1
ENTEGRE E
T M PROGRAMINDA Ö REN M GÖREN HEM REL K Ö RENC LER N N
EMPAT K E
L M DÜZEYLER N N YILLARA GÖRE NCELENMES *
Selma SABANCIO"ULLARI**, Meral KELLEC****, Selma DO"AN****, Zehra GÖLBA/I***
ÖZ
Amaç: Ara t1rma bir hem irelik yüksekokulunda
entegre e6itim program1nda ö6renim gören hem irelik ö6rencilerinin empatik e6ilim düzeylerini y1llara göre incelemek amac1yla yap1lm1 t1r.
Yöntem: Ara t1rma, Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu’nda 2004-2005 ö6retim y1l1nda entegre e6itim program1nda ö6renime ba layan ve her y1l1n sonunda veri toplama formalar1n1 eksiksiz dolduran 54 ö6renci üzerinde yürütülmü tür. Veriler, “Ki isel Bilgi Formu” ve “Empatik E6ilim Ölçe6i” ile toplanm1 t1r. Veri analizi tekrarl1 ölçümlerde varyans analizi, ba61ml1 gruplarda iki ortalama aras1ndaki fark1n önemlilik testi ve ba61ms1z gruplarda T testi kullan1lm1 t1r.
Bulgular: Ö6rencilerin empatik e6ilim puan
ortalamas1, birinci y1l1n sonunda 69.11 ± 7.25, ikinci y1l1n sonunda 73.81 ± 8.87 ve üçüncü y1l1n sonunda 76.74 ± 7.76 d1r. Üçüncü y1l1n sonunda ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1nda birinci y1l1n sonundaki de6ere göre 7.62 ± 8.38 puanl1k art1 olmu tur.
Sonuç: Sonuç olarak, entegre e6itim program1nda
ö6renim gören ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1 y1llara göre bir art1 göstermektedir. Buna göre e6itim sisteminin empatik e6ilim düzeyini farkl1 özelliklere sahip olan ö6rencilerde benzer
ekilde geli tirdi6i söylenebilir.
Anahtar Sözcükler: Hem irelik e6itimi, hem irelik
ö6rencileri, empatik e6ilim, entegre e6itim.
ABSTRACT
The Empathic Tendency in Nursing Students Educated with Integrated Method According to the Years
Aim:The aim of this study is to examine the
development of emphatic tendency in nursing student who are educated with integrated method according to years..
Method: This descriptive study was performed on 54
students at Cumhuriyet University Scool of Nursing who were started to the education in 2004-2005 years and filled out the data forms regularly at the end of the each years. Data were collected by *ndividual Information Form and The Scale of Emphatic Tendency improved by Dökmen (1994). ANOVA and t test were used for analysis of the data
Results: Empathic tendency point averages of the
students were found at the end of the first class X=69.11±7.25, at the end of the second class X=73.81±8.87, and at the end of the third class X=76.74±7.76. At the end of the third year, the average of the emphatic tendency point of the students increased ( X=7.62+8.38 ) according to the end of the first year. The results showed that education program improve the empathic tendency of nursing students.
Key Words: Nursing students, nursing education,
empathic tendency, integrated education
G R
Empati, Dökmen (1994) taraf1ndan “bir ki inin kendini kar 1s1ndaki ki inin yerine koyarak, olaylara onun bak1 aç1s1 ile bakmas1 ve o ki inin duygu ve dü üncelerini do6ru olarak anlamas1 ve bu durumu iletmesi sürecidir” eklinde tan1mlamaktad1r (Dökmen 1994). Empatik e6ilim ise, empatinin duygusal boyutunu olu turmakta ve bireyin empati yapma potansiyelini göstermektedir (Dökmen 1994; Öz 1998; Terakye 1994; Y1ld1r1m1992).Duygular1 anlama-duygusal ya ant1lardan
etkilenme dolay1s1 ile yard1m etme iste6i empatik e6ilimli ki ilerde söz konusudur (Terakye 1994).
Hem irelik bir yard1m mesle6idir. Empati hem irelik bak1m1n1n dolay1s1yla yard1m edici ili kinin en temel bile enlerindendir (Özcan, 1996). Hem irelerin hastalar1na yard1mc1 olabilmeleri, empatik e6ilime sahip olmalar1n1 ve empatik e6ilim becerisinin istenilen düzeyde geli tirilmi olmas1n1 gerektirir (Öz, 1997).
