Prof. Dr. ARMA~AN ERKANAL
Ord. Prof Dr. Ekrem AKURGAL'a atfedilmistir.
Önasya için önem ta~~yan merkezlerden olan, Kültepe (Kani~)1 (Lev. I,
res. 1-3), Tell Mardik (Ebla)2 (Lev. II, res. 4) ve Cebail'de (Biblos)3 (Lev. II,
1 Mühür Bask~s~: Kt a/ k 481 a; Anadolu Medeniyetleri Müzesi, 109- 147- 64 a. II. Tabaka,
A Oca~~, Adad Sululi Evi. 0.062 x 0.062 x 0.031 m boyutlar~ nda devetüyü-kirli devetüyü rengin-deki zarf üzerinde bulunan sekiz bask~dan dördü.
Mührün yüksekli~i: 0.024 m; Mührün bask~~ uzunlu~u: 0.004 m; Mührün özgün çap~: 0.013 m.
N. ve T. özg-i~k, Kültepe Kaz~s~~ Raporu 1949, Türk Tarih Kurumu Yay~nlar~~ (TTKY), V. Seri, Say~~ 12, Ankara, 1953, 690. 1974-79 y~llar~~ aras~nda doçentlik tezi olarak "Anadolu'da Bu-lunan Eski Suriye Kökenli Mühürler ve Mühür Bask~lar~" konulu çali~mam~~ yaparken, Say~n Hocam Prof. Dr. N. özgiiç taraf~ndan yay~nlanm~~~ olan Kültepe II ve lb tabakalar~nda aç~~a ç~-kart~lm~~~ olan Suriye Koloni Üsluplu örnekleri de orijinallerinden inceleme olana~~~ bulmu~-tum. Bu konuda bana kendisinin gösterdi~i yak~n ilgi ve yard~mlar~~ için Say~n Hocama ve Ana-dolu Medeniyetleri Müzesi ilgililerine bu vesile ile ~ükranlar~m~~ sunmay~~ bir borç bilirim. Bu üs-lup grubu taraf~mdan "1. Üsüs-lup" olarak de~erlendirilmi~tir. Kar~. A. Erkanal, Anadolu'da Bulu-nan Suriye Kökenli Mühürler ve Mühür Bask~lar~, TTKY VI. Dizi-Sa. 42, Ankara, 1993/94, s. 92 vd. Bu mührün sahibinin Susja s Sü 'Star isimli bir ~ahid oldu~u saptanm~~t~r. Bu konuda kar~.: B. Teissier, "The Ruler with the Peaked Cap and Other Syrian Iconography on Glyptic from Kültepe in the Early Second Millennium B.C.": M.J. Mellink. E. Porada, T. Özgüç (ed.), Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Studies in Honor of Nimet özgik, Ankara, 1993, lig. 9; a. y., Sealing and Seals on Texts from Kültepe Karum Level 2, ~stanbul, 1994, s. 183.
2 Kült Teknesi: TM. 65. 226; Halep Müzesi, 6474. Ill- A Tabakas~, D Mabedinin Cellas~n~n
güneybat~s~nda ele geçmi~tir. Uzunluk: 1.17 m; Yükseklik: 0.64 m; Geni~lik: 0.79 m.
Kalker ta~~ndan dikdörtgen biçiminde olup, ortas~ndan ikiye bölünmü~tür. Üç kenar~nda mitolojik içerikli tasvirler yer al~r. P. Matthiae, Missione Archeologia Italiana in Sina, Roma, 1965, s. 113 vdd, Lev. XLIII- LI; a. y., "Unit et d6'elopment du temple dans la Syrie du Bronze Moyen" Le Temple et le Culte, Istanbul, 1975, s. 43 vdd. Lev. Xl. res. 6; L. Sabatini, "Th6nes iconographiques sculpt6 de Tell Mardik et de Kark6nish. Etude Comparative", Syria 51, 1974, s. 31- 64; P. Matthiae: W. Orthmann (ed.), Propylaeen Kunstgeschichte 14, Frankfurt am Main, Berlin, Wien, 1975, s. 482, res. 412; a. y., "Ebla in the Period of the Amorite Dynasties and the Dynasty of Akkad: Recent Archaeological Discoveries at Tell Mardikh (1975)" Monographs on the Ancient Near East I/ 6, 1979, Lev. IX- X; Land des Baal. Syrien- Forum der Valker und Kulturen, Mainz am Fthein, 1982, s. 122, res. 106.
