Perimenopozal dönemde kontrasepsiyon

180

Derleme

1) _{Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi, Aile Hekimli¤i Uzman›, Uz. Dr., ‹stanbul} 2) _{Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi, Aile Hekimli¤i Uzman›, Doç. Dr., ‹stanbul}

K

ön-cesi 2-6 y›l ve sonras›ndaki bir y›ll›k süreçte va-zomotor semptomlar, düzensiz kanamalar, anovulatuvar sikluslar ve duygu-durum bozukluklar› ile seyreder.1

K›rkl› yafllarla birlikte gebe kalma oran› giderek aza-l›r, ancak say›ca az da olsa perimenopozal dönemde de gebe kal›nabilir.2 _{Türkiye Nüfus Sa¤l›k} Araflt›rmas›-2008 (TNSA-Araflt›rmas›-2008) sonuçlar›na göre; [40-44] yafllar›nda olan do¤urganl›k h›z›, [45-49] yafl aras›nda ‰1’e

düfl-mektedir.3 _{Görüldü¤ü gibi yafl ilerledikçe do¤urganl›k} azalmakta ancak do¤um kontrolü ihtiyac› s›f›rlanmamak-tad›r.3

‹leri yafllarda gerçekleflen gebelik ve do¤um kad›n, do¤acak çocuk ve toplum aç›s›ndan ciddi fiziksel, psiko-lojik, sosyolojik ve ekonomik riskler tafl›r. 40 yafl ve üze-ri kad›nlarda 20-25 yafl grubu ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda ma-ternal mortalite 10 ve perinatal mortalite 3 kat artmakta, 40-44 yafllar› aras›nda ise maternal mortalite genç gruba göre dört kat artmaktad›r.1-4

Bu nedenle, sa¤l›k personeli

Derleme | Review Türk Aile Hek Derg 2010; 14(4): 180-182

doi:10.2399/tahd.10.180

Perimenopozal dönemde kontrasepsiyon

Contraception during the perimenopausal period

Ifl›k Gönenç1_{, E. Zeynep Tuzcular Vural}2

Özet

Kad›n hayat›n›n önemli, do¤al bir yaflam evresini oluflturan peri-menopozal dönem, vazomotor semptomlar, düzensiz kanamalar, anovulatuvar sikluslar ve duygu-durum bozukluklar› ile seyreden bir süreçtir. K›rkl› yafllarla birlikte gebe kalma oran› giderek azal-makla beraber, Türkiye Nüfus Sa¤l›k Araflt›rmas›-2008 (TNSA-2008) ülkemizde [40-44] ve [45-49] yafl aras› kad›nlarda do¤um kontrolü ihtiyac›n›n sürdü¤ünü göstermifltir. ‹leri yafllardaki gebe-liklerde, annede ve çocukta do¤um öncesi ve sonras›nda ölümler çok daha s›kt›r. Bu gebelikler, toplum aç›s›ndan da ciddi fiziksel, psikolojik, sosyolojik ve ekonomik riskler tafl›r. Derlememizde pe-rimenopozal dönemin fizyopatolojik de¤ifliklikleri, ihtiyaçlar›, sa¤-l›k riskleri çerçevesinde kullan›labilecek do¤um kontrol yöntemleri güncel literatür ›fl›¤›nda gözden geçirilmifltir.

Anahtar sözcükler:Perimenopozal dönem, kontrasepsiyon, aile planlamas›.

Summary

The perimenopausal period constituting an important and natural stage of women’s life, characterized by vasomotor symptoms, irreg-ular bleeding, anovulatory cycles and mood disorders. Although the conception rate gradually decreases as the women encounter their 40s, according to the results of Turkey Demographic Health Survey-2008 (TDHS-Survey-2008) there is an ongoing need for contraception in women between the ages of [40-44] and [45-49] years in our coun-try. Advanced age pregnancies and births carry serious physical, psy-chological, sociological and economic risks in terms of community, as well as risk of serious increase in maternal mortality and perina-tal morperina-tality. In this paper contraceptive methods are reviewed in the light of contemporary literature by taking physiopathological changes, needs, health risks of women in the perimenopausal peri-od into consideration.

Key words:Perimenopausal period, contraception, family plan-ning.

2010 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli¤i Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD)'a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Yay›nc›l›k taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 2010 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, Istanbul.

Derleme

Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi | Turkish Journal of Family Practice | Cilt 14 | Say› 4 | 2010 181

bu dönemdeki kad›nlar›n do¤um kontrolü ihtiyac›n› önemsemelidir.

Kad›nlar›n 40’l› yafllarda jinekolojik sorunlar›n›n yan› s›ra, kronik ve sistemik hastal›klar aç›s›ndan risk alt›nda bulunduklar› ve olas› bir gebeli¤in ek riskler oluflturaca-¤› unutulmamal›d›r. Do¤um kontrolü yöntemi seçiminin sosyo-kültürel, demografik, etnik ve dini faktörlerden et-kilendi¤i de unutmamak gerekir.