* XI. Ulusal IV. Uluslararas1 Hem irelik Kongresi’nde sözel bildiri olarak sunulmu tur
** Ara .Gör., Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksek Okulu, Sivas
*** Yrd.Doç.Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksek Okulu, Sivas
2 Do6an’a göre (2001), Wilson ve Kneisl (1988), empatik anlay1 olmadan ki ilerin duygusal dünyalar1na girmenin mümkün olamayaca61n1 ve gerçek anlamda bir yard1m yap1lamayaca61n1 belirtmektedirler. Mete ve Gerçek (2005)’e göre La Monica ve Karschmer (1978) hem ireler hastalara empatik bir tutumla yakla t1klar1nda onlar1n gereksinimlerini daha do6ru saptayabilir ve olumlu sonuçlar elde edebilirler eklinde ifade etmektedirler. Çünkü hem ire taraf1ndan anla 1ld161n1 hisseden birey önemsendi6ini, ona güvenildi6ini ve de6er verildi6ini dü ünür. Bu durumda hem irenin bireye ula mas1 kolayla 1r ve birey hem irenin bak1m1n1 kabul eder. Empatinin etkin kullan1m1 hastan1n memnuniyetini ve genel sa6l1k durumunu da olumlu yönde etkiler. Erken taburcu olarak daha k1sa sürede üretken olan bireyin mutlulu6u artarken ekonomik kazanc1 da artm1 olur (Mete ve Gerçek 2005; Olson ve Hanchet 1997; Reynolds ve ark. 2000).
Empatik e6ilim çe itli kaynaklarda genelde bir ki ilik özelli6i olmakla birlikte e6itim yoluyla geli tirilebilir bir özellik olarak da ifade edilmektedir (Hodges 1991; Mete ve Gerçek 2005; Mete ve ark 2001; Öz 1998-1992; Y1ld1r1m 1992). Dolay1s1yla hem irelik ö6rencilerinin e6itimleri s1ras1nda bu özelliklerini geli tirmeleri gerekir. Y1ld1r1m (1992)’a göre Aspy ve arkada lar1 (1967) do6u tan empatik olunmad161n1, empatinin e6itim yoluyla kazan1ld161n1, nitekim deneyimli terapistlerin di6erlerine k1yasla daha empatik davranabildiklerini bildirmektedirler.
Empati ile ilgili yap1lan çal1 malar1n bir k1sm1 empatinin e6itimle geli tirilebilecek bir özellik oldu6u sonucuna var1rken (Karaaslan ve Özgür 2000; Mete ve ark 2001; Pek ve ark 2001; Regan 2000; Y1ld1r1m ve ark 2001; Wikström 2001), bir k1s1m çal1 mada ise e6itimin empatiye etkisi olmad161 sonucuna var1lm1 t1r (Hodges 1991; Hojat ve ark 2004; Lauder ve ark.2002; Mete ve Gerçek 2005; Yurtta ve Yetkin 2003).
Empati e6itiminde didaktik yakla 1m (anlat1m), rol yapma, modelden ö6renme, video kullan1m1, psikodrama gibi birçok e6itim yönteminin kullan1ld161 bilinmektedir.
Çal1 malar, e6itim yönteminin çe itlili6indeki art1 1n empati düzeyini olumlu yönde etkiledi6ini göstermektedir (Mete ve Gerçek 2005). Regan (2000) taraf1ndan yap1lan bir çal1 mada hem irelik e6itiminde hem ire-hasta ili kisinin ö6retiminde oyun oynama yönteminin kullan1lmas1n1n ö6rencilerde, kontrol grubuna göre empatik ileti imi artt1rd161 bulunmu , fakat etkisinin uzun sürmedi6i belirlenmi tir. Hem irelerin
empatik e6ilim ve ileti im becerisini ölçen ve e6itimin empatik e6ilime ve ileti im becerisine etkisini de6erlendiren Ankara'da bir üniversite hastanesinde gerçekle tirilen çal1 mada, 150 hem irenin empatik e6ilimlerinin ortalamas1 yakla 1k 70 puan bulunmu , ayr1ca empati becerisinin e6itimle geli ebildi6i ortaya konmu tur (Öz 1992; Terakye 1994). Empatik e6ilime sahip olman1n empatik beceri düzeyini art1rd161 bilinmektedir. Bu do6rultuda, Mete, Özda6 ve ark. (2001) PDÖ modelinin hem ire ö6rencilerin empatik beceri düzeylerine etkisini incelemi ler ve ö6rencilerin güz dönemi ba lang1c1ndaki empatik beceri puanlar1n1n bahar dönemi sonunda artt161n1 saptam1 lard1r. Dökmen (1989) ise yapt161 bir ara t1rmada psikodrama grubuna kat1lan ö6rencilerin empatik beceri düzeylerinin, kat1lmayanlara k1yasla anlaml1 olarak yükseldi6ini bulmu tur.