3 Situla: Beyrut Müzesi(?), Obelisk Mabedinin avlusunun önündeki adak e~yas~~ deposunda
bulunmu~tur. Alundand~r. Lapislazuli kakma malzemesi olarak kullamlnu~ur.
594 ARMA~AN ERKANAL
res. 5-6) aç~~a ç~kart~lan buluntular aras~nda, bereketle ilgili oldu~u
tart~~-mas~z, bir kült kab~n~n üzerinde durmak istiyorum. Bu kap bir kad~n~n
be-linden dizine / ayaklar~na (belden a~a~~s~ na) kadar olan vücut parças~~
biçi-mindedir. Kültepe ve Tell Mardik örnekleri bu kab~n sanat eserlerinde nas~l
tasvir edildi~ini gösterir. Biblos'ta ele geçen alt~ndan yap~lm~~~ bir örnek, bu
kab~n daha yak~ndan tan~nmas~na - s~n~rl~~ da olsa - olanak sa~lam~~t~r.
Bu kap biçiminin en iyi izlendi~i eser, Kültepe'de a~a~~~ ~ehirde, II.
taba-kada Adad Sululi ar~ivinde ele geçen "Suriye Koloni Üsluplu" 4 bir mühür
bask~s~d~r ve burada çift sahneli zengin bir anlaum kar~~m~za ç~kmaktad~r.
Bu nedenle de Kültepe örne~i, bu kab~n tasvir edildi~i di~er örnekler
ara-s~nda özgün bir yere sahiptir. Bask~~ üzerinde sa~da kalan sahne en önemli
olan~d~r. Burada kar~~l~kl~~ oturan iki figür ve bunlarla ilgili di~er figürler;
soldaki sahnede ise, iki bo~a adam~n aras~nda yer alan gö~üslerini tutan
Ç~plak Tanr~ça görülmektedir. Tannçan~n ba~~~ sa~a, ana sahneye yöneliktir.
Bizi esas ilgilendiren figür ise , ana sahnede kar~~l~kl~~ oturan figürlerin
ara-s~nda yer alan, daha küçük boyda tasvir edilen iki figürden sa~da olan~d~r.
Bu iki figür ba~~n~~ arkaya çevirmi~~ bir da~~
keçisinin üzerindeki alana
yerle~-tirilmi~tir. Bunlar~n dinsel törende görevli kült personeli olduklar~~
dü~ünü-lebilir. Bunlardan sa~daki, oturan figüre (kral ?)5 do~ru sa~~
elinde tuttu~u,
konumuzu olu~turan kab~~ (Lev. I, ~ek. 1) sunarken tasvir edilmi~tir. Bu
mü-hür bask~s~= yap~ld~~~~ özgün mührün çok ince bir i~çilikle yap~ld~~~~ ve çok
kaliteli oldu~u, bask~~ üzerinde en ufak aynnulann dahi görülebilmesinden
anla~~lmaktad~r. Bu nedenle, üzerinde durdu~umuz kab~~ da ayr~nt~l~~ bir
bi-çimde inceleyebilmemiz mümkün olmaktad~r. Cepheden gösterilen ve bir
kad~n~n belinin bir k~sm~~ ile dizine kadar olan vücut parças~~ biçiminde olan
kab~n boyun k~sm~~ silindir biçimindedir.
Kültepe örne~inin özelli~i bu kab~n kulbunun boyun k~sm~na nas~l
ba~-land~~~n~n izlenebilmesidir. Buna göre, muhtemelen silindir biçiminde olan
bir çift eklem parças~~ ile sepet kulp kaba ba~lanm~~ur. Burada madenden
yap~lm~~~ bir kab~n tasvir edildi~i ~üphesizdir6.
Yüksekli~i: 0.137 m;
~ nsan tasvirinin yüksekli~i: 0.03 m.
M. Dunand, Fouilles de Byblos, Tome II: 1933- 1938, Paris, 1958, s. 853, Lev. CXXXV. 16695.
4 N. ve T. Özgüçl s. 102.
5 Teissier bu figürün bir kral figürü oldu~u üzerinde durur. Bir kral ve bir tanrm~ n
kar~~l~kl~~ otururken betimlenmi~~ olmas~~ kamm~zca çok dü~ündürücüdür. Bu konuda kar~.: B. Teissier (1993)1 s. 605 vd.
