GER‹ATR‹K HASTALARDA PROTET‹K TEDAV‹
ALTERNAT‹FLER‹
PROSTHODONTIC TREATMENT ALTERNATIVES
FOR GERIATRIC PATIENTS
Ali Can BULUT
K›r›kkale Üniversitesi Diflhekimli¤i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi KIRIKKALE Tlf: 0318 224 49 27 e-posta: scapula325@hotmail.com Gelifl Tarihi: 27/01/2009 (Received) Kabul Tarihi: 03/03/2009 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
ABSTRACT
T
he normal age-related changes at the masticatory apparatus are attrition of the teeth, loss ofelasticity of the mucosa, reduction in the bulk and control of the masticatory muscles, arthri-tis in the temporomandibular joints, moderate reduction of taste perception and resting salivary flow rate, and periodontal attachment loss. These natural results of aging may become more pro-nounced with the presence of systemic diseases and become a real problem for geriatric patients. General health condition should be taken into account when considering the prosthetic treat-ments required to ensure masticatory efficiency and an aesthetic outlook throughout a long life. At the time of diagnosis and during treatment, the prosthetic systems applied in the transition from dentate to edentulous state are as follows sequentially: fixed prosthesis (if only a few teeth are missing); removable prosthesis (single jaw); removable prosthesis (two jaws); a combination of removable and total prosthesis; and then upper and lower total prosthesis.Key Words: Geriatrics; Prosthetic treatment; Implant.
ÖZ
Ç
i¤neme sisteminde normal yafllanma de¤ifliklikleri, difllerde atrisyon, mukozada elastikiyetkayb›, çi¤neme kaslar›n›n hacminde azalma, temporomandibular eklemde artrit, tat duyusun-da ve tükürük ak›fl›nduyusun-da azalma ve periodontal ba¤larduyusun-da kay›p olarak özetlenebilir. Yafll›l›¤›n do¤al sonucu olarak ortaya ç›kan bu de¤ifliklikler bazen sistemik rahats›zl›klar›n varl›¤›nda daha da belir-gin izlenebilir. Çi¤neme etkinli¤i ve estetik görünümün uzun yaflam boyunca devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas› amac›yla gereken protetik yaklafl›mlar genel sa¤l›k durumlar› ile birlikte de¤erlendirilmelidir. Teflhis ve tedavi aflamas›nda; tam difllilikten tam diflsizli¤e do¤ru s›ras›yla flöyle bir protetik sistem uygulan›r. Birkaç difl eksikli¤inde sabit protezden; hareketli bölümlü pro-teze(tek çene), hareketli bölümlü protez (iki çene), tam protez ve/veya hareketli bölümlü protez, alt ve üst tam protez fleklinde bir tedavi skalas› vard›r.Anahtar Sözcükler: Yafll›l›k; Protetik tedavi; ‹mplant.
‹lgi BARAN Ali Can BULUT
Dünya Sa¤l›k Örgütü Psikogeriatri Bilim Grubunun ‘’geçmifl dönemlere göre fiziksel ve mental yetersizliklerinin belirgin-leflti¤i dönem’’ olarak tan›mlad›¤› yafll›l›k dönemi genel ola-rak 65 yafl ve üstü olaola-rak kabul edilir (1–3). Ülkemizde de gün geçtikçe yafll› birey say›s› artmaktad›r. Türkiye’de 2005 nüfus say›m›na göre 65 yafl›n üstü birey say›s› genel nüfusun %5.8’i iken 2007’de bu rakam %8 civar›ndad›r. Yap›lan tah-mini art›fla göre 2050 y›l›nda %17.6 ‘ya ulafl›lmas› beklen-mektedir (4,5). Yaflam kalitesi, etkili çi¤neme, yutkunma, konuflma, yüz esteti¤inin devam›, sosyal iletiflimin devam› oral sa¤l›¤›n devam› ile sa¤lanmaktad›r. Yafll› bireylerin nü-fus art›fl› sa¤l›k ve difl bak›m taleplerinin art›¤›n› göstermek-tedir (3,4,6–9). Protetik difl tedavisini