Ankara Kavakl
ı
dere-Çankaya Do
ğ
al Sit Alan
ı
nda Geçmi
ş
ten
Günümüze Gelen A
ğ
aç Türleri Üzerinde Bir Ara
ş
tı
rma*
Dicle OĞUZ° Renan ATATURAY ERDOĞAN 2 Geliş Tarihi: 28.01.2002
Özet: Başkent Ankara'da, Cumhuriyet ile birlikte başlayan imar çalışmaları sonucunda bir açık ve yeşil alan sistemi oluşturulmaya başlanmıştır. Bu sistemin en önemli bölümlerinden biri de araştırma alanını oluşturan Kavaklıdere-Çankaya vadisi içerisinde yer alan Atatürk Bulvarı üzerindeki Büyükelçilik alanları, Cumhurbaşkanlığı Köşkü Bahçesi ve parklardır. 1974 yılında Kültür Bakanlığı tarafından korunması gerekli doğal sit alanı olarak kabul edilen ve Cumhuriyet tarihi açısından önem taşıyan bu alanlarda geçmişten günümüze kadar gelebilen ağaç türleri yer almaktadır. Araştırmada, ender ağaç tanımları yapılarak, bu sınıflama içerisinde yer alan ağaç türleri iki yıl süresince bu alanlarda farklı vejetasyon dönemlerinde yapılan arazi çalışmaları ile belirlenmiş, habitus özellikleri incelenmiştir. Ender bulunan, fazla kullanılmayan ağaç türlerinin tesbit edilmesi ile peyzaj uygulamalarında tanınması ve kullanımının yaygınlaştırılması, böylece park ve bahçelerde kullanılan türlerin çeşitliliğinin arttırılması hedeflenmiştir. Aynı zamanda, Büyükelçilik Bahçelerinin ilgili ülkeye özgü peyzaj tasarım anlayışını ne düzeyde sergileyebildiği de değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ankara, ender ağaç, anıt ağaç, doğal sit alanı, elçilikler, parklar
A Research on the Remaining Tree Species of Ankara
Kavakl
ı
dere-Çankaya Natural Preservation Area
Abstract: As a result of the reconstruction efforts following Turkish Republic, in capital city Ankara, an open-green space system has been formed. The most crucial parts of this subject system were the embassy areas that are within Kavaklidere-Çankaya valley region and which are subject of our research, the garden of the Presidency and main parks. In these areas that are accepted as natural preservation areas by Ministry of Culture in 1974 and also have high importance for the history of our Republic, we can observe rare tree species which have survived through years. In the research we have not only defined the rare trees but also these trees have been classified in accordance with the field researches applied in their various vegetation periods as well as their habitus characteristics during two years. By the clarification of rare and not commonly used tree species, the main aim is to introduce these tree species and enable people to use them in their landscape projects so as to increase the variety of trees used in parks and gardens. At the same time, the level of how the embassy gardens express about their own culture, was tried to be expressed via this project.
Key Words: Ankara, rare tree, monumental tree, natural preservation area, embassies, park
Giriş
Ankara Kenti topografik yapı ve morfolojik özellikleri
yönünden çok çeşitlilik göstermektedir. Kentin her yöresinde tepe sırt, vadi ve ova gibi farklı topografik yapılar ile düz ve dik eğimler arasında değişen morfolojik özelliklere rastlanır (imar ve iskan Bakanlığı-Planlama ve imar Genel Müdürlüğü 1968, Oğuz 1998).
Karasal iklim koşullarının etkisi altında olan Ankara Kenti bu değişken arazi formu nedeniyle mikroklima özellikleri veren lokal bölgelere (vadi içleri ve yamaçlarına) sahiptir. Bu bölgeler uygun iklim adacıkları ve toprak yönünden verimli sahalar meydana getirerek açık alanlar için uygun mekanlar sunarlar.
Ankara Kentini çevreleyen tepelerin tür sayısı bakımından oldukça fakir ve cılız step bitki örtüsüne karşılık, vadi içlerinde, dere kenarlarında, su sızıntılarının birikme alanlarında durum değişiktir.
*Ankara Only. Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir 'Ankara Üniv. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarlığı Bölümü-Ankara 2 T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı-Ankara
Vadilerdeki taban alanlar, dere içleri ve düzlüklerin içerdikleri derin, alüviyal karakterde ve nemli topraklar ile kış mevsiminde soğuk rüzgarlardan korunmaları nedeniy-le, bitki materyalinin yetişme ve bakım şartları için uygun bir ortam kendiliğinden mevcuttur (Öztan 1968). Bu gibi yerlerin bu özellikleri ile değerlendirilmesi önem taşımaktadır.
Araştırma alanının yer aldığı Kavaklıdere ve Çankaya Vadileri mikroklima özelliklerinin yanında 25-40 cm derinlikteki killi-tınlı ve killi, koyu gri kahverengimsi, kırmızı kahverengi granüler karakterdeki bitkisel topraklarıyla vejetasyonun gelişmesine çok uygundur (Öztan 1972).
Araştırma alanı ile ilgili olarak ilk çalışmalar Aran (1948) ve Öztan (1972) tarafından yapılmıştır.
OĞUZ, D. ve R. A. ERDOĞAN "Ankara Kavaklıdere-Çankaya doğal sit alanında geçmişten günümüze gelen
ağaç türleri üzerinde bir araştırma" 249
Her iki araştırmada da Ankara Kenti'nde yabancı
yurtlu bitkilerin Orta Anadolu'nun sert iklim şartlarına dayanabilirliklerini saptamak için bu bitkilerin uzun yıllar gelişme durumlarını incelemek gerektiği belirtilmiştir. Bu araştırmada ise 2000'li yıllarda Kavaklı dere-ÇankayaVadisi'nde yer alan ağaç türlerinin bugünkü durumu değerlendirilmektedir.
Ağaç, doğal servet kaynaklarının başında gelen bir elemandır ve peyzajın temel varlığıdır. Toprak ve su dünyaya hayat veren iki biyolojik unsurdur. Bitki örtüsü ise arazinin renk, şekil ve ölçü bakımından çeşitliliğini sağlayan sürekli değişiklik gösteren dinamik elemanlardır (Erdoğan 2001).
