MAHIR AYDIN
Bulgarlar, 1877/78 Osmanl~~ Rus Harbi'nin sonunda imzalanan Ayaste-fanos Anda~mas~~ ile "Büyük Bulgaristan" idealine kavu~tular. Fakat bu ideal, di~er Balkan milletlerinin sahip olduklar~~ co~rafyaya nazaran büyük bir sa-hay~~ ihtiva etti~i için uzun sürmedi ve Bulgaristan Prensli~i, Berlin Anda~-mas~'na göre, Makedonya ve ~arld Rumeli Vilayeti'ni d~~ar~da b~rakarak, Balkan Da~lan ile Tuna Nehri aras~na s~k~~t~. Her ~eye ra~men, Berlin'de si-yasi hüviyetleri tescil olunan Bulgarlar, "Ayastefanos Bulgaristan~"mn s~n~ rla-nna yeniden ula~abilmek için, yo~un bir çaba içerisine girdiler ve Avrupa devletlerinin aras~ndaki siyasi rekabetten de istifade etmek suretiyle, 1885 senesinde ~ark~~ Rumeli V~layeti'ni kendi topraklar~na katmay~~ ba~ard~lar'. Bu geli~meden sonra, bir taraftan dikkatlerini Makedonya üzerinde yo~un-la~t~nrken, di~er taraftan, gittikçe artan bir ~ekilde, siyasi ve iktisadi faaliyet-lerde bulundular. Bu çal~~mada, Bulgarlar~n, iktisadi bak~mdan giri~tikleri bu türlü te~ebbüslere bir misal olmak üzere, 1892 senesinde Filibe'de tertip-ledikleri "Ziraat ve Sanayi Sergisi" hakk~nda bilgi vermek istiyoruz2.
3 A~ustos 1887 tarihinde kurulan Stefan Nikolof Stanbulof hükümeti ile birlikte Bulgaristan'da, ticaret ve sanayii yayg~nla~t~rmak, ahalinin iktisadi hayata i~tirakini sa~lamak, genellikle zengin toprak sahiplerinin kontro-lünde bulunan ekonomiyi canland~rmak ve böylece, maddi refah seviyesini yükseltmek bak~m~ndan, yeni bir dönem ba~lam~~t~r. Bu dönemde, Bulgaris-tan'~n sahip oldu~u tar~m, sanayi ve yerli mallar~n durumunu tespit etmek ve memleket sath~nda yaygmla~mas~n~~ sa~layabilmek için, I.E. Ge~of un fikri ve M. Görgiyef in te~viki ile 1892 A~ustosu'nda Filibe'de bir sergi düzenlenmesi kararla~unlm~~t~rs.
I Bu konuda teferruath malumat için bk. Mahir Ayd~n, ~arki Rumeli Vilayeti, Ankara 1992.
2 Osmanl~~ topraklar~nda aç~lan ilk sergi, 1863 ~stanbul Sergisi'dir. Milletleraras~~ yabanc~~ sergiler olarak da, I. Londra (1851), New York (1853), I. Paris (1855), II. Londra (1862), II. Pa-ris (1867) sergilerini görüyoruz. Bu konuda daha tefem~ath malumat için bk. Rifat önsoy, "Osmanh ~mparatorlu~u'nun Kat~ld~~~~ ~lk Uluslararas~~ Sergiler ve Sergi-i Umümi-i Osmani" (1863 ~stanbul Sergisi), Belleten (1984), XLVIII/198, s. 195-235.
3 Dobrin D. Miçev; "Birinci Bulgar Tanm ve Sanayi Sergisi ve Tar~m-Sanayi Panay~n, F~libe 1892", Istoriceski Pregled 11 (1955), c. V.s. 62.
Bu maksatla, önce Maliye Müdürü' G. Naçoviç'in ba~kanl~~~nda olan ve M. Görgiyef, V. Atanasof, H. Fetvaciyef gibi, Bulgaristan'~n iktisadi hayat~nda
söz sahibi ~ah~slardan meydana gelen, dokuz ki~ilik bir komisyon kurulmu~-tur. Gerekli haz~rl~ klar~~ tespit etmek dü~üncesiyle Sofya'da bir toplant~~ yapan bu komisyon, azalar~ndan bir k~sm~n~, sergi binas~n~n in~aat~~ için, di~er k~s-m~n~~ da, sergiye konulacak malzemeyi tespit ve teda~ik için, Bulgaristan'~n köy ve kasabalar~n~~ dola~makla vazifelendirmi~tir. Özellikle, serginin idare heyetinde bulunan V. Atanasov, Güney Bulgaristan'~~ dola~arak, halk~, sergiye kat~lmalan için te~vik etmi~tir'. Sofya'da ise, ~ehrin bütün fabrika sahipleri, sanatkârlan ve tüccarlan, bir toplant~ya davet edilerek, kendilerinden, bu sergiye kat~lmalar~~ istenmi~tir6. Böyle geni~~ muhteval~~ bir tertibin zorlu~unu hafifletmek ve idare heyetine yard~mc~~ olmak için, her sancak ve kazada, bi-rer özel komisyon te~kil edilmi~tir. Bu komisyonlar, bölgenin mutasarnf ve kaymakamlan ba~kanl~~~nda, idare meclisi azalan ile ziraat muallimlerinden meydana gelmi~tir. Ayr~ca, bir mimar, bir ba~mühendis ve bir bal~ç~van ile çe~idi memurlar~n yer ald~~~~ bir çal~~ma heyeti de, haz~rl~k faaliyederine i~ti-rak etrni~tir7.
1892 senesinin Ocak ay~nda ba~lanan hafriyat çal~~malar~~ ile metrük bir kabristan, kullan~m alan~~ 86.000 metrekare olan bir sergi sahas~~ haline ged-rilmi~tir. Bu saha= 16.000 metrekaresi binalardan, 70.000 metrekaresi de bahçe, havuz ve yollardan meydana gelmi~tir. in~a olunan binalar içerisinde, Bulgaristan mallar~n~n te~hirine ayr~lanlar ba~ta olmak üzere, iki adet idare-hane, birer adet polis ve yang~n dairesi, be~~ adet ah~r, makine te~hiri için dört adet sundurma, lokantalar ve hariçten i~tirak eden tüccarm emdas~na tahsis olunan mahaller ile birlikte, toplam 52 bina yer alm~~t~r. Ah~aptan ya-p~lan ve herhangi bir mimari özelli~i bulunmayan bu binalar, 50 metrekare-den 2.100 metrekareye kadar de~i~en geni~likte olup, masraflar~, Bulgaristan Emared taraf~ndan kar~~lanm~~ur. Di~er bir ifade ile, Avrupa'da aç~lmakta olan sergilerin bir türlü taklidinden ibaret bulunan ve masraflar~~ Bulgar hükümeti tarafindan kar~~lanan bu binalar~n en muntazamlann~~ ise, Viyana
4 Bulgar hükümetinin âzâlar~n~, ba~~ms~z bir devlet idaresinde oldu~u gibi, "nânr" ~ek-linde de~il de, Osmanl~~ Devleti'ne ba~l~~ bir prenslik olmas~ndan dolay~, ar~iv vesikalar~mn de-~erlendirmesi ile, "müdür" olarak adlandir~yoruz.
5 Osmanl~~ Ar~ivi, Y~ld~z Sadaret Husus! (YSH), nr. 264/212, lef 3; Dobrin Miçev, Ayn~~
makale, s. 58.
6 Dobrin Miçev, Ayn~~ makale, s. 58. 7 1SH, nr. 264/212, lef 3.
ve Paris'ten getirtilen bir kaç numûne te~kil etmi~tir. Ayr~ca, önemli sancaklardan Sofya, Rusçuk ve Varna gibi mahallerin e~yas~~ için müstakil bi-nalar in~a olunurken, masraflar~, her bir sanca~~n kendi bütçesinden kar~~-lanm~~t~r. Yine, Avusturya -Macaristan ve Çek tüccanna ait binalar bizzat kendileri ta.rafindan in~a edilmekle birlikte, Bulgar hükümeti, bu konuda 45.000 frankl~k yard~mda bulunmu~tur. Fakat, sergiye kat~lan di~er yabanc~~ ticaret mallan için ayr~~ daireler haz~rlanmay~p, bunlar~n, yerli mallar gibi, Bulgaristan taraf~ndan yap~lan binalarda ve ücretsiz olarak te~hir edilmeleri kararla~t~nlm~~t~r°.
Sergide, haz~rlan~~~ itibariyle kolay ve sade, fiyat bak~m~ndan ucuz ve mahalli ihtiyaçlara en elveri~li olmak gibi, tercihe ~âyân özellikler ta~~yan e~-yalar~n sahiplerine, te~vik mükâfat~~ olarak verilmek üzere, birer diploma ile alt~n, gümü~~ ve bronz madalyalar haz~rlanm~~t~r9. Hatta, bu konuda tespit-lerde bulunabilmek için, bir takdir heyeti kurulmu~~ ve bu heyet kendi ara-s~nda, 4 kalem ve 15 ~ubeye ayr~lm~~t~r. Heyetin âzâlan ise, önemli mali tesis-lerin müdürleri, muteber tüccar, ziraat ve sanayi erbab~~ olan, 85 ki~iden meydana gelmi~tir'°.