Bu çal1 malara kar 1l1k, Mete ve Gerçek (2005)’in PDÖ yöntemi ile e6itim gören hem irelik ö6rencileri ile yapt1klar1 çal1 malar1nda, birinci s1n1f (74.19±8.26), ikinci s1n1f (74.95±7.11), üçüncü s1n1f (72.85±6.47) ve dördüncü s1n1f ö6rencilerin (76.63±7.53) empatik e6ilim puan ortalamalar1 aras1nda fark bulunamam1 t1r. Y1ld1r1m (1992) taraf1ndan yap1lan bir çal1 mada Psikoloji ve Psikolojik Dan1 ma ve Rehberlik birinci ve dördüncü s1n1f ö6rencilerinin empatik e6ilim puan ortalamalar1 aras1nda anlaml1 bir fark bulunamam1 t1r. Bu sonuca göre, PDR ve Psikoloji programlar1ndan her ikisinin de ö6rencilerin empatik e6ilim düzeylerinin geli mesine fazlaca bir katk1 sa6layamad161 bulunmu tur. Ayn1 ekilde Dereboy ve ark (2005) taraf1ndan 36 ki i ile birinci s1n1f t1p ö6rencileri ile yapt1klar1 çal1 malar1nda ö6rencilere empatik e6ilime etkisini de6erlendirmek amac1yla “temel ileti im becerileri” dersi öncesi ve sonras1 ölçek uygulanm1 t1r. Bu çal1 man1n sonucunda ö6rencilerin empatik e6ilim ölçek puanlar1n1n ön test ve son test puan ortalamalar1n1n farklar1n1 istatistiksel olarak anlaml1 bulmam1 lard1r. Karaaslan ve Özgür (2001) taraf1ndan 127 dördüncü s1n1f ö6rencisi ile yap1lan ruh sa6l161 ve hastal1klar1 hem ireli6i dersi uygulamas1n1n, ö6rencilerin empatik e6ilim ve becerisine etkisinin incelendi6i çal1 mada, ö6rencilerin ders öncesi empatik e6ilim puan ortalamalar1 71.31 iken ders sonras1nda 72.13 oldu6u belirlenmi ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml1 bulunmam1 t1r. Empati ile ilgili yap1lan baz1 çal1 malar1n öneri bölümlerinde e6itimin empatik e6ilim geli tirmeye etkisini daha güvenilir saptayabilmek için izleme çal1 malar1n1n yap1lmas1 önerilmektedir (Öz 1998; Regan 2000; Y1ld1r1m 1992).
Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu’nda 2004–2005 e6itim ve ö6retim y1l1ndan
3 itibaren e6itim program1nda de6i iklik yap1larak entegre bir müfredat program1 uygulanmaya ba lam1 t1r. E6itim program1 temel olarak ilgili konu alanlar1n1n temel bilgi tutum ve becerilerini içerecek ekilde sa6l1ktan hastal16a do6ru yap1land1r1lm1 t1r. Programda ö6rencilerin hem irelik bak1m becerilerinin, Fonksiyonel Sa6l1k Örüntüleri Modeli do6rultusunda, sistematik ve biyopsikososyal bir yakla 1mla geli tirilmesinin yan1 s1ra etkili ileti im, empati, ele tirel dü ünme, sorun çözme, vb. beceriler kazanmalar1 hedeflenmektedir.
*leti im becerisi geli tirmeye yönelik konular, 4 y1ll1k e6itim program1 süresince yürütülen mesleki dersler kapsam1nda genelden özele do6ru yer almaktad1r Derslerde konular; yeti kin ö6renme ilkelerine uygun olarak, ö6rencilerin aktif kat1l1m1n1 sa6layacak ekilde rol oynama, olgu analizi, ya ant1dan ö6renme, günlük tutma, etkile im raporu analizi, grup tart1 malar1 vb. yöntem ve teknikler kullan1larak yürütülmektedir. Son s1n1ftaki internlik uygulamas1nda ise ö6renciler ile birlikte klinik ve saha uygulamalar1 s1ras1nda bireylerle ileti imleri de6erlendirilmektedir.
AMAÇ
Ara t1rma, entegre e6itim program1nda ö6renim gören hem irelik ö6rencilerinin empatik e6ilim düzeylerinin y1llara göre geli imini incelemek amac1yla yap1lm1 t1r.
YÖNTEM
Ara t1rma, Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu ö6rencileri üzerinde gerçekle tirilmi tir.