6 Bu konuda yap~lan en son yay~n: D. Collon, "Some Bucket Handles", Iraq XLIV, 1982, s.
Bu kab~n görüldü~ü bir di~er örnek ise, Tell Mardik'de yap~lan kaz~lar
s~ras~nda, III-A tabakas~nda, D Mabedinin Cellas~nda aç~~a ç~kart~lan bir kült
teknesinin üzerinde kar~~m~za ç~kar. Bu tekne içten iki bölmelidir. Burada
ana konu bir yemek sahnesidir. Bu sahnede yer alan iki figürün ellerinde de
bu türde birer kap görülmektedir. Tell Mardik kült teknesinin üzerindeki
tasvirlerle Kültepe glipti~i aras~ndaki benzerlikler bir taraftan tasvir edilen
tek tek motiflerde izlenirken, di~er taraftan da üslup özelliklerinde dikkati
çeker. Bunlar~~ k~saca ~öyle özetliyebiliriz: Yukar~da ele ald~~~m~z Kültepe
mühür balus~ndaki elinde kült kab~~ tutan figürle, Tell Mardik kült
tekne-sinde, kült kab~n~~ ta~~yan figürlerin keçi ve geyik gibi hayvanlar~n üst
lus~mla-nna yerle~tirilmi~~ olmalar~, gene her iki eserde de oturan figürlerin
tabure-lerinin çarp~c~~ bir biçimde birbirlerine benzemesi ilginçtir. Bu benzerliklerin
bir di~eri de Teli Mardik kült teknesinde yer alan bo~a ayakl~~ masa
biçimin-deki sunakur. Bunun çok yak~n benzerlerini Kültepe glipti~inden
tan~mak-tay~~ z7. "Suriye Koloni Usluplu" mühürlerin yan~~ s~ra, "Yerli Anadolu
Grubuna" verilen mühürler üzerinde de bu tipte sunu masalar~n~~ ve
bunla-rin çe~itlemelebunla-rini di~er örneklerden tan~yoruz. Kültepe'de ele geçen
mü-hür bask~lar~na dayanarak iyi tan~d~~~m~z "Yerli Anadolu Grubunun" üslup
özelliklerini, Tell Mardik kült teknesi üzerinde oturan iki figürün giysilerinin
gösterilmesinde ve teknenin alt k~sm~nda yer alan hayvanlar~n vücut
tüyleri-nin i~leni~inde uygulanan ve bir sa~a, bir sola yönelik olarak gerçekle~tirilen
paralel çizgilerden olu~an taramalarda çok iyi bir biçimde görmekteyiz. Bu
nedenle, Kültepe ve Tell Mardik eserleri aras~nda kuvvetli ili~kilerin varl~~~~
inkâr edilemez bir gerçek olarak izlenmektedir.
Tell Mardik kült teknesi büyük boyda bir eser olmas~na ve konumuz
olan kab~n da burada iki kez tasvir edilmesine ra~men, bu kapla ilgili baz~~
aynnular~n tam olarak anla~~lmamas~~ L. Sabatini'nin yay~nlad~~~~ çizimlerden
de anla~~lmaktad~r8. Kan~mca Sabatini'nin bu kapla ili~kili gördü~ü ~.Ö. I.
bine tarihlendirilen oval gövdeli madeni kaplarla bu kab~n hiç bir ili~kisi
yoktur. Kendisi bu kab~n biçimini te~his edememi~tir.
Biblos kaz~lan s~ras~nda, Obelisk Mabedi'nin avlusunun önünde adak
e~y-as~n~n depoland~~~~ k~s~mda, ezilmi~~ olarak ele geçirilen alt~ndan bir kap,
yukar~da tan~tu~~m~z örneklere ~~~k tutmas~~ aç~s~ndan büyük bir önem ta~~r.
0.137 m yüksekli~indeki bu kab~n biçimi burada ele ald~~~m~z örneklere
7 N. ve T. özgikl s. 102 vd, res. 695, 702; N. (5zgilç, Kültepe Mühür Baskdar~nda Anadolu
Grubu, TTKY V. Seri, No. 22, Ankara, 1965, s. 12, Lev. I, 1; II, 5-6; III, 8; IV, 11a; V, 15a; VI, 17; X, 30; XIII, 37- 38; XIV, 40, 42; XVI, 48; XX, 61; XXIII, 69-70; XXIV, 71, 73; XXV, 75a-b; XXVI, 77-78.
