'Yorgun Savaşçı'nın tanıkları

* T T

★ ★ ★ ★

24 SAYFA • 5000 LİRA (KDV DAHİL)

Gima'yı Dedeman aldı

^VW

VA|!

► Zülfikar DOĞAN

► D aha ö n c e iki kez s a tış a ç ık a rıla n v e y ö n e tic ile ri ta ­ ra fın d a n 64 m ily a r lira y a s a tın a lın m a k is te n e n G im a , D e d e m a n O te lle r i’ nin o ld u . A ç ık a rtırm a , 201 m ily a r lir a ile D e d e m a n O te lle r z in c ir in in s a h ib i De­ d e m a n M a d e n c ilik v e T u riz m Ş irk e ti ile B ilfe r M a ­ d e n c ilik Ş irk e ti’ nde k a ld ı ► E KO N O M İ-5TE

1

Murat Dedeman

Yak em ri Urutr dan

• •

Evren

,

‘Yorgun Savaşçı nın nasıl imha edildiğini anlattı. Uruğ, ‘‘Haberim y o k ’’ dedi

EVRENVE ÜRUĞ

Yorgun Savaşçı nm imha karan verilirken, Kenan Evren Cum­

hurbaşkanı, Necdet Üruğ, MGK Genel Sekreteri ydi

► Fikret BİLÂ

• KARAR MGK’DAN

Nihayet iki ek­ rana birden gelen Kem al T a h ir'in ünlü rom anından uyarlanan ‘Y orgun Sa­ vaşçı’ film iy le ilg ili tartışm aya 7. Cum­ hurbaşkanı Kenan Evren de katıldı. Fil­ m in yakıldığı dönem de C um hurbaşkanı olan Evren, M illiy e t’e yaptığı açıklam a­ da, film in yakılm a kararının, Necdet Ü ruğ’un MGK Genel S ekre terliği za­ m anında oluşturulan b ir heyet tarafın­ dan alındığını söyledi

• ‘GEREĞİ YAPILSIN’

Evren in ver­ diği b ilgiye göre, oluşturulan heyet, film ­ de A tatürk’ü küçük düşürücü sahneler bulunduğu sonucuna vardı. MGK Genel S ekreteri O rgeneral Necdet Üruğ, Baş­ bakanlığa b ir yazı göndererek, ge re ğ i­ nin yapılm asını istedi. Evren, “ Başba­ kan, Bülend Ulusu'ydu. Bu rap or gere­ ğince film , b ir nüshası saklanarak imha e d ilm iş ” dedi. 7. Cum hurbaşkanı, "F ilm i görm edim . İlk defa televizyonda seyre­ d e c e ğ im " şeklinde konuştu

• ‘BEN YOKTUM’

üru ğ ise, iddiaları yanıtlarken, o dönemde hiçbir komisyon­ da görev almadığını, 'Yorgun Savaşçı’ fil­ m iyle ilgili olarak kim seyle görüşm ediği­ ni söyledi. 1983 haziranında yakılması gündeme gelen ‘Yorgun Savaşçı’ ile ilgili kom isyonda yer alan Turan Akköprülü ve Turgut özakm an da, film in bir nüshasını kurtardıklarını anlattılar ►

12

. SAYFADA

ÖZAKMAN:

(Dönemin Devlet

Tiyatroları Gen. Müdürü)

"Önümüze bir

tutanak geldi. Bizden

imzalamamızı

istediler. Karşı çıktım

ve toplantıyı terk

ettim. Ben,

Akköprülü ve Erdem,

filmin bir kopyasının

alınmasını sağladık.”

AKKÖPRÜLÜ

(DöneminTV Daire

Başkan Yardımcısı)

"Filmin yakılma

gerekçesi çok ilginç.

' Ya biri bulur,

sinemada oynatırsa’

diye gerekçe öne

sürdüler. Filmden 2

inç’lik kopya

çekilmesini ısrarla

ben istedim."

REFIĞ

(Yorgun Savaşçinın Yönetmeni)

"Yakılma gerekçesi

olarak gösterilen sekiz

maddenin hepsi de

asılsız. Birçok

denetimden geçtikten

sonra filmin çekimine

başladık. Filin,

sansürsüz

yayınlanmalı.''

(TRT’den sorumlu

Devlet Bakanı)

"Erdem bana geldi.