Di~er taraftan, sergiye konulan e~yalar~n ta~~ma ve di~er ücretleri sahip-leri taraf~ndan ödenmi~~ ise de, nakliyafinda belirli bir kolayl~k sa~lamak maksad~yla, Viyana Demiryolu ~daresi'nden müsaade al~nm~~~ ve Rumeli Demiryollar~~ Kumpanyas~, bu konuda % 50 nispetinde tenzilat yapm~~~ Ayr~ca, yabanc~~ tüccarm e~yas~ndan gümrük resmi al~nmamalda beraber, sa-t~lanlarmdan, makul nispette vergi al~nmas~~ kararla~unlm~~t~r".
Serginin aç~l~~~na bir kaç gün kala, Prens Ferdinand'~n Rila Manast~r~'m ziyaret etti~i ve Ba~müdür Stanbulof un e~ini almak üzere Varna'ya gitti~i esnada, serginin aç~l~~~ merasimine kat~lmalar~~ istenen ki~ilere davetiyeler gönderilmeye ba~lanm~~t~r'3. Maliye Müdürü Naçoviç'in imzas~n~~ ta~~yan ve Filibe Sergisi'nin "Son Altesse le Prince" emriyle tertiplendi~ini belirten bu davetiyelerden bir k~sm~~ da, 23 A~ustos 1892 tarihinde, Sadrazam Cevat Pa~a
8 YSH, nr. 264/212, lef 3.
9 Bronz madalyalar, biri 5, di~eri 2 frank ve üçüncüsü de 50 santimlik madeni para eba-d~nda olmak üzere, üç ~ekilde haz~rlanm~~t~r (Bk. Sabah Gazetesi, 10 Ramazan 1309, say~~ 943).
10 YSH, nr. 264/212, lef 3.
11 Sabah Gazetesi, 9 Ramazan 1309, say~~ 942.
12 YSH, nr. 264/212, lef 3.
18 Sabah Gazeesi, 2 Safer 1310, say~~ 1070.
ve baz~~ devlet ricali ad~na gönderilmi~tir". Davetiyede, aç~l~~a icabet konu-sunda bir cevap istendi~i halde Bab~ali, cevap verilmemesini daha uygun bulmu~~ ve bunun sebeplerini de, 26 A~ustos 1892 tarihinde Bulgaristan Ka-p~kethüdas~'na" bildirmi~tir".
Osmanl~~ Devleti'nin bu sergide nas~l ve kimin tarafindan temsil edile-ce~i, 1869 senesinde Süvey~~ Kanal~' n~n aç~l~~~ merasiminde oldu~u gibi, has-sas bir protokol meselesi haline gelmi~tir. Zira, Bulgaristan'~n hukuki ba-k~mdan kendisine ba~l~~ olmas~~ ve Osmanl~~ tüccarm~n i~tiraki münasebetiyle, Bab~ali'nin temsil edilmesi gerekmektedir. Fakat serginin aç~l~~~nda, Bulga-ristan prensinin müstakil bir hükümdar gibi hareket etmesi veya merasim s~-ras~nda Osmanl~~ Devleti'nin aleyhinde sözler sarfetmesinden endi~e edil-mi~tir. Bu yüzden mesele, Bab~ali'de hassasiyetle görü~ülmü~~ ve Sultan II. Abdülhamid, bir Osmanl~~ memurunun, güya geçici bir vazife ile Avrupa'ya giderken, Filibe'ye de u~ruyormu~~ intiba~~ ile serginin aç~l~~~na kat~lmas~n~, 11 A~ustos 1892 tarihinde kararla~t~rm~~ur". Fakat bu karardan, her halde Bulgarlar~~ gücendirmemek maksad~yla vazgeçilmi~~ ve ertesi günü, Ziraat Bankas~~ ve Ziraat idaresi Umumi Müdürü Cemaleddin Beyefendi ile Ziraat-i Fenniyye Heyeti Müdürü Aram Efendi'nin do~rudan do~ruya Filibe'ye gön-derilmesi uygun bulunmu~tur. Daha sonra, iki memurun birden gitmesine gerek olmad~~~, bu konuda Cemaleddin Beyefendi'nin gönderilmesinin kafi gelece~i ve Bulgaristan Komiserli~i ikinci katibi Fethi Bey'in de, Filibe'de kendisine tercümanl~k yapmas~na karar verilmi~tir".
Fakat bu defa da, serginin aç~l~~~~ esnas~nda Cemaleddin Beyefendi'nin Prens Ferdinand ile "ne yolda mülakat" edebilece~i ve ayr~ca, aç~l~~~ konu~-malar~~ yap~l~rken orada bulunmamas~mn daha do~ru olaca~~~ hususu ortaya ç~km~~t~r. Bu konuda Bulgaristan Komiserli~i Ba~kâtibi Re~id Bey, gerek
14 Kli~esi Ek 5'de yer alan bn davetiye için bk. Bulgaristan irade (Bi), nr. 998, lef 1. 15 Prenslik idaresine kavu~mas~ nda I sonra, Culsaristn~~~ ile Ba•b~ali aras~ndaki ili~kilerde
vas~ta olmas~~ için iki te~kilat kurulmu~tu'. Bunlardan biri, Sofya'da bulunan ve Osmanl~~ memur-lar~n~n görev ald~klar~~ "Bulgaristan Komiserli~i", di~eri de, Istanbul'da bulunan ve bir Bulgar memurun görevlendirildi~i "Bulgaristan Kap~kethüdal~~~"d~r.
16 B~, nr. 998; YSH, nr. 263/119.
17B~, nr. 991. Bâb~âli'nin bu husustaki hassasiyeti, sadece bir "gurur ve istiskal mese-lesi"nden ibaret de~ildir. Zira bir taraftan Bulgaristan'~n, sergiye tekaddüm eden günlerde, 2. Filibe ve 5. Ruscuk firkalar~na ait 28.000 ihtiyat askerini, 21 günlük süre için silah alt~na almas~~ ve di~er taraftan S~rbistan'~n Bulgaristan s~n~r~na askeri y~~~nak yapmas~~ söz konusudur (Bk. B~, nr. 989; YSH, nr. 263/76, lef 2).
Stanbulof ve gerekse Grakof ile ayr~~ ayr~~ görü~mü~~ ve bu görü~meler s~ra-s~nda Bulgarlar, Cemaleddin Beyefendi'nin geli~inden dolay~~ duyduklar~~ memnuniyeti belirttikleri gibi, Bâblâli'nin bu konudaki endi~elerini de gi-dermeye çal~~m~~lard~r. Mesela Stanbulof, Prens taraf~ndan yap~lacak ko-nu~man~n, Bulgaristan'dald zirai ve smai geli~melere ait olaca~~n~~ ve her hangi bir siyasi yönünün bulunmad~~~n~~ bildirirken, Grakof da, daha inan-d~r~c~~ olmas~~ için, konu~ma metninin bir sûretini, Re~id Bey'e göstermi~tir'9. Buna ra~men, hem Bâb~âli'nin de sergide temsil edilmesi, hem de Bul-garlann giicendirilmemesi maksad~yla, Cemaleddin Beyefendi'nin, "bir mü-nasip özür" ile aç~l~~~n ertesi günü Filibe'ye gitmesine karar verilmi~tir. Me-muriyeti gere~i Sofya'da bulundu~u halde, Re~id Bey'in de, Cemaleddin Be-yefendi ile ayn~~ günde sergiye kat~lmas~~ tespit edilmi~tir". Bu meyanda Osmanl~~ Bankas~~ da, idare memuru Edward Richard taraf~ndan aç~l~~~ mera-siminde temsil edilmi~tir".
Filibe Sergisi'nin aç~l~~~ tarihi, daha önce 14 A~ustos 1892 olarak karar-la~t~r~ld~~~~ halde, haz~rl~klann tamamlanamamas~~ yüzünden, bir süre erte-lenmi~tir22. Bu arada Bulgarlar, bir müdürler heyetini, serginin resmini ih-tiva eden bir mahfaza ile Bulgaristan mamulaundan meydana gelen baz~~ e~-yay~, padi~aha takdim etmek üzere, Istanbul'a göndereceklerini komiserlik ba~kitabetine bildirmi~lerdir. Bunun üzerine Bâb~âli, Bulgarlar~n bu "cemile"sine bir mukabele olmak maksad~yla, gelecek olan heyetin, "ni~an-~~ âli" ile taltif edilmesini kararla~urm~~sa da, Sultan II. Abdülhamid, öncelikle böyle bir hareketin di~er devletler ve özellikle Rusya taraf~ndan nas~l kar~~-lanaca~~n~n bilinmesini istemi~tir". Neticede, Bulgar mebuslanndan meydana gelen bir heyet, Istanbul'a gelmi~~ ve ziyaret süresince çe~idi ihsan ve iltifadara mazhar olmu~tur. Bu teveccüh, Bulgarlan ziyadesiyle memnun etti~i içindir ki, Sofya'ya döndüklerinde, komiserhaneye gelerek, memnuni-yet ve te~ekkürlerini bildirmi~lerdir".
19 Bi, nr. 999, lef 1.
nr. 999; 1SH, nr. 263/112; YSH, nr. 264/9. 21 Sabah Gazetesi, 3 Safer 1310, say~~ 1071.
22 1SH. nr. 263/76. lef 2. 23 YSH, nr. 306/78. 24 1SH, nr. 310/89, lef 1.
