74
Girifl
Nazal Staphylococcus aureus tafl›y›c›l›¤› (NSAT)’n›n riskli hasta grubunda infeksiyon geliflimine ve epidemilere neden oldu¤u bilinmektedir (1). Hastane personeli, el tema-s› ile bulundu¤u ortamda bu mikroorganizmalar›n tafl›nma-s› ve yay›lmatafl›nma-s›nda önemli bir rol oynar (2).
NSAT prevalans›, yafl, ›rk, antibiyotik kullan›m›, hasta-nede bulunma süresi gibi birçok faktörlerden etkilenmekte-dir (1). Yaflam›n henüz ilk dönemlerinde tafl›y›c›l›k oranlar› en üst seviyelere ulafl›r ve ilk iki y›l içinde giderek azal›r. Befl alt› yafl›ndan itibaren eriflkin tafl›y›c›l›k oranlar›na yak-lafl›r. Sa¤l›kl› eriflkinlerde NSAT %10-20 dolay›ndad›r. Bu oranlar hastane personelinde ve uzun süre hastanede yata-rak tedavi gören hastalarda en üst düzeyde olup %20-70’le-re kadar ulafl›r (3, 4).
Cerrahi birimlerde yatan hastalar, hemodiyaliz hastalar› ve toplum kaynakl› pnömoni hastalar› tafl›y›c›l›k esnas›nda geliflebilecek ciddi S. aureus infeksiyonlar› aç›s›ndan riskli grubu olufltururlar (5-7). Bu hastalar›n %20-30’unun yat›fl-lar›ndan itibaren 5-10 gün içinde hastane flora bakterilerini burunlar›nda tafl›maya bafllad›klar› saptanm›flt›r (8). Antibi-yotik kullan›m›, hemodiyaliz ya da periton diyalizi, diabe-tes mellitus, immün yetmezlik gibi altta yatan risk faktörle-ri bu oranlar›n daha da artmas›na neden olur. Bazen tafl›y›-c›l›k uzun süre devam edebilir. Popülasyonun %10-20’sin-de NSAT süreklilik gösterir (8).
Stafilokok tafl›y›c›l›¤›n›n bir baflka boyutunu da metisi-lin direnci oluflturmaktad›r. Metisimetisi-line dirençli S. aureus (MRSA) tafl›y›c›lar›, bulundu¤u hastane ortam› ve yo¤un bak›m birimlerinde bu bakterileri yay›l›m›n› kolaylaflt›rarak tedavi alternatifi k›s›tl› ciddi klinik tablolara neden olurlar. Bu nedenle MRSA tafl›y›c›lar›n›n belirlenmesi ve izolasyo-nu infeksiyon kontrol yöntemlerinin temel basamaklar›n-dan birini teflkil eder. Bu çal›flma GATA Haydarpafla E¤itim Hastanesi’nde çal›flan sa¤l›k personelinde NSAT oran›n›n saptanmas› amac›yla prospektif olarak yap›lm›flt›r.
Yöntemler
Çal›flmaya 1 Nisan-1 A¤ustos 2000 tarihleri aras›nda Klimik Dergisi●Cilt 15, Say›:3 ●2002, s:74-77
Hastane Personelinde Nazal Staphylococcus aureus
Tafl›y›c›l›¤›
Oral Öncül
1, Ali Erdemo¤lu
2, M. Fevzi Özsoy
1, Hüsnü Altunay
1, Zeynep Ertem
1,
fiaban Çavufllu
1(1) Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, Haydarpafla-‹stanbul
(2) Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, Haydarpafla-‹stanbul XXIX. Türk Mikrobiyoloji Kongresi (8-13 Ekim 2000, Antalya)’nde bildirilmifltir.
