Laikliğin T ü rk Toplumun*
Kazandırdıkları
D r. M. C e lâ le ttin YÜCEL* Falih Rıfkı Atay’a göre, «Dumlupınar zaferi, vatan bütünlüğünü kurtarmıştır. Millet bütünlüğünü kurtaran Eğitim Birliği ve Laik İn kılaplardır.»
OsmanlI İmparatorluğunun Kuruluş ve Yükseliş dönemlerini kap sayan yüzyıllarda şan ve şevket merdivenlerinden haklı bir gururla çıkmıştır.
Amma, çöküş döneminde perişan ve isteksizdi. Tarihin bu Türk Devleti hakkındaki şereflj sayfası Birinci Dünya Savaşı sonunda ka panırken Kurtuluş Savaşıyle bir yenisi açıldı.
Mustafa Kemal, hertürlü imkânsızlıklar içinde bir mucize yarat tı. Kendisinden önceki ıslahat hareketlerinden çok farklı adımlar at tı. Yeni Türkiye’de din ve dünya işleri birbirinden ayrıldı. Medresele rin yerini üniversiteler aldı. Akıl hürriyeti sağlandı. Şeriye Komisyon ları yerini Anayasa Komisyonuna bıraktı. Şeriatın temeli kabul edi len «Mecelle», «Medeni Kanun»la yer değiştirdi. Hedef Türk Milli yetçiliği idi..
1918 yılında Atatürk Türk Milletinin hakları için şunları söyle mişti,
«A rtık m ille tin b u n d a n so n ra k en d i h a k la rın ı k e n d i sin in a ra m ası ve sav u n m ası, b izlcrin de m ü m k ü n olduğu k a d a r bu yolu gösterm em iz ve b ü tü n o rd u ile b e ra b e r y a r dım etm em iz lâzım dır.»
Mustafa Kemal, gerek askerlik ve gerekse siyasi yaşamı içinde daima millî iradeye dayalı, milletin, vatanın muhtaç bulunduğu gaye lere doğru yürümüştü.
Konuşmalarında hep ayni telkini yapmaya çalıştı. Hürriyetin, eşit liğin, adaletin temeli «Millî Hâkimiyet» idi.
«Bizim yolu m u zu çizen, içinde yaşadığım ız y u rt, b a ğ rın d a n çıktığım ız T ü rk M illeti ve b ir de m ille tle r
tarilıi-*Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
9
nin b iııb ir facia vc ıstıra p k a y d e d en y a p ra k la rın d a n çı kard ığ ım ız n e tic ele rd ir.
Biz d o ğ ru d an d o ğ ru y a m illet severiz ve T ü rk M illiy cl- çisiyiz. C u m h u riy e tim iz in d ay an d ığ ı T ü rk to p lu lu ğ u d u r.
Bize m illiy e tç i d e rle r. A uıa, biz öyle m illiy e tç iy iz ki b izim le işb irliğ i ed en b ü tü n m ille tle re h ü rm e t ve ria y e t ederiz. O n la rın m illiy e tle rin in b ü tü n ica p ların ı tan ırız . B i zim m illiy etçilğ in ıiz h e rh a ld e h odbince ve m a ğ ru ra n e b ir m illiy e tç ilik değildir.»
Halbuki, OsmanlI milliyetçiliği bir dm milliyetçiliği idi. Laiklikle Türkiye Türklüğünün de kurtuluşu sağlandı. Asırlar boyunca kara kuvvetler, dünya işlerinde mutlak söz sahibi idi. İşte laiklikle bu du varlar zorlandı ve yıkıldı. Eğitime bir şahsiyet kazandırıldı, topluma bağımsızlık getirildi. Dünya işleri daha berraklaştı.
Atatürk 1922 de yeni nesile herşeyden önce neler verilmesi ge rektiğini işaret etti.
