Sayfa 18
YEDİGÜN
No. 160
No. 160
YEDİGÜN
Kıymetli Türk âlimi Fuat Köprülü, Marmaranm engin ve sakin maviliklerine açılan evinin balkonunda Yedigün muharririle beraber... Ve mutlak bir sükûn içinde çalıştığı masası başında..
İT A P , kitap, k ita p ... D u v a rla rd a k itap , m a sa la rd a k ita p , ra fla rd a k itap , y e r le rd e k itap ...
V e, sakin u fu k la rd a e v v elâ d u m an ı, so n ra d ire k lerinin ucu, g ö v d e si g ö rü n en b ir gem i gibi, k ita p y ığ ın ların ın a rd ın d a süzüle süzüle yük selen b ir ince d u m a n sü tu nun u n a ltın d a n , y a v a ş y av aş K ö p rü lü z a d e n in başı, o m u z la n beliriy o r. N ih a y et k a h v e re n g i p ija m a sı ile ve güler yüzü ile işte onu, k a rş ım d a b u lu y o ru m . (A r tık v a k it b u lu p d a eskisi gibi sık sık u ğ rıy a m a d ığ ı) B ab ıâlid en açılan b ah is u zay ıp gidiyor.
Ş ehrin g ü rü ltü sü n d e n , h a re k e tin d e n , h e r şey in d e n uzak, M a rm a ra n m bu ölgün k ıy ısın d a b ir k a rta l yuvası gibi yükselm iş çalışm a o d a sın d a kalem , k en d i k en d in i h a tırla ta n b ir ihtiyaç ve k âğ ıt kucak açm ış b ir sevgili gibi öz lenen b ir zev k oluyor.
F a k a t işte, d a h a tik satırın, ilk k e
lim esin d e sevim li p ro fe sö r cesaretim i k ırıy o r:
— «E n sev m ed iğ im , k o rk tu ğ u m şey y a zm ak tır. Y azı b en i çok y o ra r. V a k ıa y a z d ık ta n so n ra keyiflenirim . F a k a t y a z a rk e n çek tiğ im azab ı sorm ayınız. Z o r değil, y a v a ş yazarım . Y azılarım ı b ir d a h a a n c a k b a sıld ık ta n so n ra o k u rum .
— «Y a o k u m a k ... O nu d a sevm ez m isiniz?
D u d a k la rın ın a ra sın d a n eksik olm ı- y an sigarası b ir b u h u rd a n gibi ağır a- ğır tütüyor.
— « O k u m a k m ı? .. - d iy o r - O k u m a yı sev m em ek m i? F a k a t o z a m a n h a y atın ne m an ası kalır. Ben o k u y a m a dığım z a m a n la r h a sta y a d ö n erim . O- kum ay ı ö ğ ren d iğ im z a m a n d a n b e ri e lim d e n k ita p d üşm em iştir. Bu, a rtık öyle bir ihtiyaç ve itiy a t halini alm ıştır ki m u h a k k a k son n efese k a d a r sürecektir. Y alnız u n u tm ay ın ız ki o k u m a k ta n o- k u m ıv a fa rk v a rd ır. Ç alıçm a okum ası
b a şk a d ır, v a k it g eçirm ek için rasgele b irşey o k u m a k b a şk a d ır.
— «N eler o k u rsu n u z?
K o ltu ğ u n a b ira z d a h a y aslanıyor. S ağ gö zü n ü y u m a ra k , y a v a ş y a v a ş k o n u şu y o r:
— «O n altı, on yedi y a şım d a iken e d e b iy a ta , b ilh assa F ran sız e d e b iy a tı na çok m erak lı idim . H ele ten k id i çok sev erd im . Bu y a şta esasen T a n z im a t e- d e b iy a tın ı ve .daha ev v elk ileri o k u m u ş tum . S o n ra la rı felsefeye, sosyolojiye d a ld ım . H e le sosyoloji b en i çok a lâ k a d a r etti.
— «Size m ü ta le a m erakı v eren ve bu sa h a d a yol g ö ste re n le r v a r mı idi?