Özet: Bu çal›flmada GATA Haydarpafla E¤itim Hastanesi’nde çal›flan 207’si dahili branfllarda, 217’si cerrahi branfl-larda ve 71’i de yo¤un bak›m birimlerinde görevli 141 doktor, 211 hemflire ve 143 yard›mc› sa¤l›k personelinde (toplam 495) nazal Staphylococcus aureus tafl›y›c›l›¤› araflt›r›ld›. ‹zole edilen S. aureus sufllar›nda penisilin G, sulbaktam-ampi-silin, ofloksasin, eritromisin, netilmisin, teikoplanin, fusidik asid, levofloksasin ve trimetoprim-sülfametoksazol duyar-l›l›klar› araflt›r›ld›. Araflt›rmaya al›nan 495 sa¤l›k personelinin %15.8’inde nazal S. aureus tafl›y›c›l›¤› saptand›. MRSA tafl›y›c›l›¤› %2.4 oran›nda bulundu. Tafl›y›c›l›k oranlar› dahili grupta %14.5; cerrahi grupta %14.7 ve yo¤un bak›m bi-rimlerinde ise %22.5 idi (p>0.05). Meslek gruplar›na göre doktorlarda %10.6, hemflirelerde %16.6 ve yard›mc› sa¤l›k personelinde de %19.6 oran›nda tafl›y›c›l›k saptand› (p>0.05). S. aureus tafl›y›c›l›¤› aç›s›ndan meslek grubu ve klinik-ler aras›nda istatistiksel farkl›l›k bulunamad›. Antibiyotik direncine en fazla penisilin G’de (%82) rastland›. Fusidik asid ve teikoplanine karfl› direnç saptanmad›.
Anahtar Sözcükler:Nazal Staphylococcus aureus tafl›y›c›l›¤›, Staphylococcus aureus.
Summary: Nasal Staphylococcus aureus carriage in healthcare staff. In this study, nasal Staphylococcus aureus car-riage was investigated in a total of 495 healthcare personnels (141 doctors, 211 nurses, 143 supportive personnel) whom 207 from medical departments, 217 were from surgical departments, and 71 were from intensive care units (ICUs) in GA-TA Haydarpafla Training Hospital. In isolated strains of S. aureus, susceptibility to penicillin G, sulbactam-ampicillin, of-loxacin, eritromycin, netilmicin, teicoplanin, fucidic acid, levofloxacin and trimethoprim-sulphamethoxazol was investiga-ted. Of all healthcare personnels, 15.8 % was found as nasal S. aureus carrier. Meticillin-resistant S. aureus carrier rate was 2.4%. The nasal S. aureus carrier rate was 14.5% in medical departments, 14.7% in surgical departments and 22.5% in ICUs (p>0.05). The rate of carriers was 10.6% in physicians, 16.6% in nurses, and 19.6% in supportive personnels (p>0.05). No statistical significantly difference was found with regard to profession and working department for nasal S. aureus carriage. High level antibacterial resistance was found in penicillin G. No antibacterial resistance was found against fusidic acid and teicoplanin.
GATA Haydarpafla E¤itim Hastanesi’nin çeflitli servislerin-de görev yapan sa¤l›k personeli al›nd›. Çal›flma kapsam›na al›nan servisler dahili (Dahiliye, Nefroloji, Gastroenterolo-ji, ‹nfeksiyon Hastal›klar›, Fizik Tedavi, Çocuk, NöroloGastroenterolo-ji, Kardiyoloji, Psikiyatri ve Sualt› Hekimli¤i) servisler, cerra-hi (Genel Cerracerra-hi, Ortopedi, Üroloji, Kad›n Do¤um, KBB, Göz, Nöroflirürji, Kalp-Damar Cerrahisi, Plastik Cerrahi ve Difl) servisler ve yo¤un bak›m (Anestezi, Dahiliye, Cerrahi, Nöroloji, Nöroflirürji, Kalp-Damar, Yo¤un Bak›m Birimi ve Yan›k Birimi) servisleri olarak üç grupta topland›. Personel grubunu doktorlar, hemflireler ve yard›mc› sa¤l›k personeli oluflturdu.