ilgilendiren çi¤neme sistemindeki normal yafllanma de¤ifliklikleri, difllerde atris-yon, mukozada elastikiyet kayb›, çi¤neme kaslar›n›n hacmin-de azalma, temporamandibular eklemhacmin-de artrit, tat duyusunda ve tükürük ak›fl›nda azalma ve periodontal ba¤larda kay›p ola-rak özetlenebilir. Yafll›l›¤›n do¤al sonucu olaola-rak ortaya ç›kan bu de¤ifliklikler bazen sistemik rahats›zl›¤›n varl›¤›nda daha da belirgin izlenebilir (6–13). Kardiovaskuler hastal›klar, tramboembolik hastal›klar ve malin hastal›klar gibi pek çok hastal›k için ileri yafllarda artan prevelans söz konusudur. 65 yafl›n üzerindekilerin %75’inde fazlas›nda bir veya birden faz-la kronik hastal›k görülmektedir. Yafll›l›ktaki; hipotriodizm, anemi, diyabet, malin hastal›klar gibi pek çok hastal›k genel k›rg›nl›k, sosyal yetersizlik, düflmeye e¤ilim ve hafif amnezi gibi nonspesifik etkilere sebep olur. Vücut hareketlerinde dü-zensizlik; ataksi, bayg›nl›k ve düflmeler geçici iskemik atakla-ra, Parkinson hastal›¤›na, postural hipotansiyona, kardiyak disritmilere veya epilepsiye ba¤l› olabilir (14). Yafll› bireyler-de bireyler-depresyon ve kayg› bozuklu¤u (anksiety) görülme s›kl›¤› %0.7 ile %20 aras›nda de¤iflmektedir (15). Depresyonla ilifl-kili olarak bazen çene yüz bölgesinde atipik yüz a¤r›lar›, dil a¤r›s›, a¤›z yanmas›, temporomandibular eklem a¤r›s› olabilir (14). Çi¤neme etkinli¤i ve estetik görünümün uzun yaflam boyunca devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas› amac›yla gereken protetik yaklafl›mlar genel sa¤l›k durumu ile birlikte de¤erlendirilme-lidir (6–12). Yine yafll› insanlar›n kulland›klar›, antihipertan-sif, antihistaminik, antikolinerjik, laksatif, narkotik ve hipno-tik, gibi baz› grup ilaçlar a¤›z kurulu¤una neden olmaktad›r. Bu da protezlerin tutuculu¤unu olumsuz etkiler. Kuru bir a¤›zda vakum olmayaca¤› için protezler düflerler. Ayr›ca artrit hastalar› da protezin tak›p ç›kar›lmas›nda eklemlerde a¤r› du-yabilmektedirler (9,13–15). Hareketli protezler ileri yafltaki, el ve zihinsel becerisi azalm›fl olan hastalara mümkün oldu-¤unca basit yap›lmal›d›r. Tak›l›p, ç›kar›lmas› ve bak›m› kolay olmal›d›r. Kullan›m› daha zor olan hassas tutuculu protezler-den kaç›n›lmal›d›r. Protezlerin günlük kullan›m›nda her
ye-mekten sonra f›rçalanarak temizlenmesi, zaman zaman da te-mizleyici tabletler kullan›m› ve her gece protezsiz uyunmas› ve yumuflak dokular›n dinlenmesine f›rsat verilmesi yararl› olur. Genel olarak geriatrik hastalarda tam diflsiz, k›sm› siz fleklinde bir a¤›z ortam› bulunur. Tam difllilikten tam difl-sizli¤e do¤ru s›ras›yla flöyle bir protetik sistem uygulan›r: Bir-kaç difl eksikli¤inde sabit protezden; hareketli bölümlü prote-ze(tek çene), hareketli bölümlü protez (iki çene), tam protez ve/veya hareketli bölümlü protez, alt ve üst tam protez fleklin-de bir tedavi skalas› vard›r (13).
Sabit Protezler
Köprü protezler; do¤al difller (destek difller) üzerinde yer alan tutucu kronlar ile eksik olan diflin yerine konulan ve bu tutu-cu kronlara ba¤lanan gövdeden oluflur. Endikasyonlar›; destek difle restorasyon yapma gereklili¤i, destek diflte morfoloji bo-zuklulu¤u, hareketli protez yap›m› için destek difllerin uygun olmayan pozisyonu. Yafll› hastalarda a¤›z içinde birçok de¤i-fliklik ortaya ç›kmaktad›r. Sabit protezler öncelikle yafllar› 20–55 aras›nda olan hastalara uygulanmaktad›r (16).
