Hezarfen Ahmet Çelebi’den modem savaş uçaklarına
From Hezarfen Ahmet Çelebi to modern fighter planes
By TUR G AY T U N A * Photos G Ü LH A N KIRDI
Uçmak, kuşlar gibi havalarda süzülebil- mek, insanoğlunun yüzyıllar ötesinden günümüze dek süren en büyük hayal lerinden biridir. Bu sonsuz arzuya, binlerce yıl önce tkarııs adındaki mi tolojik bir kahraman tarafından gem vurulmak istenmiş; ama uzun hem de çok uzun bir zaman geçerliliğini sür düren yarı efsanevi, yarı düşsel bu akıl almaz tasarı, insanoğlunun belleğinde
ergeç bir gün gerçekleştirilmesi kaçınılmaz olan tatlı, heyecanlı bir dilekten öteye gidememiştir. Va roluşundan bu yana bulutlar arasında süzülen kuş lara imrenerek bakan insanoğlu, her zaman uçma eylemini benliğinde hissetmiş ve eninde sonunda bunu gerçekleştirerek kuşların bile gidemediği uza ya ulaşmayı başarmıştır.
Hemen bütün toplumlarda olduğu gibi, yüzyıllar önce başlayan uçma özlemi ve bu eylemi gerçek leştirebilme arzusu, Türklerde, Selçuklular döne minde havacılığa dönük bir takım çalışmaların ya pılmasına neden olmuştur. Bugün Topkapı Sarayı
For thousands o f years human beings yearned to glide through the air like birds before their dream came true. This yearning is exemplified in the ancient myth o f Icarus, who flew from Crete on wings attached with wax, but careless o f his f a t h e r ’s warnings flew too near the sun and plummetted into the sea. People’s envy o f the birds swooping across the sky and the liberty this represented was so passionate that in the end people discovered not only bow to Jly, but reached space where even the birds could
not go.
The universal fascination with the idea o f flying was one o f the factors in the related field o f missile propulsion in Seljuk period Turkey. The 13th centu
ry manuscripts in Topkapi Palace library entitled Book, o f Warfare and Engines o f Attack fo r Sieges contain drawings o f rockets fo r propelling arrows, bombs and balls. But it was not until the 17th cen tury that the idea o f launching a person through
Tu
rg
ay
Tu
na
yı kütüphanesinde bulunan “Kitabül Hiyal Fil Hu- rub” ve “Fath Almada’in Fliyal-Ad-Durub” isimli ki tapta resmedilmiş ok, bomba, topuz gibi saldırı si lahlarını sevketmek için tasarlanan roket krokileri bu çalışmaların örnekleri arasındadır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde oıtaya çıkan bir iki müteşebbis araştırmacı tarafından yürütülen ça lışmalar sonunda da, Flezarfen Ah-
med Çelebi uçmaya yönelik tutkuyu gerçek kıldı. Evliya Çelebi’nin nak lettiğine göre, Flezarfen Ahmet Çele bi, kartal tüylerinden yaptığı kanat larla Galata Kulesi’nden Üsküdar’da ki Doğancılar Meydanı’na kadar uza nan 1200 metrelik mesafeyi uçarak katetmiştir. Ancak, o devrin mutaas sıp görüşlerinin etkisiyle, Hezarfen Çelebi’nin yaptıklarından korkan Sultan IV. Murat (1623-1640),
bi-the air became reality when H ezarfen A hm ed Çelebi, a scientist and scholar, made himself wings o f eagle feathers, a n d jum ping o ff the top o f the Galata Tower, glided across the Bosphorus and landed unharmed in Doğancılar Square in Üskü dar. He had covered a distance o f 1200 metres. But the conservative clerical establishment o f his time d e n o u n c e d the exploit a n d u n d e r their influ ence, a fter rew arding H ezarfen A h m ed Çelebi with a tho u sa nd gold sovereigns, Sultan M urad IV (1 6 2 3 -1 6 4 0 ) e x iled h im to Algeria.
