Finlandiya Halk Kütüphaneleri

(1)

Hakemsiz Yazılar

_{J_______________}

Freelance Articles

Finlandiya Halk Kütüphaneleri

*

Sekine Karakaş

Öz

Gerek ekonomik ve toplumsal, gerek demokratik açıdan en gelişmiş ülkelerden biri olan Finlandiya’da halk kütüphanelerinin durumu nedir, işlevleri nelerdir,

ulusaleğitim sistemiiçerisindekiyerleri nedir? Buyazımızda bu gibi konulara

değinerek Finlandiya halk kütüphanelerinitanıtmayı amaçladık.

20.yüzyıl, Finlandiya halk kütüphaneleri için gerçekten önemli bir atılım süreci dir. Avrupa'nın kuzeyindekibukütüphaneler,geridebıraktığımız zaman içerisin de mütevazı bilgi merkezlerinden, İskandinav ülkelerindeki komşuları arasında ve hattaAmerika BirleşikDevletleridahilolmak üzere tüm dünyadaki kütüpha neler arasında en iyilerden sayılabilecekduruma gelmiştir. Kütüphanelerin çöğu

yoğun biçimde kullanılmakta, en önemlisi insanlar kütüphanelerikendi evlerinin

oturmaodalarıolarakdüşünmekte, bu nedenle de kütüphaneziyaretleri çok do

ğal ve yaşamın ayrılmaz bir parçası olarakgörülmektedir. Ünlü Finli sosyolog Eric Allardt'a göreinsanların . ihtiy açlan sahipolma, sevme ve var olma

boyutla-nnda sınıflandınlabilir. Kişinin kendini geliştirme ihtiyacını karşılayankurumlar olarak kütüphaneler var olma sınıfında sayılır. Finlandiya'da yaşayanlar, kütüp

haneleriboş zamanlan değerlendirmehatta eğlence merkezleri olmasmınyanın

da, var olmanın önemli öğelerinden biri olarakda değerlendirmektedir. Ülkenin

başkenti Helsinki'ninbu konuda başı çektiği söylenebilir. Helsinki, Avrupa'da gerekkentsel gelişim, gerekse diğer yönlerden uluslararası rekabetalanındaet

kin ve başanlıbir başkent olma yolundadır. Aynı zamanda Avrupa bilgi toplumu-nun liderlerindenbiri olmaya aday, verilen hizmetlerin çeşitliliği vekalitesi, be lediye hizmetlerinin verimliliği, şehrin ve orada yaşayan herkesin bilgi vebece

risinin geliştirilmesi yanında Internet demokrasisinin işlemesini sağlama

açısm-* Prof. Dr. Sekine Karakaş, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya kültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Başkanı'dır. E-posta: skarakas@humanity.ankara.edu.tr

(2)

dan da önde gelen merkezlerden biridir.Bilgi ve beceri edinmenin giderek önem

kazanması, şehrin gelişme stratejisindeöğrenmeyibirinci sıraya almasına neden oldu.Aşağıdaki şemada da görüldüğü gibi Helsinki, kütüphanelerin yoğun oldu

ğu bir merkezdir. Ulusal Elektronik Kütüphane (Fin E-lib), halk kütüphaneleri

için lisanshizmeti desağlamaktadır. Ulusal DepolamaKütüphanesi, araştırma ve halkkütüphanelerinin materyalini bünyesinde barındırmaktadır.

FİNLANDİYA KÜTÜPHANE AĞI Belediye kütüphaneleri- Halk Kütüphaneleri

(Alan .dışında 43C)

Halk kütüphaneleri için merkez kütüphane(Helsinki

Şehir Kütüphanesi) Finlandiya Görme özürlüler Kütüphanesi (Devlet kütüphanesi) Politeknlkier,eğitim enstitüleri veokullardaki kütüphaneler

MilliKütüphane (Helsinki

Üniversitesi Kütüphanesi)

özel kütüphaneler

FİNLANDİYA KÜTÜPHANE AĞI

Belediyekütüphaneleri (Alan hariç 18)’ Üniversite kütüphaneleri Araştırma enstitüleri kütüphaneleri Ulusal depolama kütüphanesi (Kuopio'dakldevlet kütüphanesi )

