Bayar'ın vasiyeti:Çiftehavuzlar'da Bayar Müzesi kurulacak

Dünden • Bugünden

21 MAYIS PERŞEMBE

GÜNEŞ SAYFA

8

C

ELAL BAYAR, özel yaşa­mında sade bir insandı. Okuyup öğrenmeyi, hele dinlenmeyi çok severdi. Kendisine saygıda kusur

edilmemesini istediğinden, karşısında- kiyle arasına daima mesafe koyardı.

Beslenmesine, giyimine, protokol kura­ lına ve dostluğa özel önem verirdi. Eski arkadaşlarını, tanınan adlarından çok takmalarıyla anmaktan hoşlanır ve söz­ leri arasına mutlaka espri sıkıştırırdı.

Hiç boş kalmayan evinde konuklarını yemeğe alıkoymaktan büyük zevk du­ yardı. Masada her öğünde önünde bu­ lunan ve herkesin dikkatini çeken beyaz peynir için “ benim baş gıdam ” diye ko­ nuşurdu. Bir gün gazeteci ve yanındaki meslektaşıyla görüşme süresi, akşam yemeği saatini aşmıştı. “ Gitm eyin, b ir­ lik te yiyelim diyeceğim ama, bugün aşçım izinli. Biz Allah ne verdiyse onu yiyeceğiz. Sizi o mütevazı soframda ağırlayamam, ayıp o lu r” diyerek, hem Türk’ün geleneksel konukseverliğini göstermiş, hem de (her aile gibiyiz) me­ sajını vermişti. Ve de düşündürücü bir

açıklamayla uğurlamıştı konuklarını. Gazetecinin arkadaşı sordu: “ Beye­ fe n d i, b ir şeyi çok merak ediyorum : Y ıllardır hem en hemen hergün ziya­ retinize gele nle ri kabul edip görüşü­ yorsunuz. O nlar size ne d iy o r ve siz k e n d ile rin e ne yanıt v e riyo rsu n u z? ” Durdu, duşundu ve yanıtı kısa oldu: "O n la r m em leketim izle ilg ili fik irle ri­ ni söylüyorlar dinliyorum . Ziyaretim e gelmeleri hoşuma gidiyor. Anlattıklan konularda ne düşündüğüm ü sorarlar­ sa, ben de g ö rü şle rim i a ç ık lıy o ru m ." Ve gülüp sordu: “ Anlaşıldı m ı?”

Anlaşılmıştı! Hareket bereketti ve belki de uzun yaşamanın sırlarından biriydi!

★ ★ ★

Geliri; Cumhurbaşkanlığı'ndan emekli maaşı, kurucusu ve ilk genel müdürü ol­ duğu bankanın yıllık temettüsü ve his­ se senetlerinin faiziydi. 1984’e değin, 1949 yılında çıkarılan 5434 sayılı yasa­ nın 42. maddesi uyarınca Cumhurbaş- kanlığı'ndaki maaşının beşte birini aldı. Yasa 1984’te 243 sayılı kanun hükmün­ deki kararnameyle değiştirilince, eski aylığının yüzde kırkını almaya başladı. Kurduğu bankanın Cemil Topuzlu Şube- si'nden evine getirilen emekli maaşı dörtyüz bin liraydı. Son dönemlerde yıl­ lık gelin; emekli maaşı, temettü ve faiz­ le birlikte yılına göre on-onbeş milyon lira nrasında değişiyordu.

- H t D —

JDEN

de Yazdım”

adım verdiği kitabı,

sekizinci ciltte kaldı

Bu parayla evinin giderini karşılıyor, aşçı, şoför ve yardımcıların aylıklarını ödüyor, yılbaşı, bayram ve doğum gü­ nü gibi özel günlerde torunlarına, koru­ maya ve personele armağan aldırıyor­ du. 1983 yılına kadar oğlu T u rg u t’la bir­ likte iki çocuğu, yedi torunu, yedi torun çocuğu ve bir de torununun torunu ol­

duğu d ü ş ü n ü lü rs e , b ü tçe s in d e n “ gelenek” ve "d o s tlu k ” için önemli bir pay ayırdığı anlaşılıyordu.