«Y etişecek çocu k larım ıza ve gen çlerim ize, g ö rec e k le ri tah silin h u d u d u ne o lu rsa olsu n e n evvel, h e rşe y d e n ev vel T ü rk iy e ’n in istik b alin e , k en d i b en liğ in e m illî a n a n e le rin e d ü şm an olan b ü tü n u n s u rla rla m ücadele etm ek lü zu m u ü re tilm e lid ir.»
Laiklikle millet, dini ve mezhebi bağlar yerine «Türk Milleti» bağı etrafında toplandı.
M. Kemal, gençlerle yaptığı bir konuşmada «Milliyetçiliğe» şöyle değindi.
«B ilirsiniz ki, m illiy e t n azariycsiııi, m illiy e t ü lk ü sü nü e ritm iy e çalışm a g ö rü şle rin d ü n y a üzerin d e u y g u lam a k a b iliy e ti b u lu n a m a m ıştır. Ç ü n k ü ta rih , o la y la r ve göz lem ler, hep in sa n la r vc m ille tle r a ra sın d a, hep m illiy e tin h ak im o ld u ğ u n u g ö ste rm iştir. M illiy et p ren sib i a le y h in d e ki b ü y ü k fiili d e n e m e le re rağ m e n y in e m ille t d u y g u su n u n ö ld ü rü lem ed iğ i vc y in e k u v v e tle yaşadığı g ö rü lm e k te d ir.
B ahusus bizim m illetim iz m illiy e tin i u n u tu şu n u ıı çok acı cezaların ı g ö rd ü . O sm aıılı İm p a ra to rlu ğ u içindeki çe şitli k a v im le r hep m illî a k id e le re s a rıla ra k m illiy e t ü lk ü sü n ü n k u v v e ti ile k e n d ile rin i k u r ta r d ıla r . Biz ne o ld u ğ u m uzu, o n la rd a n a y rı ve o n lara y ab an cı b ir m ille t o ld u ğ u m uzu sopa ile içle rin d e n k o v u lu n ca a n la d ık . K u v v e tim iz in
zay ıfladığı anda, bizi ta h k ir e tlile r, aşağ ılad ıla r. A nladık ki k a b a h atim iz k en d im izi uııutm ak lığ ım ızm ış. D ü n y a n ın bize saygı g ö sterm esin i istiy o rsa k önce bizim k en d i b e n li ğim ize ve m illiy etim ize bu say g ıy ı d u y g u , d ü şü nce ve h a re k e tle g österelim . D ilelim ki m ille t ben liğ in i b u lm u y a n m ille tle r, b aşk a m ille tle rin a v la rıd ır.
M illi varlığ ım ıza d ü şm an o la n la rla dost olm ayalım . D öylelerine k a rşı b ir T ü rk şa irin in dediği gibi;
« T ü rk ü m ve d üşm an ım sana
K alsam da b ir kişi, diy elim . D ü şm an larım ıza bu gerçeği ifade e ttiğ im iz gün, k an aatim ize, ü lk ü m üze, geleneğim ize y a n b ak a n h e r ferd i d ü şm a n sayd ığ ım ız gü n, m illi benliğe uzan acak h e r eli şid d e tle k ırd ığım ız, m ille tin ön ü n e d ik ile cek h e r eng eli d e rh a l d ev ird iğ im iz gün, g erç e k k u rtu lu şa ulaşacağız. Ve sizler gibi a y d ın , azim li, in an çlı gen çler sa yesinde bu k u rtu lu ş a u laşacağım ıza em in olabiliriz.» Laiklik, Türkiye Cumhuriyeti halkını modern ve tam anlamıyla ol gun bir topluluk halinde inkılaplar zinciri içine itmişti.