Peyzaj planlama ve tasarım çalışmalarında önemli plan elemanlarından bir tanesi bitki materyalidir. Peyzajın yeşil dokusunda yer alan çok çeşitli bitki türlerinin ana elemanlarından biri ise ağaçlardır. Ağaç türlerinin
seçiminde, kentsel ve kırsal peyzaj planlama
uygulamalarında farklı ilkeler temel alınmaktadtr. Kırsal peyzajda yapılacak çalışmalarda yabancı orijinli ağaçlardan kaçınarak, çevrenin fiziksel ve ekolojik karakteri ile olabildiği kadar uyumlu türler seçilirken, kentsel peyzajda estetik bir etki yaratarak kent peyzajına katkıda bulunan yabancı orijinli ağaçlar da kullanılabilmektedir. Ülkemizde doğal bitki örtüsünü oluşturan ağaçlar, tür, alt tür bakımından oldukça fazla olmasına rağmen, gerek kırsal ve gerekse kentsel peyzajda yapılan düzenlemelerde kullanılan ağaç türleri çok sınırlı sayıda kalmaktadır.
Anıt ağaç / ender ağaç; dünyada birçok ülkede
doğal yapısı, habitusu, ölçüleri ve diğer özellikleri ile anıtsal nitelik kazanmış olan ağaçlar olup bilim, sanat, tarih ve kültür açısından doğanın eşsiz olmuş birer yapıtı
olarak korunmaktadırlar. Bir ağacın anıtsal olma niteliği; doğal yaşam tarzının benzerlerinden farklı gelişme göstermesi, konumu, yaş, boy, gövde çevresi, taç yapısının belirli standartlarda ya da üzerinde olması, kültürel ve tarihi değeri gibi özelliklerden en az birine sahip olmasıyla ortaya çıkar. Ülkemizde anıtsal niteliği olan yerli ve yabancı orijinli birçok ağaç bulunmaktadır. Anıt ağaçların tanımı ve korunması konusunda Kültür Bakanlığı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun 8204-10.01.1975 tarihli, 25-28.06.1988 tarihli ve 666- 05.11.1999 tarihli kararları bulunmaktadır. 666-05:11.1999 tarihli son karara göre doğal yapısı, ölçüleri ve diğer özellikleri bakımından anıtsal nitelikler kazanmış bulunan ağaçlara "Anıt Ağaç" denilmesine, buna göre;
• Tarihi olaylarla bağlantısı bulunan yerli ya da yabancı ağaç türlerinden herhangi birinin,
• Güzellik açısından plastik değerde bir görünüme sahip olan veya doğal görünümünden esaslı şekilde sapma göstererek dikkat çekici biçimler (çatal, şamdan, kıvrık, yatay vb.) kazanmış ağaçların,
• Doğal yaşam tarzı bakımından benzerlerinden farklı gelişme nitelikleri gösteren ağaçların (aynı gövde ve kök üzerinde iki veya daha fazla türün bir arada yaşaması
gibi garip kaynaşma ve birlikte yaşama örnekleri gibi), • ilgili uzman kurum ve kuruluşların rapor ve görüşü alınmak koşuluyla, endemik ve nesli tükenmeye
maruz yerli ağaç türlerinden; Porsuk (Taxus baccata),Halep çamı (Pinus halepensis), Andız (Arceuthos drupacea), Finike ardıcı (Juniperus phoenicea), Kasnak meşesi (Quercus vulcanica), Şimşir (Buxus sempervirens), Huş (Betulus verrucosa, Betulus pubescens ve Betulus medwediewii), Kazdağı göknarı (Abies equitrojani), Sığla (Liquidamber orientalis), Toros göknarı alt türü (Abies cilicica ssp. isaurica), bazı Akçaağaç tür ve alt türleri (Acer divergens, Acer hyrcanum ssp. sphaerocaryum, Acer mons pessulanum ssp. aksalinum) ve benzeri ağaç ve çalıların,
• Kent dokusunu tamamlayan, kent imajına etkisi olan grup, dizi veya tek ağaçların, 2863 sayılı yasa uyarınca "Korunması Gerekli Anıt Ağaç" olarak koruma kurulundan karar alınması gerektiğine karar verilmiştir.
Araştırmada Kültür Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun 666-05.11.1999 tarihli kararında belirtilen, Anıt Ağaç olarak tespit ve tescil edilebilecek nitelikte ağaç türlerinin sınırlı sayıda yer alması nedeniyle Anıt Ağaç tanımı ile birlikte; tasarımlarda fazla yer verilmeyen, habitus gelişimini tamamlamış Orta Anadolu ekolojik koşullarına uyum sağlayan yabancı yurtlu ağaç türleri ile yerli ağaç türleri 'Ender Ağaç' tanımı
içerisinde ele alınmıştır.
Araştırma alanında, günümüz peyzaj tasarımlarında ender kullanılan ağaç türleri belirlenerek, Ankara kentinde yapılacak peyzaj planlama ve tasarımı çalışmalarında kullanımlarının yaygınlaştırılması amacıyla habitus özellikleri ve ekolojik istekleri incelenmiştir.
Bu projede, cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara'nın Kavaklıdere ve Çankaya semtlerinde oluşturulan büyükelçilik bahçeleri, Cumhurbaşkanlığı Köşk'ü bahçesi ile koruma alanı sınırları içinde yer alan parklar incelenmiştir. Araştırma alanlarında yer alan ender ağaç türlerinin tanıtılması ile gelecekte yapılacak tasarım çalışmalarına ışık tutulması ve ender türlerin sürekliliklerinin sağlanması, bitki ve alan envanterlerinin hazırlanması amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Araştırmada Milli Egemenlik Parkı'ndan başlayarak Cumhurbaşkanlığı Köşkü ve Muhafız Alayı arazisine dek uzanan ve Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu kararları ile korunması gerekli doğal sit olarak tescil edilen büyükelçilik bahçeleri; Almanya Federal Cumhuriyeti Büyükelçiliği, Amerika Büyükelçiliği ve Konutu, Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği, İngiltere Büyükelçiliği, İsveç Büyükelçiliği, Japonya Büyükelçiliği, Mısır Büyükelçiliği, Polonya Büyükelçiliği, Slovakya
Büyükelçiliği, Yugoslavya Büyükelçiliği ile
Cumhurbaşkanlığı Köşkü ve Pembe Köşk Bahçeleri, Botanik Parkı, Gaziosmanpaşa Parkı, Kuğulu Park, Milli Egemenlik Parkı, Seymenler Parkı incelenerek değerlendirilmiştir. Araştırma materyalini araştırma alanında yer alan yerli ve yabancı yurtlu, çeşitli özellikleri ile ender rastlanan ağaç türleri oluşturmaktadır.