* * k

A tatürk'ün isteğini yerine getirmek amacıyla yazmaya başladığı Türkiye’nin kuruluşunu anlatan ve Ulu Önderim iz’- in emri doğrultusunda (Ben de yazdım) adını verdiği kitabı, sekizinci ciltte kal­ dı. Dokuzuncusu basıma hazır olan di­ ziyi tamamlayabilseydi, 10. cildi Ata­ tü r k ’ ün Anıtkabir’e yerleştirilişiyle nok­ talayacaktı. Birinci cildini eski Türkçe el yazısıyla bitirdiği (Kendi Köşemden Be­ nim G ördüklerim ) adlı kitabını, üç cilt yapmayı planlamıştı.

Timdi kızı N ilü fe r G ü rs c y ’un amacı, babasının son 22 yılını geçirdiği Çifteha- vuzlar'daki evin yeniden düzenlenecek alt katını, onun anılarını taşıyan eşyası, belgeleri, armağanları ve giysileriyle mü­ zeye dönüştürmek. Yakında yıkılacak ve yerine yenisinin yapılması yaklaşık on yıl önce kararlaştırılan evin bahçesindeki inşaat levhasında şimdi “ Mal sahiple­ ri: N ilüfer G ürsoy, Celal Bayar, Reşi­ de Bayar (torunları)” yazıyor. Evin bah­ çesinin geniş bölümü de uzun yıllar ön­ ce müteahhite verildi. Karşılığında alınan yirmi daire N ilü fe r G ürsoy ve yeğenle­ ri arasında bölüştürüldü.

★ ★ ★

22 Ağustos 1986 Cuma saat 21.15... İki gündür komada olan Türkiye'nin Üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar, sorı savaşımını da tamamladı ve öldü. Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi’nde gaze­ teciler, kırksekiz saattir olduğu gibi, gö­ revleri gereği gene beklemede. Görevi olmayan kişiler de, siyasal yatırım için nöbette. İnsanın ölüsünden bile yarar­ lanmayı düşünme, sömürme!... “ P oli­ tika yapmafnın Türkiye’ye özgü görünü­ mü!

N ilüfer Gürsoy ve eşiyle gazeteci, hastanenin bir odasındalar. Bir kadın geldi, döğünmeye hazır. “ Çocuğu ye­ d ire y im diye g ittim , ah keşke gltme- seydim, keşke!” Orada kalsaydı Bayar ölmeyecekti her hnlde. Bir gazeteci, ai­ lenin bireyiymiş gibi, omuzları çökük, üz­ gün üzgün herkesin gözünün içine ba­ kıyor. Dokunulsa ve erkekliğinden utan- masa, hüngür hüngür ağlayacak. Gene de yaş akıyor olmalı ki, arasıra gözleri­ ni, siler gibi yapıyor. Çok kısa bir süre sonra milletvekili ara seçimi var. Gaze­ teci de aday. Bilmem hangi Fransız dü­ şünüründen bir özdeyiş seslendirerek, çağrışım yaptırma çabasında. “ Biz bu saçları değirm ende ağartm adık, 27 Mayıs sabahı bembeyaz o ld u b u n la r" derken başını gösteriyor. Oysa bir dö­ nemde sütununda Bayar için “ Ya ce­ nazeye cemaat, ya nikaha ş a h it” di­ ye yazdığı okuyanların belleklerinde. Ka­ dın gazeteci evine döndü ve arşiv albü­ müne baktı. 1963'te birlikte çekilmiş bir fotoğrafları var ve ikisinin de saçları sim­ siyah!