Şema 1: Finlandiya Kütüphane Ağı

Finlandiya’daki ilk ödünç verme kütüphanesi 1794’de hakimlik stajı yapan

Olof Langenstein tarafından kurulan WasaLase-Bibliothek idi. 1809’a kadar İs

veç Krallığı’nmbirparçası olan Finlandiya,bu tarihteRusİmparatorluğu’na bağ

lı bir dükalıkhaline gelen, ancak 1917’den beri bağımsız bircumhuriyet olarak yönetilen bir ülkedir. Halk eğitimi düşüncesi 19. yüzyılın ortalarındaulusal uya

nışla şekillenmeye başladı ve birkaç on yıl sonra Anglo Amerikan ideali olan

“herkesin serbestçe, ücretsiz olarak yararlanabileceği halk kütüphaneleri” toplumsal düşüncenin hedefini oluşturmaya başladı.İlk semt kütüphanelerini ku ranlar öğrenciler, öğretmenler, papazlarve diğer halktan kişiler idi. 1875’de ül

kede 300 halkkütüphanesi varken, otuz yıl sonra bu sayı 1500'eçıktı. O tarihte

çeşitlidemekler tarafındanyürütülen 1000 kütüphane daha faaliyet gösteriyordu.

Kuzey ülkeleri arasında halk kütüphanesi amaçlanarak yaptırılan ilk kütüphane

binası, 1881 yılında Helsinki’de hizmete girdi. Fin Kütüphane Demeği ise 1910’da kuruldu.Halk kütüphaneleri için yasal düzenlemelerin 1921 yılında baş ladığı Finlandiya’da ilk kütüphane yasası 1928’de hazırlandı. Bu yasa ve diğer yönetmelikler Fin vatandaşları arasında edebi ve kültürel yönden kendini geliş

(3)

cerilerini de geliştirmek isteyen herkese eşit olanaklar sunma ilkesine dayanan

halkkütüphanelerinin hızlıbir atılım yapmalarına olanak sağladı. Ayrıca başlan

gıçtan itibaren söz konusu yasalar gereğince ülkenin tümünde yüksekstandartlar

da kütüphaneve bilgi hizmeti verilmesi, devlet yardımı vehükümet desteği,bü-tün hizmetlerin ücretsiz olması, diğer kütüphanelerleişbirliği içinde çalışılması, kütüphane personelindearanacak niteliklerdetitiz davranılması, yeterlidermeve

bina, yapı ve donanımının sağlanması gibi yaşamsal ilkelerin bugün de geçerli olduğunu vurgulamak gerekir.

Bilgiye ve bilgiye erişim sağlayan merkezler olarak kütüphanelere büyük önemverilenFinlandiya’da her düzeyde kütüphane ve bilgi merkezi çalışanının

eğitimi de düzenli biçimde gözden geçirilmekte ve çağın gereklerine uydurul

maktadır. Finlandiya’da kütüphanecilik eğitimi üç üniversitede verilmektedir.

Bunlar; Oulu,Tampere ve Turkuüniversiteleridir. Lisedüzeyindeverilenkütüp

hanecilik eğitimini alan kişiler kütüphanelerde kütüphane teknisyeni olarak gö rev yapmaktadır. Kütüphanelerde çalışan personelin hizmetiçi eğitimi ile ilgili

programlan belediyeler, Eğitim Bakanlığı ve Finlandiya Kütüphane Demeği ta rafından düzenlenmektedir.

