Ankara Univ Vet Fak Derg. 49,45-50.2002
Türkiye'de maedi-visna enfeksiyonunun seroepidemiyolojisi ve virus
izolasyonu*
M. Tolga TANI, Feray ALKANı
iAdııan Menderes Üniversitesi. Veteriner Fakültesi. Mikrobiyoloji Anabilim Dalı. Aydın; , Ankara Üniversitesi. Veteriner Fakiilıesi. Yiroloji Anabilim Dalı. Ankara
Özet: !\1aedl-visna. klinik ve patolojik olarak iki ayrı forında gözlenen ve inkubasyon sliresinin uzun olma,ı nedeniyle yava~ ,eyırli vırus enfeksiyonları içerisinde yer alan. koyunların viral bir enfeksiyonudur. Enfeksiyonun Türkiye'de varlığı yapılan \alı~ıııalar ile daha önce ortaya konulınıl~tur. Bu ara~tırmada ise. maedi-visna enfeksiyonunıııı varlığı bilinen i~letmelerde bulunan koyunlar örneklenerek. enfeksıyonun takibinin yapılması ve maedi-visna virusunun huıııoral ve hücresel immun yanltın varlığına rağmen hayvanlarda persiste kalması nedeniyle. vinısa spesifik antikor saptanan hayvanlardan virus izolasyonu amaçlannıı~ııı. Bıı amaçla. kamuya ait iO koyun yeti~tirieiliği i~letmesinde bulunan 628 koyundan kan örneği sağlanml~lJr. Macdi-visna anıikoru yönünden AGID testi ilc kontrol edilen 628 koyundan 168'inde (%26.7). örneklenen i~letmelerden Y'unda (OkYO) entek,iyonun varlığı ,aptan~ll~tlr. Maedi-vi,na antikoru sapt"nan koyunlara ait löykosit örneklerinden vırus izolasyonu amacıyla koyun ehumıd plexus (SCP) hücre kliltlirii kuııaııılmı~ ve 2 koyuna aitlöykosit örneğinde. maedi-visna vinısu için spesifik olan çok çekınkkli dev hücresi olıı~umuyla karakterize sitopatİk etki (CPE) oıu~umu te,pit edilmi~ olup. izolatların indırekt immunllore,an testi ile ıdentıfıkasyonu yapılllll~tlr.
Anahtar kelimeler: Antikor. izolasyon. macdi. vi,na
Serocpidemiological
investigation of maedi-visna infeetion in Turkeyand
virus isolation attempts
Summary: Maedi-visna (MY) is an important virus infeetion of sheep having prolongcd incubatıon pcrıod islow dı,ea,e) and retkcling two distinct forms elinicaııy and pathologieally. Presl'nce of the infeetion in Turkey have been shown bv prcvıoıı, researches. In this study. sheep Iloeks which were proven lo be infeeted wiıh MY virus previotlSly were sampled in order to screen the present stal.is of infection and to isofate the eausative agent from ,eropasitive individuals. sinee the virus might be persıstell! in ,ııdı anıınals instead of affeetive humoral and eellular immunity. ,For this purpose. the blood ,amplcs were taken from 628 sheep in LOIloeks. In lri8 (26.7%) of the senım samplcs. MY-virus speeifie antibodies were detected by agar gel iınnıııııodil't'usion (AGID) a"ay and presenee of the infeetion were verified in 9 of the flocb saıııpled. For virus isolaıion altemplS. leukoeytc .,amples obtained from seropositi'/c sheep were inoeulated into SCP cellline. In two SCP eultures. lenlivin" specifil' eytopathil' changes charactl'rised by I'orımıtion or ımıltinuclear giant eclis were observed. (dentification of thesc t\Vo isolates was eonfirıııed by ındireet im Illunolluorescer,ec test.
Key words: Antibody. isolation. macdi. visna
Giriş
Maedi-.visna. klinik ve patolojik bulguları yönünden iki ayrı formda gözlenen ve inkubasyon süresinin uzun olması nedeniyle yavaş seyirli virus hastalıkları (slow virus infections) i<,:inde yer alan. koyunların viral bir has-talığıdır (I 6).