’HBB’de yayınlanıyor,

bir kopyası var, ne

yapalım?’ dedi.

Başbakan'a sordum.

’Devleti rahatsız edici

bölüm yoksa

yayınlansın’ dedi."

ERDEM

(TRT Genel Müdürü)

"Yorgun Savaşçı”

komisyonunda

olmamasına rağmen,

özakman ve

Akköprülü ile filmin

bir kopyasının

saklanması için

uğraştı.

MİLLİYET 10 ŞUBAT 1993 ÇARŞAMBA

HABERLER

| HABERİNİZ VAR MI?

Yılmaz Çetiner

v f

f---ALMANLARIN DA DERDİ

ÇOK!..

AVUSTURYA İM ne derse desin, kim çelm e atarsa atsın; T ür­ kiye, iyiye gidiyor. Türkiye’nin istikbali parlak. Hem de pek yakın istikbalde, 2000’lerin eşiğinde...

Eskiyen politikacılar, yüzleri de, fikirleri de eski­ yen politikacılar, göreceksiniz önüm üzdeki seçim leri güç çıkartacak!..

Am a onların deneyim lerinden, ülkeye bunca hiz­ metlerinden yararlanm ayacak mıyız?.. Elbet yarar­ lanacağız. Bir kalem de hiçbirini silip, atm aya gerek yok!.. Ancak, bugünün genç insanlarının onlardan bekledikleri; T ürkiye’yi uzun vadeli ekonom ik angaj­ manlara, birtakım hayali yatırımlara bağlam am ala­ rı!..

Yoksa... yoksa silkiniş biraz rötarlı olur!.. Kendi­ leri de yeterince muhabbetle anılm azlar!..

★ ★ ★

AVUSTURYA’dan yazıyoruz bunları. Birkaç gün Alm anya'da kaldık ve geldik buraya.

Bakınız, dünyanın en kalkınm ış, hatta refaha bo­ ğulm uş ülkesi Alm anya’nın da sorunu pek çok...

Alm an halkı, genelde zenginliğini biliyor; ama tüm insanlar gibi, onlar da hiç sorunları olmasın isti­ yorlar!..

Bugün 3.5 milyon işsiz Alm an var. Bir milyona kadar da yarım çalışan. Ve her yıl çığ gibi büyüyen işsizlik...

Enflasyon ise, bakm ayın siz resmi rakamlarına!.. Yüzde 10’ların etrafında dönüp duruyor!..

Doğu Alm anya'nın kalkınm ası için harcanan yaklaşık 300 milyar DM... O rada yaşayanlar ise sü­ ratle refahı, m utluluğu elde etm ek istiyorlar.

Ezildikleri, insanca yaşayam adıkları günleri çok­ tan unutmuşlar!..

Komşu ülkelerin baskılarıyla faizler yüzde yarım düşürüldüğü gün, Alm an gazeteleri 8 sütun m anşet­ ten veriyorlar haberi...

Biz de ise yüzde yarım nedir ki? Devede kulak bile değil!..

★ ★ ★

EN m utlu olay, Alm an ve Avusturya gazetelerin­ de, dergilerde gördüğüm üz ilanlar...

Türkiye’ye turist gönderen irili ufaklı seyahat a- centelerinin cazip fiyatları... Sunulan binbir çeşit ko­ laylıklar ilgi çekiyor...

Zaten, T ürkiye'ye her gelen Alm an, bir yıl sonra­ sına üç Alm an'ı yolluyor...

Geçen yıl 1 m ilyon 200 bin Alm an ziyaret etm iş­ ti ülkemizi. Bu yıl ise, 2 m ilyonu bulması bekleniyor.

M arm aris’te bir hafta tatil; uçak ve pansiyon üc­ reti dahil 3999 şiling. Yani, şöyle böyle 3.5 milyon li­ ra!.. Nasıl cazip değil mi?

Artık bizim kilerin de turizm de, ölü sezonu değer­ lendirme sanatını öğrendikleri görülüyor.

Yaz ayları ile kışın ve baharların ortalam ası otel­ ler, pansiyonlar ayrı m üşterilerle dolar taşarsa... O r­ talaması, döviz gelirlerini iki kat artırabilir!..

Türkiye ve Türkler her yerde tanınıyor, seviliyor. Bizi tutm ayanlar ise azınlığın azınlığı. Avrupa’da ya­ şayan 2.5 milyon Türk, artık 3. kuşağa geçmiş. Ö- nemli görevlere gelmiş...