Araştırma alanında, ender ağaçların yanısıra, elçilik bahçelerinin tasarım anlayışları nı ortaya koymak amacıyla
çekilen fotoğraf ve slaytlar, elçilik arşivleri, alanlara ait plan ve projeler; 1/5000 ölçekli Koruma Alanı Sınırlarını
Gösteren imar Planı , bitki materyali ile ilgili yerli ve yabancı literatür de araştırma materyali olarak değerlendirilmiştir.
Ankara bitki örtüsünde yer alan yerli ve yabancı ağaç türlerinin incelenmesi için yapılan literatür çalışmasında Aran 1948 "Orta Anadolu Süs Bahçeciliği için Ziynet Ağaçları Temini", Öztan 1972 "Ankara Çankaya Vadisinin Botanik Bahçesi Olarak Kullanış Imkanı ve Planlama Prensiplerinin Tesbiti Üzerine Bir Araştırma", Vural 1972 "Ankara ve Çevresinin Zirai Peyzaj Öztan 1968 "Ankara Şehri ve Çevresi Yeşil Saha Sisteminin Peyzaj Mimarisi Prensipleri Yönünden Etüd ve Tayini", gibi eserler incelenmiştir.
Ayrıca, ülkemizde anıt ağaç ve ender ağaç tanımları
konusunda, bir ağacın anıtsal olma niteliklerini saptamak için Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Başkanlığı kararlarından yararlanılmıştır.
1710 sayılı Eski Eserler Kanununun 1. maddesi uyarınca, güneyden kuzeye sırasıyla Cumhurbaşkanlığı
Köşkü bahçesi, Botanik Parkı, Hindistan, İngiltere, Belçika Büyükelçilikleri, Hariciye Köşkü ve yanındaki çay bahçesinin bulunduğu yapı adası, Pembe Köşk, Japonya Büyükelçiliği, Seymenler Parkı, Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçilik Konutu, Kanada Elçiliği, Gaziosmanpaşa Parkı, Gazeteciler Derneği, Pakistan, israil, Isviçre, Çek, Slovakya Büyükelçilikleri, Ilbank Kooperatif alanı, Polonya Büyükelçiliği, Kuğulu Park, Yunanistan Büyükelçiliği arazisi, Yugoslavya, Macaristan, Mısır, Fransa, Italya, Almanya, ABD, Avusturya Büyükelçilikleri, Rusya Ticaret Ateşeliği ile Milli Egemenlik Parkı Doğal Sit Alanını
oluşturmaktadır. Araştırma alanında yer alan parklar dışındaki bütün elçilikler ile, Cumhurbaşkanlığı Köşkü ve Başbakanlık Konutu bahçelerinde mevcut ağaç türlerini incelemek üzere yazı ile izin istenmiştir. Yazışma yapılan elçiliklerden yalnızca materyal bölümünde belirtilenlerden izin alınabilmiş ve inceleme yapılabilmiştir. Iki yıl süresince farklı vejetasyon dönemlerinde yapılan arazi çalışmaları ile ender ve anıt ağaç türleri belirlenmiş, fotoğraf ve slaytları
çekilerek, değerlendirilmiştir.
Makalede bu araştırmanın bir bölümü (elçilik bahçeleri ve Cumhurbaşkanlığı Köşkü bahçesi ile ilgili kısım) sunulmuştur.
Araştırmada izlenen yöntem şu basamaklarda özetlenebilir;
• Belirlenen alanlarla ilgili literatür araştırması, sözlü görüşmeler yapılması ve bilgi formlarının yetkililerce doldurulması,
• Araştırma alanında var olan ve genel olarak Ankara'da gerçekleştirilen planlama ve tasarım çalışmalarında ender/anıt ağaç tanımı içerisinde değerlendirilebilir olan yerli-yabancı yurtlu ağaç türlerinin arazi çalışmaları ile belirlenmesi,
• Belirlenen türlerin teşhislerinin Davis 1965- 1985'den ve herbaryum örneklerinden yararlanılarak yapılması,
• Araştırma alanındaki ağaç türlerinin habitus özelliklerinin incelenmesi,
• Ankara kenti peyzaj planlama ve tasarım
çalışmalarında ender bulunan, fazla kullanılmayan ağaç türlerinin tesbit edilmesi ile peyzaj uygulamalarında kullanımlarının yaygınlaştırılması, böylece park ve bahçelerde kullanılan türlerin çeşitliliğinin arttırılmasına yönelik önerilerin verilmesi.
Ender ağaç türlerinin boyları arazi çalışmaları
sırasında yapılan gözlemlere dayanarak yaklaşık olarak verilmiştir. Ağaç türlerinin yaşları ise arazi etüdleri sırasında yapılan sözlü görüşmelere dayanmaktadır.