Ertesi gün, ölü evinin bunalımından kurtulmak istercesine kıdemli bir mes­ lektaşına anlatıyor dün gece dinledikle­ rini. 66 yaşındaki gazeteci güldü, “ A t­ masın kerata, Son H avadis’i Mehmet A li Yalçın'a kaptırdığı gece ağardı onun saçları” dedi! Töğbe töğbe yarab- bi, bu da olur mu, ölü evinde gülünür mü hiç?

★ ★ ★

Bahçede ve kapı önündeki görünüm çok anlamlı. Üzerinde (Umurbey Bele­ diyesi) yazan otobüslerle gelen hemşe- rileri, köylerinin yetiştirdiği (en büyük)’ü doğum yerine götürmek amacındalar. Ne ağlayıp döğünme gösterisindeler, ne yüksek sesle konuşuyorlar, ne de

gülü-S

o n

dönem lerde, em ekli maaşı ile İş Bankası

hisse senetleri v e faiz geliri olarak yılda eline

10-15 milyon lira geçiyordu

A

n k a r a

v e Bursa’da yapılacak törenler için

çıkarıldığı uzun yolculuğu tahnit ed ilem ed iği

için çinko tabut için de yapmıştı

yorlar Olü evinde olması gerektiği gibi birbirleriyle fısıltıyla konuşup sigara üs­ tüne sigara yakıyorlar.

★ * * *

Gelenler, gidenler ve kapıda bekleşen gazeteciler. Hükümetin açıkladığı “ Ulu­ sal yas” kararı, Üçüncü Cumhurbaşka­ nı toprağa verilinceye dek sürecek. Rad­ yo ve TV yayınlarını ağırlaştırdı. BayarTn yattığı hastanedeki hekimler tahnit so­ rununa çözüm bulamamaktan dertliler. Başbakan, Üçüncü Cumhurbaşkanının “ devlet tö re n iy ” le uğurlanacağını acı haberi alır almaz aileye bildirdi ama, gö­ müleceği yer konusunda anlaşma sağ­ lanamıyor. “ A sker k e s im i" bu konuda çok duyarlı. Bir bakan, açmaza çare bu­ lunması amacıyla hükümetle aile arasın­ da posta görevi yapıyor. Eve sık-sık ge­ len bakan, alt kat çok kalabalık olduğu

için, yatak odalarının bulunduğu üst kat­ ta görüşüyor N ilü fe r G ü rso y’la eşi “ devlet tö re n i” ni çok onurlandırıcı, fa­ kat aynı zamanda da “ ç e liş k ili” bulu­ yorlar. “ A ta tü rk ve Bayar ayrılmaz bir bütündür. İnönü, Anıtkabir’de olduğu­ na göre, B a ya r’ın da orada olması ge­ rekir diyorlar. Bakan biraz daha gidip ge­ lecek... Aile isteminin yerine getirilme­ si olanaksızlığı kesinlikle vurgulanınca, B aşbakan “ B a y a r'a a n ıt m e za r yaptıracağı” sözünü verecek, kızıyla dam adı da “ B a y a r k ö y ü n e göm ülecek” açıklamasını yapacaklar.

* ★ *

Etimesgut Askeri Havaalanı... Türki­ ye’nin Üçüncü Cumhurbaşkanı, 26 yıl önce elleri arkadan kelepçelenerek ay­ rıldığı afana şimdi cansız ama devletçe selamlanarak indi. Üst düzeydeki subay­ lardan oluşan kıta saygı duruşunda. Uçaktan ilk çıkan kızı, damadı ve torun­ ları gazeteciler Cumhurbaşkanlığı Baş­ yaveri Cevat E rte n 'in helikopter kaza­ sı sonucu öldüğünün doğru olup-

olmadığını sordular. Albay Erten, cena­ zeyi Cumhurbaşkanı adına havaalanın­

da karşılamak üzere istanbul’dart.gelı- yordu. Doğruydu, şehit olmuştu. Üzül­ düklerini söylediler.