— «H iç kim sem y o k tu ... K endi k e n dim e o k u rd u m . Bu y o ld a h a ttâ b ir a r k a d a şta n , k a fa d a rd a n bile m a h ru m d u m . N açar, p ro fe sö rü n en sinirlendiği b ah si ta zelem ek m e c b u riy e tin d e k a lı y o ru m :
—- «Y azm ıya ne v a k it b a şlad ın ız? — «Y ine o y a şta - d iy o r -on yedi y a şım d a iken k e n d i k en d im e şiirler ve te n k itle r y azard ım . A m a b u n ları neş- retm ezd im . A n c a k m e şru tiy e tte n so n ra yazılarım ı b a stırm ıy a b a şla d ım . O n s e kiz y a şım d a u m u m î sosyolojiye ait ilk m ak alem , T ev fik F ik retin d e b a şın d a b u lu n d u ğ u (T a n in ) de çıkm ıştı. S o n ra S erv eti F ü n u n d a şiir ve te n k itlerim b a sıldı. V e b ilm em nasıl o ldu.. B ird e n b i re b ıra k tım :.. T â ... Y eni M ecm uaya k a d a r. H a tırlarsın ız (Y e n i m e cm u a) yeni lisan için m ü cad eley e girişm işti. Ben d e şairlik id d iasile değil, sırf bu m a k sa tla (M . F .) im zası ile o ra d a şiir ler yazd ım . B iraz so n ra d a M ercan, K a b a ta ş, id a d ile ri ile İstan b u l v e G a la ta sa ra y su ltan ilerin d e h o calığ a b a ş la dım . 1 9 1 3 d e d e D a rü lfü n u n a e d e b iy a t tarihi hocası o ld u m .»
G ayri ih tiy arî dilim in ucuna gelen suali sa k lıy a m a d ım :
— «K aç y a şın d a idiniz?
— «Y irm i üç... F a k a t D arü lfü n u n ... B ilm em o vakitki, hele b iraz d a h a e v velki, yani b en im taleb esi b u lu n d u ğ u m
1907 D arü lfü n u n u n u bilir m isiniz? İs lâm h u k u k u n u o k u ta n h o c a la rd a n isti fa d e etm ediğim i söyliyem em . A n cak yeni A v ru p a ilim lerini o k u ta n la r lisan b ilm ezlerd i. E llerine geçm iş y a la n y a n lış te rc e m e lerd e n , em inim k en d ileri de birşey an lıy am ıy arak , d e rs v erirlerd i, ki b en, bu eserlerin elim d e b u lu n a n asıl- la rın d a n o k u m ay ı bin k e rre tercih e d e r dim . B öylece, b ir gün geldi, bu b e rb a t m e k te p te n n e fre t ettim , b ir d a h a da sem tine u ğ ram ad ım .»
A lacağ ım cev ab ı bile bile so ru y o rum :
— «Mücadeleleriniz?
'
Sayfa 19
__________________________
Fuat Köprülü ve çocukları
— « M ücadeleyi zaten sev m em ... Si n irle n m e m ki m ü cad eley e atılay ım ..
B iraz d ü şü n d ü k te n so n ra ilâv e e d i y o r:
— «İlm î m esail m u tla k sü k û n et is ter. K üçük iken d e b ö y le idim , k a v g a n e d ir bilm ezd im . F a k a t, e ğ e r m ü cad ele den eb ilirse, b ir sıra d a yeni lisan ve a- ruzun b ırak ılm ası için, so n ra m illiyet m eselelerin d ek i m ü n a k a şa la ra b e n d e karıştım . A m a k im lerle? Ş im di fa rk ın d a bile değilim . K arşım ızd a b ir k a la b a lık v a rd ı... A n c a k kuvvetsiz, zayıf, â- ciz b ir k a la b a lık tı.»
Ü sta d ın b ira z d a hususî h a y a tın a te m as etm e k niyetile y orucu çalışm ası a- ra sın d a nasıl v a k it geçirdiğini an la m a k istiyorum .
— «S p o r m u ? - d iy o r - h a y a tım d a sp o r n a m ın a ayağım ı k a ld ırm a k k ü lfe tine bile k a tla n m a d ım . B u n d an gayri m em n u n d a değilim . O n d ö rt sa a t fa sılasız çalıştığım g ü n ler ço k tu r. Ç o k şü k ü r hiç b ir hastalığım , arızam , eksikli ğim d e yok. M idem d e m ü k em m el.. Ne b u lu rsa m yerim . H e r türlü zahm ete, m e şa k k a te k a tlan ab ilirim . Bol b o l y ü rürüm .
— «O h alde, gençlerin sp o ra m erak ve ip tilâları...
K ö p rü lü zade, k üçük b ir el h arek eti- le sözüm ü kesti:
— « Z a n n e d iy o ru m ki, gençlerim iz sp o ra lü z u m u n d an fazla v a k it v e riy o r lar. V e tem en n i ed e rim ki, fikrî s p o r lara d a şim d ik in d en
Çok, ama
çokfaz-Sayfa 2 O
YEDIGÜN
No. 160
Okumayı öğrendiğim zamandanberi elimden kitap düşmemiştir. Yalnız okumaktan okumıya fark vardır. Çalışma okuması başkadır, vakit geçirmek için rasgele bir şeyi okumak başka...
la eh e m m iy e t v e rm e k d iray etin i g ö s tersin ler.»