«Ş im diye k a d a r m ille tin d im ağ ın ı p a sla n d ıra n , u y u ş tu ra n ve bu te m e n n id e b u lu n a n la r o lm u ştu r. H e rh a ld e zi h in le rd e m ev c u t b ü tü n h u ra fe le r tam a m e n a tıla c a k tır. O n la r ç ık a rılm a d ık ç a dim ağa h a k ik a t n u rla rın ı aşılam ak im kansızdır.» d iy en A ta tü rk , bu sö zlerine d a h a so n rak i ko n u şm a la rın d a şu n la rı d a ek le m iştir.
« İn k ıla p ç ıla r o n la ıd ır ki, ilcriliğ c ve y en iliğ e j ö n e lt- m ek iste d ik le ri in sa n la rın ru h ve v ic d a n la rın d a k i gerçek te m a y ü lü an la m ay ı b ilirle r.»
«M es'ut in k ılap la rım ız ın a le y h in d e fik ir ve his ta ş ı y a n la rı a y d ın la tm a k ve irşa t etm ek , a y d ın la ra düşen m il lî v azifelerin en önem lisi ve b irin cisid ir.»
İslam dini rasyonel ve demokratik unsurları taşıdığı halde bazı din istismarcıları, millî bünyeyi baştan bulandırmaya devam etmişlerdi.
Atatürk, yüce dinimizin yasaklarına dört elle sarılan bu kişileri şöyle tanımladı.
«Bizim dinim izd e özel b ir sın ıf y o k tu r. R ahipliği r e d d ed en bu din in h is a r ve im tiy azı k ab u l etm ez. M eselâ din b ilg in le rin i alalım , halk ı a y d ın la tm a g örevi m u tla k a o n la
ra a it o lm a k ta n başk a, dinim iz de b u n u k esin o lara k y a s a k la r. O h a ld e biz diyem ey iz ki bizde özel b ir sın ıf v a rd ır. D i ğ e rle ri, halkı a y d ın la tm a h a k k ın d a n m a h ru m d u r. E ğer b ö y le d ü şü n m e k k a b a h a t bizde, bizim cah illiğ im izd cd ir. H o ca olm ak için, yeni dini g e rç e k le ri h a lk a aşılam ak için, m u tla k a din b ilg in i k ıy afe ti g e re k li d e ğ ild ir. Bizim yüce dinim iz, h e r m ü slü m an h a lk a y ön elm eyi farz k ılıy o r ve h e r m ü slü m an , ü m m eti a y d ın la tm a ile g ö rev lid ir.
E fen d iler,
Bu d ü şü n c ey i d ah a dü zeltm ek iste rim . M illetim izin içinde g e rç e k d in b ilg in leri, o n la rın içinde de m illetim izin h a k k ıy le ö ğ ü n c b ile cc k le ri k im se le r v a rd ır. F a k a t b u n la ra k a rşılık bilim kisvesi a ltın d a g e rç e k b ilim d e n uzak, g e reğ i k a d a r ö ğ ren im görm em iş, bilim y o lu n d a y e te r ölçü de ile rliy em e m iş hoca k ıy a fe tli c a h ille r de v a rd ır. B u n la rın ikisini b irb irin e k a rıştırm a m a lıy ız .
Y o lc u lu k la rım d a b ir çok g erçek a y d ın d in b ilg in le ri m izle tem as e ttim , o n ları en y eni b ilim eğ itim i g örm ü ş, sank i A v ru p a 'd a o k u m u ş b ir sev iy ed e gö rd ü m . İslâm lığ ın ru h u n a ve g e rç e k le rin e v a k ıf o lan b ilg in le rim iz in hepsi b ir o lg u n lu k m e tre b e sin d e d ir. Bu gibi b ilg in le rim iz in k a r şısında inançsız ve h a in b ilg in le r de v a rd ır. L âk in b u n la rı o n lara k a rış tırm a k u y g u n olm az.