Do¤um kontrol yöntemi seçilirken yafla ba¤l› sistemik risklerin yan› s›ra kad›n›n perimenopozal adet döngüsü-nün, cinsel yaflam›n›n özellikleri, cinsel yolla bulaflan has-tal›k riski, sigara içip içmedi¤i, önceki do¤um kontrolü deneyimleri mutlaka sorgulanmal›d›r.1,5

TNSA-2008 verilerine göre ülkemizde [40-44] yafl grubundaki kad›nlar›n %46’s› modern, %32.6’s› gele-neksel bir yöntemle korunmaktad›r. [45-49] yafl grubun-daki kad›nlar›n ise %58.9’u modern ya da geleneksel bir yöntem ile korunduklar›n› bildirmifllerdir.3_{Bu rakamlar,} üreme ça¤›n›n sonlar›na gelen kad›n›n do¤um kontrolü-ne ihtiyaç duydu¤unu kan›tlamaktad›r.

Perimenopozal dönemde over folikül say›s›ndaki azalma ve niteli¤indeki bozulmaya ba¤l› kanama düzen-sizlikleri ve östrojen seviyelerindeki düflüflün neden oldu-¤u vazomotor semptomlar görülür.5,6

Perimenopozal dönemde oligomenoreik kad›nlar›n sadece %35'inde ovülasyon görülür.1

Perimenopozal dönemde hormonal kontraseptif kul-lan›m›, düzensiz kanamalar›n önlenmesi, vazomotor semptomlar›n azalt›lmas›, kolorektal kanser, over, endo-metriyum kanserlerinden korunma, premenstrüel yak›n-malar›n kontrolü, pelvik enflamasyon gibi jinekolojik hastal›klar› azalt›lmas›, osteoporozun önlenmesi aç›s›n-dan da yarar sa¤lar.1,7,8

Bu dönemde, kombine oral kontraseptifler (KOK) iyi bir seçenek olabilir. KOK’ler kad›nlar›n %65 ila %100’ünde vazomotor semptomlar› belirgin olarak azal-t›r, ço¤u kez, depresyon ve uyku bozukluklar›nda da iyi-leflme sa¤lar.7

Hormonal yöntemlerin kullan›m› ileri yafl, sigara kul-lan›m›, obezite, hipertansiyon ve diyabet gibi risk faktör-lerinden etkilenir. Östrojen kullan›m› sak›ncal› oldu¤u

durumlarda, menstruel düzensizlik ve amenore riski göz önüne al›narak, yaln›z progestin içeren mini-haplar, deri alt› implantlar›, 3 ayda bir parenteral uygulanan kontra-septifler kullan›labilir.1,2

Kontraseptif etkinlik aç›s›ndan yaln›z progestin içe-ren mini-haplar 40 yafl üzeri kad›nlarda gençlere nazaran daha baflar›l›d›r.9

Bariyer metotlar› 35 yafl üzerinde, genç kad›nlara k›-yasla 2 kat daha etkili bulunmufltur.10

Cinsel aktivitenin seyrekleflti¤i, do¤urganl›¤›n azald›-¤› perimenopozal dönemde, kad›nlar sadece cinsel iliflki-ye ba¤l› bir yöntemi tercih edebilirler.1,10

Kontraseptif etkinin yan› s›ra bariyer yöntemleri cin-sel yolla bulaflan hastal›klardan korurken, lubrikanl› kon-domlar ve bariyer yöntemleriyle birlikte kullan›lan sper-misidler bu dönemde s›k karfl›lafl›lan vajina kurulu¤unun giderilmesine de yard›mc› olur.1,10

Dan›flmanl›k verirken eflin kondom kullanma iste¤i ve ileri yafl erkeklerde rastlanabilecek erektil disfonksiyon varl›¤› sorgulanmal›d›r.

Geri dönüflümsüz yöntemler olan kad›nda tüp ligas-yonu, erkekte vazektomi öncesinde bilinçli bir kabulün oluflmas› için dan›flmanl›¤›n çok önemli bir yeri vard›r.

Ülkemizde cerrahi sterilizasyon; 35 yafl›ndan sonra R‹A, kondom ve kombine haplar›n ard›ndan dördüncü s›kl›kla tercih edilmektedir. Cerrahi riskler ve maliyet göz önüne al›narak do¤urganl›¤›n›n bitmesine birkaç y›l kalan bu grupta cerrahi seçenek, ancak baflka yöntemle-rin kullan›lmas›nda engel varsa tercih edilmelidir.1-3

‹leri yafl kad›nlar›n kontraseptif metot seçimleriyle il-gili bir tak›m s›n›rlamalar yaflamalar› çiftlerin do¤al aile planlamas› yöntemlerine yönelmelerine neden olabil-mektedir.

Bu yöntemler kad›n›n kendi vücudunu ve fizyolojisi-ni iyi tan›mas›n› gerektirir. Bu dönemde bozulmufl olan hormonal denge, servikal mukus, bazal vücut ›s›s› gibi parametrelerin izlenmesini zorlaflt›r›r.