— «Y a sin em a ü s ta d ım ? »
— « S in em ay a p e k a z g iderim . D ansı p e k b e c e re m em . M usiki severim , am a, b ilh assa a la tu rk a y ı... A la fra n g a d a d a h afif eserleri.. M eselâ şöyle İtaly an o- p e ra la rı filân.. Ç ü n k ü ağır, klâsik m u sikiyi a n la m a k b ir te rb iy e m eselesidir. Y ü k sek e d e b iy a tta n a n lıy a n la rın kıtlı ğını d üşünürseniz, e d e b iy a tta n d a h a güç, d a h a y ü k sek b irşey o la n m usiki a n la m a n ın güçlüğü k en d iliğ in d e n m e y d a n a çık m az m ı? »
Eski, fa k a t genç p ro fe sö re nasıl ç a lıştığım so ru y o ru m . Bir m ü d d e t g ö z le ri d alıy o r. M asanın ü z e rin d ek i k o c a m a n k u tu d a n b ir sig ara d a h a a la ra k du- d a ğ ın d a k in d e n y ak ıy o r:
— «M uay y en b ir çalışm a tarzım y o k . H e r h o c a gibi çalışırım . Y irm i beş se n e d ir ü z e rin d e işlediğim , n o tla r to p lad ığ ım m u h telif m e v zu lar v a rd ır ki h en ü z n e şre d ilm e k z a m a n la n g e lm e m iştir. Y ıllarla ç a lışm a d a n o rta y a eser a tm a k d o ğ ru o lam az. H a y a tım b u g ü n e k a d a r h azırlık d ev resi için d e g eçm iş tir.»
— «Y eni âlim leri ü rk ü tecek sin iz üs tad ım ...
O, ne y ap ay ım , d e r gibi b o y n u n u b ü k e rk e n , b e n sualim i ta m a m lıy o rd u m :
— « P eki b u h azırlık ne z am an sona
erer dersiniz?
G ü lüm süyor. S o n ra y ü züne yine eski sükûn v e ağ ırlık ç ö k ü y o r:
— «İnsan h a z ırlık tan ileleb et k u rtu lam az.. A n c a k b e n im h azırlan m ış b azı şey lerim d e v a rd ır ki, a rtık o n ları y a v aş y av a ş m e y d a n a ç ık a rm a k z a m a n ı nın geldiğini z a n n e d iy o ru m .»
Ş öyle kısacık b ir g ö rü şm e diye b a ş ladığım ız b u m ü lâ k a tın uzayıp gidişi nin y o rg u n lu ğ u n u se z d irm e m e k gayre- tile, çö k en sükûtu h em en b o z u y o ru m :
— «K aç eser yazdınız?
— «B ilm em ki sayısını... D u ru n b a k ayım , eserlerim için b ir b ib liy o g rafi y ap m ıştım ...
V e oğlu O rh a n ın y etiştird iğ i b ib li y o g rafin in sahifelerini k a rıştıra ra k ce v a p v e riy o r:
— « 1 91 3 ten 1 9 3 4 e k a d a r İlm î m a kale, risale, k ita p a d e d i 2 9 0 dır. B un ların hepsi T ü rk ç e değ ild ir. İçlerin d e b a şk a d ille rd e yazılm ış o la n la r d a var. — « A v ru p a ilim âlem ile tem asınız? — «Bu, o ld u k ç a eskidir. V e (T ü rk e d e b iy a tın d a ilk m u ta sa v v ıfla r) la b a ş lar. O n d a n , y an i 1919 d a n so n ra m u h telif A v ru p a ilim m e c m u a la rın d a n eş riyatım b aşlam ıştır. Ş im di hesab ın ı d o ğ ru d ü rü st b ilm iy o ru m am a, b irç o k İl m î teşe k k ü lle rd e d e âza b u lu n u y o ru m . 1925 d e S o v y e tle r birliği U lûm a k a dem isine âza seçildim . 92 7 d e d e H ay- d e lb e rg Ü n iv ersitesin d e felsefe d o k to rluğu v e rd ile r.»