Haz~rl~klar~~ tamamlanan Filibe Sergisi, Prens Ferdinand tarafindan, 28 A~ustos 1892 tarihinde ve saat dokuz buçuk sular~nda aç~lm~~t~r". Aç~l~~~ merasiminde, önce Maliye Müdürü Naçoviç ve daha sonra Prens Ferdinad, birer konu~ma yapm~~lard~r. Bu konu~mas~nda Naçoviç, Bulga~istan'~, s~k~n-t~l~~ bir döneminde idaresini eline alan, gerekli ~slahatlar~~ yaparak memleke-tin geli~mesine çal~~an ve bu serginin düzenlenmesinde büyük gayreder sar-feden Prens Ferdinand'a, Bulgar milleti ad~na te~ekkür etmi~tir. Ferdinand da, Bulgaristan'~n kan~~ ve can~~ pahas~na elde etti~i serbest idareyi iyi kul-lanmak istedi~ini, kendisinin de elinden geldi~i kadar bu maksat için çal~~a-ca~~n~, 15 sene gibi k~sa bir zaman sonra böyle bir sergi düzenlemenin bü-yük bir ba~ar~~ say~lmas~m, Bulgaristan için yeni ve parlak bir devrin yak~n ol-du~unu belirterek, sergiye kat~lan milletlere te~ekkür etmi~tir. Daha sonra, aç~li~a kat~lan davedilerle birlikte, sergide te~hir olunan yerli ve yabanc~~ mal-lar~n sergilendi~i reyonlar gezilmi~tir. Bu s~rada Bulgaristan Hariciye Mü-dürü, Cemaleddin Beyefendi'nin ne zaman gelece~ini, Fethi Bey'den sor-mu~~ ve muhtemelen bir gün sonra Filibe'de olaca~~n~~ ö~renmesi üzerine, infial ve teessürünü belirtmi~tir26.
Serginin gezilmesinden sonra, davetlilere ö~le yeme~i verilmi~~ ve yeme-~in sonunda, Maliye ve Dahiliye müdürleri ile Prens taraf~ndan birer ko-nu~ma daha yap~lm~~t~r. Koko-nu~mac~lar, bu sergiyi tertiplemenin, Bulgaristan için arzu olunan geli~melere vesile olaca~~n~, hükümetçe takip edilen si-yasetin do~rulu~una bir delil te~kil etti~ini ve bunun, Bulgarlar için bir ifti-har vesilesi olarak de~erlendirilmesinin gerekti~i üzerinde durmu~lard~r. Aç~l~~~ merasimini takip eden gazete muhabirleri de böyle bir organizasyo-nun, "küçük bir millet" için büyük bir ba~ar~~ oldu~unu ve Bulgaristan'~n pek çok ~eylere lay~k bulundu~unu ifade ettikten sonra, as~l maksad~n, Avrupa'-
25 R~lmi takvim ile M~lâdi takvim aras~nda, bu dönem için geçerli olan 12 günlük fark
dikkate ahnmad~~~~ takdirde, yap~lan tarih tespitleri ba~tan yanh~t~r. Ayr~ca, Sadrazam Cevat Pa-~a'ya gönderilen davetiyede, serginin aç~h~~ tarihi 27 A~ustos 1892 olarak verilmekte ise de (bk.
Bi, nr. 998, lef 1 veya Ek 5), agl~~a bizzat kat~lan Bulgaristan Komiserli~i ~kinci Kâtibi Fethi
Be-y'in, "Filibe'de tertib edilen Ziriat ve S~nâat Sergisi'nin bu gün zevki saat dokuz buçuk raddele-rinde Prens Ferdinand taraf~ndan resm-i kil~âdunn icra edildi~i..." ifadesi ile ba~layan tahriri, Rümi 16 A~ustos 1308 tarihli yâni, Milâdi 28 A~ustos 1892 tarihini ta~~maktad~r (bk. SRI-1, nr. 264/42, lef 2). Fethi Bey'in tahriri bir sûret ~eklinde olmay~p, kendi mührünü ta~~d~~~~ için, bu konudaki ki tereddüderimizi izale ederek, davetiyede yer alan tarihin, önceden tespit edilmi~~ bir "protokol tarihi" oldu~unu ve serginin, 28 A~ustos 1892 tarihinde aç~ld~~~n~~ ortaya koymak-tad~r.
n~n siyasi çevreleri taraf~ ndan daha iyi anla~~lmak oldu~unu ve bunun da, bu sergi münasebetiyle gerçekle~ebilece~ini dile getirmi~lerdir".
Ertesi gün Filibe'ye gelen Cemaleddin Beyefendi, bu konuda duyulan endi~elerin hilaf~na, sergi komisyonu taraf~ndan fevkalade bir ~ekilde kar~~-lanm~~~ ve kendisine ziyadesiyle sayg~~ ve iltifat gösterilmi~tir28. Bu sebepledir ki, Cemaleddin Beyefendi, kendisine gösterilen ilgiyi, sergiye ait birer plan, resim ve layiha ile birlikte Bab~ali'ye arzetti~inde, bu konuda duyulan mem-nuniyet, 28 Eylül 1892 tarihinde, komiserlik vas~ tas~yla Bulgaristan hüküme-tine bildirilecektir2g.
Sergi için, Bulgaristan'~n di~er ~ehirlerinden 26.000 ve yabanc~~ devlet-lerden de 7.000 ki~i gelmi~~ ve böylece 34.000 olan Filibe'nin nüfusu, 67.000'e yükselmi~tir". Sergiye giri~~ ücreti olarak, ki~i ba~~na, ilk iki gün 1 frank al~nm~~~ ve bu ücret, üçüncü günden itibaren 50 ve daha sonra da 20 santime tenzil edilmi~tir. Haftada bir gün için, ziyaretçilerden giri~~ ücreti al~nmayarak, herkesin sergiyi görebilmesine imkan sa~lanm~~t~r31. Serginin aç~lmas~ndan 15 gün sonra dahi, ziyaretçi miktar~n~n, günde 150 ila 200 ki~i aras~nda de~i~ti~ini görebiliriyoruz".
~dare heyetinin ald~~~~ bir karara göre, sergide görev alan erkek ve kad~ n Bulgarlar, milli elbiselerini giyerek, her ne kadar baz~~ yabanc~~ tüccar~n i~ti-raki söz konusu ise de, serginin "milli" olma karakterini vurgulamaya
çal~~-m~~lard~r".
Sergide te~hir olunan e~yalar; ziraat, sanayi, hayvanc~l~k ve güzel sanatlar olmak üzere ba~l~ca dört gruba ayr~lm~~t~r. Çe~itli alt ~ubelerden meydana gelen bu gruplar~n, Bulgaristan'a ait olanlar~n~~ yerli, di~erlerini de yabanc~~ olarak adland~rmak mümkündür. Bulgaristan'~n toplam 23 sanca~~na ait ta-r~m ürünleri ve fabrika mamulat~, 13 ayr~~ ~ubede te~hir olunmu~tur34.
27 YSH, nr. 264/42; Sabah Gazetesi, 5 Safer 1310, say~~ 1073.
28 Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~ 1086.
28 YSH, nr. 264/212, lef 1, 2; YSH, nr. 264/195.
3° Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~ 1086.
31 YSH, nr. 264/212, lef 3; Sabah Gazetesi, 20 Safer 1310, say~~ 1098.
32 Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~ 1098.
33 Tercüman-~~ Hakikat Gazetesi, 10 Ramazan 1309, say~~ 4116.
34 YSH, nr. 264/212, lef 3; Dobrin Miçev, Ayn~~ makale, s. 60-61. Bu ~ubeler hakk~nda daha
Sergiye davet edilen ve Avusturya-Macaristan, ~talya, Almanya, Belçika, Hollanda ve Osmanl~~ Devleti tebas~ndan olan tûccardan bir k~sm~, e~yalann~~ karma olarak sergilerken", baz~lar~~ da, Avusturya ve Çek ~ubeleri", Macar
~ubesi, Rumeli ~imendöfer Kumpanyas~~ ~ubesi ve Vakaro ~ubesi gibi, ayr~~
bölümler halinde te~hir etmi~lerdir".
Yukar~da belirtilen ~ubeler haricinde, baz~~ ~irketler de sergiye i~tirak etmi~lerdir. Say~lan fazla olmamakla birlikte, bu grubun en önemlilerini, her türlü ziraat makineleri ile Almanya'n~n Frankfurt ~ehrindeki Mayfart, Magdeburg'daki Wolf ve Kolonya'daki Mayer firmalar~; diki~~ makineleri ile Amerika'n~n Singer firmas~; triko ürünlerini sergileyen Manchester'in ~ngi-liz fabrikatörleri ve ya~~ makinelerini te~hire sunan Belçika'n~n Veroye'deki Fetvayis fabrikas~~ meydana getirmi~tir".
Bulgarlann, daha sergi haz~rl~klar~na ba~lad~~~~ günlerde, Bulgaristan Komiserli~i Kâtibi Nebil Bey, serginin bir plân~n~~ ve Osmanh Devleti'nin bu sergiye kat~lmas~n~n ticari bak~mdan büyük faydalar sa~layaca~~~ konusundaki mütalaas~n~, 27 Ocak 1892 tarihinde Bâblâli'ye göndermi~tir39. Bb~ li taraf~ndan müspet kar~~lanan bu teklif üzerine, sergiye kat~lmalan için ba~-lang~çta, sadece Bulgaristan Emareti'ne s~n~n bulunan Edirne ve Selanik vi-layetlerinin ahalisine müsaade edilmi~, fakat daha sonra, bu konudaki tah-did kald~nlm~~t~r. Bununla birlikte, gerek Filibe'ye gidecek tilccann, gerekse bunlar~n beraberlerinde götûrecekleri e~yan~n, defterler halinde tespit olu-narak sadarete bildirilmesini istemi~tir. Bu maksatla mesele, Bulgaristan Komiserli~i ~kinci Kâtibi Fethi Bey ile göril~ülmü~~ ve Osmanl~~ tüccann~n, kendi vilayetlerinin vali, mutasarr~f ya da kaimmakamlanndan alacaklar~~ bir tezkireyi, Filibe'ye vard~klar~nda, "isbât-~~ vild~d" için komiserhanede ibraz ve kaydettirmeleri kararla~t~nlm~~t~r40.