As well as this episode fro m Turkish history, the Air Museum in Ista n b u l p resen ts a ll the major events o f world aviation history, illustrated not only by
limadamını bir kese altın akçeyle ödüllendirdikten sonra, İstanbul’dan uzaklaştırıp Cezayir’e sürmüş tür.
İşte bütün bunların yanısıra, dünya havacılık tarihi ne geçmiş önemli gelişmeleri maket, model ve do kümanlarla gözler önüne seren, gelen ziyaretçilere aydınlatıcı bilgiler veren, Türk havacılık tarihinde kullanılmış uçak örneklerinin de sergilendiği muh teşem bir müze var İstanbul’da. Yeşilköy’de kurul muş olan bu müze, Türk Hava Kuvvetleıi’ne bağlı bir Komutanlık olarak Havacılık Müzesi adı altında hizmet veriyor.
Fier ne kadar, ilk uçan insan olarak tarihe geçen Hezarfen Ahmed Çelebi, Tiirklerin havacılık tarihini XVII. yüzyılda başlatmış olsa da, Türk havacılığının asıl başlangıç tarihi 1911 yılı olarak kabul edilir. Bu tarihte, Osmanlı ordusunda keşif amacıyla ilk ba lonlar kullanılmaya başlanmış ve zamanın Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa tarafından, ordu bünye sinde bir havacılık şubesi oluşturulmuştur. Bu çalış maların hemen ardından Fransa’da Bleriot Uçuş Okulu’na gönderilen Türk subayları pilot eğitimi
models, pictures a n d documents, but by actual examples o f m any aircraft used in Turkey. This superb museum is in İstanbul-Yeşilköy near to Atatürk Airport, a nd is run by the Turkish Air Force.
Although Hezarfen Ahmet Çelebi became the first man in the world to fly, the beginning o f aviation history in Turkey is taken to be the year 1911, 300 years later, when balloons were fir s t used fo r reconnaissance purposes by the Ottoman army. Mahmut Şevket Paşa, then minister o f war, estab lished an aviation division in the army, a n d Turkish officers were sent to the Bleriot Flying School in France to train as pilots. In 1912 the first aircraft were imported from France and began to fly from an airfield in Yeşilköy.
The idea o f establishing an aviation museum in Turkey was first discussed in the early 1960s, and in 1963 work commenced, drawing up an invento ry o f old aircraft and equipment which could be exhibited in the museum. In 1966 a committee was set up to organise the project, and on 15 May 1971
T u rg a y Tu n a
görmeye ve gene 1912 yılında Fransa’dan getirti len ilk uçakların Yeşilköy’de yapı lan “Tayyare Meydanı”nda kul lanılmasına baş lanmıştır. Türkiye’de Hava cılık Müzesi ku rulması fikri ilk defa 1960’lı yıllar da ortaya atılmış ve çok geçmeden 1963 yılında yapı
lan ön çalışmalarla, elde kal mış olan eski uçak ve malze melerin envanteri çıkartılmaya başlanarak, 1966 yılında bu konuyla ilgili bir komisyon oluşturulmuştur. Sonuç olarak, 15 Mayıs 1971 tarihinde İz mir’in Cumaovası sivil hava alanında, ilk Havacılık Müze- si’nin açılışı gerçekleştirilmiş tir. Ancak, müze alanının kısıt lı oluşu, modern bir müzecilik anlayışı için gerekli koşulların yetersizliği ve bulunduğu ye rin ulaşım yönünden zorluklar içermesi nedeniyle Türkiye’de yeni bir müze binasının inşası söz konusu olmuş; yapılan ti tiz inceleme ve araştırmalar dan sonra da, müzenin Türk H avacılığının doğduğu yer olan Yeşilköy’de, tren istasyo nunun hemen arkasındaki ha va askeri birliklerine ait 15.000 metrekare genişliğindeki alana yapılmasına karar verilmiş; ya pılan çalışma ve düzenlemele rin ardından modern müzeci
lik anlayışı içinde inşa edilen Havacılık Müzesi 16 Ekim 1985 tarihinde ziyarete açılmıştır. Müzenin 3000 metrekarelik kapalı alanında 8 sergileme salo nu bulunmaktadır.
Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı bir komutanlık ola rak hizmet veren Havacılık Müzesi, bilhassa genç ler tarafından rağbet gören İstanbul müzelerinin başında geliyor. Bu nedenle de Müze Komutanlığı, her yıl Ekim ayında gençlere yönelik “Türkiye Plas tik Model Uçak Yarışması” adı altında önemli bir aktivite düzenliyor ve çeşitli gruplarda dereceye
gi-the museum was opened at Cuma- ovasi Airport in Izm ir. However, the area a v a il able was too lim ited to allow the m useum proper scope, in a d d i tion to which the
lo ca tio n was inaccessible fo r the general p u b lic. To overcome these problems it was d ecid ed to b u ild a new m useum in Istanbul. Land belonging to the air force and appropri ately situated near Yeşilköy, Turkey’s first airport, was selected. On this site o f 15 ,0 00 sq uare metres behind the train station the new m useum was c o n structed, a n d opened its doors on 16 October 1985. The m useum has eight indoor exhibition galleries \ with a total area o f 3000
t square metres. A high pro-
s= portion o f visitors are young
people, a n d every October the museum organises the Turkish Plastic M odel Aircraft Competition, which presents prizes to the best entries in several categories. The m u seu m ’s model air craft club holds sessions in the museum cafeteria every weekend. All young people are welcome, and this is a good opportunity to make models together and exchange ideas. The museum also has a small cinema/video room seating 56 people where film s o f air force manoeuvers and air
displays are shown.
Large numbers o f documents, photographs and equipment are among the exhibits in the museum, whose collection o f models illustrates the develop ment o f aviation from the hot air balloon to the zeppelin, from the first propeller planes to heli copters, and from jets to space rockets.
There is a model showing Hezarfen Ahmed Çelebi V
ren yarışmacıları ödüllendiriyor. Müzenin kafeterya salonunda, hafta sonu tatillerinde gelen değişik yaşlardan gençler, beraberlerinde getirdikleri mal zemelerle model uçak çalışmalarını sürdürüyor ve aralarında fikir alış verişi yapıyorlar. Müzede ayrıca, havacılığa ait tatbikat ve gösteri filmlerinin sunul duğu 56 kişilik bir sinema-video salonu mevcut. Havacılık Müzesi’nin salonlarında, çok sayıda do küman, fotoğraf ve malzemeyle zenginleştirilmiş, dünyada ve Türkiye’de günümüze dek havacılık ta rihinin gelişimini gösteren vitrinler yer alıyor. Bu vitrinlerde balondan zepline; ilk “pırpır” uçaklardan helikopterlere; süper tepkili savaş uçaklarından uzaya fırlatılan füzelere kadar çok zengin bir ıno- del-maket koleksiyonu mevcut. Ayrıca, Hezarfen Ahmed Çelebi’nin kendi yaptığı kanatlarla Galata Kulesi nden Üsküdar Doğancılar’a uçuşunu ve ge ne Sultan IV. Murat döneminde yaşamış olan bi- limadamı Lagaıi Haşan Çelebi’nin, 64 kg barutla ça lışan yedi kollu roketi ateşleyerek Sarayburnu açık larında göğe doğru yükselişini gösteren maketlerin yer aldığı vitrinler müzenin ilgi çeken köşeleri ara sında. Bunların yanı sıra, değişik vitrinlerde sergile
nen, Selçuklular zamanında yapılmış ilk roket çalış malarına ait plan ve krokiler; Kurtuluş Savaşı sıra sında kullanılmış olan uçaklara ait maketler; 1914 yılında Bleıiot ve Deperdussin uçaklarıyla gerçek leştirilmiş olan Türk pilotlarının ilk uzun menzilli uçuşları; Istanbul-Kahire-Iskenderiye seferine ait görsel malzemeler; 1924 yılında ilk Türk uçağının yapımını gerçekleştiren Vecilıi Hürkuş’a ait grafik ve resimler; Türk hava şehitlerine ait şahsî eşyaların
flying fro m the Galata Tower to Üsküdar, a n d another showing the seven-headed rocket fired into the sky from Sarayhunm headland by his contem porary and fellow scientist, Lagari Hasan Çelebi. The rocket was fuelled by 64 kilograms o f gunpow der. Going hack in time, there are plans a n d sketches relating to early experiments with rockets during mediaeval Seljttk times.