*zlem çal1 mas1 niteli6inde olan bu ara t1rmada 2004-2005 ö6retim y1l1nda ba layan birinci s1n1f ö6rencilerinin tamam1 (N=82) örnekleme al1nm1 , ara t1rma her y1l1n sonunda veri toplama formlar1n1 eksiksiz dolduran 54 ö6renci ile tamamlanm1 t1r.
Veriler, “Ki isel Bilgi Formu” ve “Empatik E6ilim Ölçe6i” ile toplanm1 t1r.
Ki isel Bilgi Formu; Ara t1rma verilerinin
toplanmas1 için ö6renci hem irelerin sosyo-demografik özelliklerini içeren ve 8 sorudan olu an bilgi formu kullan1lm1 t1r. Bilgi formunda ö6rencilerin s1n1f1, ya 1, cinsiyeti, karde say1s1, mezun oldu6u lise, büyüdü6ü yer, aile tipi, ailesinin gelir durumuna ili kin sorular yer almaktad1r.
Empatik E6ilim Ölçe6i (EE Ölçe6i); Empatik
E6ilim Ölçe6i (EEÖ), bireylerin günlük ya amdaki empati kurma potansiyellerini ölçmek amac1yla Dökmen (1988) taraf1ndan geli tirilmi tir. Likert tipte bir ölçek olup, 20 sorudan olu makta ve her soruya 1’den 5’e kadar puan
verilmektedir. Ölçekten al1nacak minimum puan 20, maksimum puan ise 100’dür. Toplam puan deneklerin empatik e6ilim puanlar1n1 ifade eder. Puan1n yüksek olmas1, empatik e6ilimin yüksek oldu6unu; dü ük olmas1 empatik e6ilimin dü ük oldu6unu gösterir.
Form ve ölçek ö6rencilere s1n1f ortam1nda aç1klanarak sözlü onamlar1 al1nm1 ve ara t1rmaya kat1lmak isteyen ö6rencilere her y1l1n sonunda s1n1f ortam1nda uygulanm1 t1r.
Veri giri i ve analizi ara t1rmac1lar taraf1ndan SPSS 10.0 paket program1 kullan1larak yap1lm1 t1r. Sosyo-demografik veriler için say1 ve yüzde testi, ö6rencilerin y1llara göre empatik e6ilim puanlar1 aras1ndaki ili kiyi belirlemede tekrarl1 ölçümlerde varyans analizi, ba61ml1 gruplarda iki ortalama aras1ndaki fark1n önemlilik testi ve ba61ms1z gruplarda T testi kullan1lm1 t1r.
BULGULAR
Ö6rencilerin ilk y1l ya ortalamas1 19.11 ± 0.98, % 64.8’i düz lise mezunu ve % 27.8’i okulu ilk s1rada tercih etmi tir. Ö6rencilerin % 64.8’i en uzun süre ile il merkezinde ya am1 ve %83.3’ü çekirdek aileye sahiptir. Ö6rencilerin ortalama karde say1s1 3.44 ± 1.36 ve %50.0’1 ailenin ilk çocu6u, %50.0’1 yurtta, %33.3’ü ise ailesi ile birlikte kalmaktad1r.
Tablo 1. Ö9rencilerin Tan:t:c: Özellikleri
Ö9rencilerin Tan:t:c: Özellikleri Say: % Mezun oldu9u lise
Düz lise 35 64.8
Anadolu lisesi ve Süper lise 19 35.2
Büyüdü9ü yer
*l merkezi 35 64.8
*lçe merkezi 17 31.5
Kasaba veya köy 2 3.7
Aile tipi
Çekirdek aile 45 83.3
Geni aile 9 16.7
Ailenin Ekonomik durumu
Yeterli 24 44.4
K1smen yeterli 30 55.6
Ya<an:lan yer
Ö6renci yurdu 27 50.0
Ailesi ile birlikte 18 33.3
Ö6renci evinde 9 16.7
4
Tablo 2. Ö9rencilerin Y:llara Göre Empatik E9ilim Ölçek Puanlar:n:n Da9:l:m: Empatik E9ilim Ölçek Puan Ortalamalar: X ± SD Birinci y:l sonunda 69.11 ± 7.25 kinci y:l sonunda 73.81 ± 8.87 Üçüncü y:l sonunda 76.74 ± 7.76 F=44.68 P=0.000
1.y1l- 2.y1l empati; t=-4.01, p=0.000 2. y1l- 3.y1l empati; t=-3.24, p=0.002 1. y1l- 3.y1l empati; t=-6.68, p=0.000
Ö6rencilerin empatik e6ilim puan ortalamas1, birinci y1l1n sonunda 69.11 ± 7.25, ikinci y1l1n sonunda 73.81 ± 8.87 ve üçüncü y1l1n sonunda 76.74 ± 7.76 d1r. Ortalamalar aras1ndaki fark istatistiksel olarak anlaml1d1r (p<0.01). Üçüncü y1l1n sonunda ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1nda birinci y1l1n sonundaki de6ere göre 7.62 ± 8.38 puanl1k art1 olmu tur.