Sa¤l›k personelinin her iki taraf›n burun konkas›ndan steril pamuk eküviyonlarla al›nan burun sürüntüleri Muel-ler-Hinton buyyonu içinde tafl›narak 6-8 saat 35°C’lik etüv-de bekletildi. Daha sonra kanl› agar besiyerine pasajlanarak 24 saat 35°C’de inkübe edildi (1). Ekimler 18-24 saat sonra incelendi. Kanl› agarda düzgün, yuvarlak, opak, nemli, par-lak ve kubbeli koloniler hemoliz gösterip göstermemesine bak›lmaks›z›n incelemeye al›nd›. S. aureus idantifikasyonu klasik biyoflimik yöntemlerle yap›ld›. Bu amaçla kanl› agar-dan al›nan kolonilerin Gram boyamas›nda tipik Gram-pozi-tif üzüm salk›m›na benzer görünümleri araflt›r›ld›. Bunun d›fl›nda katalaz aktiviteleri, fibrinojeni p›ht›laflt›r›c› özellik-leri aç›s›ndan koagülaz aktiviteözellik-leri ve basitrasin direncine bak›ld›. Kültür ortam›nda üreme saptanmayan ya da yeterli sürüntü materyali al›nmad›¤› düflünülen personelden burun kültürleri tekrar al›nd›. Sufllarda metisilin direnci 1 µg oksa-silin diski kullan›larak araflt›r›ld›. Bunun d›fl›nda NCCLS M2-A6 standardlar›na uygun olarak yap›lan Bauer-Kirby agar disk difüzyon testiyle penisilin G, sulbaktam-ampisilin (SAM), ofloksasin, levofloksasin, eritromisin, netilmisin, teikoplanin, fusidik asid, ve trimetoprim-sülfametoksazol (TMP-SMX) duyarl›l›klar› araflt›r›ld› (9). Bunlar için ticari olarak haz›rlanan diskler (Oxoid, Basingstoke, Hampshire, ‹ngiltere) kullan›ld›. Diskler kullan›lana kadar -20°C’de ku-ru ortamda sakland›. Çal›flmam›zda standard sufl olarak S. aureus ATCC®25923 suflu kullan›ld›. NSAT aç›s›ndan
ser-vislerden ve personel grubundan elde edilen bulgular istatis-tiksel olarak c 2 yöntemiyle karfl›laflt›r›ld›.
Sonuçlar
Bu çal›flmaya GATA Haydarpafla E¤itim Hastanesi’nde çal›flmakta olan 207’si dahili branfllarda, 217’si cerrahi branfllarda ve 71’i de yo¤un bak›m birimlerinde görevli 141 doktor, 211 hemflire ve 143 yard›mc› sa¤l›k personeli (top-lam 495) dahil edildi (Tablo 1).
Çal›flma kapsam›na al›nan sa¤l›k personelinin 78 (%15.8)’ inde NSAT saptand›. Nazal MRSA tafl›y›c›l›¤› tüm personelin [%2.4 (12/495)]’ünde izlendi. Tafl›y›c›l›k oranla-r› en fazla yo¤un bak›m birimlerinde [%22.5 (16/71)] görüldü. Bunu cerrahi grup [%14.7 (32/217)] ve dahili grup [%14.5 (30/207)] izle-di. NSAT yo¤un bak›m birimleri içinde en faz-la Nöroloji Yo¤un Bak›m Birimi’nde [(%33.3) (4/12)], cerrahi servisler içinde Ortopedi Servi-si’nde [(%27.8) (5/18)] ve dahili servisler için-de için-de Dahiliye Servisi’niçin-de [(%27.3) (6/22)] saptand›. NSAT sa¤l›k personelinin çal›flt›¤› servislere göre istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k oluflturmad› (p>0.05). Ancak yo¤un bak›m birimlerinde belirlenen NSAT oran›,
da-Klimik Dergisi●Cilt 15, Say›:3 75
Tablo 1. Hastane Personelinin Servislere Göre Da¤›l›m›
Branfllar Doktor Hemflire Hastabak›c› Toplam
Dahili branfl 65 85 57 207
Cerrahi branfl 60 82 75 217
Yo¤un bak›m 16 44 11 71
Toplam 141 211 143 495
Tablo 4. MRSA Sufllar›n›n Çeflitli Antibiyotiklere Direnç Durumlar› Antibiyotik Direnç Say› (n=12) Yüzde (%) Penisilin G 12 (100) Sulbaktam-ampisilin 12 (100) Eritromisin 12 (100) Ofloksasin 5 (42) Levofloksasin 3 (25) Netilmisin 3 (25) Trimetoprim-sülfametoksazol 3 (25) Fusidik asid 0 (0) Teikoplanin 0 (0)
Tablo 3. Metisiline Duyarl› S. aureus Sufllar›n›n Çeflitli Antibiyotiklere Direnç Durumlar›
Antibiyotik Direnç Say› (n=66) Yüzde (%) Penisilin G 54 (82) Sulbaktam-ampisilin 6 (9) Eritromisin 6 (9) Ofloksasin 4 (6) Levofloksasin 0 (0) Netilmisin 0 (0) Teikoplanin 0 (0) Fusidik asid 0 (0) Trimetoprim-sülfametoksazol 0 (0)
Tablo 2. Nazal Stafilokok Tafl›y›c›lar›n›n Branfl ve Mesleklere Göre Da¤›l›m›
Doktor Hemflire Hastabak›c› Toplam (n=141) (n=211) (n=143) (n=495)
Dahili branfl (n=207) 8/65 11/85 11/57 30
Cerrahi branfl (n=217) 6/60 12/82 14/75 32
Yo¤un bak›m (n=71) 1/16 12/44 3/11 16
hili ve cerrahi servislere göre anlaml› derecede yüksek bu-lundu (p<0.05).