Şema 2: Eğitim Sistemi

(4)

raklı toplumlanndan biridir'. OECD tarafından yürütülen uluslararası bir araştır

maya göre, Finlandiya gençliği OECD ülkeleriarasındaenyüksek okuma oranı na sahip kesimi oluşturmaktadır. Bu sonucun şerefi yukarıdaki şemada görülen Finlandiya eğitimsistemine aitolsa da,okul-kütüphaneişbirliğive kütüphanenin

vatandaşlarda okuma isteği uyandırmadaki başarısı, eylemin şekillendirilmesin de kütüphanelerin rolünü açıkça ortaya koymaktadır. Kütüphaneler kendilerine

verilen görevi yerine getirmek içinplanlıve sistemli davranmaktadırlar. Örneğin

Helsinki Şehir Kütüphanesinin anateması çocuklar ve gençler içinokuma pro

mosyonu olarakbenimsenmiştir. Bu kütüphanenin hedefi, uluslararası alanda ta

nınmak ve birinci sınıf hizmetvererek haklı birüne kavuşmaktır.Onlara göre ge lişmeye açık olmak ve kurumun, hatta şehrin dışına taşarak sürekli araştırmak

olarak saptanmıştır. Özellikle kitap fuarlarına aktifolarakkatılan kütüphaneler, örneğin ÇağdaşFin Yazarları Antolojisi vb. hazırlayarakInternet kanalıyla kulla nıcılarınahizmet sunmaktadır.

Bilginin serbestçe akışına olan talep 1980’lerden beri programdaki yerini ko

rumakla birlikte, 1990’larınsonlarına doğru Finlandiya’daki kütüphanelerleilgi

li yasada da açıkça belirtildiği üzere, bilgi ya da bilgi araçları okuryazarlığının

sonderece gereklibir vatandaşlık becerisi olarak ortaya çıkmasıylaağırlık kazan

dı. Yukarıda değinildiği gibi ülkenin kültür politikası içerisinde kütüphanelere ke

sin bir görev yüklenmekte, “Halk kütüphanesi sistemi, ülkedeki tüm nüfusun yüksekdüzeydebirzihinselgelişme özlemini destekleyecekulusal eğitim ve kül tür hizmetinin sağlanmasındaki temel unsurdur” denilmektedir. Bu ülkedeEğitim Bakanlığı bünyesindeki Kültür, Sporve Gençlik Politikaları Bölümü ulusal ko misyonlarından biri, kütüphanelervebilgi merkezlerini yine ulusal düzeyde kal

kındırmak, tanıtmakamacıyla kurulmuştur.

(5)

Bakanlık halk kütüphaneleri politikalarının ana hatlarının oluşturulması, kü

tüphaneyasalarınınhazırlanması ve değişiklik önerilerinin sunulması,ulusal kü

tüphane bütçesitaslaklarının yapılmasıgibikonulardaönderlik etmektedir.Eği tim Bakanlığıaynı zamanda kütüphanelerin özel amaçlan içinisteğe bağlı para yardımları yapmakta, ulusal kütüphane istatistiklerini derlemekte, kütüphaneve

bilgi hizmetlerini yurt düzeyindedeğerlendirmektedir. Bütün bunların yanında

beş ildeki devlet bürolan fikirleri ve raporlan toplayan, bölgesel olarak kütüpha ne istatistiklerinibir araya getiren, kütüphaneve bilgi merkezleri hizmetlerini ge liştirip değerlendiren kütüphane uzmanlannı istihdam etmektedir.

FİNLANDİYAKÜTÜPHANEİSTATİSTİKLERİ 2003

BELEDİYELER 430 NÜFUS 5.180.038 KÜTÜPHANELER 968 429 - BÜYÜK KÜTÜPHANELER -ŞUBEKÜTÜPHANELERİ 458 - KURUM KÜTÜPHANELERİ 81 GEZİCİKÜTÜPHANELER 191 4.230

OdUn

Ç

"ve

RME

(Y'IL

d

A)

... ....

. ...