Maedi-vi~;na ilk kez 1939 yılında Sigurdsson, Grimsson ve Palsson tarafından. lzlanda' da çıkan bir progressi ve pn,~umonia (maedi) epidemisi sırasında tespit edilmiş. ancak i952 yılına kadar uluslararası literatürlere geçmemiştir. Bu epidemide bazı vakaların progressive paralisis şeklinde olduğu. ıSO 000 hayvanın hastalıktan öldüğü. 650 000 hayvanın da hastalığın kontrolü için imha edildiği bildirilmiştir (20).
'" Bu ~'alı~ına aynı ba~lıkll doktonı tezinden öıctlenıni~tir.
İzlanda dilinde maedi'nin kelime anlamı "dyspno-ca", visna'nın kelime anlamı ise "zayıflarna" olup. bu isimler hastalık formlarının bulgularını ifade dmektedir. Her iki formun beraber görüldüğü vakalar da mevcut olup. bu durum nadirdir (22).
Virus. ilk kez visna klinik semptomları giisıeren ko. yunlardan i957 yılında izole edilmiştir. Maedi klinik semptomları gösteren bir koyumill akciğerinden 1955 yı-lında virusun izole edilmesinden sonra. visna ve maedi viruslarının doku kültüründe aym sitopaıik değişiklikleri oluşturdukları. antijenik. fiziksel ve kimyasal özellikleri ilc identik oldukları belirlenmiş ve etken ovine lcnıivirus
koyunlar olmakla birlikte, keçiler için de patojen olduğu bildirilmiştir (6).
Lentiviruslar konakçı savunma sisteminden etkilen-meyen tek virus grubudur. Çoğunlukla tam bir immun ya-mtııı varlığıııda dahi yalnızca persiste kalmayıp replikas-yonuna devam edebilmektedirler. Bu gruptaki viruslar immun sİstem hücrelerini enfekte ederler. Konakçı spe-sifiktirler ve vücut sıvıları ilc bireyden bireye horizontal olarak bulaşabilirler (4).
Maedi-visna virusunun persistens özelliğinin te-melinde. virus RNA' sının proviral DNA aracılığı ile ko-nakçı hücre genomuna integrasyonu bulunmaktadır. En-fekte bireyIerde monosit-makrofaj serisi hücrelerin küçük hir fraksiyonunda virus taşınır (lS). Özellikle monosit hücrelerinin çoğunda replikasyon, viral RNA 'nın proviral DNA kopyalarına reverztranskripsiyonu ile durmaktadır (I O). Bu hücrelerde kesintiye uğrayan viral genomun eks-piresyonu ilc virusun tüm vüculta örtülü bir şekilde immun yanıltan etkilenmeden dolaşmasına olanak sağ-lanmaktadır. Hastalığın gelişmesindeki yavaş temponun \'e persistensin ana mekanizması budur. Virusun enfekte monositicr içersindeki sirkülasyonu ve oluşan immun ya-nıttan bu şekildeki kaçışı Truva atı stratejisine ben-zelİlmiş ve "Truva atı mekanizması" olarak tanımlan-mıştır (I 7). Persistensin oluşmasında daha düşük bir ola-sılık olarak virus çoğalması sırasında etkeni n antijenik mutasyona uğraması ve yeni oluşan mutant vimsların daha önceden bulunan antikorlarla nötralize olmaması yatmaktadır (4.
ı
4).Maedi-visna erişkin koyunların bir enfeksiyonu olup. maedi' de progressive intersititiel pneumonia, vis-na "Cıa ise meningoencephalitis sonucu gelişen klinik bul-gular saptanmaktadır. Klinik bulgular uzun süreli prod-romal dönemden sonra başlar. Bu dönem maedi için ge-neııikle 3-4 yıl, visna için yaklaşık 2 yıldır. Koyunların hüyük kısmı klinik bulgu göstermeden virusu yaşam boyu taşıyabilir ya da ekonomik ömrünü tamamlaya-hilirler 0,21,23).
Hastalığın bulaşması bireyden bireye solunum sek-reıleri ile olmaktadır. Bundan başka, enfekte annelerden kU/.ularına kolostnım yolu ile maedi-visna virus naklinin, enfeksiyonun bulaşmasında en önemli yololduğu yapılan epidemiyolojik çalışmalarda ortaya konulmuştur (S).
