CUMHURİYET
S?//
» I = llllt ll l l l ll l l l ll l l t l l l|||||||||||||||||||||||||l l ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||l l l ll l l l ll l l l ||||l = ||||
I
D Ü Ş Ü N C E L E R
|
İlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllM lllllllllllllllllllllllllllllllIlS fl
Rauf Bey ve Millî Egemenlik
r R auf Bey, ikin ci M eşrutiyetin b aşların d a donan m am ızın genç b ir
süvarisi idi Key
Y a z a n :
L
Prof, Reşat KAYNAR
.J
tin i b aşraam adı. O sırada ta m ir de A ta tü rk e k ar şı y apılacak b ir su ik ast m eydana çık arıld ı. Bunu fi id arey e düşm an ve h ü rriy e te
âşıktı Millî eğem enlik rejim ine bağlıydı. M illetin kendini id are ye h azır olduğuna gönülden in an m ıştı. Bu in an ışın gerektirdiği so ru m lu lu k d u y g u su n a da sahip ti.
B ü tü n öm rü boyunca çektiği sık ın tıla r, bu inanışın ve sorum luluğa sahip oluşun so n u çlarıd ır
Rauf Bey, İkinci M eşrutiyet P olitika A d am ların ın , ik tid ara geçer geçmez, S u lta n H am ide b en zed ik lerin i h a y re tle görmüş- ı tü.
H ü rriy e t rejim in in fed ailerin den T alât Bey, so n ra la rı S a d ra zam T alât Paşa olunca, şu söz lerin i işitti :
— M illet henüz m illi egem en lik id aresin e hazır d eğ ild ir Eği tim ile buna lâyık oluncaya ka dar. Ü lkenin selâm et ve g üven liği için a y d ın b ir istib d at ile idaresi zo ru n lu d u r.
1908 H ü rriy etin in Babası sayı lan Ahm ed Rıza Beyi de. S u lta n V ahidettinin keyfi id aresin e y a r dım ed erk en görm üştü
Ahm ed Rıza Bey gibi b ir H ür riyet K ah ram an ı, Rauf Beyin B ahriye N azın olduğu izzet P a şa K abinesine, P adişahın istem e diği B a k a n la n değiştirm esi için baskı yapm ıştı Bu h arek et, A na yasaya b ir tecavüzdü Rauf Bey buna katlan am azd ı D urum u şi kâyet için P a d i ş a h l a görüşm ek
istedi ve konuştu S u lta n Vahi d ettin in kendisine cevabı şöyle- d ir :
— Rauf B eyefendi. O rtad a bir M illet v ar. K oyun sü rü sü !. İda resi için b ir çoban lâzım. O da Benim.
Rauf B eyden bu konuşm ayı dinleyen izzet Paşa kabinesi, derhal çekildi istifa n a m e sin d e de, P ad işah ın A nayasaya saldır- 1 dığını yazdı ve bunu M illete ilân etti T arihim izde P adişahın A na yasaya ay k ırı h arek et ettiğ in i d u y u ra ra k ve m illete ilân ede rek istifa eden b ir tek h ü k ü m et, bu tzzet Paşa h ü k ü m etid ir
Rauf Beyin gözünde S a lta n a t idaresi, a rtık çü rü m ü ş b ir m ües sese idi M illeti sü rü , kendisini onun çobanı sayan b ir zih n iy et ten. M illete h ay ır değil, zarar gelecekti. A rtık y apılacak bir tek şey kalm ıştı A nadoluya geç m ek ve güvendiği M illetine da y an arak b ir v atan d a ş gibi K ur tu lu ş S avaşına girişm ekti
O gün lered Lider o la ra k bağ landığı Adam. M ustafa K emal P a şa d ır (A ta tü rk )
II
A ta tü rk ü n Ş işlideki ev in d e çok sık ve uzun k o n u şm alar y apıyor lardı O nun O rdu m ü fettişliğ in e atan m asın d an sonra, şöyle bir k arara v a rd ıla r. A ta tü rk ü n a r dından A nadoluya gidecek ve el birliği ile çalışacaklardı. Böyle yaptı.
A m asyada b u lu ş tu la r. O rada Amasya B eyannam esini h azır lay arak , Milli m ücadelenin ilk atılım ına g iriştile r A ta tü rk Er zurum kongresinden az önce, As k erlik ten istifa ed erek M illetin j sinesinde b ir fert gibi çalışaca ğını ilân etm işti R auf Bey de. «V atanın k u rtu lu şu n a k ad ar M ustafa K em al Paşa ile b irlik te çalışm ağa and içtiğini» b ü tü n ti lere ilân e tti S ivas kongresinin seçtiği Tem sil heyetinde, onun başkanlığında görev ald ı. Istan- buldaki son m eb u slar m eclisin den M altaya s ü rü lü p b ir yılı ge çen sü rg ü n d en k u rtu lu n c a , te k ra r ve d erh al A nadoluya gelerek Büyük M illet M eclisine girdi.