Tablo 3. Ö9rencilerin Mezun Olduklar: Liseye Empatik E9ilim Puan Art:< Ortalamas:
N
EEÖ puan art:< ortalamas: X ± SD Düz lise 35 9.34 ± 8.51 Anadolu lisesi ve Süper lise 19 4.47 ± 7.35 t= 0.76 p= 0.04
Ö6rencilerin aile tipi, kaç1nc1 çocuk oldu6u, ya ad1klar1 yer, u anda kald1klar1 yer ve okulu tercih s1ras1na göre empatik e6ilim puan art1 1 aras1nda anlaml1 fark bulunmam1 t1r. Ancak düz liseden mezun ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1nda (birinci y1l X=68.0, üçüncü y1l X=77.34) ortalama 9.34 ± 8.51’lik bir art1 meydana gelirken, bu de6er anadolu ve süper liseden mezun ö6rencilerde (birinci y1l X=71.15, üçüncü y1l X=75.63) 4.47 ± 7.35 olup, aradaki fark anlaml1d1r (p<0.05).
TARTI MA
Empati, yard1m edici ili kide hem irenin bireyi ve sorunlar1n1 tan1mlayabilmek için geli tirmesi gereken en temel niteliklerdendir. Empatik e6ilim genelde bir ki ilik özelli6i olmakla birlikte e6itim yoluyla geli tirilebilir bir özelliktir ve hem irelik ö6rencilerinin e6itimleri s1ras1nda bu özelliklerini geli tirmeleri gerekir (Hodges,1991). Çal1 mam1zda ö6rencilerin empatik e6ilim ortalama puanlar1 e6itim y1l1 artt1kça art1 göstermi tir birinci y1l1n sonunda 69.11 ± 7.25, ikinci y1l1n sonunda 73.81 ± 8.87 ve üçüncü y1l1n sonunda 76.74 ± 7.76 d1r. Öz’ün (1998) klasik sistemde e6itimlerine devam eden hem irelik son s1n1f ö6rencileriyle ayn1 ölçekle yapt161 çal1 mada ö6rencilerin empatik e6ilim ortalama puan1n1 x:70.25 olarak bulmu tur. Öz’ün çal1 mas1 ile bizim çal1 mam1z son s1n1f ö6rencileri aç1s1ndan k1yasland161nda bizim çal1 mam1z1n üçüncü y1l sonuçlar1nda ö6rencilerin empatik e6ilim puan ortalamalar1 X=76.74 iken Öz’ün çal1 mas1nda klasik sistemde ö6renim gören 4.s1n1flar1n empatik e6ilim puan ortalamalar1 X=70.25 dir. Tutuk, Al ve Do6an (2002)’1n klasik sistemde e6itim gören 1.2.3. ve 4. s1n1f hem irelik ö6rencilerinin empatik e6ilim puan ortalamalar1n1n s1n1f büyüdükçe art1 gösterdi6ini bulmu lard1r (birinci s1n1flarda X=62.2 iken, ikinci s1n1flarda X=65.8, üçüncü s1n1flarda X=70.0, dördüncü s1n1flarda ise X=67.4 olarak saptam1 lar ve gruplar aras1ndaki fark1 istatistiksel olarak anlaml1 bulmu lard1r (F:3.09, p<0.05). Ancak bu çal1 mada da üçüncü s1n1f ö6rencilerinin empatik e6ilim ortalama puanlar1 X=70.0, son s1n1f ö6rencilerinin empatik e6ilim ortalama puanlar1 ise X=67.4 olarak saptanm1 t1r ve bizim çal1 mam1z1n üçüncü y1l empatik e6ilim ortalamas1ndan dü ük bulunmu tur. Yan1 s1ra Mete ve Gerçek (2005)’in PDÖ yöntemi ile e6itim gören hem irelik ö6rencileri ile yapt1klar1 çal1 malar1nda, üçüncü s1n1f ö6rencilerinin empatik e6ilim ortalama puanlar1n1 X=72.85 olarak bulmu lard1r. Bu çal1 man1n sonucu da bizim çal1 mam1zdaki üçüncü s1n1fa gelmi ö6rencilerin empatik e6ilim puan ortalamalar1ndan dü üktür. Bu çal1 ma sonuçlar1 do6rultusunda e6itim sistemimizin ö6rencilerin empatik e6ilim düzeylerine geli tirmeye olumlu bir etki gösterdi6ini söyleyebiliriz. Özda6, Mete ve ark (2001)’n1n 43 birinci s1n1f ö6rencisi ile yapt1klar1 çal1 malar1nda PDÖ modelinin hem ire ö6rencilerin empatik beceri düzeylerine etkisini incelemi ler ve ö6rencilerin güz dönemi ba lang1c1ndaki empatik e6ilim puan ortalamalar1 X=68.93 iken, bahar dönemi sonunda