Hepsinin işleri, kafaları burada; ama gönülleri, a- navatanda...

Fikret BİLA • ANKARA 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Yorgun Savaşçı filminin Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği’nce Necdet Üruğ döneminde oluşturulan bir heyet tarafından incelendiğini ve imha karan- na varıldığını, bu kararın Üruğ tarafın­ dan Başbakanlığa bildirildiğini söyledi.

Evren, filmin kendisi tarafından yaktınldığı konusundaki savlan yanıt­ larken şu bilgiyi verdi:

“Konunun üzerinden on yıla yakın zaman geçti. O nedenle detaylannı ha­ tırlamıyorum. Ancak, Yorgun Savaş- çı’yla ilgili olarak Milli Güvenlik Kuru­ lu Genel Sekreterliği’nde bir heyet oluş­ turuldu. O zaman Milli Güvenlik Kuru­ lu Genel Sekreteri Orgeneral Necdet Ü- ruğ’du. Bu heyet filmi inceledi ve bir rapor hazırladı. Raporda, filmde Ata­ türk’ü küçük düşürücü sahneler bulun­ duğu belirtiliyordu. Bu gerekçe gösteri­ lerek de filmin oynatılmasının sakıncalı

emri Uruğ’

HEYET RAPORU

Evren Yorgun Savaşçı filminin Milli Güvenlik Kurulu Genel

Sekreterliği’nce imha kararına varıldığını söyledi.

olduğu, hatta imha edilmesinde fayda bulunduğu kaydediliyordu. Bu rapor e- sas alınarak filmin imha edilmesi için Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri Necdet ÜruğBaşbakanlığa bir yazı yaz­ dı. Raporun gereğinin yapılmasını iste­ di. Başbakan da Bülend Ulusu’ydu. Bu rapor gereğince film bir nüshası saklan­ mak suretiyle imha edilmiş. Olay bun­ dan ibarettir.”

‘BABAMIN İLGİSİ YOK’

Evren, Yorgun Savaşçı filminde Kurtuluş Savaşı’na pek sıcak bakmayan din görevlileriyle babasının özdeşleşti­ rilmesi konusundaki eleştirileri de ya­

nıtladı.

Evren, “filmde Kurtuluş Savaşı a- leyhtan gibi gösterilen din görevlileri a- rasında babanızın da bulunduğu, filmin memleketiniz olan Manisa’da geçmesi­ nin de bu açıdan tepkinize neden olduğu öne sürülüyor. Nasıl değerlendiriyor su­ nuz?” şeklindeki soruyu da şöyle yanıt­ ladı:

“Bunlar tümüyle saçma iddialar. Filmin konu aldığı yıllarda babam Mani­ sa’da müftü veya din görevlisi değildi. Babam Denizli’de Düyûn-u Umumî Kontrolörü’ydü. Görevi buydu. Konuyla hiç ilgisi yok.” Evren, Yorgun Savaşçı filmini daha önce izlemediğini, ilk kez televizyondan izleyeceğini de belirtti.

ÜRUĞ_______

İlgim yok

Adının

film yakılma olayına karışmadığını, kendisinin o zamanlar Milli Güvenlik Konseyi Genel Sekreteri olduğunu söyleyen

Necdet Üruğ’

un görüşleri şöyle:

“Ben

o dönemde

Konsey Genel Sekreteri görevini yaptığımı sanı­ yorum. Hiçbir komisyon­ da yer almadım. Bu film ile ilgili hiçbir bilgim yok. Bu konuda kimseye görüş bildirmedim. Herhangi bir bağlantım olmadı. Bu konuyla kimlerin ilgilen­ diğini de bilmiyorum".

İşte yakılmanın gerekçesi gösterilen tutanaktaki sakıncalı 8 bölüm

YAKMA karanyla ilgili ilk belge 17 Şubat 1986 tarihin­

de Milliyet’de yayınlandı.