Koyun Ientivirus enfeksiyonları Avustralya ve Yeni Zelanda hariç olmak üzere dünyanın koyun yetiştiriciliği yapılan çoğu bölgesinde yaygın olarak s,'.ptanmış olup (I. i l,12. 16. 18). Türkiye'de de endemiktir (3, i9,24).
Bu çalışmada Türkiye'de koyunlarda maedi-visna enfeksiyonunun görülme oranı, enfeksiyonun varlığı daha önce yapılan çalışmalar ilc saptanan ve herhangi bir kont-rol programı uygulanmayan işletmelerde enfeksiyonun bugünkü durumunun ortaya konulması ile maedi-visna
virus spesifik antikor taşıyan koyunların kan ör-neklerinden virus izolasyonu yapılarak. enfekte bi-reylerde "virus persistensinin" araştınlma~ı amaç-lanmıştır.
Materyal
ve Metot
Örneklenen hayvanlar
Çalışmada 9 farklı ilde (Ankara. Eski~ehir. Ça-nakkale, Kırklareli, Tekirdağ, Denizli. Bursa. Balıkesir. Amasya) kamuya ait iO işletmede bulunan sağlıklı gö. rünümlü, 628 koyundan serolojik ve viroloji k kontrol amacıyla kan örneğ~ sağlandı (Tablo I). Kar: örnekleri serolojik çalışma için kaolin katkı lı tüplere (Greiner). vi-rolojik çalışma için ise antikoagulanlı tüplere (Greiner) alındı.
Koyun choroid plexus (SCP) hücre kültürü
Araştırmada !öykosit örneklerinden virus izolasyonu amacıyla, mezbahada kesilen genç kuzuların heyinlcrin-den elde edilen choroid plcxus'lardan hazırlanan hücre kültürü (Sep) kullanıldı.
Tablo
ı.
Matcryal sağlanan işleımelcr ılc matcryal sayıları. Tableı.
The number of thc samples and the 10calJoı~of flocb1~letme kodu II M,lıerYdl sayıları
i Ankara 131 ii Eski'ichir 84
III
Çanakkale 40LV
Kırklarcli 54V
Tekirda~ 3L)VI
Denizli SOVII
Bursa 70VIII
Ankara 72 iX Balıkcsir SO X Amasya:,K
Toplam 62HAgar gel immunodiffuzyon (AGID) test kiti
Ingiltere Merkez Laboratuvarı (Cenıral Veterinary Laboratory) Weybridge'den sağlandı. Kiı. koyun choroid plexus hücre kültürlerinde üretilerek polietilcn glikol ilc konsantre edilmiş maedi-visna \iinısunun WLC- i (Ame-rikan orijinli) suşu olan antijen ile gp i 35 referenz se-mmunu içermektedir.
Serum örneklerinin hazırlanması
Kan örneklerinden 3000 rpm' de iO dk santrifüı iş-lemini takiben ayırt edilen serumlar steri! türlere alındı ve 56°C su banyosunda 30 dk inaktive edildikten sonra AGID testi ile serolojik kontrolleri yapıldı.
Agar gel immunodiffuzyon (AGID) testi
Test Cutlip ve ark. (5)'nın bildirdiği yönteme göre yapıldı. O.05M (ri s içinde ll,7 agarose. ek,S l\'aCı. pH
Ankara Üniv Vet Fak Derg, 49, 2002 -17
Bulgular
Şekıl I. Maıery,ıi sağ!<lıı,lI1 ı~lelıııelcrde k'l1~Ii<I~ıllııı,ıil,c roprevalans oranları.
Figııre I. The comparative seroprevalance aı,<ııııplcs ohlaıned from Ooeks.
SCP-Iöykosit kokültürlerinde virus izolasyonu
Agar gel immunodifJ'usion testi ilc antikor varlığı saptanan i68 koyundan sağlanan löykosiı (irneklerinden 56' sı kantaminasyon, vb. nedenlerle virus imlasyonu için değerlendirilemedi. i 12 koyuna aİt iöykosit iirneği virus izolasyon çalışmasında kullanıldı (Tablo 2).