★ * *

Karantinada bekleyiş.. TBM M ’de ka­ tafalk... Katafalkın çevresinde onbeşer dakika nöbet tutan büyük üniformalı, kı­ lıç kuşanmış generaller... Hiç kuşku yok ki Türk Ordusu'nun öğünülen subayla­ rı. Fakat adları şimdilik pek bilinmiyor. Oysa yirmi yıl önce 17 Eylül 1966'da Dördüncü Cumhurbaşkanı Cemal Gür- s e l’in başında bu görevi adları sonra çok ünlenen Org.Cemal T ural, Org. R efik Yılmaz, O rg.İrfan Tansel, Org. Refik Tulga, Org. K em alettin Gökakın, Ko­ ram. Celal E yiceoğlu, K org. R efat Ül- genalp, Korg. Haydar Sukan, Korg. M uhsin B atur, Korg. Faruk Gürler, Korg. Eşref Akıncı ve Tuğg. Kenan Evren gibi yüksek rütbeli subaylar yeri­ ne getirmişti. Bugünkülerin de adlarının yirmi yıl sonra herkesçe ezbere söyle­

nemeyeceğini kim bilebilir?

iki gün üstüste Anıtkabir’ in çamlarını yaktılar. Yaşasaydı (kendi yandaşları yapmayacağına göre) sömürücü faşist­ ler olduğunu kabul eder miydi acaba?

Katafalk önünde, Türkçesi cenaze ba­ şında varyasyon da eksik değil. Bir es­ ki başbakan protokolde yeri olduğu hal­ de gerekli sıraya girmedi, avenesiyle geçti. Yetmedi, yandaşları, inandırdıkları bir garibana nutuk bile attırdılar cena­ ze başında. Televizyon naklen yayın ya­ pıyor ya. fırsat bu fırsat.

Maltepe Camii’nde namaz... Harbiye- li'lerin de katıldığı devlet töreniyle Anka­ ra’dan uğurlama ve Umurbey... Tam bir hafta sürdü bu son yolculuğun son tu­ ru. Ve de tam 104 yaşında bir insan, tah­ nit edilmemiş vücuduyla üzeri çinko kap­ lı bir tabut içinde yaptı bu yolculuğu.

★ ★ ★

Tantanadan Bursa da nasibini aldı. Oteller doldu, sıra lojmanlara sığınma­ ya geldi. Otel ve lojmana

sığdırılamayan-mm

Celal BayarTn evi hiç boş kal­ mazdı. İşte son günlerinde üç konuğu ve sol baştaki kızı Ni­ lüfer GürsoyTa. (Üstte)

Durumu iyi değil. Ölüme birkaç gün var. Bunu kendisi de anla­ mış, damadı da biliyor. Nilüfer Gürsoy fotoğraf çekerken ikisi de onun için düşünceliler (yan­ da). (Fotoğraf: Nilüfer Gürsoy)

Tarih 20 Ağustos 1986: Doç.Dr Kortagel Ülgün. Dr. Emin Cengizhan ve hemşire Ayşe Aldemir, BayarTn müdavi sağlık ekibi... Bayar, bu fotoğrafın çekilmesinden birkaç saat sonra ağırlaşacak Ve 104 yıllık bir sayfa da böylece kapanacak

[ t

m

ı m

û ¿ t ,- i

%

lar Bursa'nın gözde yazlıklarındaki ya­ lılarda ağırlanacaklar. "B e y e fe n d i” ya­ ni Süleyman Demirel için en uygun yer, Bursaspor Kulübü Başkanı tekstilci Ca- v it Çağlar'ın Kurşunlu’daki göz kamaş­ tıran yalısı. Cavit Bey 30'unu yeni aş­ mış görünüyor ama, soranlara 40 dola­ yında olduğunu söylüyor. Nazar değme­ sin diyedir belki.

