlerdeki bildik adları, sözcükleri ve çok basit tümceleri anlayabilirim.
Kısa ve basit metinleri okuyabilirim. İlanlar, kullanım kılavuzları, menüler ve zaman çizelgeleri gibi basit günlük metinlerdeki genel bilgileri kavrayabilir ve kısa kişisel mektupları anlayabilirim. KONU ŞMA Kar şılık lı Ko nu şm a
Karşımdaki kişinin söylediklerini daha yavaş bir konuşma hızında yinelemesi ve söylemek istediklerimi oluşturmada bana yardımcı olması koşuluyla basit yoldan iletişim kurabilirim. O anki gereksinime ya da çok bildik konulara ilişkin alanlarda basit sorular sorabilir ve cevap verebilirim.
Bildik konular ve faaliyetler hakkında doğrudan bilgi alıverişini gerektiren basit ve alışılmış işlerde iletişim kurabilirim. Genellikle konuşmayı sürdürebilecek kadar anlamasam da kısa sohbetlere katılabilirim.
Sö
zlü
An
latım
Yaşadığım yeri ve tanıdığım insanları betimlemek için basit kalıpları ve tümceleri kullanabilirim.
Basit bir dille ailemi ve diğer insanları, yaşam koşullarımı, eğitim geçmişimi ve son işimi betimlemek için bir dizi kalıp ve tümceyi
kullanabilirim. YAZ MA Yaz ılı An latım
Kısa ve basit tümcelerle kartpostal yazabilirim. Örneğin; tatil kartpostalıyla selam göndermek gibi. Kişisel bilgi içeren formları doldurabilirim. Örneğin; Otel kayıt formuna isim, uyruk ve adres yazmak gibi.
Kısa, basit notlar ve iletiler yazabilirim. Teşekkür mektubu gibi çok kısa kişisel mektupları yazabilirim.
Tablo 4
Arapça öğretimi için hazırlanan diğer bir program; Ortaöğretim 1, 2 ve 3. Yabancı Dil Arapça Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı’dır.
Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından oluşturulan Ortaöğretim Yabancı Dil Arapça Dersi Öğretim Programını Hazırlama ve Geliştirme Komisyonu, Ortaöğretim 1, 2 ve 3. Yabancı Dil Arapça Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı’nı 29.06.2012 tarihinde yayınlamıştır. Programın 2012-2013 Öğretim Yılından itibaren 9. sınıftan başlamak üzere kademeli olarak uygulanması kararlaştırılmıştır.
Ortaöğretim I, II ve III. Yabancı Dil Arapça Dersi Öğretim Programı öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun, bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanlarla ilgili, iletişimsel yetilerini, çalışma becerilerini ve kültürler arası yetiyi geliştirmeye yönelik olarak düzenlenmiştir. Ayrıca programda dört dil becerisinin dengeli biçimde geliştirilmesi, öğrencilere yeteneklerini keşfetmelerine olanak tanıyan kendilerini değerlendirme fırsatlarının verilmesi ve özellikle kendilerini ifade etme becerilerinin geliştirilmesi düşüncesi benimsenmiştir.
Programda kazanımlar, temalar ve içerik önerileri, işlevsel dil bilgisi ve Atatürkçülükle ilgili konular tablolaştırılarak verilmiştir. Program, 9-12. sınıflar için Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metni’nde belirtilen A1, A2 ve B1 seviyeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Programda dil bilgisi kural ve ilkelerinin örtük bir biçimde sezdirilmesi yolu benimsenmiştir.
1.2. DİLLER İÇİN AVRUPA ORTAK BAŞVURU METNİ