596 ARMA~AN ERKANAL
benzer. Biblos örne~i, kabartma, telkâri, granülasyon ve kakma gibi çe~itli
tekniklerle zengin bir biçimde bezenmi~tir. Bu bezemeler, kab~n omuz ve
ka-ide lus~mlar~nda geometrik desenlerden olu~an ~erka-ider halinde
yerle~tiril-mi~lerdir. Bu kap formunun bir vücut parças~n~~ yans~tu~~~ kabul edilirse
bu-radaki zengin bezemeyle bir giysinin mi vurgulanmak istendi~i sorusu ister
istemez alda gelir9.
Kab~n omuzunda, orta k~s~m a~a~~ya do~ru hafif bir kavisle alçalan, iki
s~ra halindeki ~erit bezemenin kab~n orta eksenini kesti~i bölgede, alt ~eridin
tümünü ba~~ k~sm~~ kaplayan, oturan bir insan tasviri yerle~tirilmi~tir. Burada
insan~n varolu~uyla, kad~n~n do~~~rganl~~~n~n sembolik olarak anlat~lmak
is-tendi~i kan~mca aç~kt~r'''.
9 Burada gerçekten bir giysi söz konusu ise, dü~ündürücü olan, giysiye ra~men vücut
hatlar~n~n gösterilmi~~ olmas~d~r. Bununla ili~kili olarak akla ilk gelen, Eski Suriye üsluplu milhürlerde kar~~m~za ç~kan eteklerini açan ya da yar~~ giysili gösterilen "Ç~plak Tanr~ça" tasvirleridir. Bu örneklerde "~effaf" bir giysi söz konusu ise, Biblos örne~i için de böyle bir giysi dü~ünülebilir. Tül kuma~lar üzerine gümü~~ telle yap~lan geometrik desenlerle bezenmi~~ giyim e~yas~na günümüzde de rastlanmas~, benzer örneklerin çok eski dönemlerde de kullan~lm~~~ olabileceklerini akla getirir. Acemhöyük kaz~lar~ nda, "fildi~i odas~nda" bulunan, yang~n sonucunda cürufla~m~~~ olarak ele geçirilen ve alt~n iplikle fayans boncuklar~n geometrik desenler olu~turacak biçimde dikilmesiyle i~lenmi~~ kuma~~ parças~~ ile ister istemez ili~ki kurmak istiyoruz. Assur Ticaret Kolonilerinin Kültepe II. Tabakas~~ ile ça~da~~ olan bu buluntu ile Biblos örne~inin bir ba~ka benzerli~i de ~üphesiz, kuma~~ üzerinde mavi bonculdarla (mavinin çe~itli tonlar~mn kullan~ld~~~ ) gerçekle~tirilen bezemenin Biblos örne~inin madenden olmas~~ nedeniyle, lapislazuli ta~~n~n kullan~lmas~yla yans~t~lmak istendi~i dü~ünülebilir. ~.Ö. I. Binde de kar~~m~za bu tür kuma~~ parçalar~~ ç~km~~~ olup, bunlar bu gelene~in devamhli~~m göstermesi aç~s~ndan önemlidir. Kar~. R. Barnett: S. Lloyd ve N. Gökçe, "Sultantepe", Anatolian Studies III, 1953, s. 49, Lev, V, c; N. Özg-ik, "Acemhöyük Kaz~lan", Anadolu X, 1966, s. 21, Lev. XXII, 1-3.
1° Kad~n~n do~urganl~~~n~n vurguland~~~~ tasvirli eserler bilindi~i üzere, Paleolitik Dönemden ba~layarak uzun bir süre çe~iti biçimlerde izlenmi~tir. Bunlar aras~nda Çatalhöyük Neolitik tabakalarmda "Do~uran Tanr~ça" olarak tan~mlanan figürler aç~~a ç~kart~lm~~ur. ~.Ö. III. Binin sonlannda, a~~r~~ stilize edilmi~~ idoller Kültepe ve Tell Brak kaz~lannda ele geçirilmi~~ olup, bunlar aras~nda göydelerinin üstünde "çocuk" tasvirleri bulunanlar da gün ~~~~~ na ç~kart~lm~~ur. Biblos örne~inin iyi anla~~labilmesi için, bu örneklerin de göz önünde bulundurulmalan gerekir. Dikkat çeken bir özellik de Tell Brak örneklerinde gövdelerin biçimlendirili~leri ile Biblos örne~inin biçimsel aç~dan benzerlikler göstermesidir. Kar~. J. Mellaart, Çatal Höyük. A Neolithic Town in Anatolia, London, Southhampton, 1967, s. 124 vd, 156, 183, 203, Fig. 37, 52, 67-68; Kemaleddin (K. Karamete), "Idoles du Kultepe au Lycee et au Musee de Kayseri" Revue Hitite et Asianique (RHA) 18, 1935, s. 63-66, Lev. 5, 1; 8, 9; a. y., "Nouvelles idoles du Kültepe au Musee de Kayseri". RHA 24, 1936, s. 245— 247, Lev.11, 13; N. özgik, "Kültepe Kaz~lar~nda Bulunan Mermer ~dol ve Heykelcikler", Belleten XXI/ 81, 1957, s. 61-70, res. 15; M.E.L. Mallowan, "Excavations at Brak and Chagar Bazar", Iraq IX, 1947, s. 50 vdd, Lev. LI, 40-41; P. Amiet, Die Kunst des Alten Orient, Freiburg, 1977, res. 220, 222.