5 X=70.3 olarak saptam1 lard1r ve aradaki fark istatistiksel olarak anlams1z bulunmu tur. Empatik beceri puan ortalamalar1n1n ise dönem ba 1nda X=143.23 iken dönem sonunda X=163.30 oldu6u belirlenmi tir ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml1 bulunmu tur (p<0.005). Bu ara t1rma sonucunu ara t1rmac1lar, PDÖ sürecinin ö6rencilerin empatik beceri düzeyleri üzerinde etkili oldu6u fakat empatik e6ilim düzeylerine yeterli derecede etkili olmad161 eklinde yorumlam1 lard1r (Özda6, Mete ve ark, 2001). Karaaslan ve Özgür (2001) taraf1ndan 127 dördüncü s1n1f ö6rencisi ile yap1lan ruh sa6l161 ve hastal1klar1 hem ireli6i dersi uygulamas1n1n, ö6rencilerin empatik e6ilim ve becerisine etkisinin incelendi6i çal1 mada ö6rencilerin ders öncesi empatik e6ilim puan ortalamalar1 X=71.31 iken ders sonras1nda X=72.13 oldu6u belirlenmi ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml1 bulunmam1 t1r. Ayn1 çal1 mada ö6rencilerin empatik beceri puan ortalamalar1 ders öncesi X=140.17 iken ders sonras1nda X=153.24 olarak bulunmu ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml1 bulunmu tur. Pek, Y1ld1r1m ve ark (2001) hem irelik ö6rencilerinin 4 y1ll1k e6itimleri süresince empatik beceri geli imlerini izlemek amac1yla longitudinal olarak yapt1klar1 çal1 malar1nda ö6rencilerin empatik beceri puan ortalamalar1n1n birinci y1lda X=145.45, ikinci y1lda X=150.72, üçüncü y1lda X=160.75, dördüncü y1lda X=179.0 oldu6u ve birinci y1l ile dördüncü y1l, ikinci y1l ile dördüncü y1l aras1nda anlaml1 ili ki saptam1 lard1r (p<0.05). Bu çal1 man1n sonucu, ö6rencilerin empatik becerilerinin her y1l geli ti6i ve son y1lda en yüksek düzeye ula t161n1 göstermektedir. Çal1 mam1z1n sonuçlar1 ve di6er çal1 ma sonuçlar1 empatik e6ilimin genelde bir ki ilik özelli6i olmakla birlikte ayn1 zamanda e6itim yoluyla geli tirilebilir bir özellik oldu6unu da göstermektedir.
Buna kar 1l1k, empatik e6ilimin e6itimden etkilenmedi6i sonucuna varan çal1 malar da bulunmaktad1r. Mete ve Gerçek (2005)’in PDÖ yöntemi ile e6itim gören hem irelik ö6rencileri ile yapt1klar1 çal1 malar1nda, birinci s1n1f (X=74.19±8.26), ikinci s1n1f (X=74.95±7.11), üçüncü s1n1f (X=72.85±6.47) ve dördüncü s1n1f ö6rencilerinin (X=76.63±7.53) empatik e6ilim puan ortalamalar1 aras1nda fark bulunmam1 t1r (Mete ve Gerçek, 2005). Y1ld1r1m (1992) taraf1ndan yap1lan bir çal1 mada Psikoloji ve Psikolojik Dan1 ma ve Rehberlik birinci ve dördüncü s1n1f ö6rencilerinin empatik e6ilim puan ortalamalar1 aras1nda anlaml1 bir fark bulunmam1 t1r. Bu sonuca göre, PDR ve Psikoloji
programlar1ndan her ikisinin de ö6rencilerin empatik e6ilim düzeylerinin geli mesine fazla bir katk1 sa6lamad161 bulunmu tur (Y1ld1r1m, 1992). Ayn1 ekilde Dereboy ve ark (2005) taraf1ndan 36 ki i ile birinci s1n1f t1p ö6rencileri ile yapt1klar1 çal1 malar1nda ö6rencilere empatik e6ilime etkisini de6erlendirmek amac1yla “temel ileti im becerileri” dersi öncesi ve sonras1 ölçek uygulanm1 t1r. Bu çal1 man1n sonucunda yazarlar ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1n1n ön test (X=72.25) ve son test puan ortalamalar1n1n (X=72.8) farklar1n1 istatistiksel olarak anlaml1 bulmam1 lard1r (Dereboy ve ark, 2005). Bu sonuçlar1n aksine bizim çal1 mam1z1n sonuçlar1 empatik e6ilimin, e6itim yoluyla geli tirilebilir bir özellik oldu6unu yans1tmaktad1r.