Bulgular ve Tartışma
Araştırma alanının sınırlarını ve statüsünü belirleyen üç önemli kurul kararı bulunmaktadır. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 12.10.1974/8109 sayılı kararıyla Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara'nın başkent olması üzerine yabancı devletlere elçilik binaları
kurmak amacıyla parasız veya sembolik bedellerle verilen, geniş araziler üzerinde o devrin anlayış ve ölçüleri içinde oluşan yerleşmenin Ankara şehri açısından büyük önemi olan yeşil bir görünüş yarattığı gerekçesiyle bu alan 1710 sayılı Eski Eserler Kanununun 1. maddesi uyarınca korunması gerekli Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiş, elçilik arazileri içinde bulunan yapılar da kullanılması
gerekli tarihi yapılar olarak tanımlanmıştır. Ayrıca, binaların alan ve yüksekliklerinin arttırılamayacağı bu parsellerde yapılacak her türlü uygulama için kurul kararı
alınması ve alana ilişkin koruma planının yapılması
gerektiği hükmü getirilmiştir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu 14.02.1976/8957 sayılı ikinci bir kararla Cumhurbaşkanlığı, Muhafız Alayı arazisi, Botanik Bahçesi, Hindistan Elçiliği, İngiliz Elçiliği, Hariciye Köşkü ve yanındaki çay bahçesinin bulunduğu yapı adası, Japonya Elçiliği, İsrail Elçiliği, Amerikan Elçiliği Konutu sahası da tescil edilerek 8109 sayılı kararla bütünlüğünün sağlandığı 1/5000 ölçekli haritanın kurula iletilmesi istenmiştir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 13.03.1976 gün ve 9007 sayılı kararında ise bir önceki kararla istenen 1/5000 ölçekli harita yeterli bulunmuş ve Isveç Elçiliği, Romanya Elçiliği, Irak Elçiliği, Kanada Elçiliği, Gaziosmanpaşa Parkı, Vali Konağı
arazisi, Vali Konağı önünde Botanik Bahçesinin güney köşesindeki üçgen yapı adası da Doğal Sit olarak tescil
edilmiştir. Pakistan Elçiliği binası yapı adasında bulunan yapılar ile Gazeteciler Derneği bloklarının ve Ameriken Elçi Evi arazisinin mevcut yapı ölçüleri içinde korunması
gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, Yunanistan Elçilik binası
arazisi ile Kavaklıdere Şarap Fabrikası arazisinin korunması ve İsmet Inönü'nün evinin (Pembe Köşk) parseli ile birlikte aynen korunması gerekli eski eser olduğu, Pembe Köşk arazisi içindeki ayrı numara alan diğer parsellerde yapılacak her çeşit yapı için kurul kararı
alınması gerektiği belirtilmiştir.
Araştırma alanında Doğal Sit kararına rağmen artan kentsel rantlar ve gereksinimlere koşut olarak çok sayıda yapılaşma talebi ortaya çıkmaktadır. Bu talepler karşısında verilen yapı izinleri arasında Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun 15.11.1985/1571 sayılı kararı ile Kavaklıdere Şarap Fabrikası olarak anılan
OĞUZ, D. ve R. A. ERDOĞAN "Ankara Kavaklıdere-Çankaya doğal sit alanında geçmişten günümüze gelen
ağaç türleri üzerinde bir araştırma" 251
yapılaşmaya açılması; Cumhurbaşkanlığı Köşkü ve Muha- fız Alayı arazilerinde münferit kurul kararlarıyla bir çok ek bina yapımına izin verilmesi en önemlileri olarak sayılabilir.
Almanya Federal Cumhuriyeti Büyükelçiliği:
Almanya Büyükelçiliği, Atatürk'ün isteği üzerine Istanbul'dan Ankara'ya taşınan ilk Avrupa ülkesi büyükelçiliği olmuştur. Elçilik yapıları 1925-1928 yılları
arasında inşa edilmişlerdir. Projeden sorumlu mimarlar Gross ve Listmann'dır. Planlamaya Alman mimar German Bestelmeyer de katılmıştır.
Almanya'nın ilk Ankara Büyükelçisi Rudolf Nodolny zamanında gerçekleştirilen bina için satın alınan arazi kente yaklaşık 9 km uzaklıktadır. Nodolny anılarında araziyi görmek için araba ile çıktığı yolu arabanın çamura
saplanması nedeniyle ancak yaya olarak
tamamlayabildiğini anlatmaktadır.
Ankara'da inşaatına başlanan ilk Büyükelçilik olan binanın yapımı sürerken Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa da inşaat ile yakından ilgilenmiştir. Alman Büyükelçiliği, inşaatın tamamlanmasından sonra, Istanbul'dan Ankara'ya 01.12.1928'de tamamen ve kesin olarak taşınabilmiştir. Yeni Büyükelçilik Binaları
tamamlanıncaya kadar Büyükelçilik Atatürk Orman Çiftliğindeki Süt Fabrikasının hemen solunda bulunan ahşap bir bağ evinde çalışmıştır.
Yapılar stil olarak Kuzey Almanya'daki çiftlik sahiplerinin malikanelerini çağrıştırmaktadır. Hinderburg'un Doğu Prusya'daki "Gut Neudeck" isimli ve neoklasik Prusya çiftlik evlerine dayanarak inşaa edilen özel konutunun bir kopyası düşünülmüştür. Yapılar için bu tip bir mimari stilin seçilmesinin temel nedeni Ankara'nın o zamanlardaki taşra karakterine uyum sağlamaktır. 1970'li yıllarda iki nizamiye binasından bir tanesi (Atatürk Bulvarının hemen üstünde) yıkılmıştır. 1994 ve 1997 yıllarında bütün binalar onarılmıştır.
Araştırmada yapılan inceleme ve gözlemlere göre; Elçilik hafif eğimli bir alanda yer almaktadır. Alanın eğimi elçilik ve kültür bölümünden başlayarak seranın bulunduğu kısıma doğru artmaktadır. Bitkisel düzenlemeler genellikle kullanımı yoğun olan alanlarda yapılmıştır ve bitki bakımı
bu alanlarda düzenli olarak yapılmaktadır. Alanın fazla kullanılmayan ve göz önünde olmayan kısımlarında önemli bir düzenleme yapılmamıştır, bu tip yerlerde bahçe doğal hali ile bırakılmıştır. Düzenli sulanmayan bu bölümde yer alan ağaçlar oldukça zayıf gelişme göstermişlerdir.
Almanya Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilecek ağaçlar Çizelge 1'de gösterilmektedir.
Amerika Büyükelçiliği: Amerika Birleşik Devletleri
Büyükelçiliği 3600 m2'lik bir alanı kaplar. Alanda elçilik binası, üç ofis binası ve koruma görevlileri için oluşturulmuş bir ikametgah binası yer almaktadır. Elçilik binası Eggers ve Higgens firması tarafından yapılan düzeltme ile Haymil Construction Şirketi tarafından 1957 yılında yapılmıştır.