Biblos örne~inin kulbuna ait bir kal~nt~n~n olup olmad~~~~ yay~n~ndan
tam olarak anla~~lamamaktad~r. Kültepe ve Tell Mardik örneklerinin
~~~-~~ nda bu kab~n da bir sepet kulbunun olmas~~~-~~ muhtemeldir. Kab~ n boyun
k~sm~nda, yakla~~k orta bölgesinde birbirinden e~it aral~klarda dört deli~in
bulundu~u eserin yay~n~nda bahsedilmektedir. Bu deliklere iki~er perçinle
tutturulmu~~ olan- muhtemelen- eklem parçalar~yla hareket edebilen bir
se-pet kulp ba~lanm~~~ olmal~d~r.
Burada ele ald~~~m~z üç eser de ~.Ö. II. binin ba~~na (yakla~~k 1850)
ta-rihlendirilmi~~ yap~larda ya da yap~~ katlar~ nda aç~~a ç~kart~lm~~lard~ r.
Birbirlerinden uzak merkezlerde ve birbirlerinden farkl~~ malzemelerde
kar-~~ m~za ç~ kmkar-~~~ olmalar~ na ra~men, ortak olan özellikleri dikkat çekicidir.
Gene bunlar~n gerek buluntu yerleri, gerekse tasvir edildikleri di~er figür ya
da figür gruplan göz önünde bulundurulsa, bunlar birer kült kab~d~r ve
din-sel içeriklidir. Ayn~~ zamanda bereketle ilgili olduklar~~ da aç~kça görülür.
Bunun en iyi görüldü~ü örnek ~üphesiz Kültepe'de ele geçen mühür
bak~m-d~r. Burada iki sahneli olan mühür üzerinde yer alan sahnelerden birinde,
iki taraf~nda ayna simetrisi ile yerle~tirilmi~~ bo~alarm aras~nda gö~üslerini
tutarken tasvir edilen Ç~plak Tanr~ça'n~n yer almas~; di~er sahnede ise, kült
kab~~ ile oturan figüre sunuda bulunulmas~, bu mühür bask~s~~ üzerindeki iki
sahnenin birbirleriye içerik aç~s~ndan da ba~lant~l~~ oldu~unu ve bu kab~n
"Ç~plak Tanr~ça" ile ili~kili oldu~unu dü~ündürrnektedir. Bu da, kült kab~mn
berekede do~rudan ili~kisini, Biblos örne~inin yan~~ s~ra, bir kez daha
vurgu-lamaktad~r. Di~er ilginç bir özellik ise, Biblos örne~inin çift situla olarak
ta-n~mlanmas~d~r. Bu kaplar~n iç k~s~mlar~= iki hazneli olabilecekleri ve Tell
Mardik kült teknesinin iç lusm~ndaki bölme arac~l~~~~ ile, iki hazneli yap~lm~~~
olmas~, bunlar~n bir raslanu sonucu mu? oldu~unu dü~ündürmektedir.
Bu kült kab~n~n arac~l~~~~ ile, bir taraftan ~.Ö. II• binin ba~~nda Anadolu,
Suriye ve Filistin aras~ndaki kültürel ve ticari ili~kilerin ne denli güçlü oldu~u
anla~~l~rken, di~er taraftan da Tell Mardik kült teknesinde kar~~m~za ç~kan
üslup özellikleri ve ikonograf~k çözümlemede gözlemlenen Kültepe glipti~i
ile olan yak~n ili~kiler büyük bir önem ta~~maktad~r.
Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde 74 numaral~~ vitrinde
sergi-lenmekte olan pi~mi~~ topraktan bir kap, burada ele ald~~~m~z örneklere çok
benzer. Bu örnekte yer alan bacaldar adeta ucu k~vr~lm~~~ sivri dipli birer kap
gibi gösterilmi~tir. ~nand~ktepe'de bulunan ve yalun zamanda T. Özgüç
tara-f~ ndan yay~ nlanan bu örnek, burada inceledi~imiz örneklerden sonraki bir
598 ARMA~AN ERKANAL
zaman dilimine verilmektedir". Bu da, bu kap biçiminin Anadolu'daki
kul-lan~m~n~n süreklili~ini göstermesi bak~m~ndan üzerinde durulmas~~ gereken
önemli bir husustur. Bir ba~ka önemli özellik de ~nand~ktepe'de, bu kab~n
bulundu~u mabet yap~s~nda ele geçen, ünlü kabartmal~~ vazonun da
bere-ketle ilgili bir kült kab~~ olmas~d~r. Böylece, ~nad~ktepe mabedi ya da
mabet-saray~, bereketle ilgili bir tanr~çan~n / tanr~n~n da kült yeri olmal~d~r. T.
Özgüç bu mabedin F~rt~na Tanr~s~~ ad~na in~aa edildi~ini dü~ündü~ünü
be-lirtmektedir12. Yo~un bir tahribat geçiren bu yap~~ kompleksinin birden fazla
tanr~ya ait kült yerlerini içermesi olas~l~~~~ da vard~r. Ne yaz~k ki bu yap~da
bulunan yaz~l~~ belge de bu konuya ~~~k serpmekten uzak görünmektedir".
Bu tür pi~mi~~ toprak kaplara Haba~e~ti'de Cucuteni kültüründe de
rast-lanm~~t~r. Bu da, bu kült kabm~n kullan~m~n~n Avrupa içlerine kadar,
birbi-rinden uzak bölgelerde ve kültürlerde nas~l yay~lm~~~ oldu~unu gösteren
il-ginç bir örne~i olu~turur".
Ara~t~rmac~lar taraf~ndan, filolojik belgelere dayanarak, "kap kad~nlar"
(Gafaessfrauen) ve "göbek kaplar~" (Bauchgefaesse) diye an~lan
antropo-morf kült kaplan do~uran ve emziren Ana Tannça'n~n sembolleri olarak
yo-rumlanmak istenmektedir's. Arkeolojik belgeler yard~m~~ ile yap~lan
ara~t~rma ve kar~~la~t~rmalar~m~z sonucunda; bizim burada ele ald~~~m~z ve
bir kad~n~n belden a~a~~s~n~~ betimleyen kült kab~m~z; biçimsel ve i~levsel
aç~lardan yukar~da tan~mlanan kaplarla yak~n bir benzerlik gösterir.
Ayr~ca burada ele al~nan örnekler, bu tür kült kaplar~n~n Anadolu,
Suriye ve Filistin Bölgelerinde M.Ö. II. binin ba~~nda yayg~n olarak
kullan~l-d~klar~n~~ ve bu gelene~in Hitit imparatorluk Döneminde de devam etti~ini
göstermektedir. Bu nedenle, bir kad~n~n belden a~a~~s~n~~ betimleyen kült
kab~m~z, gerek di~er kült kaplan; gerekse bu kap biçiminin Hitit dini
inanç-lar~nda oynad~~~~ rolün ve Hitit dininin yak~ndan tammlanmasmda yeni
ba-k~~~ aç~lan kazand~rmas~~ aç~s~ndan da son derece önemlidir.
11 T. Özgüç, inand~ktepe. Eski Hitit Ça~~nda Önemli Bir Kilit Merkezi, TTKY V. Dizi-Sa. 43, Ankara, 1988, kar~.: s. 6, 13, 42, 138, res. 32; Lev. 29, 4.
12 T. özgüçll s. 40.
13 K. Balkan, ~na_nd~k'ta 1966 Y~l~nda Bulunan Eski Hitit Ça~~na Ait Bir Ba~~~~ Belgesi,
Ankara, 1973.
14 N. mama, "Contributii La Problema Neoliticului", Apulum, IX, 1971, s. 61, fig. 29. 15 Bu konuda kar~. V. Haas, Geschichte der hethitischen Religion. Handbuch der Orinetalistik, Leiden. New York. Köln, 1994, s. 528 vd.