sergilendiği Anılar Sa lonu; geçmişten günü müze Türk Hava Kuv vetlerinde kullanılan üniforma, madalya ve bröveler; uzay uçuşla rıyla ilgili bilgiler ve Türk havacılık tarihi nin değişik dönem ve önemli olaylarını yan sıtan yağlıboya tablo lar, müzenin koleksi yonlarında yer alan birbirinden değişik
malzemelerin bazıları. Bütün bunların dışında, Ha vacılık Müzesinin içinde ve bahçesinde sergilenen, Türk pilotları tarafından değişik tarihlerde kullanıl mış kimi uçaklar da, gelen ziyaretçilerin ilgisini çe ken bölümlerden biri. Bunlar arasında, 1958-1977 yılları arasında Türk Hava Kuvvetlerinde kullanıl mış Sikorsky UH19B Chikasavv tipi helikopterden, 1936-1940 yılları arasında hizmet veren, Kayseri Tayyare Fabrikası nda yapılmış Polonya lisanslı PZL-XXIV tipi tek pervaneli uçağa ve Türk Hava Yolları’nın ilk kullandığı uçaklardan De Havilland DH-89’a kadar 43 adet uçak yer alıyor. Sergilenen uçaklar arasında, 1914-1918 yılları arasında Rus or dusunda kullanılmış ve Birinci Dünya Savaşı sıra sında esir alınmış Grigorovitch M-5 tipi bir deniz uçağı da var.
Havacılık Müzesi, güzel bir haftasonu tatilinde gezi lebilecek ve ziyaretçisine ilginç olduğu kadar, hoş ça vakit geçirtebilecek müzelerden biri. Pazartesi ve Salı günleri dışında hergiin 09.00-11.30 ve 13.00- 16.30 saatleri arasında ziyarete açık. •
* Turgay Tuna, araştırmacı yazar.
Turkish W ar o f
Ltheration, material documenting the first long distance flights m ade by Turkish pilots in Blériot a n d Dependnssin a ircraft betw een Istanb u l, Cairo a n d A lexan d ria in 1914, a n d sketches and pictures o f the fir s t Turkish a irc ra ft m a d e by Vecibi H urkug in 1924. In the Memorial Room are the persona! pos sessions o f Turkish pilots killed in action. There is also a collection o f Turkish Air Force uniforms, medals and ribbons, paintings depicting various periods and significant events in Turkish aviation history, and a section giving information on space flight.
But o f all the exhibits it is the 43 aircraft exhibited in the museum grounds which attract the greatest interest. These include a Sikorsky UH19B Chikasaw helicopter used by the Turkish Air Force between 1958 and 1977, a single pmpellor PZL-XXIV air craft manufactured in Turkey under Polish license at the Kayseri Aircraft Factory between 1936 and 1940, and a De Havilland DH-89. There is also a Grigorovitch M-5 seaplane used by the Russian army and captured during the 1914-19IB war. Istanbul's Air Museum is a fascinating museum fo r people o f all ages. It is open da ily except f o r Mondays and Tuesdays from 9-00 to 11.30 and
from 13-00 to 16.30. •
* Tm gay Tuna is a researcher a n d writer.
51