M illet v ek illeri, B a k a n la r K u ru lu B aşkanlığına seçm ek isti y o rlard ı Ç ekingen d av ran d ı. A tatürk de d iren iy o rd u . B unun üzerine A ta tü rk le a ra la rın d a şöyle b ir konuşm a geçti :
A ta tü rk :
— R auf kardeşim . M ıclis se
nin üzerinde d u ru y o r. Başka birini v ek iller k u ru lu B aşkanlı ğına seçm iyorlar. A narşi olacak K abul etm eyişinin sebebi nedir?
Rauf Bey :
— S öyleyeyim Paşam Ben bu görevi kabul edersem , sen be nim işim e k arışacak sın Ben de buna katlanm ıyacağım ve çekil m ek zorunda kalacağım . Oysa benim im anım bu o rd u la rın ba şında. bu m ille ti senin k u rta ra cağın m erk ezin d ed ir Bu yüzden seninle anlaşm azlığa düşm eği ke sin .o larak kabul edem em .
A ta tü rk :
— K ardeşim nam u su m la söz veriyorum B ak an lar k u ru lu baş kanlığını kabul et. H üküm eti k u r Senin hiç b ir şeyine k arış m ayacağım (1).
Bu konuşm ayı bize an latan R ahm etli Rauf Bey, sözlerine şu nu da eklem işti :
— G erçekten dediğini yaptı. G erek M ecliste gerek H üküm et te, d ü şüncelerini kabul ettirm ek için saatlerce ve serbestçe ta r tışm alara g ire rd i Kimi zam an o bizi ikna eder, kim i zam an biz onu ikna ed erd ik K u rtu lu ş sa vaşı sü rü p giderken D evlet so ru n la rı, M ecliste ve H ü k ü m ette asla zo rlam ad an , k arşılık lı ta n tışm a ve ikna v o lları ile M edeni m ücadele u su lle ri ile çözülm üş tü (2).
III
A ta tü rk B üyük zaferden son ra, M illeti B atılılaştırm a ve çağ daş M edeniyete u laştırm a sava şm a girişm işti R auf Bey ile a ra sındaki anlaşm azlık lar, bu sıra larda b e lirir
R auf Bey b ir O smanlI İslah at çısı değildi O sm anlı İslahatçısı. Padişaha d ay an arak , şeklî İslâ hat y a p a b ilm iştir Rauf Bey Mil lete d a y a n a ra k radikal b ir İslâ h atın yapılm asını ister Bu nok tad a A ta tü rk ü n y a n ın d ad ır
Asıl a y rılık izlenm esi gere ken u su llerd e o lm u ştu r
A ta tü rk , batıl in an çlarla ve or ta çağ m üesseselerinin k ad ro la rı ile bağlanan Millî irad en in bu m edeniyet savaşında sağlam b ir tem in at olam ayacağını düşü n ü r. Asıl tem in at, yetişecek g en çlik tir Bunun yetişm esine k ad ar, sıkı b ir d isiplin altın d a, m ütecanis b ir P a rtiy e d ay an m a nın isab etli olduğunu b enim ser
R auf Bey ise, nasıl k u rtu lu ş savaşı, M eclisteki serb est ta rtış m alarla id are edilm iş, d en etlem e sü rd ü rü lm ü ş ve m u h alefet sus tu r u lm a n ız s a , m ed en iy et sav a şının da m u h alefetle ve d en etle me ile y ü rü tü leceğ in e k â n id ir 1924 de T e ra k k ip e rv e r C u m h u ri yet P a rtisin in k u ru c u lu ğ u n u üze rine alırk en , bu inancı yüzün den. A ta tü rk ü n . Halk P artisi genel B aşkanlığından çekilerek, yalnız C u m h u rb aşk an ı sıfatiy le P a rtile r ü stü hakem olm asını is tem işti.
R ahm etli O rbay ile k o n u şu r ken, A ta tü rk ü n o g ünkü ş a rtla r içinde, sıkı b ir disiplin ve m üte canis b ir P a rtiy e m uhtaç oldu ğu tezini sav u n u rd u k . Bize şöyle söylem işti :
— Siz A ta tü rk ü tanım azsınız O öyle eşsiz b ir liderdi ki, y apa cak ların ı D em okrasi içinde, şu bizim bildiğim iz ik tid a rlı ve mu- h alefetli dem okrasi içinde ger- çek le ştireb ilird i.