Hareketli Bölümlü Protezler
Harekeli bölümlü protezler; hastan›n kaybolan do¤al difl ve çevre dokular›n› telafi etmek üzere yap›lan, büyük oranda tu-tuculu¤unu a¤›zda bulunan do¤al difllerden alan, oluflan fonk-siyonel kuvvetlere karfl› do¤al difl ve mukoza taraf›ndan des-teklenen ve hasta taraf›ndan tak›l›p ç›kar›labilen bir protez türüdür. Hareketli bölümlü protezler: Kron-köprü uygula-mas›na elveriflli olmayan serbest sonlu vaklarda, uzun aral›kl› boflluklar veya sabit restorasyon için yeterli olmayan destek difllerin varl›¤›nda, diflsiz boflluklar›n dental ark›n kavisli k›-s›mlar›nda yer ald›¤› durumlarda, eriflkin olmayan hastalarda, sabit restorasyon için apexifikasyonun tamamlanmad›¤› za-manlarda, karfl›t ark deste¤i için, yar›k damak gibi çeflitli da-mak defektlerinde, yüz konturlar›n›n restorasyonunda, geçifl protezi olarak, dikey boyut de¤iflikliklerinde uygulanabilir (13). Hareketli bölümlü protezlerde ortaya ç›kan a¤r›lar; e¤er bölümlü proteze destek olan bir diflte a¤r› varsa, bu durum o diflin tafl›yabilece¤i normal fizyolojik s›n›rlar içindeki bas›nç-tan daha fazla bas›nca maruz kald›¤›n› göstermektedir. Ser-best sonlu bölümlü protezlerde kaide plaklar›n›n fazla hare-ketli olmas›, kuvvet k›r›c›lar›n kullan›lmad›¤› rijit ba¤lant›l› protezlerde, destek difler üzerine afl›r› kuvvetler gelmesine ve do¤al olarak a¤r›lara neden olabilir. Bölümlü protezlerde yine hatal› planlamaya ba¤l› olarak difllerde mobilite ve hasta tara-f›ndan protezlerin temizli¤ine özen gösterilmedi¤i takdirde çürük art›fl› ve buna ba¤l› a¤r›lar ortaya ç›kabilir (17).
Tam Protezler
Tam diflsiz hastalara uygulanan bir protez çeflididir. Bu protez çeflidini uygularken hastan›n fiziksel özellikleri göz önüne al›nmal›d›r. Bu özellikler:
A. Fiziksel Özellikler
• Nöromüsküler beceri: Yap›lan protezin kullanabilirli¤ini ölçmek için hasta klini¤e girer girmez bafllayan gözleme dayal› bir teflhis fleklidir.
• Hastan›n genel görünüflü: Hastan›n giyimine gösterdi¤i özen ve kulland›¤› afl›r› derecede kozmetik ürün bize has-tan›n protezden çok fazla estetik beklentisi oldu¤unu gös-teren ipuçlar›d›r.
• Yüz: Seçilecek difllerin flekli ve rengini belirlemede yar-d›mc› olur.
B. Klinik De¤erlendirme: Temporo-mandibular eklem, alt
çene hareketleri ve protezin istirahat dikey boyutu kontrol edilir. Ayr›ca, kas tonusu, alt çenenin üst çeneye göre konu-mu, alveolar kretin yüksekli¤i, alveolar kretin flekli, kavsin flekli, sert dama¤›n flekli, yumuflak dama¤›n e¤imi, kretlerin iliflkisi, toruslar, mukoza, tükürük ve a¤›z floras›, kas ve fre-nulum ba¤lant›s›, dilin büyüklü¤ü, kemik dokusunun duru-mu da klinik olarak de¤erlendirilmelidir (18)Difllerin kayb›, stomatognatik sistemin en önemli fonksiyonlar›ndan çi¤neme ve konuflmay› zay›flatan, protez planlamalar›nda da, büyük hasta de¤iflkenli¤i oluflturan bir olgudur. Difllerin kaybedil-mesi çekim alan›n yeniden flekillenkaybedil-mesine, alveoler kemik et-raf›nda rezorpsiyona, sonunda atrofik diflsiz kretlere yol aça-bilmektedir. Alt ve üst çenede kemik kayb› alveoler kemikle s›n›rl› kalmamakta ayn› zamanda basal kemi¤in bir k›sm› da rezorbe olabilmektedir (6,19–23). Kemik kayb› mandibula da maxillaya göre dört kat daha fazlad›r. Diflsiz mandibula da di-key boyut azal›r. Bu duruma ba¤l› olarak, çeflitli fonksiyonlar s›ras›nda perioral kaslar›n kontrolü azal›r. Mandibula da re-zorpsiyon çok fliddetli boyutlara ulaflt›¤›nda kemik kreti ince-lir ve b›çak fleklindeki kemik yap›s›, klasik protezlerin kulla-n›m›n› olanaks›z k›lar. Alt çene tam protezlerde üst çeneye oranla daha fazla problemler görülmektedir (6,19–21, 24–26). Bu problemlerin bafll›calar›; retansiyon ve stabilite eksikli¤i, çi¤neme fonksiyonundaki azalmad›r (6,24–26). Ge-riatrik hasta grubunun tam protezlerle uyumu ile ilgili belir-li problemleri de mevcuttur. Ayr›ca protezin bollu¤u ve onu takiben protezin alt›nda yiyecek toplanmas›, yemek yerken a¤r› flikayetleri görülür. Üst tam protezlerde en çok flikayet görünüflle ilgilidir (25). Bir di¤er tam protezlerdeki problem protez kaide pla¤›n›n k›r›lmas›d›r; oklüzal çi¤neme
kuvvetle-ri protezlere veya destek dokulara düzenli da¤›lmazlar. Çi¤ne-me s›ras›nda üst protezin posterior k›sm›ndaki sürekli lateral gerilmeler, maksillar santral kesici difller aras› bölgelerde ma-kaslama gerilimlerinin oluflmas›na neden olur. Böylece orta hat k›r›lmalar› meydana gelir ki bu durum büyük oranda kai-de pla¤› yorulmalar›ndan kaynaklanmaktad›r (27). Tam ve hareketli bölümlü protezlerde görülen a¤r› nedenleri: Bu a¤-r›lar› befl bölümde toplamak mümkündür:
• Temporomandibular eklemde ortaya ç›kan a¤r›lar: Genel-likle çeneler aras› iliflkinin hatal› tespit edilmesinden kay-naklanmaktad›r. Özellikle dikey boyutun yüksek olma-s›ndan ortaya ç›kar.