35 Dobrin Miçev, Ayn~~ makale s 60 36 YSH, nr. 264/212, lef 3.
37 YSH, nr. 264/42, lef 2; YSH, nr. 264/212, lef 3; Vakaro ~ubesi, ismini, Italyan tet~a-as~ndan bir tüccar olan Vakaro'dan almaktad~r. Bu ~ubelerde te~hir olunan e~yalar hakk~nda daha teferruad~~ bilgi için bk. Ek 2.
" YSH, nr. 264/212, lef 3.
" Bi, t~r. 957, lef 1.
4° Bi, nr. 989; YSII, nr. 263/76, lef 2. Bu uygulamay~, ba~ka misallerini de gördü~ümüz, II. Abdülhamid döneminde yurt d~~~na ç~kman~n, pek ho~~ kar~~lanmay~~ma ve bu konudaki ta-leplerin çok s~k~~ kontrol edili~ine küçük bir delil olarak da sayabiliriz.
Osmanl~~ tüccarma ait e~ya, nakliyat s~ras~nda mü~tereken hareket etmek ve devletin imkânlar~ndan faydalanmak için, Numunehane-i Osmani vas~ta-s~yla Filibe'ye gönderilmi~tir. Bu maksatla, herhangi bir suistimale meydan vermemek için Rüsumat Emaneti'nce görevlendirilen iki memur taraf~ndan, sergiye gidecek e~ya hususi bir deftere yaz~lm~~~ ve bu defter, delil olmak üzere Bâb~âli'de muhafaza edilmi~tir. Neticede Osmanl~~ tüccar~, Rumeli Demiryolu Kumpanyas~'n~n nakliyat tarifelerinde yapt~~~~ geçici tenzilattan faydaland~~-'1 gibi, Nafia Nezareti'nden Bâb~âli'ye yap~lan ve kabul gören bir teklif ile, e~yan~n gümrükten ç~k~~~~ ve geri dönü~ü s~ras~nda, ihracat ve itha-lat vergisinin al~nmamas~na dair muafiyetten de istifade etmi~tir'".
Filibe Sergisi'ne i~tirak eden Osmanl~~ tüccar~n~n, az say~da olduklar~n~~ ve ~stanbul, Bursa, K~rklareli, Dedea~aç, Üsküp, Ohri, Midilli, Razl~ k ve Ahi-çelebi vilayetleri ahalisinden meydana geldiklerini görüyoruz. Tamam~~ gay-rimüslim olan bu tüccar~n te~hir ettikleri e~yalar, daha ziyade hal~, kilim ve kuma~lar; kundura, pabuç ve fotinler; ~arap ve rak~lar; lokum, muhtelif ~e-kerleme ve tatl~lar; koza, ipek böce~i, zeytin ya~~~ ve salamura bal~k; çe~itli masa ve iskemleler; çalar saat, debba~~ ve do~ramac~l~k aletlerinden meydana gelmi~tir42.
Numunehane-i Osmarri' den gönderilen e~yalar içerisinde, serginin
"ziraat ve sanayi" karakteri ile pek telif kabul etmeyecek e~yalar yer alm~~t~r. Bu e~yalar içerisinde, daha ziyade, kürk, alt~n çalar saat, alt~n sigara kutusu, elmas yelpaze, mineli el aynas~ , gümü~~ ka~~ k, kristal ~erbet kadehi, mineli gümü~~ yaz~~ masas~, çe~itli porselen e~yalar, ipekli pe~temal ve ku~aklar, sec-cade, hah ve havlular görüyoruz". Bu arada, Osmanl~~ vilayetlerinden gelen e~yan~n bulundu~u k~sm~~ süslemek için, sergi idaresinin talebi üzerine, 17 adet Osmanl~~ sanca~~~ da Filibe'ye gönderilmi~tir44.
41 Sabah Gazetesi, 4 Rebiülevvel 1310, say~~ 1112. Sergiye gönderilen ya da sat~ lamay~p geri
gelen e~ya, dikkatli bir ~ekilde defterlere kaydedilmi~~ ve her defas~nda Bâblüli'ye sunulmu~tur. Bu konuda bk. YSH, nr. 264/17, lef 1, 3; 264/27, lef 1, 3; 264/37, lef 1; 264/102, lef 1, 3; 264/119; 264/204, lef 1, 3; 265/31; 265/86; 265/121, lef 1, 2; 266/94, lef 1, 3; 266/158, lef 1, 2; 304/19, lef 1.
42 YSH, nr. 264/17, lef 2; 264/39, lef 2; 264/102, lef 2; 264/204, lef 2; 265/121, lef 3;
266/94, lef 2. Osmanl~~ taccarm~n e~yas~~ için bk. Ek 3.
43 YSH, nr. 264/42, lef 2; 304/19, lef 2. Numünehane-i Osmani'den gönderilen e~yalar~ n
teferruath bir listesi için bk. Ek 4, 6.
Sergi esnas~nda Bulgarlar, bileti bir franktan sat~lan ve 1 adet 20.000, 5 adet 1.000, 100 adet 50 ve 1.000 adet 10 frank ikramiye veren, bir piyango tertipleyerek, gelir elde etmeye çal~~m~~lard~r45. Bu piyangonun en büyük ikramiyesi olan 20.000 frank, Istanimaka'da Gül Fabrikas~~ sahibi Istaviridis Steris'e ç~kacakt~r46.
Ayr~ca, serginin ilk günlerinde, gösteri mahiyetinde olmak üzere, bir kaç defa balon uçurtulmu~tur. Bunlar~n birinde, baloncu Godar ile mühen-dis Mayer, sergi bahçesinden havalanarak bir süre yükselmi~ler ve daha sonra a~a~~~ inerlerken, balonu ba~layan ip kopmu~tur. Serbest kalan balon tekrar yükselmi~~ ve seyircilerin heyecan ve tela~h bak~~lar~~ aras~nda, bir kaç dakika içinde gözden kaybolmu~tur. 9 Eylül 1892 tarihinde bulunan balo-nun, Filibe'ye üç kilometre mesafede ve Tatarpazarc~~~'mn kuzey-bat~s~ndaki bir mahalle dü~tü~ü görülmü~tür47.
Bulgarlar bu sergiyi, kendi ziraat ve sanayilerinin geli~mesi için iyi bir f~rsat olarak de~erlendirmi~lerdir. Mesela Tselina Gazetesi'nde, bu konuda kaleme al~nan bir yaz~da: Her üreticinin sergiyi dikkatlice gezmesi, kendi konusuna uygun olan yararl~~ ve ucuz e~yay~~ iyice incelemesi, özellikle ya-banc~~ meslekta~lar~~ ile fikir teâtisinde bulunmas~~ ve evine döndü~ünde, kendi mahsulünü ayn~~ seviyeye ç~karmas~~ tavsiye edilmi~tir48. Ziyaretçi ba-k~m~ndan, sergiye gösterilen ilginin bir hayli fazla oldu~unu, ilk 20 gün içe-risinde 31.266 ki~inin gezdi~ini49, ayn~~ ilginin, serginin kapanmas~na kadar devam etti~ini50 ve sergiyi ziyaret edenler içerisinde Yunanistan'~n Sofya Konsolosu Arkidopulos'un bulundu~unu da tespit edebiliyoruz51.
Nihayet, 28 A~ustos 1892 tarihinde ba~layan Filibe Sergisi, 79 gün aç~k kald~ktan sonra, 14 Kas~m 1892 tarihinde kapanm~~ur. Kapan~~~ merasimi, 500 ki~ilik bir ziyafetle, Prens Ferdinand ba~ta olmak üzere, umumi müdür-ler, Sobranya mebuslar~, Sofya'da bulunan ~ngiltere, Avusturya ve Roman-ya'n~n siyasi temsilcileri ve Filibe'deki konsoloslar~n i~tiraki ile yap~lm~~t~r. Merasim münasebetiyle, önce Maliye Müdürü Naçoviç taraf~ndan yap~lan bir
45 YSII, ur. 264/212, lef 3; Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~ 1086.
46 Sabah Gazetesi, 4 Cinnadelülâ 1310, say~~ 1172.
47 Sabah Gazetesi, 17 Safer 1310, say~~ 1095. " Dobrin Miçev, Ayn~~ makale, s. 56.
49 Sabah Gazetesi, 27 Safer 1310, say~~ 1095.
5° Sabah Gazetesi, 6 Rebiiilahir 1310, say~~ 1144.
konu~mada, Bulgaristan'daki refah seviyesinin, Prens Ferdinand sayesinde yükseldi~i, ziraat ve ticaretin geli~ti~i ve dolay~s~yla, sergi tertip edebilecek derecelere gelindi~i, sitayi~le dile getirilmi~tir. Daha sonra söze ba~layan Prens Ferdinand ise, bu icraat~n gerçekle~mesinde kendisine yard~mc~~ olan müdürler heyetine ve Bulgar milletine te~ekkür borçlu oldu~unu, ~ahs~na duyulan güvene kar~~l~k, kendisinin de, memleket ve ahalinin mutlulu~unu temine çal~~t~~~n~~ ifade etmi~~ ve bu sergi münasebetiyle, Bulgarlarm Avrupa devletleri taraf~ndan tamamen tan~nm~~~ olaca~~n~~ belirtmi~tir. Ayr~ca, küçük bir millet için büyük bir ba~ar~~ olan bu sergi sayesinde, Bulgarlarm manen pek çok menfaatler elde edeceklerini dile getirerek, serginin kapan~~~m ilan etmi~tir".