Amerika Büyükelçiliğinde yapılan konut ve elçilik bahçelerindeki inceleme ve gözlemlere göre; konut
bahçesi düz, elçilik bahçesi ise eğimli bir formdadır. Bu alanda elçilik konutu önünde çit bitkisi olarak yer verilen Taxus baccata nesli tükenmekte olan yerli ağaç türlerinden olduğu için anıt ağaç olarak değerlendirilebilir.
Amerika Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 2'de gösterilmektedir.
Cumhurbaşkanlığı Köşkü: Ankara'nın güneyindeki
tepeler üzerinde kurulmuştur. Bu alan, Kurtuluş Savaşı'nın başlarında bağ ve bahçelerle çevrili bir köydür.
Çizelge 1. Almanya Büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği
Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Acer negundo L 15-20 45-50 Aesculus hippocastanum L. 15-20 45-50
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. 15-20 45-50
Carpinus betulus L. 15-20 45-50 X Crataegus crus-galli L. 5-10 45-50 X Fagus sylvatica L. 15-20 45-50 X Fraxinus americana L. 15-20 45-50 X Fraxinus ornus L. X Gleditsia triacanthos L. 15-20 45-50
Maclura pomifera (Raf.) C.
Schneider
X
Picea pungens `Glauca' 15-20
Populus nigra Arnold. 20-30 45-50
Quercus pedunculata Ehrh. 25-30 45-50
Sophora japonica L. 15-20 45-50
Ulla cordata Mili. 15-20 45-50
Tilia tomentosa Moench. 15-20 45-50
Çizelge 2. Amerika Büyükelçiliği ve konutu bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği
Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Aesculus hippocastanum L. 10-15 40-50 Carpinus betulus L. 10-15 20 X
Cedrus atlantica `Glauca' 10-15 40-50
Cedrus libani A.Rich. 15-20 40-50
Cupressosyparis x leylandii Dallimore 15-20 20 X Fraxinus americana L. 15-20 30 Fraxinus excelsior L. 10-15 20 Koelreuteria paniculata Laxm. 10-15 40-50
Picea excelsa Link. 10-15
Platanus odentalis L. 10-15 40-50
Pterocarya fraxinifolia (Lam.) Spach.
15-20 40-50 X
Quercus pedunculata Ehrh. 10-15 40-50
Salix alba L 10-15 40-50
Çankaya'daki ilk tarihi köşk binası bugün Müze Köşk olarak anılmaktadır. Daha sonra yapılan ve inşaatı 1932 yılında tamamlanan Pembe Köşk'ün yerini Atatürk kendisi seçmiş planlarını Avusturyalı mimar Prof.Dr.Clennens Holzmeister hazırlamıştır (Çelem ve İkincikarakaya 1992).
Cumhurbaşkanlığı Köşkü Parkı 430 da' lık bir alanı
kaplamaktadır. Müze Köşk çevresi 1921 yılında henüz
tasarlanmamış olması nedeniyle alan bugünkü
görüntüsünden oldukça farklıdır. Bahçe içinde ve çevrede odunsu bitki türleri olarak doğal bitki örtüsünde bulunan Badem (Amygda/us communis), Bodur meşe (Quercus cerris), Söğüt (Salix nigra) ve Kara kavak (Populus nigra) ağaçları bulunmaktadır. Bir nolu nizamiye olarak bilinen protokol girişi ile köşk arasındaki yol üzerine Akasya ve Akçaağaç'ların dikimi Atatürk'ün direktifleri ile başlatılmıştır. Köşk bahçesine o dönemde dikilen ağaçlar genellikle Kokarağaç (Ailanthus altissima), Akasya (Acacia sp.), Çınar (Platanus orientalis), Karakavak (Populus nigra), Salkım söğüt (Salix babylonica) ve İğde (Eleagnus angustifolia) gibi yaprağını döken yerli türlerden oluşmaktadır. ibreli ağaçların dikimi ise daha sonraları
1935 yılında Karaçam (Pinus nigra) ve Lübnan sediri (Cedrus libanı) türleri ile başlamaktadır. Çankaya Köşk'ü bahçesinde ilk çim alan tesisi 1929 yılında yapılmıştır (Çelem ve İkincikarakaya 1992).
Cumhurbaşkanlığı ve Hariciye Köşkü Bahçelerinin 40-50 cm derinlikteki toprak tabakalı ve kayalıklı kuzeyden esen rüzgarların etkilediği kısımlarında yabancı ve Anadolu yurdu ağaç ve çalılar oldukça iyi . gelişme göstermişlerdir. Hatta Abies concolor, Chamaecyparis lawsoniana, Picea pungens 'Glauca', Picea pungens 'Argentea' gibi türler ise diğer yerlere oranla çok daha kuvvetli bir habitusa sahip olmuşlardır (öztan1972).
Park içinde tarihi önemi büyük olan bazı ağaçlar koruma altına alınmıştır. Örneğin Atatürk'ün altında kahve içtiği Camli Köşk bahçesindeki tarihi Ceviz ağacı (Juglans regia), merkezi kalorifer yanındaki üç büyük Çınar ağacı (Platanus orientalis), Baş Yaverlik bahçesindeki görkemli
Mavi Ladin ağaçları (Picea pungens Glauca)
yaşatılmaktadır (Çelem ve ikincikarakaya 1992).
Cumhurbaşkanlığı Köşkü yeşil alanında yapılan inceleme ve gözlemlerde yeni sera bölümünden bakıldığında Cedrus deodara ve Picea pungens 'Glauca' bitkilerinin alanda baskın olarak yer aldığı görülmektedir.
Cumhurbaşkanlığı Köşkü bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 3'de gösterilmektedir.
Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği: Çek Cumhuriyeti
Büyükelçiliği eğimli bir alan üzerinde bulunmaktadır. Elçilik yapısı ve önünde yer alan yüzme havuzu aynı kotta yer almaktadır. Elçilik bir tarafta Slovakya Büyükelçiliği, diğer tarafta ise İlbank konutları ile komşudur. ilbank ionutları
ile bitişik olan yan bahçe aşağı doğru eğimlidir.
Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği yeşil alanında yapılan inceleme ve gözlemlere göre; alanda Sorbus aucuparia , Picea pungens 'Pyramidalis', Picea pungens 'Glauca', Pinus nigra ağaçları kullanılmıştır.
Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği bahçesinde yer alan
ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 4'de
gösterilmektedir.
İngiltere Büyükelçiliği: Elçilik yapılarının Ankara'ya
taşınması söz konusu olunca, İngiliz Elçiliği, Atatürk'ün evine yakınlığı nedeniyle Çankaya sırtlarında yer alan Salih Bozok'un arazisini seçmiştir. 1934 yılından itibaren ofis olarak kullanılan Büyükelçilik binası 1945 yılından sonra elçilik konutuna dönüştürülmüştür.
Yapının mimari tam olarak bilinmemektedir. Konutun simetrik ve aksiyal bir planı vardır. Bahçe tasarımı, ana hatları ile eğimli topoğrafyayı izlemektedir. Teraslar halinde tasarlanan bahçe Çankaya'nın sarp kayalıklarının
Çizelge 3. Cumhurbaşkanlığı Köşkü bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Abies bommülleriana Mattf. . 20-30 80-85 Abies concolor (Gord.)
Lindl. Ex. Hildebr.
20-30 80-85 X
Abies pinsapo Boiss. 20-30 80-85 X Cedrus deodara G.Don. 30-40 80-85
Cedrus libani A.Rich. 30-40 80-85 Chamaecyparis lawsoniana Parl. 30-40 80-85 Coryilus columa L. 10-20 80-85 X Cupressus arizonica Greene. 30-40 80-85 Ginkgo biloba L. 10-20 80-85 X Juglans regia L. 30-40 80-85 Picea excelsa Link. 30-40 80-85 Picea orientalis Carr. 30-40 80-85 Picea pungens 'Glauca' 30-40 80-85 Pinus bıutia Ten. 30-40 80-85 Pinus nigra Arnold. 30-40 80-85
Pinus nigra 'Pyramidalis' 30-40 80-85 X Platanus orientalis L. 30-40 80-85
Salix nigra Marsh. 10-20 80-85 X Thujopsis dolabrata (L.F.)
Siebold&Zucc.
10-20 X
Çizelge 4. Çek Cumhuriyeti büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş Az Bitki adı
(Yıl) kullanılması (X) Sorbus aucuparia L. 5-10 40-50 X Pinus nigra Arnold. 10-15 20-30
Picea pungens 'Fastigiata' 10-15 20-30 X Picea pungens 'Glauca' 10-15 20-30
OĞUZ, D. ve R. A. ERDOĞAN "Ankara Kavaklıdere-Çankaya doğal sit alanında geçmişten günümüze gelen
ağaç türleri üzerinde bir araştırma" 253
doldurulması ile elde edilmiştir. Teraslar konut çevresinde belirginleşmekte ve eğimli yüzeylerle birbirine bağlanmaktadır. Toplam alanı 80.000-100.000 m2dir.
Elçilik konutunun dörtgen formlu arka bahçesi gül ve mevsimlik çiçeklerle oluşturulan bir çit ile sınırlanmaktadır. Bu renkli çitin tam ortasında mermer bir çeşme ve önünde, içinde kırmızı balıkların yüzdüğü küçük bir havuz bulunmaktadır. Bahçe mobilyalarına da yer verilen arka bahçede, resepsiyon, kokteyl gibi sosyal aktiviteler gerçekleştirilmektedir. Arka bahçeden, bahçenin geniş ve eğimli çim alanları ve büyük ağaçları algılanmaktadır. Sefaret bahçesinin üst kottaki eğimli geniş çim alanı
üzerinde yer alan Salix a/ba, Kraliçe Il. Elizabeth tarafından 19 Ekim 1971'de dikilmiştir. Anısal bir değer taşımaktadır. Bu nedenle anıt ağaç tanımı içerisinde değerlendirilebilir. Bu alan yine ender tanımı içinde değerlendirilebilecek Cedrus atlantica 'Glauca',• Cedrus at/antica'Pendula' ağaçları ile çevrilmiştir.
Alanın alt bahçe olarak tanımlanabilecek daha alt kotlarında ise etrafı çitle çevrili geniş bir çim alan ve büyük bir Cupressus sempervirens var. pyramidalis grubu bulunmaktadır. Öztan 1972 tarafından yapılan araştırmada elçilik bahçesinin kuzey rüzgarlarına kapalı kısımlarında, Akdeniz ikliminin tipik ağacı olan Cupressus sempervirens var. pyramidalis'lerin 10-15 m kadar boylandıkları
belirtilmektedir. Bu alanda eskiden kermeslerin düzenlendiği bildirilmiştir m2'lik. Daha alt kotlarda ise yüzme havuzu ve tenis kortları yerleştirilmiştir.
Sefaret bahçesinde, İngiliz Okulu'nun yer aldığı
bölümü duvarla ayrılmıştır. Bu alanda 100 yıllık bir ceviz ağacı —Juglans regia- bulunmaktadır. Bu ağaç da anıt ağaç tanımı içerisinde değerlendirilebilir.
İngiltere Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 5'de gösterilmektedir.
İsveç Büyükelçiliği: Isveç Büyükelçiliği'nin inşaatı
1930 yılında başlamış 1934 yılında tamamlanmıştır. Proje Isveçli bir mimara aittir. Buna karşın yapının Kuzey Avrupa stilini tam olarak yansıttığını söylemek güçtür (Anonim 1996).
Cinnah Caddesi üzerinde yer alan kapıdan
girildiğinde bahçenin üst kotuna çıkılmaktadır. Bu bölümde elçiliğin garaj ve servis birimleri yer almaktadır. Asıl bahçe bölümüne buradan merdivenle inilmektedir. Dairesel
formlu geniş bahçeyi çakıl bir yürüme yolu
çevrelemektedir. Bahçenin orta kotunda yüzme havuzu yer almaktadır. Toplam alanı 15.000 m2'dir.Bahçenin en görkemli ağaçları yaşlı meşelerdir. Öztan 1972 yılında elçilik bahçesinde boyu yaklaşık 40-50 m'ye ulaşan Quercus pedunculatalan n bulunduğunu belirtmektedir. Yaklaşık 100 yaşlarında olan bu Quercus pedunculata'lar da anıt ağaç tanımı içerisinde değerlendirilebilir.