• Yanak ve dudaklarda ortaya ç›kan a¤r›lar: ‹nterokluzal mesafe çok fazla oldu¤unda yani dikey boyut düflük olarak tespit edildi¤inde, hastalar kas kontrolü al›flkanl›¤›n› edi-nene kadar, yanak mukozas› difller aras›na girer ve yana¤›n ›s›r›lmas›na ba¤l› olarak a¤r› ortaya ç›kar. Kas tonusunun zay›flad›¤› yafll›l›k döneminde bu durum daha çok görüle-bilir.
• Dilde ortaya ç›kan a¤r›lar: Ya do¤rudan travma gelebilir Ya da dilin hareketi s›n›rlan›r.
• Protez kaidesi ile ilgili a¤r›lar:
a. Protez kaide pla¤›n›n kenarlar›nda ortaya ç›kan a¤r›-lar: Protez s›n›rlar›nda olan a¤r› k›zar›kl›kla birlikte ise, protezin uzun oldu¤unu gösterir. Lingual s›n›rla-r›n afl›r› uzun olmas› yutkunma s›ras›nda a¤r› olufltu-rur. Bu durum baz› hastalarda bo¤az a¤r›s› gibi hisse-dilmektedir. Mylohyoid s›rt bölgesindeki a¤r› da yut-kunma a¤r›s›na neden olabilmektedir. Bu k›s›mda protezin iç k›sm› rahatlat›lmal›d›r. Protez kenarlar›n-da görülen travmatik ülserler, hafif bir rahats›zl›ktan fliddetli a¤r›ya kadar de¤iflik semptomlarla kendini gösterir. Bir baflka oluflumda irritasyonel protez hi-perplazisidir. Hasta genellikle a¤r› veya rahats›zl›k duymaz. Uzun seneler ayn› protezin kullan›lmas›na ba¤l› olarak ortaya ç›kmaktad›r.
b. Protez kaide pla¤›n›n temas yüzeyinde ortaya ç›kan a¤r›lar: Ço¤u zaman görünüflten teflhis etmek müm-kündür. Mandibular protezin alt›nda yayg›n ve düzen-siz görünüm, tahminen interoklüzal aral›¤›n yeterdüzen-siz oldu¤unu gösterir. Ya da çok nadiren alerji ile iliflkili olabilir. Mandibular protezin alt›ndaki büyük fakat az yo¤unluktaki k›zar›k ve a¤r›l› alanlar, ince ve gergin hassas mukoza sonucu ortaya ç›kabilir veya yetersiz tü-kürük Ya da her ikisine birden ba¤l› olabilir (17).