Bu konu~malardan sonra, sergi bahçesinde tertiplenen ziyafette de, ge-rek Prens Ferdinand ve gege-rekse Istanbulof taraf~ndan, siyasi konulardan uzak, istikbalde Bulgaristan için tatbiki dü~ünülen planlar hakk~ndaki te-menniler dile getirilmi~tir. Prensin ayr~lmas~ndan sonra, ~srarla söz isteyen ve bu talebi kabul olunmad~~~~ halde, kendili~inden söze ba~layan Sofya Temyiz Mahkemesi Ba~kan~~ H~risto Ostoyanoviç, sarho~~ olmas~n~n da tesi-riyle, siyasi bir konu~ma yapm~~t~r. Bu konu~mas~nda, Balkanlarm eskiden Bulgar, S~rp ve Yunan milletlerine ait oldu~unu, bu topraklara yeniden sahip olabilmek için, bu üç milletin aralar~nda ittifak yapmalar~~ gerekti~ini be-lirten Ostoyanoviç, bu dü~üncesi ile, 1912 Balkan Harbi'ne esas te~kil edecek olan siyaseti, 20 sene öncesinde dile getirmi~tir. Fakat, gerek sergi münase-betiyle meydana gelen "müspet imaj"a gölge dü~ürmemek ve gerekse Bab~-ali'yi gücendirmemek maksad~yla olacak ki, bu konu~maya kimse itibar et-memi~~ ve hatta, Stanbulof ve Garafof, ceviz k~rmak bahanesiyle, yemek ma-sas~n~n üzerine ~iddetle vurarak, H~risto Ostoyanoviç'in sesini bashrmaya ça-l~~m~~lard~r53.
Filibe Sergisi'ni tertip etmek, Bulgarlara, takriben 900.000 franka mal olmu~tur. Bu beyanda, binalar~n in~as~~ için 245.000 frank; bahçenin tanzimi için 100.000 frank; gece ayd~nlatmas~nda kullan~lan 22 adet büyük ve 60 adet küçük elektrik lambas~~ için 20.000 frank; sergi süresince birkaç defa uçurtulan balon için 33.000 frank ve sergi görevlilerinin maa~lar~~ ile di~er masraflar için toplam 500.000 frank, Bulgaristan taraf~ndan harcanm~~hr. Geriye kalan 400.000 frankm 250.000'i, ayr~~ daireleri bulunan sancak ve ka-
52 YSH, nr. 266/161, lef 2.
zalarm bütçesi ve 150.000'i de, sergi süresince zaruri olarak yap~lan masraf-lara ait olmak üzere, yine Bulgar hükümeti taraf~ndan ödenmi~tir. Ayr~ca, yerli ve yabanc~~ tüccarm, e~ya te~hiri konusunda yapt~~~~ masraflar ile lokan-talar için harcanan para, bu yektina dahil de~ildirTM.
Bu masraflara mukabil, düzenlenen piyango ve giri~~ ücretinden,
yakla-~~k 200.000 frankl~k bir gelir elde edilmi~tir". Ayr~ca, sergi süresince sat~lan
e~yadan makul nispette vergi al~nd~~~ndan, bir miktar gelir de, bu ~ekilde elde edilmi~tir. Fakat, Bulgar hükümetinin maksad~, maddi menfaatten zi-yade, siyasi avantajlar elde etmek oldu~u için, Filibe Sergisi'nin nas~l bir mali bilanço ile kapand~~~~ fazla önemli de~ildir. Bu dü~ünce ile ki Bulgaristan, sergi için büyük miktarda d~~~ borçlanmaya gitti~i halde, i~tirakçi yabanc~~ devletlerin tüccarma, hem baz~~ muafiyetler tan~m~~, hem de bir k~s~m mas-raflar~n~~ kar~~lam~~t~rTM.
Filibe Sergisi hakk~nda bir de~erlendirme yapmak gerekirse, ~u nokta-lara i~aret etmek gerekecektir: Ziraat, sanayi, hayvanat ve güzel sanatlar ola-rak dört lus~mdan meydana gelen serginin en muntazam k~sm~n~, smai em-da ile güzel sanatlar meyem-dana getirmi~tir. Müspet taraflar~n~n yan~~ s~ra, tek-nik geli~melerin tam manas~yla aksettirilememesi, ziraat makinelerinin fazla yer almamas~, ya~, peynir ve di~er tar~m ürünlerinin da~~n~k bir ~ekilde te~-hir edilmesi ile sebze ve meyveler ~ubesinin içerisine hiçbir ~ey konulma-mas~, dikkati çeken hususlar olmu~tur. Bu sergide yer alan mallara göre, Bulgaristan mamulaun~n; çuka, ~ayak, aba, iplik, gaytan, sabun, tu~la, kire-mit, çimentodan mamul mermer taklitleri, me~in, ~arap, konyak, ispirto, ipek, m~s~r, patates, m~s~r bu~day~, arpa ve di~er hububat çe~iderinden iba-ret oldu~unu söyleyebiliriz57.
Bu sergi sayesinde, Bulgarlarm milli servederi aç~~a ç~km~~~ ve daha önce mahalli bir çerçeve içerisinde kalan baz~~ ürün ve mamulatm, bütün memle-ket çap~nda yayg~nla~mas~na imkan haz~rlanm~~t~r. Te~hire konulan e~yan~n kontrolü esnas~nda, haz~r bulunan davetliler taraf~ndan yap~lan takdir, her s~n~f erbab~n~, mesle~inde ilerlemek bak~m~ndan te~vik etmi~tir. Ayr~ca, ge-rek sergiyi gezen yabanc~~ ziyaretçiler, gege-rekse siyasi temsilciler, Bulgaris-tan'~n bu konuda gösterdi~i gayretten, sitayi~le söz etmi~lerdir. Filibe'de bu-
54 YSH, 'ir. 264/212, lef 3.
55 Sabah Gazetesi, 20 Safer 1310, say~~ 1098. 56 Sabah Gazetesi, 2 Ramazan 1309, say~~ 935.
lunan Avrupa gazetelerinin muhabirleri de, bu ba~ar~dan bahisle, Bulgaris-tan'~, Balkan Yar~madas~ 'nda yer alan hükümetlerin en kuvvetlisi olarak de-~erlendirmi~lerdir58. Yine bu türlü de~erlendirmelerden olmak üzere, Prens Ferdinand'~n, sergiye kat~ld~klar~~ için Avusturya ~mparatoru'na bir te~ekkür telgraf~~ göndermesi üzerine, imparator, Filibe Sergisi'nin Bulgaristan'a büyük menfaatler sa~lad~~~n~, istikbaldeki yeni geli~melerden ümitli bu-lundu~unu ve Avusturya ile Bulgaristan aras~ndaki ticari münasebetlerin daha iyi olmas~n~~ istedi~ini, belirtmi~tir59.
Bulgarlar, Filibe Sergisi'nin kapanmas~ndan iki hafta sonra, meydana gelen müspet kamuoyundan da istifade ile sanayilerinin geli~mesine yar-d~mc~~ olacak konular~~ Sobranya'da görü~mü~ler ve neticesini, bir layiha ha-linde tespit etmi~lerdir. Buna göre80:
Yerli sanayi için yat~r~m yapacak müte~ebbislerin, on sene süresince bütün vergilerden muaf tutulmas~,
Hammadde ile makinelerin hiçbir vergiye tabi tutulmadan, serbestçe ülkeye ithal edilmesi,
Yerli imalaun naldi için ta~~ma ücretinin tenzil edilmesi,
Fabrika in~as~~ için laz~m olan arazinin, zorla da olsa istimlak edile-bilmesi,
Bulgaristan'da imal edilen e~yaya, d~~ar~dan gelen e~yan~n fiyat~ na nispetle % 10 fazla verilerek sat~n al~ nmas~~ konusunda, ülkedeki fabrika sa-hipleriyle kontrato yap~lmas~,
Bu imtiyazlardan istifade etmek isteyen fabrika sahiplerinin, en az 20.000 frank sermaye koymas~~ ve hiç olmazsa 20 i~çi çal~~urmas~~ kararla~u-r~lm~~ur.
Netice olarak Bulgarlar, Filibe Sergisi ile, hem iktisadi geli~mesini ta-mamlamak, hem de siyasi itibar kazanmak ve böylece, di~er Balkan milletleri gibi, ba~~ms~zl~~a lay~k olduklar~n~, Avrupa kamuoyuna anlatmak gibi, iki önemli maksad~~ temine çal~~m~~lard~r. Bu konuda beklenen neticenin, bü-yük ölçüde elde edildi~ini söyleyebilmek mümkündür. Zira Avrupa kamu-
58 YSH, nr. 264/42, lef 2.
YSH, nr. 264/172.
oyunda, Bulgaristan'~n bir çok bak~mdan geli~mesini tamamlad~~~~ ve s~ran~n art~k siyasi ba~ar~lara geldi~i ifade edilerek, "siyasetin s~rlar~na vak~f oldukça" bunun da mümkün olaca~~~ ~eklinde, de~erlendirmeler yap~lmaya ba~lanm~~-ur. Nitekim Bulgaristan, k~sa bir zaman sonra, 5 Ekim 1908 tarihinde ba~~m-s~zl~~~na kavu~acak ve Balkan devletleri aras~ndaki yerini alacakur61.