Virus izolasyon çalışmasında kullanılan 112 liiy-kosit örneğinin choroid plexus hücre kültüründe 2 pasaj!
34 22,8 40,2 22 16 26,7 51,4 41,3 51,1 1,5 23,9 iii rv v Vi Vii VIII iX X Top 21,3 33,3 70 9,2 O
3,8 56,2 40,5 7,6 23,9 O
30
GBu çalışma
!llBu uo,1lark
AGID testi sonuçları
Kontrol edilen işletnıelerden 9 «(Ir'90) adedınde. hay-vanların 168 adedinde (%26.7) enfeksiyonuıı varlığı sap-tandı. Yalnızca V no'lu işletmedeki koyunlardan sağlanan kan örneklerinin tümü maedi-visna antikorhırı yönünden negatif sonuç verdi (Tablo 2).
Bu çalışmada materyal sağlanan işletmelerden 9 adedi, Burgu ve ark. (3 )'nın çalışmasında da örneklenmİş olan işletmeler olup, daha önce hu İşletmelel'd\: en-feksiyonun % 1.5-56.2 arasında varlığı saptanmıştır. Bu çalışmada ise söz konusu işletmelerden Winde en-feksiyonun varlığı tespit edilmiş ve %9.2-70 arasında de-ğişen sero[)ıızitiflik oranları helirlenmiştir (Şekil I).
184) O.I'er ml inokule edildi. Enfekte kültürler ino-kulasyondan 24 saat sonra 2 kez PBS ilc yıkamayı ta-kiben aseton ilc LO dk fikze edildi. Üzerlerine AGID test kiti içerisinde bulunan gl" 135 Yisna-maedi rcJ'erenz se-rumu ilave edilerek. oda ısısında 45 dakika inkubasyona bırakıldı. Süre sonunda PBS ile 6 kez yıkamayı takihen ortama tİlresi oranında (l/40) sulandırılarak hazırlanan konjugat (FITC ilc işaretli anti-koyun IgG'lerı) ilave edil-di ye 37üCde 20 dakika inkubasyona hırakıldı. Klllljugat
artıklarının uzaklaştırılması amacıyla PBS ilc 6 kez yı-kama işleminden sonra enfekte kültürler imnıunlloresan mikroskobunda (Zeiss) değerlendirildi.
50
L(iykosit ürneklerinin hazırlanması
Kan örnekkri 1500 rpm'de santrifüj edilerek, löy-kosittahakas) (buffy coat) pastör pipeti ile alındı. Phosp-hate hurfer saline (PBS) ile 3 kez yıkanan löykositler. son yıkama işlemini takihen i ml P13S içinde sulandırıldı ve üzerine % iO dimethilsülfoksit (DMSO) ilave edilerek, -SO"Cde saklandı.
7.2'de hazırlanarak otoklav edildi ve 8.5 mm çapındaki petl'ilere stetil koşullarda 15'er ml konuldu. Agarın ka-tılaşmasını takiben özel delici ilc merkezde bir ve mer-kezdekine eşit uzaklıkta 6 göz açılıp, ortadaki göze an-tijen, çevredekilere pozitif kontrol serumlar ve sulandı-nlmamış serum örnekleri konuldu. Daha sonra petri ku-tııları reaksiyon için oda ısısında bekletiidi ve sonuçlar 48 saat sonra antijen ilc serum örnekleri arasındaki presipitat oluşumu dikkate alınarak değerlendirildi.
SCP hücre kültürünün hazırlanması
Mezbahada kesilen genç kuzu beyinlerinden sağ-lanan choroid plexus'lar petri kutusu içine alındı ve üzer-lerine i ml %20 serumlu Hanks vasatı ilave edilerek çift bistüri ilc parçalandı. Hazırlanan choroid plexus süs-pansiyonu 25 cm"lik doku kültürü şişesinde 5-6 ayrı nok-taya O.J mrlik damlalar halinde konuldu. Doku kültürü şişcleri 37"C lik etüvde 7-10 gün inkubasyona bırakıldı. 13u süre sonund~ hücre kültürü şişesine %20 dana se-rumlu DMEM (Dulbecco's mini mu n essential medium) hücre üretme vasatı ilave edildi. D()ku külti.in,i şişelerinde yaklaşık %50 nıonolayer tabakalanma gösteren hücrelere '/(0.25' lik verselHripsin ile yayma işlemi yapıldı. Daha sonra doku kültiirü şişesinde % 100 monolayer tabakalan-ma gösteren chomid p\exus hücrelerinin "1:3 oranında subkültürleri yapılarakvirus izolasyonu amacıyla kul-lanıldı.