Do¤urganl›¤›n ve cinsel aktivitenin azalm›fl oldu¤u varsay›lan bu yafllarda, s›f›r maliyetli ve yan etkisiz bu yöntemlerin kullan›m› bazen hekimler taraf›ndan da

Gönenç I, Tuzcular Vural EZ |Perimenopozal dönemde kontrasepsiyon

182

Derleme

önerilmektedir; ancak bu dönemde yaflanacak istenme-yen bir gebeli¤in ve gebelik sonland›r›m›n›n yarataca¤› fiziksel ve ruhsal travma göz ard› edilmeden çiftlerin mo-dern yöntemleri kullanmalar› desteklenmelidir.1,2

Son y›llarda kullan›ma giren vajinal halka ve transder-mal kontraseptiflerin perimenopozal dönemde kullan›m› ile ilgili çal›flmalara ihtiyaç vard›r. Ancak ülkemizde de bir süredir kullan›lan ve klinik deneyimimizin oldu¤u hormon salg›layan rahim içi sistem ve implant gibi yön-temler östrojen içermemeleri ve çok etkin olmalar› nede-niyle tercih edilebilirler.

Ülkemizde rahim içi araçlar her zaman en popüler modern yöntemler aras›ndad›r. Hastan›n enfeksiyon ris-ki ve kanama düzeni sorgulanarak uzun süreli kontrasep-siyon istenildi¤inde uygulanabilirler.2,3,5,11

Perimenopozal dönemde kontrasepsiyon kullan›m› çeflitli yarar ve riskleri beraberinde getirir. Ancak kontra-sepsiyon kullanan kad›nlar›n izleme amac›yla bir sa¤l›k kurulufluna sürekli ve düzenli baflvurmalar› sa¤lanabilir, böylece oluflabilecek jinekolojik ve genel sa¤l›k problem-leri erken dönemde yakalanabilir ve gerekli tedaviproblem-leri ya-p›labilir.1,5

Kad›n sa¤l›¤›n› korumak her hekimin görevidir. Son adet tarihinden itibaren bir y›l dolana kadar kontrasepsi-yon ihtiyac›n›n devam etti¤i unutulmamal› ve her hekim perimenopozal dönemdeki hastas›na kontrasepsiyon kul-lan›m› veya ihtiyac›n› sormal›d›r.

Kaynaklar

1. Hac›alio¤lu N. Perimenopozal kontrasepsiyon. Atatürk Üniversitesi Hem-flirelik Yüksekokulu Dergisi 2001; 4: 63-7.

2. ‹nal M, Y›ld›r›m Y, Ertopcu K, Özelmas I, T›nar fi. Aile planlamas› bölümü'ne 2001-2005 y›llar› aras›nda baflvuran perimenopozal kad›nlar taraf›ndan kullan›lan kontraseptif yöntemler. ADÜ T›p Fakültesi Dergisi 2006; 7: 13-6.

3. Akadl› Ergöçmen B, Yi¤it E, Tunçkanat FH. Aile planlamas›. Türkiye Nüfus Sa¤l›k Araflt›rmas› (TNSA) 2008’ de Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Ankara, Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Bas›mevi, 2009; 75-94.

4. Szarewski A, Guillebaud J. Contraception at special times. Contraception: A Users Handbook, 12. bölüm Bungays, Suffolk, Oxford University Press, 1994; 188-98.

5. Kailas NA, Sifakis S, Koumantakis E. Contraception during peri-menopause. Eur J Contracept Reprod Health Care 2005; 10: 19-25. 6. Hassa H, fienses T. Contraception in perimenopausal period. Türkiye

Klinikleri J Surg Med Sci 2006; 2: 56-62.

7. Kaunitz AM. Oral contraceptive use in perimenopause. Am J Obstet Gynecol 2001; 185: S32-37.

8. Burkman RT, Kaunitz AM, Collins JA, Taylor MB, Wysocki SJ. Transitional Management: The Use of Oral Contraceptives in Perimenopause http://www.obgyn.net/femalepatient/femalepatient.asp? page=kaunitz-etal_tfp adresinden 20 Eylül 2010 tarihinde ulafl›ld›. 9. Tuzcular Vural EZ, Gönenç I. Sadece progesteron içeren haplar. Türkiye

Klinikleri J Surg Med Sci 2006; 2: 10-6.

10. Blaney CL. Contraceptive Update: Contraceptive Needs after Age 40. Network1997; 18(1) http://www.fhi.org/en/rh/pubs/network/v18_1/ nw181ch1.htm adresinden 20 Eylül 2010 tarihinde ulafl›ld›.

11. Haines CJ, Lüdicke F. Contraception in the perimenopause. First Consensus Meeting on Menopause in the East Asian Region. http://www.gfmer.ch/Books/bookmp/52.htm adresinden 20 Eylül 2010 tarihinde ulafl›ld›.

Gelifl tarihi: 21.09.2010 Kabul tarihi: 18.10.2010

Çıkar çakıflması:

Çıkar çakıflması bildirilmemifltir.

‹letiflim adresi:

Uzm. Dr. Ifl›k Gönenç Ba¤dat Cad. Beyaz Akasya Sok. No:2 D:3 Caddebostan Kad›köy ‹stanbul GSM: (0532) 485 05 85 e-posta: gonenc68@yahoo.com