18 Şubat 1986 Salı günü Milliyet’in açıkladığı ikinci belgede Başbakan Bülend Ulusu’nun filmin yakılma­ sı kararını imzalarken dayanak gösterdiği üç imzalı tu­ tanakta “Yorgun Savaçcı” için 8 sakınca bildiriliyordu. İşte ikinci belge:

“ 1 - TRT Genel Müdüriüğü’nün 31.5.1983 gün ve TV. D. Bşk.lığının 3601-709-1767 sayılı yazılarıyla seyre­ dilerek, yayını konusunda karar alınmasını istediği 8 bölümlük ‘Yorgun Savaşçı’ filmi 10-13 Haziran 1983 tarihinde tarafımızdan seyredilmiştir.

2 - Seyredilen 8 bölümlük filmde:

a - Şubat 1919 ve mayıs 1920 yılları arasındaki olay­ ları yansıttığı, Mustafa Kemal Atatürk’e gerekli ölçü­

de yer verilmediği, b - 'Akhisar1 ilçesi örnek alınarak, Ege bölgesi halkının Yunanlılarla savaşmak istemedi­ ği, Kurtuluş Savaşı’na bölge halkının İttihat Terakki’ci subaylar ve taraftarlarının zoruyla iştirak ettiği konusu işlenerek bölgecilik yapıldığı, c - ‘Çerkez Etem'in milli mücadelenin başlangıç dönemindeki hizmet ve faali­ yetlerinden övgüyle bahsedildiği, milli kahraman gö­ rüntüsü verildiği ve filmin bu havada sona erdiği, d - Osmanlı İmparatorluğu ve halifeliğin mutlak, elzem ol­ duğu imajı yaratılarak, Kurtuluş Savaşı’na lüzum ol­ madığı konularının işlendiği, e - Çerkez-Amavut-A- rap-Kürt-Laz-Rumeli çingenesi tabirlerinin çok kulla­ nıldığı, Türklerin sarı ırktan geldiği, mavi gözlü sarı saçlılann Türk olmadığı görüşünün kasıtlı olarak işlen­ diği ve bölücülük yapıldığı, f - Eıtneni meselesinin

a-leyhimlzde propaganda malzemesi olabilecek şekilde işlendiği, g - Toplumumuzun ahlâki değerlerinin, örf ve âdetlerini yıpratmaya yönelik, halk ile ordu arasın­ da bölünmelere sebep olacak görüntü ve dialogların işlendiği, h - Ordu mensuplarına uygun olmayan la- kâplar takıldığı, dizi boyunca çok fazla küfür ve argo kelimelere yer verildiği tespit edilmiştir.

3 - ‘Yorgun Savaşçı” dizi filminin bu haliyle TRT Gen. Md.lüğü televizyonundan halka gösterilmesinin sa­ kıncalı olduğuna karar verilmiştir."

İmzalar: Ihsan Beriş-Tank Albay (MGK Gen

Sek.Temsilcisi)

Seyfettin Alemdaroğlu-Hv. Kıd. Alb. (Gen. Kur. İst.

Bşk. Temsilcisi)

Selçuk Doğu-P.AIb.(Gen. Kur. İst. Bşk.Temsilcisi)

‘Yorgun Savaşçı'nın tanıkları

OZAKMAN___________________

Askerler rahatsızdı

Turgut Özakman,

da komisyonda yer alan üyelerden

biri. Ünlü tutanağın altında imzası bulunan asker üyeler hakkında ilk kez bilgi veren

Özakman

şunları anlatıyor:

“Filmle ilgili olarak TRT daha önce yakılması konu­ sunda M G K’ya teklif götürmüş. TRT dışında bir komisyon kurulmuş.

Beni

çağırdılar, tki gün boyunca film i izledik. Ben şahsen basit bir denetleme işiyle karşı karşıya olduğumu­ zu zannettim, ama birde baktık ki, karar alınmış. Önümü­ ze bir tutanak geldi. Bizden imzalamamızı istediler. Karşı çıktını. Ve toplantı salonunu terkettim.

Komisyonda

bulunan bir askeri üye dışarıda beni ya­ kaladı. Kendilerinin de bu işi gönül rızasıyla yapmadıkla­ rını, emir kulu olduklarını, filmin yakılmasını istemedikle­ rini, benim mutlaka toplantıya katılıp bunu savunmamı is­ tedi. Hatta bir ara askeri üyelerinden biri -şimdi ismini hatırlayamadım- Genelkurmay ikinci Başkanı’nın odası­ na girdi. Çıktığında emrin kesin olduğunu bize bildirdi.