SCP-liiykosit kokültürlerinde virus izolasyonu
Y1aedi. visna virusa ,spesifik alltikcır varlığı saptanan ko) unların penfeı al loykosıtlen, SCP hücre kültürlerine suhkültürl~rinin hazırlaniı~ası .a~a'ma,sın~jainokule edildi. Hazırıiınan SCP-löykosit kokültü.rleti 14-:2 i gün süreyle idaı~1c~[[iril~ii. Tüm inoki.;Iasyonların kiiitür sıvılarından SCPhücre kültürlerınd~2,'pasajları'yaplldl ve 14-21 giin ink~ıba~yon SOl~ra~'1;1d~'k~ltiirl,:rGiemsa ile boyanarak sinsitiyal tarz(ıa dev hücreleriyle karakterize maedi-visna virus s[)esifik CPE'nin varlİğı araştırıldı.
İndirekt immunt1(Jresan (III") testi
tzolatlann idc:ntifikasyonu amacıyla indirekt im-ııııınfloresan testi ,ıygulandı. Bu amaçla, CCSC (ccll culture staining chamber) tUpleri içersindeki lamellerde
100 000 hücre/ml olacak şekilde hazırlanan SCP hüere kültürlerine izolatlar ve kontrol Yimslardan (WLC-I,
K-Tablo 2. Işletmelere göre maedi-visna antikoru saptanan kan serumu sayısı ve oranları ilc maedi-visna virus ızolasyonu sonuçları.
Tablc 2. The number and rates of maedi-visna positive sera on flock basis, and the number of virus isolates.
Işletme kodu Toplanan VM antikoru VM antikoru ıZolasyon amacıyla Visna-maedi
materyal saptanan kan saptanan kan kullanılan löykosit virus
sayılan serumu sayısı serumu (%) sayısı İzolasyonu
i 131 28 21.3 9 II 84 28 33.3 15 III 40 28 70.0 27 IV 54 5 9.2 5 V 39 O O O VI 50 17 34.0 17 VII 70 16 22.8 9 VIII 72 29 40.2 13 IX 50 II 22.0 II X 38 6 15.7 6 Toplam 628 168 26.7 112 2
Şekil 2. Koyıııı choroid plexııs hücre kültürü (canlı, x
ı
160). Figııre 2. Shecp choroid plexııs ceıı cııltııre (Iive, xı160).
yapıldı ve 2 farklı İşletmedeki (II ve VI no'lu işletmeler) birer koyuna ait löykosit örneklerinden virus izolasyonu gerçekleştirildi (Tablo 2). lzolasyonlara doku kültürlerin-de sinsitiyal tarzda çok çekirkültürlerin-dekli kültürlerin-dev hücresi oluşumuyla karakterize visna-maedi virus spesifik CPE oluşumuna dayanılarak karar verildi (5.2.1999 tariWi Tanm ve Kö-yişlcri Bakanlığı Merkez Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü raporu).
Koyun choroid plexus hücre kültürü ve bu hücre kültüründe kontrol maedi-visna WLC-l suşu ve izolat vi-rusun üremesine bağlı karakteristik at nalı tarzında çe-kirdek dizilimini gösteren çok çekirdekli dev hücreleri Şekil 2. 3 ve 4'de gösterildi.
İndirekt İmmunf10resan testi ile İzolatların identifikasyonu
SCP hücre kültürlerinde sinsitiyal tarzda çok çe-kirdekli dev hücresi oluşumuyla karakterize maedi-visna virus spesifik CPE oluşumuna dayanılarak tespit edilen iki izolat indirekt İmmunfloresan testi sonucunda maedi-visna virus olarak identifiye edildi (Şekil 5).