Overdenture Protezler
Prepare edilerek yada edilmeden a¤›zda b›rak›lm›fl olan des-tek difller, kökler veya difl kökünün yerini tutan implant ya-p›lar üstüne haz›rlanan total difl destekli tam protez veya ha-reketli parsiyel protez overdenture protezlerdir. Bir ya da da-ha fazla destek diflin restore edilmesinin uygun olmad›¤› du-rumlarda, mevcut difllerden bir k›sm› veya hepsi fazla miktar-da afl›nm›fl ise uygulanmatad›r. Komplikasyonlar›; protez kai-de irritasyonu, a¤›z hijyeni¤inin iyi olmamas› durumunda or-taya ç›kan periodontal problemler ve çürük, destek kayb›, destek preparasyonu yeterli olmad›¤›nda ince olan akrilikte k›r›lma olmas›, bafll›klar›n afl›nmas› fleklindedir. Tam protez-ler için ek destek olarak diflprotez-lerin kullan›lmas› sayesinde; mu-kozaya iletilen kuvvetler azalt›lmakta, destekleyen yap›lar ko-runmakta, böylece daha stabil, tutucu ve rahat olan protezler elde edilir. Overdenture tarz› protezler sadece diflsiz hastalar-da de¤il ayn› zamanhastalar-da yaflla birlikte difllerde görülen prob-lemlerin çözümünde de kullan›l›r. Yafll›larda difllerin hem gö-rünümleri hem de yap›sal özellikleri aç›s›ndan çok farkl›d›r (28). Yafll› bireylerde difl eti çekilmesi oran›n yüksek oluflu ve bunun sonucu olarak a盤a ç›kan sement nedeni ile yafll› bi-reylerde afl›r› kole hassasiyeti, kök çürükleri ve estetik prob-lemler s›kl›kla rastlanmaktad›r (28,29). Bununla birlikte yafl-lanmayla birlikte fizyolojik olarak meydana gelen afl›nma at-rizyon ad›n› al›r. Atat-rizyona ba¤l› olarak meydana gelen bu de-¤ifliklikler basit yüzey afl›nmalar›ndan, diflte önemli madde kayb›na neden olacak olaylara kadar ilerleyebilir. Atrizyona ba¤l› olarak difllerin anatomik boyu k›sal›r ve minenin alt›n-da yer alan dentin dokusu a盤a ç›kar (28,29). Atrizyona ba¤-l› olarak, yaflba¤-l›da difller, gençlerininkine k›yasla ›fl›¤› farkba¤-l› olarak yans›t›r. Bu durum difllerin renginde koyulaflmaya yol açar. Ayr›ca, dentin dokusunun kal›nl›¤›nda ve kompozisyo-nunda oluflan bu de¤iflikliklerde de bu duruma katk›da bulu-nur (30). Yüzün alt üçlüsünde kemik yap›s›n› koruyabilmek için fonksiyon görebilen difllerin veya difl köklerinin a¤›zda tutulmas› gerekmektedir (28–33). Mevcut difl ve difl kökle-rinden yararlan›larak overdenture tarz› protezler tedavi seçe-ne¤i olarak düflünülebilir.
‹mplant Protezler
Dental veya oral implant; doku taraf›ndan kabul edilebilir bir implant materyalinin do¤rudan çene kemi¤i içersine veya do¤rudan kemik üzerine cerrahi olarak yerlefltirilmesini ifade eder. ‹mplantlar üç ana gruba ayr›l›r: subperiostal, transoste-al ve endostetransoste-al. Bunlardan subperiosttransoste-al ve transostetransoste-al imp-lantlar tamamen diflsiz a¤›zlarda protezlerin tutuculu¤unu
sa¤lamak için tasarlanm›fllard›r. Endosteal implantlar, alveol veya bazal kemi¤e cerrahi müdahale ile yerlefltirilir. K›smi diflsizlik vakalar›n›n tedavisinde bir veya birden fazla implant birlikte kullan›l›r. K›smi diflsiz a¤›zlarda implant yerlefltirme endikasyonlar›: tam veya bölümlü hareketli protez tafl›yama-ma, prognozu flüpheli uzun köprülere gereksinim, yetersiz sa-y› ve lokalizasyonda do¤al destek difller, sabit protez yap›m› için sa¤lam difllerin kesimini gerektiren tek difl eksiklikleri.
‹mplant Yerlefltirme Kontrendikasyonlar›: Akut
hastal›k-lar, terminal hastal›khastal›k-lar, kontrol edilemeyen metabolik hasta-l›klar, implant bölgesine tümörisidal radyasyon, hastan›n abart›l› beklentileri, yetersiz hasta motivasyonu, yetersiz he-kim deneyimi, protez ile restorasyon yap›lamama. ‹mplant yerlefltirilmesi gereken bölgenin de¤erlendirilmesi iyi bir kli-nik muayeneyle bafllar. Bu muayenede yeterli kemik olup ol-mad›¤› belirlenir ve ideal implant yerleflimine engel olacak anatomik yap›lar saptan›r. Görsel muayene ve palpasyonla gevflek, doku fazlal›klar›, kemik s›rtlar› ve implant yerleflimin s›n›rlayabilecek keskin kemik yap›lar› ve undercutlar tespit edilir. Ancak kemik üstünde kal›n, hareketsiz ve fibröz bir yumuflak doku varl›¤›nda sadece klinik muayene yeterli ol-maz. Radyografik de¤erlendirmede yap›lmal›d›r. ‹mplantla restorasyon seçenekleri afla¤›da belirtilmifltir:
a. Sonu serbest biten restorasyonlar: Sonu serbest biten vaka-larda iki restoratif seçenek vard›r. Bunvaka-lardan biri, en arka-daki do¤al diflin distaline bir implant yerlefltirilerek, imp-lant ile do¤al diflleri birbirine ba¤layan bir sabit protez ya-p›lmas›d›r. Ancak, implantlar›n do¤al difllere ba¤lanmas› baz› sorunlara neden olabilir. Di¤eri ise, en arkadaki do-¤al difllerin distaline iki adet implant yerlefltirerek bunla-r›n üzerine tamamen implant destekli bir sabit protezin yap›lmas›d›r. Uzun diflsiz bölgelerin restorasyonunda da benzer seçenekler kullan›labilir.
b. Tam diflsiz a¤›zlarda sabit restorasyonlar: Bu bafll›kta hib-rid protezler ve metal seramik restorasyonlar olmak üzere iki seçenek bulunmaktad›r.