E fen d iler,
G erçek din bilgini ile d in e z a ra rlı o la n la rın b irb irin e k a rıştırılm a sı E m e v iler z a m a n ın d a b a şla m ıştır. H a z re ti P e y g a m b e rin y aşadığı d e v irle rd e o n u n ö lü m ü n d e n so n ra d ö rt h alife d e v rin d e , hep d o ğ ru d an d o ğ ru y a p e y g a m b e rin re h b e rliğ i ile İslâm olan, d ö rt h a lifen in u y a rm a sı ile se lâ m e tte b u lu n a n ü m m e t a ra sın d a d u ru , k a lp te n gelen, y ü ce b ir b irlik d u y g u su v a rd ı. M uav iy e ile H a z re ti Ali k a r şı k a rşıy a g eld iler. S ıffin o lay ın d a M u a v iy e n in a-skerleri, K u r'a n ı K erim i m ız ra k la rın a d ik tile r ve H a z re ti A li'nin o rd u su n d a b u s u re tle te re d d ü t m ey d a n a g e tird ile r, iş te o zam an o rd u y a fesad, Islâ m la r a ra sın a da d ü şm a n lık d u y gusu girdi. O zam an h ak olan K u r ’an, hak sızlığı k a b u le v asıta y apıldı. E n m ü ste b it h ü k ü m d a rla rd a n o lan M uavi- y e’nin n asıl b ir h iy le n eticesin d e h a lifelik s ıfa tın ı ta k ın
-ılığını b iliy o rsu n u z. O nd an so n ra b ü liin m ü ste b it h ü k ü m d a rla r hep dini ken d isin e a le t e d in d ile r, is tib d a t ve ih ti ra s la rın ı d e ste k lem e k için hep din b ilg in le rin e baş v u r d u la r. G erçek din b ilg in leri, d in i b ü tü n o lan b ilg in ler, hiç b ir v a k it bu m ü ste b it ta ç lıla ra baş eğ m ediler. O n la rın e m irle rin i d in le m e d ile r, te h d itle rin d e n k o rk m a d ıla r. Bu gibi d in b ilg in le ri k a m ç ıla r a ltın d a döğüldü, m e m le k e tle rin d e n sü rü ld ü , z in d a n la rd a ç ü rü tü ld ü , d a ra ğ a ç la rın d a asıldı. L âk in o n lar, y in e o h ü k ü m d a rla rın k ey fin e dini a le t y a p m a d ıla r. G e rç ek te bilgin o lm am ak la b e ra b e r, sofu kisv ed e b u lu n d u k la rı için b ilg in san ılan , m e n fa a tle rin e d ü şk ü n , h a ris ve im ansız b ir tak ım h o c a la r da v a rd ı. H ü k ü m d a rla r işte b u n la rı ele a ld ıla r, ve işte b u n la r «Dine u y g u n d u r diye fe tv a la r v e rd ile r. G e re k tik çe y an lış h a d isle r b ile u y d u rm a k ta n ç ek in m ed iler, iş te o ta rih te n b e ri s a lta n a t ta h tın d a o tu ra n , s a ra y la rd a y aşay an , k e n d ile ri ne h a life ad ın ı v e re n m ü ste b it h ü k ü m d a rla r bu gibi hoca k ıy a fe tli ısk a tç ıla ra iltifa t e ttile r ve o n ları k o ru d u la r. G e r çek ve im an lı d in b ilg in le ri h e r v a k it ve h e r d e v ird e on la rın d ışınd a kaldı.
