Bir meydana dair
Halûk Y. Şehsuvaroğlu
/ <’ '*H ü r r i y e t M eydanı ismi verile n eski Beyazıt m eydanını ye nid en tanzim edilmes i için t o p l a n tı la r ya p ıl m a k t a d ır . Bey azıt m ey d an ı hak- ı m a k t a d ır . Bey azıt m eydanı hak- k ın d a k i fikirlerim izi m u h t e li f t a
rih le rd e , yin e b u s ü t u n la r d a be l i r t m i ş ti k (1).
Bey azıt m eydanı, İs tanbul şehri nin Biz anslIlar zam a nın danberi, m e y d a n o la r a k kalm ış en eski s e m tle rin d e n b ir id ir. Bu ta rih î m ey d an ı Belediyem iz acaba hangi esa s la ra göre tanzim e tm e y i düşün m e k te d ir ? B u m eydana , uzun a- sırlar, zaten hüv iy etin i vermiş, ek seri T ü r k m e y d a n l a rı n d a görül düğü gibi, b u r a s ı da b ir cami, med rese, han ( h a l e n yok) ve h a m a m la sü sle nm iştir.
Biz m aalesef şehirlerim iz in ve sem elerimizin t a r ih l e r in i iyi bil meyiz. Istanbufi gibi b i r şehird e bü y ü k m e y d a n la ra ve sem tlere ait eski vesikala r, p lâ n l a r, re s im ler b i r a ray a getirilm iş değildir.
İs ta n b u l Belediyesi çok seneler ta rih çile rin b ilg ile rin e m ü r a c a a t etm eden çalışm ış ve b ir çok ta rih î anıtı, kendi g ö rü ş ü n e göre ortadan k a ld ı rı p yok e tm iş tir. Şehirlerim i zin en b ü y ü k taltihsizliği, sa n a t ta r ih i bilgisinden yoksun, siyaset ve id a r e a d a m l a rı n ın k eyif le rin e gö re im a r edilmiş olm asıdır. Bu zih niy et, uzun z a m a n la r Bey azıt ha m a m ı gibi T ü r k m im arisinin m üs te s n a e s e r le ri n d e n b ir i için «Bu k ü m b e t insanın gönlü nü rahatsız ediyor» d em iştir.
Bizce B eyazıt m e y danın ıp tanzi m in d e ü z e ri n d e d u r u l a c a k en m ü h im no kta , b u m e y d a n ı n T ü r k h ü v iy e t in i n m u h a i a z a edilebilmesi dir. Bu meydanım b i r köşesinde, ç ı n a r l a r altın d a b i r T ü r k kahvesi te ş e k k ü l etm iş tir- Bu ağaçlık lı din l e n m e yerine d a h a geniş ölçüde b i r y e r v e r m e k m ün as ip olu r. Biz g a r i p insani arızdır.
Y ıllarca, b i r çok m ü n e v v e r im iz de dahil o lm a k üzere, h em en h e r kes, Beyazıt h a m a m ın ı n yık ılm ası ü z e ri n d e ıs r a r e d i p d u r m u ş tu r , H a lb u k i, bu m e y d a n ın ü s tü n e Be yaz S a ra y diye, garip b i r binit ine şa olu nm uş, h a m a m ın y a n ın a bir t a k ı m çim ento y a p ı l a r d o ld u rm u ş ve b ü t ü n b u ç ir k in l ik l e r kimsenin gözünü ra h a tsız etm em şi, Beledi yem iz de b i r ta r ih î m e y d a n ı n üs t ü n e ve ta r ih i b i r b in a n ın yanına b u y a p ıl a rı n k u r u l m a s ı için m üsaa d e le r v e rm iş tir . Biz, b u yapıları, sanki b i r e r m i m a r î şaheserm iş gi bi, pervas ızca inşa edip d u ru r k e n , b u m eydanın h e m e n y a k ın ın d a k i güzel Sim keşhane binasın ı ve o- n u n yanındaki H aşan Paşa hanını y ık m a k t a hiç b i r m a h z u r görme-ı mişizdir.
X VII ncl ve X V II I inci asrin y a digârı güzel yapıları y ı k t ır a n b i r Belediye, acaba şimdi nasıl bir m e y d a n tanzim etm e k g a y re t in d e d ir ki, ele aldığı bu m n vdanda Be y azıt camiinin karşısında kendi m üsaadesi ile k u r u l m u ş b i r Beyaz S a r a y m e v c u t tu r .
Beyazıt, m eydanının çehresin de ilk b ü y ü k değişiklik, Bab-ı Seras k erin in inşası ile m e y d a n a gelmiş ti. O t a r ih t e B e k ir Paşa, b u g ü n k ü kanının p lâ n ı m y apm ış (2), y an ın daki k a s ırla r la d ah a sonra, F u a t P aşa konağı da yapılınca, XIX uncu asır, bu m e y d a n a kendi mi- m a r t h üviy etin i iİâve etm iş tir.