61 Serginin kapanmas~ndan önce Istanbul'a dönen Cemaleddin Beyefendi, bu konudaki
teferruath bir de~erlendirmesini, 21 Eylül 1892 tarihinde Bâb~âli'ye takdim etmi~tir (YSH, nr. 264/212, lef 3). Ayr~ca Bulgarlar~n ziraat konusunda giri~tikleri te~ebbüsleri de, bir rapor ha-linde kaleme alm~~t~r (YSH, nr. 264/212, lef 2). özellikle, biri Ruscuk'ta ve di~eri Filibe civa-r~ ndaki Sadova'da bulunan Ziraat Mektebi hakk~nda verdi~i malumat, Bulgaristan'dald mektep-ler üzerinde çal~~acak ara~nr~c~lar~n dikkate almalar~n~~ gerektirecek derecededir.
Ek 1
F~L~BE SERG~S~'NDE TE~H~R OLUNAN YERL~~ MALLAR
~UBESI SAHASI E~YASI
Bulgaristan Umumi
Dairesi 2.000 metrekare Hah ve kilimler, yerli kuma~lardan mamul oda tak~ mlar~ , ate~e dayan~ kl~~ demir kasalar, kokulu ve adi sabunlar, ipek kuma~lar, çuka ve abalar, me~in sahtiyan, çimentodan mamul mermer taklidi tu~lalar, tabak ve çömlek tak~ mlar~ , gümü~~ ve bak~ rdan mamul evani, hububat çe~itleri, gülya~~, konyak, ipek kozas~, ya~, peynir, Sofya Sanayi Mektebi'nde yap~lm~~~ marangoz i~leri ve resimler ile di~er mamulat.
Orman 1.400 metrekare Bulgaristan'da yeti~en her türlü a~aç numunesi, ormanlar~ nda ya~ayan hayvan kürklerinden meydana gelen bir koleksiyon, ~ hlamur çiçe~i, kestane meyvesi, kömür misali ormanlara ait mahsulat, baston, yaba, t~ rm~ k, çamçak, çotra, Bulgaristan nehirlerinde ve sahillerinde bulunan bal~ klar, bal~ k avlamak için kullan~ lan çe~itli a~lar ve di~er aletler, Bulgaristan ormanlar~ n~ n büyüklük ve taksimat~ n~~ gösteren haritalar.
Madenler 95 metrekare Maden örnekleri, maden sular~, maden kömürü, jeoloji haritalar~ , bina in~aat~ nda kullan~lan ta~lardan ibaret bir kollokyum ve petrograf~yye, litografya ta~lar~~ ve maden ocaklar~ nda kullan~lan alet ve edevat.
Milli K~yafetler 200 metrekare Bulgar erkek ve kad~ nlar~ n~ n, gerek eskiden ve gerekse bu dönemde giymekte olduklar~~ ve Bulgar simas~ m tasvir eden heykeller üzerinde sergilenen elbiseler, birçok milli resim ve Bulgaristan'da kullan~ lan çalg~~ tak~mlar~. Müskirat 250 metrekare Alt kat~~ mahzenli olan bu binada, Bulgaristan'da yap~lan müskirat~ n her türü te~hir edilmi~~ ve haz~ rlanan büfelerde arzu eden ziyaretçilere, ücreti mukabilinde verilmi~tir.
F~L~BE SERG~S~'NDE TE~H~R OLUNAN YERLI MALLAR
~UBESI SAHASI E~YASI
Sofya 200 metrekare Sabun, alç~~ heykeller, ipekli i~lemeler, kürkler, yün, hububat numuneleri, ~arap ve müskirat, çuka, ~ayak ve aba, çimentodan mamul mermer taklidi tu~la, Samakov demiri, demir oca~~~ ile Sofya ~ehrinin haritas~ .
Varna 180 metrekare Bu~day, arpa, dar~, m~s~ r bu~day~~ ve keten tohumu gibi, hububat~ n çe~itli türleri ile afyon, peynir, tereya~~, kokulu sabunlar, me~in, ipekli i~lemeler, sayaklar. sarac i~leri ve mesrubat cesitleri. Ruscuk 150 metrekare En iyi kalite yün ve me~inler, beyaz ve siyah sabunlar, Bulgaristan süvarisi için mamul at kaltaklar~, sigara ka~~tlar~, k~ rm~z~~ topraktan mamul yald~zl~~ lale ve çömlek, mahalli tersanede yap~lan küçük ~imendöfer lokomotifi, dokumalar, ince bez, tülbend ve eli~lemeleri, ya~l~~ boya ile yap~lm~~~ resimler, çe~itli me~rubat, ~arap, hububat ve un numuneleri. Ayr~ca sergi süresince, 12 Bulgar k~ z~, Ruscuk dokuma fabrikas~ na ait makinelerde, dokuma faaliyetini serginin ziyaretcilerine tatbiki olarak göstermi~tir. Tatarpazarc~~~~ 120 metrekare Pirinç, keten ve keten tohumu, bu~day ve arpa, ka~kaval peyniri, past~ rma, sucuk, afyon, gül, ceviz ya~lar~, tütün, ~arap, konyak, çe~itli likörler, kokulu sabunlar, k~ ldan mamul çullar, abalar, saraç tak~mlar~~ ve Bellova kömürü.
Istanimaka 90 metrekare Her türlü ~arap ve likör, ipek ve ipekli kuma~ lar, havlular, i~ lemeler, ~ekerlemeler, me~inler, her türlü hububat ve keten.
Islimye 120 metrekare Islimye Sanca~~ 'n~ n me~hur çuka ve ~ayaklar~, fasonalar, fanilalar, kilimler, gümü~ten mamul evani, ceviz dolaplar, me~in sahtiyan, keçi derisi, kokulu sabunlar, kaba has~ rlar, tüfek, çak~, m~ krazlar, ~arap, konyak ve her türlü zirai mahsulat.
Karlova 100 metrekare Çuka, ~ayak, gaytan, ipek, gülya~~, kürk, kundura çivisi ve di~er mainulat.
Gabrova 50 metrekare Bulgaristan'~ n en k~ymetli ~ayak, çuka, gaytan, iplik ve perdelik kuma~lar~.
Ek 2
F~L~BE SERG~S~'NDE TE~H~R OLUNAN YERL~~ MALLAR
~UBES~~ SAHASI E~YASI
Avusturya ve Çek 2.100 metrekare Mefru~at ve kuma~~ tak~ mlar~ , hendese alet ve edevat~, hurdebinler, baz~~ ziraat makineleri, mutfak tak~mlar~, buhar ve el ile i~leyen un de~irmenleri, billur ve porselen tak~ mlar~ , ~arap ve bakkaliye e~yas~.
Macar 1.550 metrekare Her türlü tohum, ziraat makineleri,
de~irmenler, yang~ n tulumbalar~, ah~ r modelleri ve çe~itli smai mahsulat ile fabrika makineleri.
Rumeli ~imendöfer Kumpanyas~~
65 metrekare Baz~~ haritalar, elektrik vas~ tas~yla ~imendöfer çanlar~ n~~ i~letmek için kullan~lan çe~itli makineler.
Vakaro 350 metrekare Amerikan Wooden Fabrikas~ 'nda imal
olunan orak makineleri ve sabanlar~ , Bohemya'da imal olunan torpitler, ~talya'dan getirtilen ve ipek teli ç~ karmaya mahsus makine, çe~itli zirai tohumlar ile ziraate dair baz~~ istatistik cetvelleri.
Ek 3
F~L~BE SERG~S~'NDE TE~HIR OLUNAN OSMANLI MALLARI
TÜCCARI MAHALL~~ E~YASI
Melik Pepey-an ~stanbul 10 adet sedef kapl~~ masa, 4 adet etajer. Georgi Nomikosi ~stanbul 100 adet lüle, 39 sand~ k lokum ve
~ekerleme.
Paskalidi Karde~ler ~stanbul Koza ve ipekböce~i tohumu. Roçiya Vakarof ~stanbul 39 sand~ k ziraat makinesi.
Noroz ~stanbul 1 sand~ k ipek mensucat.
~sak ~stanbul 1 denk hah.
Çubukçiyan Kumpanyas~~ ~stanbul 12 adet gümü~~ i~lemeli baston.
Hac~~ Polov ~stanbul Bir taraf~ nda "Ya~a Prens Ferdinand" di~er taraf~ nda "Ya~a Bulgar Milleti" ibaresi bulunan 80 cm. ebatlar~ nda süslü resim çerçevesi.
Basil Balit ~stanbul 7 çe~it Bursa ve ~am kuma~~. ~stamatof Karde~ler ~stanbul 3 parça 18 metre ~ayak.
Mardiros Karagözyan Bursa Çe~itli Anadolu ve Acem hah ve kilimleri, Bursa seccadeleri, el i~lemesi antikalar, mendil, çevre ve uçkurlar, dö~emelik-perdelik ipek kuma~, küçük sedef masalar, i~lemeli yast~ klar, çe~itli ko~um tak~ mlar~.
Dimitri Velasidi Edirne 200 ~i~e Edirne ~arab~.
Dimitri o~lu Yovanço Edirne 59 ~i~e ve 200 kiloluk 1 f~ç~~ ~arap. Melislos H~ ristodoni K~rklareli 100 ~i~e ~arap ve rak~.