Hastane personelinin meslek da¤›l›m› göz önünde bu-lunduruldu¤unda NSAT en fazla yard›mc› sa¤l›k persone-linde [%19.6 (28/143)] saptand›. Bunu hemflireler [%16.6 (35/211)] ve doktorlar [%10.6 (15/141)] izledi. Personel meslekleri aras›nda NSAT aç›s›ndan istatistiksel olarak an-laml› fark bulunamad› (p>0.05) (Tablo 2).
NSAT doktorlarda en fazla cerrahi branfllarda çal›flan-larda, hemflire ve yard›mc› sa¤l›k personelinde ise en fazla yo¤un bak›m birimlerinde çal›flanlarda görüldü. Yo¤un ba-k›m hemflirelerindeki NSAT oran›, di¤er servis hemflireleri-ne göre anlaml› derecede yüksek bulundu (p<0.05).
‹zole edilen S. aureus sufllar›nda en fazla ilaç direnci pe-nisillin G’de (%82) görüldü. Bu sufllarda fusidik asid ve te-ikoplanin direncine rastlanmad› (Tablo 3 ve 4). On sekiz suflta birden fazla antibiyotik direnciyle karfl›lafl›ld›. Bu sufl-lar›n 12 (%66.7)’sinde metisilin direnci saptand› ve tümü yo¤un bak›m biriminde görev yapan personelden izole edil-di. Metisiline dirençli sufllar›n hiçbirinde glikopeptid ve fu-sidik asid direncine rastlanmad› (Tablo 4). Bu sufllarda en az antibiyotik direnci netilmisin, TMP-SMX ve levofloksa-sinde rastland›.
‹rdeleme
‹nsanlarda infeksiyona neden olan stafilokoklar›n kay-na¤› yine insanlar›n kendileridir. Asemptomatik burun tafl›-y›c›l›¤›n›n normal toplumda %40’lara kadar ulaflmas› soru-nun yaln›zca hastane ortam›yla s›n›rl› olmad›¤›n›, ayn› za-manda toplum genelini de ilgilendirdi¤ini ortaya koymakta-d›r (4,10).
Hastane ortam›nda uzun süre yatan hastalar ile doktor, hemflire ve di¤er sa¤l›k çal›flanlar› genel popülasyona oran-la daha yüksek oranda stafilokok tafl›y›c›s›d›roran-lar. Bu durum özellikle hastane ortam›nda yatan ve invazif giriflimlere ma-ruz kalan her hasta için ciddi bir hastane infeksiyonu kay-na¤› olabillmekte, bazen de ciddi epidemik ataklara yol açabilmektedir. Stafilokoklar taraf›ndan oluflturulan hastane epidemilerinin kontrolü ve boyutlar›n›n ortaya konmas›nda en önemli ad›m, hastane personelinde nazal stafilokok tafl›-y›c›l›¤›n›n saptanmas›d›r. Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada Kaleli ve arkadafllar› (11) taraf›ndan hastane personelinde S. aureus tafl›y›c›l›¤› %29.2 olarak saptanm›flt›r. Bir baflka çal›flmada hastane ve laboratuvar personelinde NSAT %31.5, normal popülasyonda ise %28 olarak bulunmufltur (12). Bu sonuçlar ülkemizde merkezlere göre de¤iflkenlik göstermekle birlikte hastane personelinin yaklafl›k 1/3’ünde NSAT olabilece¤ini göstermesi aç›s›ndan önemlidir.