Ben, Akköprülü

ve üye olmamasına rağmen toplantı­ lara katılan Kerim Aydın Erdem filmin bir kopyasını alın­ masını sağladık Elde bir kopya olmazsa hukuki sorumlu­ luk altına girebileceğimizi söyledim. Bu ikna edici bir ge­ rekçe oldu. Biz bilgimiz dışında bir toplantıya katıldık. ”

Turgut Özakman,

vıllarsonra komisyonda görev alan bir askeri üyeyle karşılaştığını, şimdi emekli kurmay albay olan bu kişinin kendisine “O gün toplantıya girmeseydiniz - Blmiıı kopyası da alınamayacaktı ” dedi*'”1 anlattı.

SİNA KOLOĞLU ‘YORGUN Savaşçı’ çekim karan alınmasından tam 15 yıl sonra bu akşam TRT ekranlann- da. 1983’de dönemin Başbakanı Bülend Ulusu tarafından yakıl­ masına karar verilen filmi izle­ yen komisyonun üyeleri .“Ra­ hatladık” diyorlar.

Dönemin TV Daire Başkan Yardımcısı ve Komisyon Üyesi Mehmet T\ıran Akköprülü, “Filmin yakılma gerekçesi çok ilginç. ‘Ya biri bulup onu sine­ mada oynatırsa’ diye bir gerek­ çe öne sürmüşlerdi” dedi. O dö­ nemde Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü görevini üstlenen Tlırgut Özakman ise, tutanağa imza atan bir askeri komisyon üyesinin kendisine “ Bu işi seve­ rek yapmıyorum” dediğini söy­ ledi.

‘KOPYA İÇİN UĞRAŞTIK’

“Yorgun Savaşçı” bu ak­ şam ekrana gelirken eski defter­ ler de yeniden açılıyor. Düğüm noktası ünlü tutanak. Altında üç albayın imzası, tutanağı imzala­ mak için kurulan bir de komis­ yon var. Komisyonda yer alan

YAKILM AM ASI İÇ İN ÇABA

1983’de Akköprülü ye Özakman filmin yakılmaması

yönünde büyük çaba harcadıklarım söylüyorlar

Mehmet İbran Akköprülü ve Turgut Özakman filmin yakıl­ maması yönünde büyük çaba harcadıklarını söylüyorlar.

Mehmet ibran Akköprü­ lü bugün Kanal 6 Genel Koordi­ natörü. Akköprülü, çekimlerin tamamlanmasından sonra filmin TRT denetimine geldiğini, uy­ gun bulunmayan bölümlerin bir video kasede kaydedildikten sonra Milli Güvenlik Konse- yi’ne gönderildiğini bildirdi. Verilen bilgiye göre filme ya­ sak, kasedin seyredilmesinde^ sonra geldi.

Başbakanlığın da filmin yakılmasına karar verdiğini ve komisyon topladığını ifade eden Akköprülü komisyona kendi istekleriyle katılmadığını belir­ tirken şunları söyledi:

“Bu talimata uygun olarak bir komisyon kuruldu. Benim de aralarında olduğum TRT ve dı­ şında bazı üst düzey yöneticiler çağrıldı, istenen, bu kararın uy­

gulanmasıydı.

Ben ‘Bu filmi nasıl kurtara­ biliriz?’ diye çözüm yollan ara­ dım. 2 inç’lik kopya çekilmesini önerdim, çünkü TRT dışında hiç bir yerde 2 inç olmadığı için fil­ min başka yerde gösterilmesi sözkonusu olamazdı.”

Akköprülü, “Ya biri kaçınp sinemalarda oynatırsa” kaygı­ sıyla filmin ortadan kal3ınldığını anlatırken “ Biz de ısrarla 2 inç’lik kopya üzerinde durduk. Nihayet ikna edebildik. Sonra Başbakanlık’tan iki yetkili geldi. Filmi aldılar. Filmin yakılmasını kimse görmedi. Ortada bir emir var. Ama gelen o kişi filmi kime götürdü? Onlar ne yaptı? Bence hâlâ karanlıkta. Belki birgün o aslı da ortaya çıkar” dedi.

Filmin yönetmeni Halit Refiğ yakılma gerekçesi göste­ rilen 8 maddenin hepsinin asıl­ sız olduğunu söylüyor ve TRT’nin filmi sansürsüz yayın­ laması gerektiğini vurguluyor.

Taha Toros Arşivi