Beyefendiyi almaya gelenlerin, basın toplantısını izlemek için burada bulunan gazeteciler, doğanın ve yalının eşsiz gü­ zelliği karşısında büyülenmiş gibiler. Şa­ ir Naili (Çalışma eski Bakanı Ali Naili Er­ dem) ellerini arkasına kenetlemiş, önü­ ne baka baka yürürken birşeyler mırıl­ danıyor. Gazeteci yanına varınca da, o kendine özgü ses tonu ve vurgulama­ sıyla şöyle diyor: “ İnsan âlem de, ha­ yal e ttiğ i m üddetçe yaşarm ış, biz ha­ yal etm esini b ile bile m e m işiz karde­ ş i m / ’ Öte yandan gene eski bakanlar­ dan İsm et Sezgin, yanına birkaç yeni politikacıyla genç gazetecileri toplamış, bir şeyler anlatıyor. Gazeteciyi görünce koluna yapıştı. “ Gel Allahaşkına benim hangi g örevlerde bu lu nd u ğ u m u sen iyi b ilirs in . B ir say ne o lu r!” Sıraladı gazeteci. “ G ördünüz mü b a kın... Bir küçücük yazlığa sahip olalım diye karı-koca çekm ediğim iz kalm adı. A l­ lah Allah, A llah A llah... Ne işim iz var­ mış p olitikada? Herşeyi bırakıp tica­ ret yapmak varm ış dem ek k i” diyor. Konvoy yola çıkmak üzere. Araçlar arasında üç tane de devasa Amerikan otomobili var. Yahya D em irel, bir mil­ yon lira karşılığında kiralayıp Ankara’dan göndermiş. Cemaat kalabalık olacak, ulaşımda sıkıntı çekilmesin diye. Bu in­ sani davranışı yaparken nezaket ve al­ çakgönüllülüğü de elden bırakmamış. Bayar ailesi üç ay sonra öğrendi bu jesti.

★ ★ *

Köy alanı, mezar başı ayrı bir olay. Partililerin gövde gösterisi, siyasetin ce­ nazeye bile alet edilişi... Bir yanda “ bra- v o ’ Tar, öte yanda “ y u h ’ Mar. Aaaa 27 Mayıs sabahında “ NATO’ya ve CEN- TO 'ya b a ğ lıy ız " diyen tok sesin sahibi de burada. Dua okudu, ön safta yer al­ ma yarışına eski başbakan gibi o da ka­ tıldı.

Türkiye’deki sevilesi siyaset anlayışı... Güneş cayır cayır yakmakta. DP dö­ neminin Bursa Valisi, Emniyet Genel Müdürü T.C. tarihinin en uzun süreli Dı­ şişleri Bakanı, sıcaktan fenalık geçirmek üzere. Yardımına eski karşıtı yeni yan­ daşı DYP İstanbul II Başkanı Yaşar Ke­ çeli yetişti. Aldı bir ağaç altına götürdü (dava arkadaşını) !

Önde konvoy eşliğinde tekbir sesle­ ri, ardında cenaze... Güneş tabut üze­ rindeki çinkoyu parlatınca gözü kama­ şan eski bakan yeni yandaşına sordu: “ T a h n it e d ilm e d i m i? " Edilem e mişti ama böyle yüksek sesle konuşmak yanlıştı. Etraf kalabalık, önlerinde de bir gazeteci vardı. Gerekçesini fısıltıyla ku­ lağına açıkladı.

Eski bakan da ötekinin kulağına bir şeyler fısıldadı. Ama “ Sen nereden bi­ liyo rsu n , aileden m isin ki bir insana yapılacak son hizmetle bu denli yakın­ dan ilg ile n iy o rs u n ? ” yoksa başka bir şey mi söyledi .duyulamadı!

k k k

Şu köşede birkaç köylüden oluşan kü­ çük bir grup var. Aynı, Ümurbey'den Çif- tehavuzlar a gelenler gibi gerçekten üz­ günler. Birisinin elinde bir testi. Öylece durmuş sessizce bekliyorlar, çaktırma­ dan da göz ucuyla abartılı davranışları izliyorlar. Gözlerinin sık sık takıldığı yer de, grayderin kepçesi. TRT kemaremanı oraya çıkmış, son anı ayrıntılarıyla gö­

rüntülemeye çalışıyor.