S. aureus sufllar›n›n metisiline duyarl› formlar› hastalar-da ve hastane personelinde primer cilt lezyonlar›na neden olan bir patojen olarak karfl›m›za ç›karlar. Buna karfl›n, me-tisiline dirençli sufllar genellikle f›rstaç› bir patojen gibi ha-reket ederler (1). Bu nedenle infeksiyon kontrol yöntemle-rinin uygulanmad›¤› hastane ortamlar›nda, çok say›da hasta MRSA ile kolonize olmakta ve ciddi hastane infeksiyonu epidemilerine yol açabilmektedir. Ülkemizde yap›lan di¤er çal›flmalarda MRSA tafl›y›c›l›k oranlar› farkl›l›k göstermek-tedir. ‹bn-i Sina Hastanesi’ne baflvuran hastalarda nazal MRSA tafl›y›c›l›¤› %2.6, hastane personelinde de %6.6 sap-tanm›flt›r (13). Çal›flmam›zda saptanan NSAT ve MRSA ta-fl›y›c›l›k oranlar› benzer çal›flmalara göre daha düflük
oran-dad›r. Bu farkl›l›¤›n özellikle son y›llarda hastanemizde in-feksiyon kontrol önlemlerinin baflar›yla uygulanmas› ve sa¤l›k personelinin daha bilinçli hale getirilmesinden kay-naklanm›fl olabilece¤i düflünülmektedir.
Hastanemizde meslek gruplar› aras›nda yard›mc› sa¤l›k personelindeki NSAT’›n daha yüksek oranda saptanmas›, bu personelin hastalarla temas› esnas›nda daha az özen gös-termelerinden kaynaklanm›fl olabilir. E¤itim seviyesi ve sosyokültürel farkl›l›¤›n da bu oranlar› etkilemifl olabilece-¤i düflünülmektedir. Tafl›y›c›l›¤›n hemflire grubunda doktor-lara oranla daha fazla saptanm›fl olmas›, bu meslek grubu-nun hastalarla takip ve tedavi amac›yla daha s›k karfl›laflma-lar›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Özellikle yo¤un bak›m hemflirelerinde hastayla temas›n daha s›k ve daha uzun süreli olmas›, bu gruptaki NSAT yüksekli¤ini aç›kla-y›c› olabilir.
S. aureus sufllar›nda görülen metisilin ve ço¤ul antibi-yotik direncinin klinik uygulamada önemli sorunlara yol açt›¤› ve tedavi maliyetini yükseltti¤i bildirilmektedir. Ça-l›flmam›zda izole edilen S. aureus sufllar›n›n glikopeptidler-den sonra en duyarl› oldu¤u antibiyotiklerglikopeptidler-den biri de TMP-SMX (%96)’dir. Ülkemizde çeflitli merkezlerden yap›lan araflt›rmalarda sonuçlar›m›za benzer flekilde TMP-SMX’in stafilokok infeksiyonlar›n›n ampirik sa¤alt›m›nda bafllang›ç için iyi bir seçenek olabilece¤ini düflündüren bulgular elde edilmifltir (14,15).
NSAT’›n tedavisi bakteri yay›l›m›n önlenmesi ve geli-flebilecek stafilokok epidemilerinin kontrol alt›na al›nmas› aç›s›ndan önemlidir. Bu amaçla mupirosinin parafin baz (Bactroban® nazal) içindeki formunun burun deliklerine
günde üç kez 5 gün süreyle uygulanmas› önerilir (16). Ay-r›ca %1’lik klorhekzidin+naseptin kremin (%0.1 klorhekzi-din + % 0.5 neomisin) burunda tafl›nan bakteri say›s›n› azaltt›¤› ancak eradikasyonda mupirosin kadar baflar›l› ol-mad›¤› bildirilmifltir (17). Ancak son dönemlerde stafilo-koklar aras›nda mupirosin direncinin h›zla geliflti¤i öne sü-rülmektedir (18). Bu nedenle mupirosinin yayg›n kullan›m› yerine, ancak riskli servislerde çal›flan ve iflyeri de¤ifltirile-meyecek ölçüde kritik personelde k›s›tl› olarak bu prepara-t›n kullan›m› sa¤lanmal›d›r. Yayg›n mupirosin kullan›m› so-nucu dirençli sufllar›n h›zla hastane ortam›nda yay›lmas› ve ciddi infeksiyon tablolar›yla karfl›lafl›lmas›, nazal tafl›y›c›l›-¤›n kontrol alt›na al›nmas› esnas›nda istenmeden karfl›lafl›-labilecek önemli bir tehlike olabilir.
Sonuç olarak NSAT’›n hastane ortam›nda stafilokok in-feksiyonlar›yla s›k karfl›lafl›ld›¤› durumlarda belirlenmesi, etkin infeksiyon kontrol yöntemlerinin uygulanmas›nda at›-lacak ciddi bir ad›m olarak nitelendirilmektedir. Bu neden-le tafl›y›c› personelin saptanmas›, e¤itimi, kontrolü ve bun-lar›n daha az hasta temas›n› gerektiren yerlerde görevlendi-rilmesi her hastane bünyesinde uygulanmas› gereken yakla-fl›mlard›r.