B iraz yazı y a z m a k ta n b a ş k a hiç bir şeye sin irlen m ed iğ in i söyliyen p ro fe s ö rün, şim di, en h o şlan d ığ ı şeyi ö ğ re n m ek istiyorum . K eyifli keyifli a rk a sın a y a s la n ıy o r:
— T a le b e m d e n b irin in iyi b ir eser y az m a sıd ır - d iy o r -bu, b a n a sonsuz b ir s a a d e t verir. H a m d o lsu n a ra d a sıra d a d a olsa b u sa a d e te e rm e k nasip oluyor. İtiraf etm e k lâzım d ır ki ta le b e m iz çok istid atlıd ır. Ç o c u k la rım ız d a şay an ı h a y re t b ir ze k â v ar. M eselâ liselerd en z a yıf, az hazırlıklı g elen taleb e, Ü n iv ersi te d e üç d ö r t sene o k u d u k ta n so n ra A v ru p a ta le b e sin e faik m ah su ller v e re b i liyorlar. Y alnız b u n eticey e v a ra b ilm e k için o n la rla ço k m eşgul olm ak, o n la ra çalışm a zevkini aşılıy ab ilm ek g erek tir. İyi yetiştirild ik leri ta k d ird e taleb em iz d ü n y a n ın h e rh an g i m illetin d en ile rid e dir. A m a, ihm al edilirse, k a b a h a t o n la rd a a ra n m a m a lıd ır.»
H o calık tara fın ın b u ezelî d e rd i ü z e rin d e b ira z d u rm a k lüzum unu hisseden d eğ erli p ro fesö r, m a sa y a y a k la şa ra k d e v a m e d iy o r:
— «Ç ocuğun kafası b o ş b ir g ra m o fon plâğı d eğildir. E zbercilik iflâs e t m iştir. Ilk m e k te p te de, o rta d a da, h a t tâ y ü k sek te d e esk id en bu zihniyet v a r dı. Bizim z a m a n ım ız d a m e k te p k itab ın d a n b a ş k a k itap o k u m ay ı d a m en ed er- lerdi. Şim di b u zihniyeti taşıy an m ek teD k a ld ıeın ı hic zan n etm iv o ru m V
ar-No. 160
sa, o n lara, c id d e n a c ım a k lâzım dır. V e h e r şe y d e n evvel, ço cu ğ a o k u m a k zev k in i v e re m iy e n ho ca, b e n c e h o ca d e ğ ildir.»
Biz k a lk m ıy a d a v ra n ırk e n , o d a yine ö n ü n d e k i k u tu y a d a v ra n ıy o r, v e siga rasını - b ilm e m kaçıncı d e fa o la ra k - ta z e le rk en , g ü lü y o r:
— «Ç ok içiyorum , değil m i? .. P a k e t h esab ın ı şa şırm a k için d e işte b ö y le sig araları b u k o c a m a n k u tu y a k o y u y o rum . N e y a p a y ım sig a ra m la k a h v e m ... K ahveyi d e g a lib a ç o k içiyorum . Ba- zan g ü n d e on fincanı geçer. F a k a t hiç b ir z a rarın ı g ö rd ü ğ ü m yok. S o n ra d a b u k a d a r fazla içtiğim h a ld e tiry ak i sa- y ılam am . M eselâ se y a h a te çıktığım z a m an lar, alıştığım sigarayı v e a la tu rk a k ah v ey i b u la m a y ın c a h e r ikisini d e a- ra m a m , b ırak ırım . B öylece h a fta la rla k ah v e, sig ara içm ed iğ im olur. E sasen za ra rın ı g ö rm iy e b a şla d ığ ım gün kesip a tm a m d a m u k a rre r...
— « A c a b a ? ...
— « G a y e t basit., diyor. V e ilâve e d iy o r:
— « İrad esin e sahip, n o rm al b ir a- d a m için ip tilâ y o k tu r, o lam az. S iga rayı b ıra k a b ilir m iyim , b ıra k a m a z m ı yım , d iy e d ü şü n m em b ile a b e s olur.»
Şim di, çalışm a o d a sın a açılan tera- sa d a ılık b ir b a h a r h av ası içinde, a- y ak larım ızın a ltın d a n sessiz u fu k la ra d o ğ ru u zay ıp g id e n M a rm a ra y a d a la n gözlerini ç e v irm ed en , k e n d i k e n d in e k o n u şu r gibi c e v a p v e riy o r:
— « D ü n y a y a y e n id e n gelsem , yaşa- m ıya yeni b a ş ta n b a şlasam , ayni y o l d a y ü rü m e k te b ir lâh za te re d d ü t e t m ezdim . A sla h a y a tım d a n gayri m e m nun, y a p tığ ım a n a d im değilim .
Y an ın a so k u lan y a v ru la rın ı g ö steri yo ru m .
— « O n ları d a öyle y e tiştirm e k iste r dim am a ... Bu, b en im bileceğim iş d e ğil, b a k a lım n e y a p a c a k la r? »
Bilgi d ü n y a sın a k ö p rü k u rm u ş bu sakin o d a n ın y o ru lm a k b ilm ez a d a m ın ı yine y a v ru la rı ile ve o k a d a r aziz v e sev gili k ita p la rı ile b a şb a şa b ırak ıy o ru m .
Kandemir
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