Hac~~ H~ risto-Bob Görgiyef K~ rklareli 100 parça çe~itli ~ayak. Stoyof Stoyanof K~rklareli 4'il tl â 6 parça hah.
Stefan Mi~kof K~rklareli 3 yast~ k yüzü, 1 pe~kir, 3 ekmek örtüsü, 2 makrame, 7 mendil
Giryan Dançof K~rklareli 1 kad~ n elbisesi.
Ivan Dimitri Çoçoliyan Razl~ k Debba~~ ve kundurac~ l~ k aletleri. Dodiyonov To~in Razl~ k Do~ramac~ l~k aletleri.
Suhar Dedea~aç 1 sand~ k çe~itli e~ya, 2 sand~ k a~aç
heykel.
Dimitrof Üsküp 2 sand~ k s~rmal~~ elbise.
Dimitri Heyona Midilli Zeytin a~ac~ ndan 1 adet sand~ k ve yaz~ hane.
Tudor Yovan-Hac~~ Radenof Siroz 2 metre boyunda çalar saat makine ve rakkas~.
Dimitri Toçkof Ohri 50 parça çe~itli kürk.
A.G. Kotroni Ortaköy 4 sand~ k konyak, 1 sand~ k zeytinya~~, 1 sand~ k salamura bal~k.
Ek 4
NUMUNEHANE-~~ OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN
E~yan~n Cinsi Parça Adedi K~ymeti Sat~lan E~ya Adedi Kuru~~ Frank
Teneke içerisinde barita 9 42 - 42
~am kutnu 5 250 - - Hur~idiye 3 126 - - Mahliha 4 216 - - Lisanülaskur 4 200 - - Sevali 1 170 - - Çar~eb ~~ 60 - - Bursalcâri krep 12 48 - -
Çuka i~leme seccade 4 240 - -
Siyah ~ayak - - 47,50 -
Siyah ~ayak - - 94,00 -
Laciverd ~ayak - - 57,50 -
Beyaz ~ayak - - 94,95 -
i~leme atlas seccade 1 240 - -
i~leme çuka seccade ~~ 120 - -
Divarl~ k kanade 1 48 - -
Tel i~lemeli yast~k ~~ 96 - -
~tmasyon i~lemeli yast~ k 1 24 - -
i~leme muhacir havlusu 2 58 -
i~leme muhacir havlusu 1 36 - -
i~leme muhacir havlusu ~~ 36 - -
i~leme muhacir havlusu 1 18 -
NÜMUNEHANE-I OSMANi'DEN GÖNDER~LEN E~yan~ n Cinsi Parça Adedi K~ymeti Sat~lan E~ya Adedi Kuru~~ Frank Mahreme 2 60 - - Hadi 2 60 - - Mahreme 2 60 - Ba~örtüsü 3 63 - -
i~leme yast~k yüzü 1 72 -
i~leme yast~ k yüzü 3 72 - -
Canfes yast~ k 2 96 - 2 Kanade yast~k 2 72 - - Kanade yast~k 4 192 - - Boyun sarg~s~~ 3 60 - 2 Tiftik çorap 2 60 - - K~labdanl~~ bohça ~~ 35 ~~ K~ labdanl~~ yast~ k 4 - 20 4 K~ labdanl~~ perde 1 350 ~~ K~ labdanl~~ perde 2 - 500 - ~pekli pe~temal 3 - 30 - ~pekli pe~temal 3 - 18 - ~pekli pe~temal 3 - 15 ~pekli pe~temal 1 - 20 - ~pek ku~ak 1 - - - Va~ak nafesi ~~ 1.800 - - Bo~az nafesi 1 600 - - Bo~az elmas~~ 1 500 - Faç~ k nafesi 1 250 -
NUMUNEHANE-~~ OSMAN~'DEN GÖNDERILEN E~yan~n Cinsi Parça Adedi K~ymeti Sat~lan E~ya Adedi Kuru~~ Frank Samur nafesi 1 1.200 - - Siyah porsuk
~~
800 - - Beyaz porsuk~~
450 - - Tilki behlesi 1 1.200 - -Siyah cil nafesi
~~
800 - -Beyaz tilki bo~az~~ 1 100 -
~~
Kafrula
~~
- 150 - Kafrula~~
- 135 - Gecelik elbise 1 - 180 - Gecelik elbise 1 - 180 - Gömlek~~
-~
oo
- Gömlek~~
-100
- Zenne donu~~
- 23 - Zenne donu 1 - 23 - Frenk gömle~i 5 - 100 - Karyola yasu~~~ 1 - 50 - Lübnankâri karyola örtüsü~~
- 120 -Lübnankâri perde ba~~~ 4 - 10 4
Lübnankâri yast~k yüzü 6 30 -
Bornoz 2 - 200 -
Ma~lah
~~
- 300 -~bri~im ku~ak 10 - 80 -
~amkâri kemer 2 - 6 -
~amkâri kemer 5 - 30 -
Kürdistankâri kebir hah
~~
-1.000
-Yaz~~ tak~m~~ - 100 Seccade
~~
- 70~~
Yaz~~ çelunecesi~~
- 40 - Kavanoz~~
-10
- üçlü çekmece 5 - 30 - Tabaka 2 - 8 -Beyaz ipekli boyunba~~~ 2 - 4 2
Ganet potin
~~
- 20 -NUMUNEHANE-~~ OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN E~yan~n Cinsi
Parça
Adedi Kuru~~ K~ymeti Frank E~ya Adedi Sat~lan
~i~e içinde ham yodan jotal 2 - 110
Kristal bosfor 2 - 120 -
Ayaktozu dolu vazo 2 - 50 -
Vazo tozu flamos? 2 30 - -
Flakon ~ampuan solyoliyor? 6 60 - -
Flakon ~ampuan bini 6 30 - -
Kristal kremruj 6 60 - -
Flakon kremruj ron? 6 30 - -
Flakon krobe~~ tuvalet? 10 50 - -
Flakon inkoz 12 60 - -
Küçük firça 18 9 - -
Ta~? 18 90 - -
T~rnald~k 4 20 - -
Sertlik verici yaprak 12 12 - 12
Cam mahfaza 2 300 - -
Ayak imali için model ~~
--
-Sakal için hikaye 1 -- -
Masa örtüsü 3 - 45 -
K~labdan yandufla? 8 - 40 -
Küçük masa örtüsü 1 - 9 -
Dantelal~~ yast~k yüzü 4 - 12 -
Dantelal~~ hindi 2 - 4 -
Dantelal~~ hindi 6 - 3 -
Küçük oyuncak mamak? 3 _ 9 -
Küçük oyuncak kedi 1 - 4 -
Gümü~~ i~leme kristal ve
porselen fincan ile tabak 10 - 300 1
Vazo 2 - 600 -
Su barda~~~ ile tabak 2 - 320 -
Su kadehi 2 - 100 -
Alt~n üzerine i~leme p~rlanta ve zümrüt yüzük
~~ - 1.400 -
Alt~n üzerine i~leme yakutlu ve
NUMUNEHANE-~~ OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN E~yan~n Cinsi Parça Adedi K~ymeti Sat~lan E~ya Adedi Kuru~~ Frank
Alt~n üzerine i~lemdi zümrüdü bilezik
1 - 5.800
Alt~n üzerine i~leme p~rlanta tu~ral~~ bro~~
1 - 1.000 -
Elmasl~~ sigara kutusu 1 - 3.800 -
~ncili p~rlantal~~ küpe 1 - 1.200 1
Brozeli p~rlantal~~ küpe
~~
-
1.000
-
P~rlantal~~ yüzük
~~
-
900 -P~rlantal~~ bilezik 1 - 200
~~
Yakutlu gül ? yüzük 1 - 700 -
~ncili p~rlanta bilezik
~~
-
3.000 -P~rlantal~~ bilezik 1 - 4.500 -
Alt~n çalar koyun saati 1 - 1.000 -
Alt~n ve elmasl~~ kese 1 - 950 -
Ortas~~ brozeli p~rlanta bilezik 1 - 1.200 -
Ortas~~ brozeli p~rlanta bro~~ 1 - 1.600 -
Ortas~~ brozeli p~rlanta küpe 1 - 1.000 -
Yakut ve p~rlantal~~ bilezik 1 - 700 -
Ortas~~ brozeli p~rlanta bilezik 1 - 1.900 -
P~rlanta ve yakutlu bro~~ 1 - 950 -
Kurdeleli bro~~ p~rlanta ve zümrüt?