Ö6rencilerin aile tipi, kaç1nc1 çocuk oldu6u, ya ad1klar1 yer, u anda kald1klar1 yer ve okulu tercih s1ras1na göre empatik e6ilim puan art1 1 aras1nda anlaml1 fark bulunmam1 t1r. Ayn1 ekilde hem irelik ve t1p ö6rencilerinde, e6itimin empatik e6ilime etkisini belirlemeye yönelik yap1lan di6er çal1 malarda da ö6rencilerin bireysel özellikleri ile empatik e6ilim ortalama puanlar1 aras1nda anlaml1 bir ili ki bulunmam1 t1r (Dereboy ve ark 2005; Karaaslan ve Özgür 2001; Tutuk ve ark 2002). Ancak düz liseden mezun ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1nda (birinci y1l X=68.0, üçüncü y1l X=77.34) ortalama 9.34 ± 8.51’lik bir art1 meydana gelirken, bu de6er anadolu ve süper liseden mezun ö6rencilerde (birinci y1l X=71.15, üçüncü y1l X=75.63) 4.47 ± 7.35 olup, aradaki fark anlaml1d1r (p<0.05). Bu sonuç, ba lang1çta empatik e6ilim ortalama puanlar1 dü ük olan ö6rencilerin ba lang1çta empatik e6ilim ortalama puanlar1 yüksek olan ö6rencilere göre, e6itimden daha fazla yararland1klar1n1 da göstermektedir. Benzer ekilde Dereboy ve ark (2005) n1n 36 ki ilik 1.s1n1f t1p ö6rencileri ile yapt1klar1 çal1 mada da, ba lang1çta empatik e6ilim düzeyi yüksek olan (81.1) ö6rencilerin ileti im dersi sonras1 empatik e6ilim puanlar1 (79.2)’nda 1.9 puanl1k bir dü ü olurken, ba lang1çta empatik e6ilim düzeyi dü ük olan (63.4) ö6rencilerin ileti im dersi sonras1 empatik e6ilim puanlar1nda (66.4) 3.0 puanl1k bir art1 olmu tur.
SONUÇ VE ÖNER LER
Elde edilen bulgulara göre, C.Ü. Hem irelik Yüksekokulu entegre program1nda ö6renim gören ö6rencilerin empatik e6ilim düzeyleri orta derecenin üzerinde olup, y1llara göre bir art1 göstermektedir.
6 E6itim süresi içinde gerek ileti im dersleri gerekse di6er dersler ile klinik ve saha uygulamalar1n1n ö6rencilerin empatik e6ilimlerinin geli mesine olumlu katk1 sa6lad161 söylenebilir. Ö6rencilerin empatik e6ilim puanlar1 üzerinde mezun olduklar1 lise d1 1nda di6er bireysel ve aile özelliklerinin etkisi bulunmamaktad1r. Buna göre, e6itim program1n1n ö6rencilerin empatik e6ilim düzeyini farkl1 özelliklere sahip olan ö6rencilerde benzer ekilde geli tirdi6i söylenebilir. Di6er yandan; uygulanan entegre e6itim program1n1n etkinli6ini daha iyi de6erlendirebilmek için, farkl1 e6itim programlar1nda ö6renim gören di6er hem irelik ö6rencilerinin empati ve ileti im becerilerini kar 1la t1ran çal1 malar yap1lmas1n1n uygun olaca61 dü ünülmektedir.
KAYNAKLAR
Dereboy Ç ve ark (2005) T1p e6itiminde e duyumu
ö6retmek. Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16(2):83-89.
Dökmen Ü (1988) Empatinin Yeni bir modele dayan1larak
ölçülmesi ve psikodrama ile ölçülmesi. A. Ü. E6itim Bilimleri Dergisi 21(1-2):155-190.