Köylülerin biraz daha beklemeleri ge­

rekli...

L

Ü

çün cü

1

Cumhurbaşkanı’nın

cenazesini siyasi gösteriye 1

dönüştürdüler

Tabut ilahilerle toprağa konuldu. To­ run adını taşıdığı dedesine son hizmeti­ ni yapıyor. Haydi onun ödevi. Ya yardak­ çılar? İçlerinde birkaçı var ki, izin v e rjl-, se sanki kendileri de girecek mezara. İş ciddiye binecek olsa tam gaz kaçarlar ya, aksi izlenimi verme uğraşındalar.

Haydaa bir ilginç tablo daha. Birkaç kadınla erkek diz çöktüler mezarın ya­ nına. Ellerindeki torbalardan yaklaşık yir­ mi santim çapında naylon poşetler çıkar­ dılar. Hepsi aynı boyda olan torbaların içinde toprak var. Onların da renkleri ay­ nı. Torbaların üzerlerine de aynı renkte flamester kalemle ve aynı kaligrafiyle kent adları yazılmış. 67 ilden gönderilen toprak oluyor yani. Kendileri inanmışlar ya, başkalarını da inandırırız diye düşün­ müşler demek ki.

Ve bu da gene “ Hep o p a rtllile r” in marifeti,

Mezarın başı biraz ferahlar gibi oldu. Köylüler yerlerinden kalkıp geldiler, ön­ ce heceleyerek “ Üçüncü (Cumhurbaş­ kanı) Celal B ayar” yazan tabelayı oku­ dular. Sonra da dua ederek testideki suyla toprağı sulamaya başladılar.

İzmir'in Ödemiş ilçesi'ne. bağlı Mur- sallı köyündendiler. Ataları İsmail Efe, Milli Mücadele döneminde Galip Hoca (Celal Bayar)’ la işbirliği yapmıştı. Köy kahvesinin kapısındaki bir söyleşide, su­ suzluktan kıvrandıklarını günün Cum- hurbaşkanı'na duyurma kararı almışlar­ dı. Yol parasını aralarında denkleştirdi­ ler, seçtikleri bir heyeti Ankara'ya sal­ dılar. İsmail E fe’nin arkadaşı Reisicum­ hur, taa Çankaya Köşkü’nde kabul etti kendilerini. Böyleyken böyle dediler, dertlerini anlattılar.

Cumhurbaşkanı, küçücük bir çeşme de olsa, içinde bulunulan dönemde DSİ'nin bütçesinden pay aylam ayaca­ ğını biliyordu. Tarım Bakanı Nedim Ök- m e n 'i telefonla aradı, “ B enim Afgan tazısını Orman ç iftliğ i'n d e n aldırın, satın. Parasını da DSÎ'ne v e rin . Mur- sallı K öyü'ne bir çeşme yap tırsın la r."

dedi. ,

Tazıyı yirmi bin lifaya çiftlik satın al­ dı. Çeşme yapılmaya başlandı. Ve 27 Mayıs oldu ve de Türkiye’nin Üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar, "K iş is e l ç ık a r s a ğ la m a k a m a c ıy la n ü fu z k u lla n d ığ ı” iddiasıyla, Yassıada'daki Yüksek Adalet Divanı'nda (Köpek Dava­ s ın d a yargılandı, sonucunda da aklan­ dı.

Köylülerin Bursa’nın Gemlik İlçesi’ne bağlı Umurbey’e, İzmir’in Ödemiş ilçe- s i’ni Mursallı Köyü’nden testi içinde ge­ tirip BayarTn mezarı üzerine döktükleri su, o çeşmeden doldurulmuştu!

YARIN

TANIYANLARIN GÖZÜNDE BAYAR

Taha Toros Arşivi