- Hibrit protezler bir döküm metal alt yap› ile bunlar›n üzerine piflirilen akrilik kaide ve suni difllerden oluflur. Alt çenede en az befl ve üst çenede en az alt› adet imp-lant yerlefltirilmesi gerekir.
- Metal seramik restorasyonlarda da: alt çenede befl, üst çenede alt› implant yerlefltirilmesi gerekir. Estetik res-torasyonlar ancak minimal düzeyde bir kemik kayb› oldu¤unda yap›labilir. Hibrit veya metal seramik ol-sun, sabit restorasyonlar›n avantaj› hasta a¤z›nda de-vaml› kalmalar›d›r. Bu nedenle, hastalar do¤al
diflleri-ne çok benzeyen bir proteze sahip olduklar› için ayr›-ca psikolojik yönden de fayda görür. Ayn› flekilde, sis-temin kendi içinde hareketi az oldu¤u için, parçalar da daha az afl›n›r. Protezler vidalarla tutunduklar› için, hekim gerekti¤inde ç›kararak temizleyebilir veya ge-rekli tamirler çok k›sa bir sürede yap›labilir. Ancak bu tür protezlerin en büyük dezavantaj›, özellikle esteti-¤in önem tafl›d›¤› ön bölgede, implantlar›n oldukça hassas bir flekilde yerlefltirilmelerini gerektirmektedir. Oklüzyon, protez uyumu, plak kontrolü ve hasta taki-bi gitaki-bi sorunlar implant aç›s›ndan önem tafl›d›¤› ka-dar, geleneksel protezleri de yak›ndan ilgilendirir (31,32).
Overdenture Protezler (implant destekli)
Tam diflsiz mandibulan›n protetik yaklafl›m›nda topuz bafll› implant destekli protezler ilk tedavi seçene¤i olarak karfl›m›-za ç›kmaktad›r (33,34). Protezin retansiyonun oldukça zor ve-ya olanaks›z oldu¤u durumlarda iki veve-ya daha fazla implant yerlefltirilmesi hasta memnuniyeti ve fonksiyon aç›s›ndan ide-al sonuçlar ortaya koymaktad›r(32–36). Son yap›lan çide-al›flma- çal›flma-lar iki implantl› topuz bafll› overdenture tarz› protezlerin has-taya çi¤neme fonksiyonunu tekrar kazand›rmas› ve hasta memnuniyeti ac›s›ndan ideal oldu¤u görülmüfltür (36). Yap›-lan maliyet karfl›laflt›rmalar› ilk bak›flta impYap›-lant üstü over-denture protezlerin yüksek oldu¤unu gösterse de uzun vadeli bir bak›fl ac›s›nda hem daha dayan›kl› hem de hasta memnu-niyeti aç›s›ndan son derece avantajl›d›r (36,37). Overdenture implantlar›n avantajlar›: minimum ön bölge kemik kayb›: ke-mik kayb›n› önler, esteti¤i iyilefltirir, stabiletinin iyilefltiril-mesi. (protezin hareketinin azalt›lmas› veya elimine edilmesi), okluzyonun iyilefltirilmesi (Sentrik okluzyonun kopyalanma-s›), yumuflak dokunun tahriflinin azalt›lmas›, etkili çi¤neme efekti ve kuvveti, retansiyonun art›r›lmas›, destek yap›n›n ar-t›r›lmas›, konuflman›n iyilefltirilmesi, protez hacminin azalt›l-mas›. Overdenture protezlerin dezavantajlar›: Psikolojik so-runlar (hareketli protez kullanmak istemeyenlerde), üst kron için yeterli miktarda boflluk b›rakmak, uzun dönemli bak›m ifllemleri (alt protez parçalar›n›n de¤iflimi ve kaide yenileme), arka bölgede kemik kayb›n›n devam›, yemek kaç›fllar›, pro-tezde istenmeyen hareketler (31–38).