_108.405.719

ÖDÜNÇVERME (KİŞİ SAYISI) 20.93

ZİYARET SAYISI (YILDA) 65.906.448 ZİYARETÇİ SAYISI (NÜFUS) 12,72

DERMEDEKİ' TOPLAMMATERYAL SAYISI 40.972.605

KİTAPLAR 37.585.883

^İĞERBİkGİSAYNASLARL®-^^ _3^8&722 ^^

SATIN ALMA,TOPLAM 1.890.317

KİTAPLAR 1.620.092 DİĞER KAYNAKLAR 270.225 GAZETELER 10.351 SÜRELİ YAYINLAR 88.008 ALIŞAN KİŞİ(YILDA) 45,12

HARCAMALAR (NUFUSA ORANLA)

(6)

Yerel yönetimler yeni kütüphanelerininşasında, kütüphanelerin yenidenyapı

landırılmasında ya da gezici kütüphanelerin satın alınmasında yapılan harcama

lar yanında, kütüphane ve bilgimerkezlerininişletim ve hizmet giderleri için de

yasaleyaletyardımı almaktadırlar. Halk kütüphaneleri merkez kütüphanesi, şe

hir kütüphaneleri, Çok Kültürlü Kütüphaneve Nordic SamiGezici Kütüphane

sine özel hizmetleriçin ayrıca para yardımıyapılmaktadır. Helsinki Üniversite Kütüphanesi, Finlandiya’nın ulusal kütüphanesidir. Araştırmave üniversite

kü-tüphaneleri,özel kütüphaneler, eğitim kuramlarına ait kütüphaneler vebelediye

lerebağlı kütüphaneler her düzeyde işbirliği yaparak ulusal birhizmetağı oluş

turmaktadırlar.Finlandiya’da bütün vatandaşlar için kapsamlı bilgi hizmeti veren

sanal kütüphaneve ağ portallarının sayıları da giderek artmaktadır. UlusalElekt ronik Kütüphane (Fin E-lib) halk kütüphanelerine lisans veren bir kuraluş-

tur.Ulusal DepolamaKütüphanesi araştırma kütüphaneleri ve halk kütüphaneleri ile bağlantılı çalışmakta ve görme özürlüler kütüphanesi gibi özel statü ile yöne tilmektedir.

1995 yılında Finlandiya’da resmi enformasyonstratejisininana hatları çizil miştir. Eğitim Bakanlığıtarafından benimsenen iki politik strateji“Eğitim, Öğre

tim, Araştırma Stratejisi ile “Kültüre Dayalı Topluma Doğru” şeklinde belirlen miştir. “Bilgi Evi Projesi”, kültüralanındaki özel projelerdenbiridir. Bu proje ön

ce Kütüphane Demeği, sonra da Halk Kütüphaneleri Merkez Kütüphanesi tara fından yönetildi.Başlangıçta halk kütüphaneleri için araştırma araçları geliştirip, değerlendirmek ve kütüphanelerin Internet girişimlerini koordine etmek üzere önce üç, sonradadört koordinatör görevlendirildi. Bu koordinatörlerin kurduğu PULSE(Public Libraries Enterpage)kütüphaneciler arasındayoğun bilgi alışve rişinisağlamaktadır.

Eğitim Bakanlığı 1996’da hazırladığıdört yıllıkgeliştirme programına yüklü birbütçe ayırdı. Bu bütçe ağprojeleri, şehir kütüphaneleri bölgesel ağ uzmanla

rının istihdamı, ağ bağlantıları ile teknik altyapınınoluşturulması ve kütüphane

çalışanlarının eğitimiiçin ayrılmıştı. İki binden az sayıda kişinin bulunduğu

yer-leşkeler, yazılım ve donanım satınalmak üzere bu projeden yararlandılar. Projey le Finlandiya kütüphaneleridört yıl içinde Internet’ebağlanmış veaynı zamanda

web üzerinde ücretsiz kullanılabilecek katalogları hizmete sundular. Bunların %50’den fazlasıortak bilgisayar sistemleri ile yerel ya dabölgesel ağlaradahil

olmuş web siteleri, ortak kütüphane kartları kullanmaya ve kütüphanelerarası

ödünç vermedeortak kuralları uygulamaya başlamışlardır.