Şekil 3. SCP hücre kültüründe kontrol WLC-i sıı~l1nıın meydana getirdigi sitopatik etki (Giemsa, x 1460).
Figııre 3. The cytopathic effect of control WLC i strain in SCP cell culture (Giemsa, x (460).
Şekil 4. SCP hücre kültüründe iLOiat "İrıısıın meydana getirdiğı sitopatik etki (Giemsa, x i 160).
Figııre 4. The cytopathic effect of İsolated virııs in SCP ccıı cııl-tııre (Giemsa. x
ı
i60).Ankara Üniv Vet Fak Derg, 49, 2002 49
Şekil 5. lzole edilen virus kullamlarak yapılan indirekt im-I1lUııtlorcsan teslİ (x 620).
Figure 5. Indirecı il1llTIunofluorescence test for isolatcd virus (x 620).
Tartışma ve Sonuç
Koyun yetiştiriciliği yapılan birçok ülkede varlığı bilinen maedi .visna enfeksiyonunun Türkiye'de varlığı ilk kez 1975 yılında patolojik verilere dayaİularak ta-nımlanmıştır (2). Daha sonraki yıllarda yapılan çalışma-larda (3,19,24) ise gerek halk elinde ve gerekse kamuya ait bazı işletmo~lerde enfeksiyonun varlığı ve önemi se-rolojik verilere dayanılarak bildirilmiştir. Özellikle Burgu ve ark. (3 )'nın çalışmasında örnekleme yapılan 12 kamu işletmesinden
ı
O'unda ve örneklenen koyun' populasyo-nlınun %23.9'unda maedi-visna antikorlarının saptanması enfeksiyonun boyutunu ortaya koymuştur. Bu çalışmada ise kontrol edilen 10 koyun yetiştiriciliği işletmesinden 9'unda (%90) ve kontrol edilen hayvanların %26.7'sinde maedi'visna spesifik antikorlarının varlığı saptanmıştır. Bu oranlar, örneklenen populasyon dikkate alındığında Burgu ve ark. (3)'nın çalışmasında bildirilen oranlar ile paralellik göstermektedir.Maıeryal sağlanan işletmelerden 9'u, Burgu ve ark. (3)'nın çalışmasında da örneklenmiş işletmeler olup, daha önce bu işletmelerde enfeksiyonun %1.5-56.2 arasında varlığı saptanmıştır. Bu çalışmada ise söz konusu iş-letmelerden 8' inde enfeksiyonun varlığı tespit edilmiş olup, %9.2-70 arasında değişen scropozitiflik oranları bu-lunmuştur. lşletnıeler bazında söz konusu iki çalışmanın sonuçları karşılaştırıldığında, işletmelerde artan ve azalan enfeksiyon oranları görülmektedir (Şekiıı). Bu durumun, zaman içerisinde işletmelerdeki sürü dinamiğine bağlı olarak hayvan populasyondaki değişimler, enfeksiyonun sürü içindeki gelişimi, tesadüfi örneklemeye bağlı oransal farklılıklar, çoğu işletmede koyunların farklı ağıllarda, birbirinden uzak sürüler halinde yetiştirilmesi nedeniyle, çalışmalarda işletmelerin içinde farklı bölgelerde ye-tiştirilen sürülerden örnekleme yapılmış olması gibi ne-denlerden kaynaklandığı düşünülmüştür. Bununla bir-likte, Şekil 1 incelendiğinde, genel anlamda bulgularda
uyumluluk ve geçen süreç içerisinde enfeksiyonun iş-letmelerdeki ciddiyetini koruduğu görülmektedir.
Maedi-visna virusu ile enfekte hayvanlarda ağırlık kaybı, gebe kalma oranında düşüklük ve hastalığın ileri dönemlerinde gelişen ölümler nedeniyle önemli eko-nomik kayıplar oluşabilmektedir (9). Dolayısıyla. elde edilen verilere dayanılarak, muhtemelen söz konusu iş-letmelerin ekonomisinde maedi-visna enfeksiyonuna bağlı büyük kayıpların oluştuğu söylenilebilir. Ayrıca. söz konusu işletmeler halka zaman zaman damızlık koç ve koyun satışları yapmaları nedeniyle de enfeksiyonun yayılmasında tehlike arz etmektedirler.