K u rtu lu ş savaşının en acı en um udsuz g ü n lerin d e bile, Mec liste kendisine y apılan en haksız sald ırılara dahi göğüs gerdiğini, taham m ül ettiğ in i çok görmü- şü m d ü r Bu derece toplayıcı ve b irleştirici adam . M edeniyet sa vaşında da, Millî egem enlik re ji m inin g erek tird iğ i m uhalefeti ve denetlem eyi devam e ttire b ilird i
IV
R auf Bey, b ü tü n çalışm aların a rağm en, çok P a rtili b ir rejim ile D evlet işlerin i y ü rü tm ek h a re k e
h azırlay an laı ara sın d a m uhale fet p artisin e k ay ıtlı kişiler de v ard ı P a rti k a p a tıld ı is tik lâ l m ahkem esi, o g ü n lerd e h astalı ğını ted av i e ttirm e k için M eclis ten izinli o larak A v ru p ay a giden Rauf Beyi, suikast teşvikçisi ola rak, 10 yıl sü rg ü n cezasına m ah kûm e tti Bu k a ra r, h u k u k a ay kırı, haksız ve insafsız bir ka ra rd ı ö m r ü boyunca sevdiği, M illetinin k u rta rıc ısı o larak say dığı A ta tü rk ü ö ld ü rm ek , R auf Beyin seciyesindeki b ir adam için asla düşünülem ez Bu k a ra rı v e re n le r T arih in a ğ ır tenkidle- rine u ğ ra y a c a k la rd ır.
Böylesine b ir iftira yüzünden, H ayatının en verim li seneleri,- yabancı d iy a rla rd a , sıkıntı ve m anevî a cılar içinde geçti.
M em lekete d ö n d ü k ten sonra tn ö n ü n ü n . C u m h u rb aşk an lığ ı za m anında su ik astle ilgisi olm adığı m illete d u y u ru la ra k . M illetvekili seçildi
1946 da d e m o k ra tik rejim e gir m ek isteyen İnönü, R auf Beyin de te k r a r P o litik ad a yer alm a sını arzu ed iy o rd u K endisiyle m u h alefetin k u ru lm ası yolunda g ö rü şü rk en . R auf Bey y ıllarca önce sav u n d u ğ u ve A ta tü rk e de b e lirttiğ i b ir esası, te k r a r ile ri sü rd ü Bu Esas, tn ö n ü n ü n Halk P a rtisi genel B aşkanlığını b ıra k arak , yalnız C u m h u rb aşk an ı kalm asıydı O zam a n lar İnönü bu n u yapam adı.
Şim di daha iyi a n lıy o ru z ki, R auf Beyin ileri sü rd ü ğ ü bu esas y erin e getirilsey d i, R auf Bey de m u h alefete geçecek, y aratacağ ı itid al ik lim i ile. so n raları gördü ğüm üz facialar, belki m eydana çıkm ayacaktı.
İnönü. P a rti B aşkanlığından çek ilm em ek te direnince. «Devle ti tem sil edene, P a rti m u h alefeti olam az» d iy erek ve eski kanı sından a y rılm a y a ra k . P olitikaya
girm edi ve köşesine çekildi. V
K u rtu lu ş sav aşın ın B aşvekili, Millî Egem enlik rejim in in âşıkı, sayın Rauf O rbay, sevgili M ille tin d en a y rıla ra k , sonsuz âlfeme göç etm iş b u lu n m a k ta d ır. O, ken d in i M illetinin egem enliğini sağlam am ağa ad am ıştı.
D ikkat edilm esi g erek en b ir nokta v a rd ır Bu gün b ir kısım P o litik a c ıla rd a g ö rü ld ü ğ ü gibi, m illî egem enlik, halkı a ld a ta ra k oy to p lay ıp D evleti soym a ve se rv e t sahibi olm a d eğ ild ir 6 , M illî eg em e n lik ten a sla buıiu an lam am ıştır.
R ahm etli O rbay, M illet m ecli sinin halkı yü k seltecek fik irle rin, b ir kâbesi olm asını is te rd i Seçkin kişilerin, m illet m eclisin de y e r alm asını is te rd i Bunu da Millî E gem enlik rejim in in y a ra tacağına in an ırd ı P a rtile rin bu na göre düzenlenm esi g erek tiğ i ni kabul ed erd i
R auf Beyin d ev rin d e de. Dev leti soyarak zenginleşen, vur- gunla se rv e t k azan arak halka tepeden b a k a n la r v ard ı Ü n iv er siteleri a rp a lık h alin e g etirerek m enfaat c e rrin e çıkan profesör ler de v ard ı F ak at R auf B eyler. H amdi S u a tle r, Ziya G ökalpler ve T evfik Salim P a şa la r da v a r dı. B u n lar o d ev ir için ö rn ek ka ra k te rle rd i.
B ugünkü k u şak ların d ik k a tle izleyecekleri şey, a ra la n n d a Ra- u fla rın , H am di S u a tle rin , Gök- alp lerin , T evfik S alim P aşaların çoğalm asıdır. Bu olacak m ıdır, olm ıyacak m ıdır?
T ü rk iy en in yaşam ası veya ya şam am ası b u n a b ağ lıd ır.
(1) V esik a la rla Y akın T a rih i miz m ecm uasında, R au f B eyin h a tıra tın d a n .
(2) R ahm etli k ay ın p ed e rim Â- m irai V asıf T em el’in h azırlad ığ ı ‘ to p la n tıla rd a k i ko n u şm alarım ız.