~~
-
3.500 -P~rlanta ve yakutlu bro~~ 1 - 1.000 1
Elmasl~~ üzüm
~~
-
230 -Elmasl~~ üzüm
~~
-
~
oo
-
Gümü~~ sigara kutusu 1 - 230 -
Gümü~~ sigara kutusu
~~
-
220 -Elmasl~~ alt~n sigara kutusu 1 - 1.000 -
Elmasl~~ alt~n sigara kutusu 1 - 720 -
Mineli gümü~~ yaz~~ hokkas~~ 1 - 300 -
Mineli gümü~~ ~amdan 2 - 300 -
Mineli gümü~~ elmasl~~ dürbün
~~
-
7.000 -Elmasl~~ ve saatli yelpaze 1 - 2.500 -
Elmasl~~ yelpaze
~~
-
1.000
-
Mineli kahve fincan~~ 12 - 750 -
~nci ve p~rlantal~~ yüzük
~~
-
650 -~nci ve p~rlantal~~ yüzük
~~
-
600 -NUMUNEHANE-~~ OSMANi'DEN GÖNDER~LEN E~yan~n Cinsi Parça Adedi K~ymeti Sat~lan E~ya Adedi Kuru~~ Frank
Sim kahve tepsisi 1 - 700 -
Sim kahve fincan' 12 - 400 -
Mineli el aynas~~ 1 - 600 -
Porselen tabak ile kahve fincan~~
~~
-
120 1Mineli porselen kahve fincan~~
gümü~~ 2 - 100 -
Foto~raf çerçevesi
~~
-
200 -Kristal ~erbet kadehi ile tabak 1 - 150 -
Porselen kahve fincan' ile tabak 11 - 330 - Porselen kahve fincan' ile tabak 10 - 300 -
Gümü~~ billur kadeh 6 - 315 -
Kristal su kadehi 1 - 50 1
Gümü~~ Galata Kulesi 1 - 800
~~
Mahfazah gümü~~ mineli kahve
Encan' 2 - 140 - Mineli gümü~~ ka~~ k 15 - 4.500 - Mineli gümü~~ ka~~ k 18 - 3.600 - Mineli gümü~~ ka~~ k 5 - 160 - Mineli gümü~~ ka~~ k 3 - 99 - Mineli gümü~~ ka~~ k 2 - 80 - Mineli gümü~~ ka~~ k 1 - 45 - Mineli gümü~~ ka~~ k 3 - 225 - Mineli gümü~~ ka~~ k 8 140 Mineli gümü~~ ka~~ k 5 - 135 Mineli gümü~~ ka~~ k 3 - 84 - ~eker ma~as~~ 3 - 105 - ~eker ma~as~~ 3 - 120 -
Gümü~~ mineli kol dü~mesi 4 - 50 -
Kravat i~nesi 24 - 360 - Gümü~~ kristal ya~? 2 - 50 - Mineli bilezik
~~
-
45 - Mineli bilezik 3 - 120 - Mineli bilezik 2 - 100 - Mineli bilezik~~
-
40 - Mineli kordon 1-
35 -NUMUNEHANE-~~ OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN E~yamn Cinsi Parça Adedi K~ymeti Sat~lan E~ya Adedi Kuru~~ Frank Mineli kordon ~~ - 90 - Gümü~~ mineli bro~~ 29 - 290 -
Gümü~~ porselen kahve fincan' ile tabak
5 - 150 -
Porselen gümü~~ tepsi ~~ - 130 -
Porselen kahve fincan' ile tabak 2 - 60 -
Bardak ile tabak 2 - 320 -
Kahve fincan~~ 6 - 90 -
Gümü~~ porselen tepsi ~~ - 120 -
Kahve fincan~~ ile tabak ~~ - 30
Porselen tepsi 1 - 200 -
Mineli yuvarlak saks~~ ~~ - 170 -
Maden üzerine mineli sigara taba~~~
2 - 180
Maden üzerine mineli sigara taba~~~
2 140 -
Gümü~lü çay tak~m~~ 2 - 460 -
Bir kutu içerisinde 14 metre?? - - 84 14
~ekerleme kutusu 5 - 5 -
... > ' CQ...1,...( ‘)- - 1.',,,,r2.4 - (1. -C‘.• ,..: .ril ''t~?-0,7:P., 1‘".."4.4)'121;.
:ÇJ'13
• (C. ..M).k . 0 (,•5?./.,...Z)Z ...,.r '' ,<,--,,,,..k,rrS.74:: t @---.),13;20. 9 . ...- Q--.",
....
, ,.,
5?
d[t.
‹....:-
YCK CZCSZO CSO Q5
a. R.
lo el)~r~~/n
.
c,
le eili~~i4t~e &,/ eTit~aT~ce, a ific~~~~emz Si~~.~~ity~~
+-kr.Ç-- ----A. i~~~..._.
,,,--
r,... -,....,.., P-r-4-,:
-
..
.=..(,''':)
-4.',-- .. : ..,~ P. , , . .a:»1/..>tu~~
~~
~l ~al ~sl ~zahcm (..Se, la eTze~niazz
.
.
itic~,t etatic~~ale a~~~~ altta &ft a' el'fr ~lipixple, le,
, 1
15/Q7 ec,i'~t /S9.2.
G. D. a\Catchov~ts.
....,
G".. 1 .. T
':"9,-'
v-,,.,. re:-44....Q •D'~"-.5,,, Y...,,- -- .i' :::y I -. ....ss`dr()`'k-,4) .:7;;> , -- •A'r• --J,45-Y-1:Y.- , • . • , - 4. -...,.._ ,-:_'-..L',.:. - .....û.:.,,,.4. _..,- ,.AfA,<-,.., ',-1•+•..1 V.s- .zak...•kNzo'~'5,. - .k'~,.-_.-- % .;.,,g ,, ,,,L).-..'•
...,,,,...3b,.._4.;,-, _1 '' ' '''' ''''. • ''''' '_..1_-- .' < e
7f~ r.:
4
.I. m, ••••• l~~ .... .., t 0.0,/ I• • gy~lM•01~40‘•••••~rcr,....40£1 , ,, • 1...' i rf?•• i..' ..,..05. • ~r4,40 f.'"h 4r.•..k , ~~.... .. n.. t. , • • • , -_••',„ h 14-- t• G-i,.... rt: . c• • 'L- • 41/4 . • i.c. <,,, <<-• ,. . . ‹. ,.. . o, • . c, ~~~ • • • ~~ ..•••,, j~ii, . O < • 1/414. • • . • . %~...4" . V t •••..1. •• ...~.!... 1-.) • . • 1. . t . <,.. • • . • --ip- • • % • • , • V . • . ....-, i.~. • . C. . • , 1. • • • . . ^ . k . • • 1../, 0, • • .•‘.:-.•01..4 1 l •. • C~~ . .. . ••• L...,•6y~~ , • • D • • • 3 V,,, O • • • "11.:
...e. . 1,
•
1. •
.
~~ ... • . c . • • • • c.N. • • • - . . • • • J=4e.) SA-i t,~-
. •
• .
• .3.---$ . ~~--....
. • • • • % c. • ...—Li. ".--...1.4. • ...1.1. -x.
c.k4,ko • vk't % • . • • G 41. • ~• G DA k . .1.1. • . . \ • • ‹.‘ • • A. ‘r..; ...0...e) 4.A.;., i C. % .. .. ./ •• O:, . • \ %L. C. 1. • ~l' .• L6 . . ‘,. . C. • . 1, • ••••~l • %. 6, G . • • % . . . .,• 1.. .4 • •0...01,..4,e) ..A....' t • ,I, V k 4 • • • . • • ,. ,, V t 0..0 C•4+, .A••• % . x A C •. • • .• . APL.e.> ••-••'ub . • ... . C . c • . •• k't
...e, 0..%..›
.
‹..
‘.
•• ••
,.-._.:•,....;., -....____,.. _
___ :1,. ...u. • • ___.‘66. ,•••-,
. v o •
~
•J"."'
e 1. • • ~t. • 1..4. • • . • , . (4‘. • • •.
• • 1•4** .—...••••<.••••••••••• ...?›.;•?•• `:
-.o, 1..›
(,..J. w c~ir.• •
%., ••
4
.
<
• • • • t •..
,
..
. .
...id....
.../:____ -
.4",-1., ...wod...
...-..-..~~~ . • A l• •••• ~~•
;,
~«....4•':?. 4.»• • • C.. • s . .. «t • k k „ ~t, <, ,. . . t* • • • • .• .›t,:-• e:1-4.›. • . • . .. • • c.,~~ . i. ç.• .• ~;.„ et,..~.• - . • .~. • • . ~4,0• •• ‘ • • • • C O . C~~ . 0 • • ~~ ~~ • • or..•>•1 • • • . • .l~.
.~~ 44. • • ~~ • • • • , O • ell• • i•••• • % • C. • • • • • C•nr•<i44::4 ~~ • • ii. . ••• , • • N. • • .. V • • • • Gr>1.:,0 l.• . . 4'..9 l'....k..0 ____ lk...—it 0...N. ... ....,...ku... ~~~ •1
/4 't •~~.v• 4.0 vt•-"t •• A • . • ~~ ok • • • • ..."..r...›J.'34: • • k • k . . . %. 0. • . (r.tifI. ;G'. . • • T • • . . •<•• • • c~•i~V,ri! o 17., . . ., • •• .. • • • • ~~ • ~~ V. °il •••••e••• • . . %. L~~ . • . • • • • • • • • T . ••110 • . . • • .*...A; . • 0 • • • •. ~~ . • C. • • .01.0 • . • • • • • A • • . • ..
• • •. • •
e4...;b' a • • l~~ • .• • • • • • • a • • • • • • •i • • < 4. . • • • 4.fr~~ ~~> • • . 1/4 . c.g. . . • • . , -.. • ,1/4 . o . •• • • • • 0.5h JI..." • ~~• • '.4) ...0'. ' 4 . ., • • . • . o • • , • • ~r..!... j'J.0..v... cr.; -0.' I..? ,—..1...1 ...---% --.1. .—...U.I~~ ..sa.,,,,,t. t ~q, c go ....m.n. • •
. .
< . cr-,...44 o • ‘t• „ • . • . . or•.0.1~. ,:t) •:. . ‹. . k • . ... '‘ As:: • • ~rth Ç~.o. ; • •• 4. . • . • o•• • • • • . I. . • • . c o. • ." • • a••••••"".".15.. ~~ q~?..› .4..• . • ,~lm•• • • Not.. / • / ••••••-«°»....f"'". rb'" N. ..• • • V • '.