Kaynaklar
1. Casewell MW, Hill RLR. The carrier state: methicillin-resis-tant Staphylococcus aureus. J Antimicrob Chemother 1986; 18(Suppl A):1-12
2. Reagan DR, Doebbeling BN, Pfaller MA, et al. Elimination of coincident Staphylococcus aureus nazal and hand carriage with intranasal application of mupirocin calcium ointment. Ann Intern Med 1991; 114:101-6
3. Tulloch LG. Nasal carriage in staphylococcal skin infections. Br Med J 1954; 2:12-3
4. Bilgehan H. Klinik Mikrobiyoloji. Özel Bakteriyoloji ve Bakte-ri ‹nfeksiyonlar›. Alt›nc› bask›. ‹zmir: Bar›fl Yay›nlar›, 1990: 184-206
5. White A. Increased infection rates in heavy nasal carriers of coagulase-positive staphylococci. Antimicrob Agents Chemot-her 1964; 8:667-70
6. Chow JW, Yu VL. Staphylococcus aureus nasal carriage in he-modialysis patients. Arch Intern Med 1989; 149: 1258-62 7. Sewell CCJ, Clarridge J, Lacke C, Weinman EJ, Young EJ.
Staphylococcal carriage and subsequent infection in peritone-al diperitone-alysis patients. JAMA 1982; 248: 1943-5
8. Durmaz B. Hastanede MRSA kontrol politikas›, MRSA kolo-nizasyonunun eradikasyonu. Hastane ‹nfeks Derg 1999; 3: 196-201
9. National Committee for Clinical Laboratory Standards. Per-formance Standards for Antimicrobial Disk Susceptibility Tests. Approved Standard. NCCLS Document M2-A6. and Ninth Informational Supplement. NCCLS Document M100-S9. Wayne, Pa: NCCLS, 1999
10. Waldovegel FA. Staphylococcus aureus.In: Mandell GL, Ben-nett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas and BenBen-nett’s Princip-les and Practice of Infectious Diseases. Fourth ed. New York: Churchill Livingstone, 1995: 1489-510
11. Kaleli ‹, Özen N, Yalç›n AN, Akflit F. Hastane personelinde burunda Staphylococcus aureus tafl›y›c›l›¤›n›n saptanmas›.
‹n-feks Derg 1997; 11:243
12. Karabiber N. Normal populasyonda ve hastane laboratuar per-sonelinde Staphylococcus aureus burun tafl›y›c›l›¤›. Mik-robiyol Bül 1988; 22:105
13. Cesur S, Çokça F, Çolak R, Tekeli E, Çökmüfl C. Toplumdan ve hastane personelinden izole edilen nazal metisiline dirençli S. aureus sufllar›n›n protein profillerinin karfl›laflt›r›lmas› [Özet].In: X. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Has-tal›klar› Kongresi (15-19 Ekim 2001, Adana) Program Kitab›. ‹stanbul: Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Der-ne¤i & Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, 2001: P-12/09 14. De¤erli K, Özbakkalo¤lu B, Sürücüo¤lu S, Sezgin C,
Kurutepe S. Klinik örneklerden soyutlanan S. aureus sufl-lar›n›n çeflitli antimikrobiklere duyarl›l›klar›. ‹nfeks Derg 2000; 14:87-90
15. Öztürk R, Midilli K, Ergin S, Aygün G. Cerrahpafla T›p Fakül-tesi’nde yatan hastalardan izole edilen stafilokoklar›n antimik-robiklere duyarl›l›¤›. Ankem Derg 1996; 10:48-51
16. Casewell MW, Hill RLR. In vitro activity of mupirocin (pseudomonic acid) against clinical isolates of Staphylococcus aureus. J Antimicrob Chemother 1985; 15:523-31
17. Çetinkaya fiY. Metisilin dirençli Staphylococcus aureus infek-siyonlar›n›n epidemiyolojisi ve kontrolü. Hastane infeks Derg 2000; 4:205-17
18. Bradley SF. Effectiveness of mupirocin in the control of met-hicillin-resistant Staphylococcus aureus. Infect Med 1993; 10:23-31