Sonuç olarak; hastalar›n yaklafl›m›, beklentileri, geçirmifl
oldu¤u difl tedavileri, a¤›z ve difl sa¤l›klar›, t›bbi komplikas-yonlar› protetik tedaviyi etkileyen faktörlerdir. Difl hekimleri ve yard›mc› personel yafll› hastalar›n sistemik hastal›klar› ile ilgili a¤›z bulgular› ve kulland›klar› ilaçlar hakk›nda bilgi sa-hibi olmal›d›r. Yafll› hastalara yap›lan protezlere uyum bafl-lang›çta pek kolay olmaz. Sabit protez tafl›yan hastalarda
al›fl-ma süresi daha k›sa sürer. Parsiyel protez tafl›yan hastalar da difl eksikli¤inin fazla oldu¤u durumlarda hasta bafllang›çta zorlanabilir. Protez gövdeleri a¤›zdaki difllerden de¤iflik me-todlarlarla destek alarak tutunduklar› için hastan›n al›flma ve çi¤neyebilme süreleri k›sal›r. Tam difl kay›plar›n da ise durum biraz komplikedir. Total protezlerin tutucu elementleri yok-tur ve a¤›zda vakum ile tutunurlar. Ancak erken difl kay›pla-r›n›n neden oldu¤u alveol kemik kay›plar› protezlerin kulla-n›m›nda zorluklar yaratacakt›r. Protetik tedavi seçenekleri de¤erlendirilirken, e¤itim, yafl, cinsiyet, bireyin daha önceki deneyimleri ve yöresel faktörler göz önünde bulundurulmal›-d›r. ‹leri yafltaki, el ve zihinsel becerisi azalm›fl olan hastalara total ve/veya hareketli protezlerde mümkün oldu¤unca basit planlamalar tercih edilmeli, tak›l›p ç›kar›lmas› ve bak›m› ko-lay olmal›d›r. Kullan›m› daha zor olan hassas tutuculu protez-ler bu hastalar için problem yaratabilir. Yafll› hastalara iyi bir anlat›m, demonstrasyon ve motivasyon gereklidir. Oral hijyen bilgileri klinisyen taraf›ndan aç›k bir dille yap›lmal›d›r. Pro-tezlerin günlük kullan›m›nda her yemekten sonra f›rçalanarak temizlenmesi, zaman zaman da temizleyici tabletler kullan›-m› ve her gece protezlerin ç›kar›lmas›, yumuflak dokular›n dinlenmesine f›rsat verilmesi aç›s›ndan önerilmeli ve ayr›nt›l› olarak anlat›lmal›d›r.
KAYNAKLAR
1. Aç›k Y, Sezer RE, Sezer H ve ark. Yeni mahalle e¤itim araflt›r-ma sa¤l›k oca¤› bölgesinde yaflayan yafll›lar›n mediko sosyal so-runlar› ve yard›m gereksinimleri. ÇÜ T›p Fak Derg 2003;1: 28–21.
2. Erbafl› S, Tüfekçio¤lu O, Sabah ‹. Yafll›l›k ve hipertansiyon. Geriatri Dergisi 1999;2:62–67.
3. Özkan H, Yalvarm›fl F, Güler M ve ark. Yafll› nüfusun sosyo-demografik özellikleri. STED 2006;15(11):199–201.
4. Türkiye’de Yafll›lar›n Durumu ve Yafllanma Ulusal Eylem Pla-n› Ankara: DPT, Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Mü-dürlü¤ü, 2007. (DPT: 2741) 113s. http://ekutup.dpt.gov.tr/ nufus/yaslilik/eylempla.pdf. Eriflim: 4 Aral›k 2008.
5. TU‹K 2007 adrese dayal› nüfus de¤erleri.
http://www.tu-ik.gov.tr/jsp/duyuru/upload/adnks_Harita_TR/HaritaTR. html. Eriflim: 3 Aral›k 2008.
6. Özdemir K. Hareketli protez hastalar›n›n baz› özelliklerinin de¤erlendirilmesi. CÜ Diflhek Fak Derg 2001;4:115–123.
7. Aytan AE, Lomçal› G. Protez kullanan hastalar›n istatiksel ola-rak de¤erlendirilmesi, 1. E.Ü Difl Hek Fak Derg 1994;15: 71–78.
8. Fukai K, Takiguchi T, Ando Y, et al. Mortality rates of com-munity-residing adults whith and whitout dentures. Geriatr Gerontol Int 2008; 8: 152–159.
9. Mollao¤lu N, Alpar R. The effect of dental profile on daily functions of the elderly. Clin Oral Invest 2005;9:137–141.
10. Abdellatif HM, Burn BA. An epidemiological investigation into the relative importance of age and oral hygienestatus as determinents of periodontitis. J Dent Res 1987;66(1):13–18.
11. Hand JS, Mund RJ, Kohort FJ. Five-year incidennce of tooth loss in lowens aged 65 and older. Comminity Dent Oral Epi-demiol 1991;19(1):48–51.
12. Seifert I, Langer A. Evalation of psychologic factors in geriat-ric denture patients. J Prosth Dent 1962;12(3):516–523.