Isveç Elçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 6'da gösterilmektedir.
Japonya Büyükelçiliği Konutu: Japonya
Büyükelçiliği 1962 yılında kurulmuştur. 5913 m2'lik bir alanda bulunan elçilik binası 653 m2lik bir alanda yer
almaktadır. Toplam yeşil alan miktarı 4000 m2 dir. Elçilik binasının mimari ve peyzaj mimarı T. Sakamaki'dir.
Japonya Büyükelçiliği konutu bahçesinde yapılan inceleme ve gözlemlere göre; Elçilik konutu ve bahçesi eğimli bir alan üzerinde konumlanmaktadır. Konut alanın en yüksek kotunda bulunmakta, eğimli bir yolla alt bahçeye ulaşılmaktadır. Bu eğimli yolun orta kotunda, salona açılan ve geleneksel çay törenlerinin düzenlendiği tipik bir Japon bahçesi yer almaktadır. Bu bölümde Syringa vulgaris, Spiraea vanhoutteii ve Mahonia aquifolium çalılarının yanısıra tipik bir japon feneri de kullanılmıştır. Elçilik bahçesinde kabul törenleri ve partiler düzenlenmektedir.
Japonya Büyükelçiliği konut yeşil alanında Cupressus arizonica 'Glauca', Populus nigra, Salix babylonica bitkileri kullanılmıştır Japonya Büyükelçiliği konutu bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 7'de gösterilmektedir.
Mısır Büyükelçiliği: Büyükelçilik ve konut alanı
yaklaşık 6500 m2 dir. 1967 de başlayıp 1971 yılında
Çizelge 5. İngiltere Büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adi
Ender olma özelliği
Boy (m) Yaş
(Yıl)
Az
kullanılmas
I (X)
Cedrus atlantica 'Glauca' 20-30 50 X
Cedrus atlantica Glauca
Pendula'
20-30 50 X
Cedrus deodara G.Don. 20-30 50 X
Cedrus deodara 'Pendula' 20-30 50 X
Cersis siliquastrum L. 10-15 50 Crataegus crus-galli L. 1-5 50 X Cupressus sempervirens L. 20-30 50 Cupressus sempervirens 'Pyramidalis' 20-30 50 Juglans regia L. 30-35 100 Magnolia grandiflora L. 1-2 50 Populus nigra L. 20-30 50 Salix alba L. 5-10 30-40 Rhus conada L. 1-5 50 X
Çizelge 6. İsveç Büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği
Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Aesculus hippocastanum L. 10-15 100 Cersis siliquastrum L. 15-20 100 Juglans regia L. 15-20 100 Morus alba L. 15-20 100
Pinus excelsa Link. 15-20
Quercus pedunculata Ehrh. 50-60 100
tamamlanan elçilikte üç mimar görev yapmıştır. Mısır mimarisi özelliklerini yansıtan elçilik Nafiz Bey vefat ettikten sonra Bülent Hatunoğlu ve Memdouh Moustafa tarafından tamamlanmıştır. Alanda yapılan arazi gözlemlerine göre, büyükelçilik bahçesinde tarihi' geçmişi olan kavak ağaçları sökülerek yerine yerli meyve ağaçları
(elma, armut, kiraz, kayısı) dikilmiştir. Halen alanda Abies bornmülleriana, Prunus maha/ep gibi türler de bulunmaktadır.
Mısır Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 8'de gösterilmektedir.
Polonya Büyükelçiliği: Ankara kentinin ilk Büyükelçiliği
olarak kurulmuştur. Elçilik binası XIX. Yüzyıl saraylarından esinlenilerek tasarlanmıştır. Alanın ortasından geçen dere kanala alınmıştır.
Polonya Büyükelçiliği yeşil alanında yapılan inceleme ve gözlemlere göre; Elçilik alanı Kuğulu Park yönüne doğru eğimlidir.
Tenis kortunun bulunduğu alanda yer alan oturma yerinin çevresinde çit bitkisi olarak Ligustrum vulgare (Adi Kurtbağrı) kullanılmıştır. Quercus pedunculata (Meşe) ağaçlarından biri horizontal gövde gelişimi gösterdiği için plastik değerde bir görünüm oluşturmaktadır. Bu özelliği ile anıt ağaç tanımı içerisinde değerlendirilebilir.
Polonya Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 9'da gösterilme}dedir.
Slovakya Büyükelçiliği: Slovakya Büyükelçiliği
eğimli bir alan üzerinde bulunmaktadır. Bu eğime uygun olarak en üst kotta Elçilik Binası, oturma alanı ve otopark, en alt kotta ise bir bahçıvan evi yer almaktadır.
Slovakya Büyükelçiliği yeşil alanında yapılan inceleme ve gözlemlere göre; alanda oldukça yaşlı Acer negundo, Juglans regia, Pinus nigra, Pinus sylvestris, Robinia pseudoacacia, Tıİia cordata ve gövdeli bir ağaç formunda Thuja orientalis kullanılmıştır. Robinia pseudoacacia ağaçları grup halinde alana girişteki yol kenarında, Acer negundolar ise daha çok arka bahçede yer almaktadır.
Slovakya Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 10'da gösterilmektedir.
Yugoslavya Büyükelçiliği: Yugoslavya Büyükelçiliği
bahçesi eğimli bir alan üzerinde yer almaktadır. Bu eğime uygun olarak bahçede 4 teras düzenlenmiştir. Alanın en üst kotunda Elçilik Binası yer almaktadır. Elçilik Binası ve Konutu 1936 yılında yapılmıştır. 8026 m2'lik bir yer kaplamaktadır. Uslup olarak Yugoslavya mimarisini yansıtmaktadır. Özellikle konut, Yugoslavya'da Morova Nehri bölgesinde görülen Morova stilindedir. Elçilik binasının bir alt kotunda havuz ve oturma birimi; üçüncü kotta ise konutun önünde yer alan ve Atatürk Bulvarından da girişi olan alt bahçe bulunmaktadır. Bahçede Picea pungens 'Glauca', Picea excelsa, Cotinus cogygrea ve Morus alba ağaçları bulunmaktadır. Picea pungens 'Gauca' ağaçları oldukça yaşlı olmaları nedeniyle ender tanımı içerisinde değerlendirilmişlerdir.