Fin Kütüphaneleri için işbirliği her zamanönemini korumuştur. Finlandiya’da

yerleşkeler göreceliolarak küçük vekurallarabağlı olduğundan en yararlı ve ge

rekli çalışma yöntemlerinin uygulanmasına özen gösterilmiştir. 1990’larda yerel ekonomidekikriz dönemi ve halkkütüphanelerindeki hızlı bilgisayarlaşma, ye

rel ve bölgeselkaynakların havuzlarda toplanmasıgibifarklı yollarla kullanılma

(7)

yapılan bir araştırmada tüm nüfusun %80’inin kütüphane kaynaklarını düzenli

olarak kullandığıortayaçıktı. 1997’deKültürel Endüstri Komitesi Raporu’na gö

re 2001 ’de Kültür Bakanlığı, 2003 yılıitibarı ile eğitim ve kültür alanında politi kalar oluşturupgeliştirmek üzere çeşitli çalışma gruplan belirledi. Halkkütüpha neleri yılda 1,5 milyon Amerikandolan tutanndabir projeyle kullanıcı tarafın dan kolay yararlanılabilen hizmetler geliştirmeye koyuldular. Bu kütüphaneler gerçekte bağlantı kütüphanelerioluşturarak ve 1995’tenberi kullanılan yerelve bölgesel hatlarlametadata vekültürelmateryalkümeleri oluşturarakhizmetige liştirdiler. Bugün, Finlandiya’da kültürün diğersektörlerindeki ortaklarla işbirli

ği halinde bölgesel portallar oluşturma ve sanal kütüphaneler kurma, bağlantı kü tüphanelerini büyütmenin yanında web’de çok daha geniş ilgi alanlarınahitap

eden alanlar hazırlanmaktadır. Kütüphaneler bilgi alanlarını yerel ve bölgesel

müzeler,arşivler ve diğer kültürel kuruluşlarlagenişleterekelektronik hizmetle

rini çeşitlendirmeye çalışmaktadırlar. Diğer eğilimler arasında eğitimkurumlan

ile yapılanişbirliği, öğrencileri yaşamın her alanında bilgilendirmek, kurum içi

ve kurum dışı hizmetiyaşamboyu öğrenmenin bir parçası olarak vatandaşların

ayağına götürmek sayılabilir.Bütün bu süregelenvesonuçlanan projelerin tekbir ortak noktası bulunmaktadır. Bunlar; halk kütüphanelerinin rolünün, enformas

yon, bilgive kültürel deneyimlere yönelik nitelikliportallar olarakbelirlenmesi ne yardımcıolmaktadır. Eğitim Bakanlığı tarafından 1999 yılındagörevlendiri

lenKütüphanePolitikasıKomitesi, enformasyon toplumundan kaynaklanan güç

lüklerisaptamak ve busorunlara acil çözümler bulmaküzere çalışmaya başladı. Sonuçta Finlandiya Kütüphane Politikası Programı 2001 ’deKütüphane Etkinlik

leri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlandı. 2001-1004 yıllarını kapsayan Fin

landiya KütüphanePolitikası Programı’nda hedef şöyle tanımlanmıştır: “Finlan

diyatoplumunda halk kütüphanesi kolayerişilebilen, insanlarınrahatlıklaziyaret

edebileceği, etkin ve faal bir kurumdur. Ayrıca;

• Herkese açıktır ve demokrasinin güçlenmesineyardımcıdır, • Kültürel mirasın koruyucusudur ve çok kültürlülüğehizmet eder, • Toplum ruhunu oluşturmaya ve yükseltmeye yardımcıolur,

• Farklı bilgi kaynaklarını seçip düzenleyerek belge dermelerinedeğer katar, • Her yaştaki öğrenme meraklısınadestek olan biröğrenim çevresidir, • Her türokuryazarlığı destekler,

• Yetkin profesyonellertopluluğu için güzelbir çalışma ortamıdır,

• Kendi koleksiyonlarını ve hizmetlerini yerel olarakyayarak partnerleri ile ağ

ilişkisi kurar,

• Koleksiyonları ve hizmetleri ağlar ileerişilebilir,

(8)

Kaynakça

Nordic Public Libraries: The Nordic cultural sphere and its public libraries. (2002). Ed. Jens Thor- hauge. Nyhavn: The Danish National Library Authority.

Finnish public libraries in the 20th century. (2001). Ed: Ilkka Makinen. Tampere: Tampere Univer sity.