Üç buçu k , d ö rt yıl öncesine k a d a r y a şay a n O sm anlı h ü k ü m d a rla rı d a ay n ı şey leri y a p m ışla r, ayn ı o y u n la rd a n fay d a lan m ışla rd ı. O sm anlı ta rih in d e n bu yolda uzun ö r n e k le r a lm ay a lüzum yok. Son O sm anlı H ü k ü m d a rı V ah- d e ttin ’in h a re k e tle ri g ö zü nü zü n ö n ü n d e d ir. O nu n em riy - le d ir ki b ile-b ile ölüm e g ö tü rü le n m ille ti k u r ta r m a k iste y e n le r asi sa y ıld ıla r. O nun e m riy le m ille t ve v a ta n ı k u r ta rm a k için k a n döken aziz o rd u m u z u n eşkiya sü rü sü o l d u ğ u n a d a ir fe tv a la r v e re n din b ilg in i k ıy a fe tli in sa n la r çık tı. O n la r bu fe tv a la rı, Y u n a n u ç a k la rı ile o rd u m u zu n içine a tıy o rla rd ı. D in b ilg in le ri içinde böyle h a in le ri ko ru m a , alçak ça h a re k e tle rin i şeri b a h a n e le r bulm a, din kis vesi ve ş e ria t sözleriyle m illeti d o ğ ru y o ld an sa p tıra n ve y a n ılta n din a d a m la rın ın — o n lar için bu ta b iri k u lla n m ak istem em — böyle k ö tü lü k le re a le t olan in sa n la rın yü- z ü n d e n d ir ki d ö rt h a lifed e n sonra d in d aim a b ir siy aset v asıtası, m e n fa a t vasıtası, istib d a t v asıtası yapıldı. Bu hal O sm anlı ta rih in d e böyle idi. A b b asilcr, E m ev iler zam a n ın d a da böyle idi fa k a t şu ra y ı göz ön ü n e serm ek isterim ki böyle adi ve sefil h ile le rle h ü k ü m d a rlık y a p an h a life le r ve o n lara dini a le t y ap m a y a ten ezzül eden sa h te ve 31
im ansız b ilg in ler, ta ıih tc d aim a ıez il o lm u şlard ır. Ve d a i m a cezaların ı g ö rm ü şlerd ir. A bbasi h a life le rin in so n u n c u su, b iliy o rsu n u z ki, b ir T ü rk ta ra fın d a n p a rç a la n m ıştı. D i ni k en d i ih tira s la rın a a le t y a p a n h ü k ü m d a rla r ve o n lara yol g ö ste re n hoca ad ın d a k i h a in le r, lıcp bu a k ıb e te u ğ ra m ışla rd ır. B öyle y a p a n h alife ve din b ilg in le rin in a rz u la rın a m u v affak o lam a d ık la rın ı ta rih bize sonsuz ö rn e k le r le a ç ık la m a k ta ve isp a tla m a k ta d ır. A rtık bu m ille tin ne böyle h ü k ü m d a rla r, ne bö y le din b ilg in le ri gö rm ey e ta h a m m ü lle ri y o k tu r. A rtık kim se öyle hoca k ıy a fe tli sa h te din b ilg in le rin in te z v irle rin e önem verecek d eğ ild ir.
Ş üphe yok ki a rk a d a ş la r, m ille t birçok fe d a k â rlık ve b irçok k an p a h a sın a cn so n u n d a eld e e ttiğ i h a y a tın te m e lin e kim seyi tecav ü z e ttirm e y e c e k tir. Bu g ü n k ü H ü k ü m e tin , M eclisin, k a n u n la rın , A n a y a sa n ın m a h iy e t ve m an ası b u n d a n ib a re ttir.»
Görüldüğü gibi laiklik, çalkantılı tarihi boyunca pek çok yıpran mış elan Türk toplum hayatı için zorunluydu ve milletin, muhtaç bu lunduğu inkılâpların kapısını açan anahtardı.
Özetle laiklik :
1 — Geri medrese şeriatçılığının yarattığı yığın despotluğunu önlemiştir.
2 — Pozitif bilimlere doyalı eğitime yol açmıştır.
2 — Toplumun zamanın koşulları içinde değişmesine, ilerleme sine, kalkınmasına imkân sağlamıştır.
4 — Milletin vicdan ve kafa hürriyetine kavuşmasına neden ol muştur.
5 — Siyasi hürriyetlere yol açmıştır.
6 — Rejimi devamlı ve kararlı bir demokrasi, hürriyet rejimi ha line getirmiştir.