13. Ulusoy M, Ayd›n K. Difl Hekimli¤inde Hareketli Bölümlü
Protezler. Ankara Üniversitesi Bas›mevi, Ankara, 2003, pp 1027–1030.
14. Öztürk A, Keskin A: Difl Hekimli¤inde T›bbi Sorunlar. Öz-yurt Matbaac›l›k, Ankara 2003, pp 207–211.
15. Flint AJ. Generalized anxiety disorder in elderly patients. Drugs Aging 2005;22(2):101–114.
16. Zaimo¤lu A, Can G: Sabit Protezler. Ankara. Üniversitesi Ba-s›mevi, Ankara 2004, pp 95–97.
17. Kiflniflci R, Bulut ÖE, Bebek T. Difl hekimli¤inde A¤r›. Egem matbaac›l›k, Ankara 2002, pp 217–225.
18. Çal›kkocao¤lu S. Tam protezler. Özyurt Matbaac›l›k, Ankara 2004, pp30–37.
19. Blum IR, Mccord JF. A clinical investigation of the morfoloj-gical changes in the posterior manibule when implant-retained overdentures are used. Clin Oral Implants Res 2004;15: 700–708.
20. De Carvalho WR, Barboza EP, Caúla AL. Implant-retained re-movable prosthesis with ball attachments in partially edentu-lous maxilla. Implant Dent 2001;10:280–284.
21. Ergün G. Alt afl›r› rezorbe tam diflsiz bireylerdeki krette prote-tik tedavi yaklafl›mlar› Türkiye Klinikleri J Dental Sci 2007; 13:139–145.
22. Uzun H. Nazl›el HÇ. Yafll›da medikal ve dental hikaye ile eks-traoral, intraoral ve dental muayene bulgular›. Geriatri 2001; 3(1):15–21.
23. Katz RV, Meflkin LH. The epidemiology of oral diseases in ol-der adults. Holm-Peterson p-löe h (ed): Geriatric Dentistry A Textbook of Oral Geriontology 1986:221–237.
24. Visser A, Raghoebar GM, Meijer HJA, et al. Vissink A. Man-dibular overdentures supported by two or four endosseous imp-lants: A 5 year prospective study. Clin Oral Implants Res 2005;16:19–25.
25. Atasever N,Çekiç C. Tam protezler hastalar›nda protez flikayet-lerinin diagnostik önemi. Haccettepe Diflhek Fak Derg 1987; 11(1):16–19.
26. Carlsson Ge,Otterland A, Mennström A. Patient factors in ap-preciation of complete dentures. J Pros Dent. 1967;17(4): 322–328.
27. Jagger DC, Harrison A. The fractured denture-solving the problem. An update for general dental practice. Prim Dent Ca-re 1998;5:159–162.
28. Hand JS, Munt RJ, Kohout FJ. Five-year incidence of tooth loss in lowans aged 65 and older. Community Dent Oral Epi-demiol 1991;19(1):48-51.
29. Allen P, Bayne SC, Brodine AH, et al. Annual review of selec-ted dental literature: Report of the committee on scientific in-vestigation of the American Academy of Restorative Dentistry. J Prosthet Dent 2003;90:50–59.
30. Ejvind Budtz-Jqrgensen (ed): Prostodontics for the elderly di-agnosis and treatment. Quintenssence Publishing Co, Inc. 1999, pp 19–25.
31. Misch CE. Dental implant prosthetics. Elsevier Mosby, St. Louis 2004, pp 206–210.
32. Johns RB, Jemt T, Healt MR, et al. A multicenter study of overdentures, supported by Branemark implants, Int J Orak Maxillofac Implants 1992;7:513–522.
33. Trakes T, Michalahis K, Kank K, Hireyama H. Attachment
systems for implant-retained overdentures: Alitterature revi-ew. Implant Dent 2006;15:26–25.
34. Allen P, Bayne SC, Brodline AH, et al. Annual review at selec-ted dental literature. Report of the comminittee on scientific investigation at the american academy of restorative dentistry J.Prosthet Den. 2003;90:50–59.
35. Feine JS, Carlsson GE, Awad MA. The mcgill consensus state-ment on overdentures.Mandibular two-implant overdentures as the first choice standart of care for edentulous patients. Ge-rontology 2002;19:3–4.
36. Esfandiari S, Lund JP, Penrod JR. Implant overdentures for edentulous elders: study of patient preference. Gerodontology DOI: 10,1111/j.1741–2358.2008.00237. Eriflim: 21 May›s 2008.
37. Burns R. The mandibular complete overdenture. Dent Clin North Am 2004;48:603–623.
38. Budtz-Jorgensen E(Ed): Protethetic considerations in geriatric dentistry. In Textbook of Geriatric Dentistry 2nd ed. Eds. Holm-pedersen P. Löe II Copenhangen: Munksgaard 1996, pp 446–466.