Elçilik konutu çevresinde Betula alba, Morus alba, Cupressus sempervirens var. pyramidalis, Cornus alba, Tilia tomentosa, Acer negundo Yugoslavya'dan getirilen bir elma varyetesi ve Picea orientalis ağaçları yer
almaktadır. Havuz yakın çevresinde Aesculus
hippocastanum, Fraxinus exelsior, elçilik binası çevresinde ise Acer pseudop/atanus ağaçları kullanılmıştır.
Yugoslavya Büyükelçiliği bahçesinde yer alan ender kabul edilebilecek ağaçlar Çizelge 11'de gösterilmektedir.
Çizelge 7. Japonya Büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adi
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş
(Yıl)
Az kullanılması
(X)
Prunus seırulata Leaf. 1-5 X
Thujopsis dolabrata (L.F.)
Siebold&Zucc.
1-2 X
Çizelge 8. Mısır Büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X)
Picea orientalis Carr. 10-15 30-40
Çizelge 9. Polonya Büyükelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Acer negundo L. 15-20 65-70 Cersis siliquastrum L. 10-15 65-70
Pinus nigra Arnold. (formu
ile ender olabilir)
15-20 65-70 Pinus sylvestris L. 15-20 65-70 Populus alba L. 15-20 65-70 Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco 15-20 X
Quercus pedunculata Ehrh. 20-25 65-70
Salix alba L. 15-20
Salix viminalis L. 2-5 X
Çizelge 10. Slovakya Büyüklelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Acer negundo L. 5-10 40-50 Juglans regia L. 5-10 40-50
Thuja orientalis L. Gövdeli olması
Pinus nigra Arnold. 10-15 20-30 Geniş tepeli
Pinus sylvestris L. 5-10 20-30 X
OĞUZ, D. ve R. A. ERDOĞAN "Ankara Kavaklıdere-Çankaya doğal sit alanında geçmişten günümüze gelen
ağaç türleri üzerinde bir araştırma" 255
Çizelge 11. Yugoslavya Büyüklelçiliği bahçesinde bulunan ender ağaç türleri
Bitki adı
Ender olma özelliği Boy (m) Yaş (Yıl) Az kullanılması (X) Aesculus hippocastanum L. 5-10 40-50 Fraxinus exceisior L. 5-10 40-50
Picea orientalis Carr. 5-10 40-50
Tilia tomentosa Moench. 5-10 . 40-50
Ma/us sp. (Yugoslavya'dan
getirilmiştir)
2-5 X
Sonuç
Araştırma alanında ender ağaç türleri belirlenmiştir. Bu türler, Ankara ekolojik koşullarında gelişmelerini tamamlayarak, olgun bitki formuna ve yaşına ulaşmış, kent genelinde yapılan peyzaj uygulamalarında yaygın olarak kullanılmayan özelliktedirler.
Araştırma bulguları bölümünde çizelgeler ile verilen ender ağaç türlerinin yanısıra, Quercus pedunculata (plastik değer açısından), Salix babylonica (tarihi değeri açısından), Taxus baccata (nesli tükenmekte olan türler açısından) türleri Anıt Ağaç tanımlamasında yer alan bazı
koşulları sağlamaktadır.
Araştırma alanında etüd edilen elçilik bahçelerinden, Amerika, İngiltere, Japonya ve Isveç Büyükelçilikleri
bahçelerinde ülkelere özgü tasarım stilleri
izlenebilmektedir.
Araştırma ile belirlenen ender ağaç türlerinin, Orta Anadolu koşullarında, Kavaklıdere-Çankaya vadisi benzeri mikroklima alanlarında kullanılması ile kentsel peyzajda tür çeşitliliğinin arttırılması sağlanacaktır.
Kaynaklar
Akıncı, G. 1986. Iç Anadolu Bölgesi Bazı Kentlerinin Yeşil Alan Planlamasında Sürekli Yeşil Bitki Materyalinden Yararlanma Olanakları Üzerinde Bir Araştırma, Ankara Univ. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, (Basılmamış), Ankara.
Anonim, 1996. "Isveç Büyükelçiliği". Maison Française, Aralık , Sayı: 21, Milliyet, İstanbul.
Aran, S. 1948. Orta Anadolu Süs Bahçeciliği İçin Ziynet Ağaçları
Temini. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, Sayı: 2. Ankara. Aran, S. 1977. Peyzaj Mimarisi "Temel Prensipleri". Ankara Üniv.
Ziraat Fak. Yayınları:635, Ders Kitabı:198. Ankara.
Çelem, H. ve M., ikincikarakaya. 1992. "Cumhurbaşkanlığı Köşkü Parkı", Ankara Dergisi, 1 (4) 39-41, Ajanstürk Matbaacılık San., (39-41), Ankara.
Erdoğan, R. 2001. Ankara Kepeklii Bo. ğazı Atatürk Ormanı
Ağaçlandırma Alanı Doğal Bitki örtüsünün Peyzaj Mimarlığı
Açısından Değerlendirilmesi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi (basılmamış). Ankara.
Imar ve Iskan Bakanliği Planlama ve Imar Genel Müdürlüğü. 1968. Rekreasyon Planlaması Esasları. Ankara.
Oğuz, D. 1998. Kent Parkı Kavramı Yönünden Ankara Kent Parklarının Kullanım Olgusu Üzerinde Bir Araştırma. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi (basılmamış). Ankara.
Öztan, Y. 1968. Ankara Şehri ve Çevresi Yeşil Saha Sisteminin Peyzaj Mimarisi Prensipleri Yönünden Etüd ve Tayini. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları:344, Bilimsel Araştırma ve incelemeler: 217. Ankara.
Öztan, Y. 1972. Ankara Çankaya Vadisinin Botanik Bahçesi Olarak Kullanış imkanı ve Planlama Prensiplerinin Tespiti Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniv. Basımevi. Ankara.
Vural, S. 1972. Ankara ve Çevresinin Zirai Peyzaj
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları No: 476, Bilimsel Araştırma ve incelemeler: 277. Ankara.