A b d ü lh a m i t II. zam anın da, Is tan bul da b ü y ü k i m a r h a re k e t le r in e r a s t l a n m a m a k t a d ı r . Y aln ız Ab- diîîham lt, şe hrin b ü y ü k m e y d a n ların ı, o devrin s a n a t anla yışı için de i m a r etm eyi d ü ş ü n m ü ş v e 1902 de Pariste ' bazı p r o e j le r h a z ır la t mıştı. Bu p ro j e le r d e n biri de Beyazıt m ey d an ın a aitti (3). s C u m h u ri y e t dev rinde, m ey d an a Şehrem in i H a y d a r Bey ta r a fı n d a n m e ş h u r havuz y a p tı rı lm ış t ır (4). Beyazıt meydanının , yenid en ta n zimi m ü n as eb etiy le çeşitli fik ir l e r ileri s ü r ü lm e k te d ir . Bir yazarımız, geçenlerde, bir sabah gazetesinde, meydanın «H ürriyet Meydanı» is mini alm asından, Reşit Paşa nın, h ü r r iy e ti getire n ilk devle t ada mımız olm asından b a h se d e r e k bu m eydanda b u lu n a n Reşit Paşa t ü r besi önüne, Paşanın b ir heykeli nin dikilm esini teklif ediy ordu. Es ki m im arim iz in yanına yeni an ıt lar, h e y k e lle r koym ak m im a r î ba kım ın dan p ek cesurane bir h a re kettir. T ü rb e le r, ken di h a ş l a tm a b ir e r a n ıt tı r l a r . O n ia ', bizim m i mar im iz de, bizim anlayışımızda h e y k e lle rin yerini t u t a r . Böyle b ir fikrin ta t b ik edilmiş şekli Ban- baros tü r b esi önünde g ö rü lm e k te d i ' Bu heykelin, h a k ik a t e n m u k tedir b ir sa n a t k â r olan y a p ıc ı n , M im ar S in a n ’ın karş ısına gelmiş ve onun için eseri ifadesiz k alm ış tır. Bir çok m erasim lerd e garip sa h n e le r de görü lm ekte, Barba ros’un mez arına yapılacak tazim, h eykele g österilm ekte ve mezar, m erasim ciler ta r a fın d a n a r k a y a a- lın m ak tad ır.
Beyazıt m eydanına yeni b i r şe kil v e ri li rk e n yapılacak olan anıtla m eydanın ta rih î hüviy eti aras ında iyi b i r nispet k u r m a k h a k ik a t e n çok ince b ir san at me selesidir. Elli sene evvel, İkinci M eşrutiyet ilân edildiği vakit, Şişlide b i r tepenin adına «H ürri yeti Ebediye» demiş ve oraya da b ir an ıt yapm ıştık . F a k a t bu ge çen elli sene içinde T ü r k i y e ’ye H ü r r i y e t gelmedi. Çok tem enni ederiz ki, b u son hareket, m em le k ete uzun z a m a n lard ır, bekle ne n H ü r r i y e ti b ü t ü n ş a r t l a n ile getir miş olur.
Y u k a rıd a da iş a re t etiğimiz gibi B ey azıt m eyd an ın ın tanzi minde ilk esaslı mesele, m eydanın tarih î hüv iy etin in bozulm am asıd ır. Biz m e y d a n la rım ız d a , b ü y ü k ağaçlar altın da, su şırıltıla r ın ı din liy erek o tu rm asın ı sevmiş b ir milletiz. Bu m eydan için de esasen m evcut olan ağaçlı kahvenin ihyası ve belki, yenid en bazı h a v u z la r in şası d ü şünülebilir. H e r h ald e Be lediyem izin T ü r k sanat ı ve T ü r k zevki ic aplarına göre, iyi hazır la nan b i r propjeyi ta t b ik edeceğine in anıyoruz.
(1) C u m h u riy e t — îs ta n b u l d a y a pılan elli senel ik im a r projele ri.
C u m h u ri y e t — 18 a ralık 1953 — K aybola n şehir.
C u m h u riy e t — 15 haziran 1958 — Beyazıt meydanı.
(2) C u m h u ri y e t gazetesi 15 h a ziran 1958 «Beyazıt meydanı» baş lıklı m ak aley e bakınız.
(3) C u m h u riy e t Gazetesi «Istan-, b u ld a yapılan elli senelik im ar pro jeler i» başlık lı m akaleye bak ı nız.
(4) Bu havuz son im ar h a r e k e t lerin d e yık lmıstır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