Dökmen Ü (1994) *leti im Çat1 malar1 ve Empati, *stanbul,
Sistem Yay1nc1l1k.
Hodges SA (1991) An experiment in the development of
empathy in students nurses. Journal of Advanced Nursing, 33(1):1296-1300.
Hojat M, Mangione S, Nasca TJ ve ark (2004) An emprical
study of decline in empathy in medical school, Med Educ, 38:934-41.
Karaaslan A, Özgür G (2001) Ruh sa6l161 ve hastal1klar1
hem ireli6i dersi uygulamas1n1n ö6rencilerin empatik e6ilim ve becerilerine etkisinin incelenmesi. I.Uluslararas1 & VIII. Ulusal Hem irelik Kongresi Kitab1. Antalya, s.311-314.
Lauder W, Reynolds W ve ark (2002) A Compersion of
therapeutic commitment, role support, role competency and emphaty in three cohorts of nursing students, Journal of Psychiatric & Mental Nursing, 9(4):483-494.
Mete S ve Gerçek E (2005) PDÖ yöntemiyle e6itim gören
hem irelik ö6rencilerinin empatik e6ilim ve becerilerinin incelenmesi. C.Ü. Hem irelik Yüksek Okulu Dergisi 2005, 9 (2):11-17
Olson J ve Hanchet E (1997) Nurse- expressed empathy,
patient outcomes and development of a middle-range theory, Journal of Nursing Scholarship, 29(1): 73-79.
Öz F (1992) Hem irelerin Empatik Beceri ve E6ilim Düzeyine
E6itimin Etkisi, Hacettepe Üniversitesi Sa6l1k Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
Öz F (1998) Son s1n1f hem irelik ö6rencilerinin empatik
e6ilimleri, empatik becerileri ve akademik ba ar1lar1 aras1ndaki ili ki. Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Dergisi, 2(2):32-38.
Özcan A (1996) Hem ire Hasta *li kisi ve *leti im. *zmir, Saray
Medikal Yay1nc1l1k.
Özda9 , Mete S ve ark (2001) Dokuz Eylül Üniversitesi
Hem irelik Yüksekokulu’nda uygulanan probleme dayal1 ö6retim yönteminin ö6rencilerin empati düzeylerine etkisi. I.Uluslararas1 & VIII.Ulusal Hem irelik Kongresi Kitab1. Antalya, s.370-373.
Pek H, Y:ld:r:m Z ve ark (2001) Marmara Üniversitesi
Hem irelik Yüksekokulu ö6rencilerinin empatik beceri geli imi: Longitudinal bir çal1 ma. I. Uluslararas1 & VIII. Ulusal Hem irelik Kongresi Kitab1. Antalya, s. 428-430.
Regan R (2000) The effect of gaming on the empathic
communication of associate degree nursing students. http://proquest.umi.com/pqdweb?did=731868961&sid=2&Fmt =2&clientId=53712&RQT=309&VName=PQD (Eri im Tarihi 26 A6ustos 2007).
Reynolds W, Scott PA ve ark (2000) Nursing empathy and
perception of moral, Journal of Advanced Nursing, 32(1):235
Terakye G (1994) Hasta Hem ire *li kileri, Ankara, Aydo6du
Ofset.
Tutuk A, Al D, Do9an S (2002) Hem irelik ö6rencilerinin
ileti im becerisi ve empati düzeylerinin belirlenmesi. C. Ü. Hem irelik Yüksek Okulu Dergisi, 2002, 6 (2):36-41.
Wikström BM (2001) Work of art dialogues an educational
technique by which students discover personal knowledge of emphaty, International Journal of Nursing Practice, 7(1):24-29.
Y:ld:r:m (1992) Psikolojik dan1 ma ve rehberlik program1
ö6rencileri ile psikoloji program1 ö6rencilerinin empatik e6ilim ve empatik beceri düzeyleri. H. O. E6itim Fakültesi Dergisi, 7:193–208.
Y:ld:r:m Z, Yaz:c: S ve ark (2001) Marmara Üniversitesi
Hem irelik Yüksekokulu lisans ö6rencilerinin devam ettikleri s1n1flara göre empatik becerilerinin de6erlendirilmesi. I.Uluslararas1 & VIII. Ulusal Hem irelik Kongresi Kitab1. Antalya, s.259-263.
Yurtta< A, Yetkin A (2003) Sa6l1k Yüksekokulu ö6rencilerinin
empatik becerileri ile problem çözme becerilerinin kar 1la t1r1lmas1, Atatürk Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Dergisi,6(1):1-13
