Sahile 5
Tefrika No. 65 Yazan: Amil
İttihat ve Terakki'
nin son günleri
— ierceme, iktibas ve cair hukuku mahfuzdur —•
Balkan harbi esnasında bir darbei
hükümet teşebbüsü
Kâmil paşa ile Cemaleddin efen di evlerine gönderilecek, Reşit ve Abdürrahman beyler ise merkez kumandanlığında bir kaç gün daha alıkonulacaklardı.
Bir kaç saat sonra Kâmil paşa damadı Naci bey delâletile hane - sine götürülmüştü. Keza Cemaled din efendi de evine gidebilmişti. Kâmil paşaya bir müddet için Av- rupada oturması tavsiye olun - muştu.
Ertesi gün, Cemal paşanın aldı ğı tertibat dairesinde Nazını paşa için muhteşem bir cenaze alayı ya pılmıştı. O günlerde memleketimiz en felâketli zamanlarını yaşıyor, Bulgar ordusu Çatalca cephesini tehdit ediyor, Yunan donanması Çanakkale boğazını zorluyor, Dol- mabahçe önünde duran düveli muazzama donanmaları ise her an karaya asker çıkarmağa mühey - ya bulunuyordu.
Babıâli vakası gecesi polis mü düriyeti umumiyesi tarafından bü tün muhalif rüesa tevkif edilerek Cemal beye teslim olunmuşlardı. Dahiliye nazır vekili Talât beyle de konuşulduktan sonra muhaliflere karşı cebir ve şiddet gösterilme - meşine karar verilmişti. Abdürraks* man ve Reşit beyler evlerinden ya tak ve saire getirterek iki üç gün
kadar merkez kumandanlığında kalmışlar ve sonra evlerine ve ora dan da, Cemal beyin tavsiyesi üze rine, Avrupaya gitmişlerdi. Kâmil paşa da İstanbulda durmıyarak bir müddet sonra Türkiye haricine çık mıştı.
Mevkuflar meyanında Ali Ke mal, doktor Rıza Nur ve Gümül -, cüneli İsmail bulunuyorlardı.Cemal bey bunlarla beraber konuşarak manasız muhalefetlerinden sarfı nazar etmeleri şartile kendilerine yardım edebileceğini bildirmişti. Ali Kemal Avrupada bir memu riyet, doktor Rıza Nur ise Pariste tababet tahsiline devem etmek için muaveneti nakdiye rica eylemiş - lerdi. Gümülcüneli İsmail memle kette kalmasına müsaade edildiği takdirde her türlü muhalefetten sarfı nazar edeceğine dair namusu üzerine söz vermişti. Bunun üze - ı ine Rıza Nur parasını alarak Pa- rise, Ali Kemal de kendisine veri len tazminatı dercep ederek Vi - yanaya gitmişlerdi.
Bir darbei hükümet şayiası
Bu hadiseden sonra bir de prens Sabahaddin beyin hükümeti de virerek sadarete geçmek için hazır ladığı bir darbei hükümet hakkın da Cemal paşa atideki şayanı kayıt hatıratını naklediyordu:«— Bir gün Erzurumlu serdar Sıtkı isminde birisi diğer bir ar - kadaşile Beyoğlunda bir matbaada beyannameler tabettirirken yaka lanmıştı. Bu grupa dahil olanların prens Sabahaddin beyin himayesi altında çalıştıkları anlaşılmıştı. Grupu idare eden prens Sabahad - dinin kâtibi hususîsi Lûtfi bey idi. Bunların hepsi tevkif olunmuşlar, yalnız Lûtfi bey yakalanamamıştı. Nihayet Lûtfi beyin Avusturya se fareti tercümanı olan M. (Lazar) m evinde gizlenmiş olduğu haber alı narak orada yakalanmış ve hapse atılmıştı. Yakalananlar muhtelif cezalarla tecziye olunmuştu.
Prens Sabahaddin bey
Prens Sabahaddin beye ise bir şey yapılmamıştı. Çünkü o zaman İttihat ve Terakki cemiyetinin kâ tibi umumîsi olan Talât bey preni Sabahaddin ile anlaşmağa çalıştığı için onun tevkifini istememişti. j Fakat Lûtfi bey arkadaşlarının mahkûm edilmelerine rağmen prencSabahaddin tahrikâtma yine de vam ediyordu. Talât bey ise pren sin arkadaşlarından olun doktor Nihat Reşat bey vasıtasile Saba - haddinle anlaşmağa çalışıyordu.
Cemal paşa doktorun icraat ve harekâtını takip ettirerek Talât beyi vaziyetten haberdar ediyor sa da Talât bey bunlara bir türlü inanamıyordu. Nihayet doktor Ni hat Reşadm dastları ile icra ettiği müazekere esnasında Talât beyin itimadı olan bir zat dahi bulundu rularak cemiyet kâtibi umumîsinin şüphe ve tereddütleri bertaraf olu nabilmişti.
Prense kim haber vermiş ?
Doktor Nihat Reşat B. bunu vak tinde haber alarak firara muvaffalc olmuş ise de rüfekası yakalanarak hapse tıkılmışlardır. Prens Sa - bahaddin de artık meydana çıkmıyordu.
Prens, İngiliz sefareti baş ter cümanı Fitz Maurice) ile ateşemi- literi binbaşı (Tyrrel) in himayesi altında bulunan bir haneye iltica ederek kapitülâsyonlar sayesinde Türk zabıtasının elinden kurtul - muştu. Cemal paşa buna taaccüp etmişti.
Bilâhare mütarekeyi müteakip İstanbuldan Berline giderlerken Cemal paşa bu bahsi Talât paşaya açmış ve doktor Nihat Reşadm ha- zıradığı o darbei hükümete evvelâ inanmak istemediğini ona hatırlat mak istemişti Talât paşa bunun üzerine prens Sabahaddin ile dok tor Nihat Reşadm aldığı tertibat hakkında kanaatbahş delâil irae edildiği ve prensin tevkifi muhak kak olduğu anlaşıldığı zaman ken di adamlarından birisi vasıtasile prense haber göndererek kaçma - sini tavsiye ettiğini ve prensin bu sayede gizlenmeğe muvaffak ol - duğunu Cemal paşaya nakil ve hi kâye ederek onu hayretlere düşür müştü.
Mahmut Şevket paşanın katli
Cemal paşanın İstanbul muha fızlığı zamanına tesadüf eden en mühim hadise Mahmut Şevket oa? şanın katli idi.Maksat Mahmut Şevket paşayı katletmek değil, Talât ve merkez kumandanı Cemal beyleri de öl dürerek hükümeti devirmek ve K â mil paşayı tekrar mevkii iktidara getirmek idi. Cemal bey bu tertiba ta Çerkeş Kâzını, Gümülcüneli İs mail, mütekait yüzbaşı Şevkiden ada damat Salih paşanın da de hil olduğunu haber almış ve Salih paşayı merkez kumandanlığına ç ğırtarak bu gibi işlerle meşgul ol mamasını ve bir müddet için Av rupaya gitmesini kendisine tavsi eylemiş ise de Salih paşa bu tek lifi kabul etmemiş ve İstanbuld. kalacağını bildirmişti.
' (Arkası var)]
ıvıj^Hci Al ¿f?rcnüfc ıS td fİlJuî o t ı ıc y ı