Bu çalışmada ayrıca 2 farklı işletmede yer alan maedi-visna vinısa spesifik antikor taşıyan 2 koyundan maedi-visna virus izolasyon ve identifikasyo.nu yapılmış-tır. Bu bulgu daha önce birçok araştırıcı (lO,i5,1 7,20,22) tarafından da bildirildiği gibi, maedi-visna virusunun per-siste karakterini göstem1İş ve dolayısıyla seroko.nversiyo-nun virus persistensini önlemede yetersiz olduğunu
o.r-taya koymuştur.
Maedi-visna hastalığının kontrolunda temelolarak enfeksiyon kaynağının belirlenmesi ve ortadan kaldırıl-ması ile özellikle enfekte annelerden doğan kuzulanı en-feksiyonun bulaşma riskinin azaltılmasına dayalı prog-ramlar önerilmektedir. Bundan başka, hastalığa genetik rezistans gösteren hayvanların seçilerek ya da üretilerek yetiştirilmesi yönünde görüşlerde bulunmaktadır (9,1 1-13) .
Sonuç olarak, enfeksiyonun persiste karakterinin or-taya konulduğu ve bu özelliğinin vİsna-maedi has-talığının yayılmasındaki öneminin vurgulandığı bu ça-lışmada elde edilen serolojik veriler, bazı kamu işletmelerinde maedi-visna enfeksiyonunun oldukça yay-gın düzeyde varlığını, ciddi kontrol ve eradikasyon kont-rol programları uygulanmadığı sürece enfeksiyonun önüne geçilemeyeceğini ve bu işletmelerde maedi.visna kontrol ve cradikasyon programları uygulanmasına ive-dilikle başlanması gerekliliğini ortaya koymuştur. En-fekte olduğu saptanan koyunların kesimi ile hastalığın eradikasyonu en uygun ve radikal yöntem olarak gö-rülmekle birlikte, Türkiye'de bu konuya ilgili yasal dü-zenlemeler söz konusu olmadığından, konu yetiştiricinin inisiyatifindedir. Bundan başka. hayvan hareketleri (kaçak yolla ya da yasal ithalat ile başka ülkelerden veya işletmeler arası nakil) özenle takip edilmeli ve hastalığın daha geniş populasyonlara yayılması önlenmelidir. Ay-rıca, halk elindeki koyunlarda maedi-visna antikaru ta-raması yapılmasının, bu hastalığın Türkiye'deki yay-gınlığı, bu nedenle oluşabilecek ekonomik kayıpların boyutu ve hastalığın kontrolü için uygulanacak prog-ramların belirlenmesinde önemli yarar sağlayacağı dü-şünülmektedir.
Kaynaklar
Adair BM (19R6): Sem/nl{ıca/ survt'il/alıCl:' .Ii)r Illa edi-ı'ısmı virus aııd capriııt' arıhriıis-f'ııceplw/iıis virus iıı Nnr/-ht'nı !re/aııd VeL Ree. 118.422-423,
2, Alihaşoğlu M, Arda M (1975): Knyuıı pu/moııer ade-IınııwlOsis'iııilı Türkiye'de durumu i/e paıoli~iisi ı'e eıi-m/o/isıııiıı araşllrt/lIlaSI. TÜBITAK-VHAG Yayınları, 233/4: i
ı
i3 Burgu
i.
Toker A. Akça Y. Alkan F, Yazıcı Z, Özkul A(i ')90): Türkıye 'de l'i.ıııa-lIlaedi t'll/'eksiyOlll/llulı ser%iik o/ara/.: amşlırl/IIlUSI. AÜ Vet Fak Derg. 37.538-553, 4. Clements .fE, Gdovin SI.. Montelaro RC, Narayan
°
(1988): Aıııil{t'/ıic variaıioıı iıı /eıııil'ira/ diseases, Ann Rev Imımınol. 6.139-159,
5. Cutlip RC, .faekson TA, Laird GA (1977):
Im-1Il1l/1lJlii/tusilJll ıest/nr oviııe prol{rt'ssivt' pııeıııııoııia, Am J Veı Res. 38.1081-1084,
(ı. Dawson M (19RO):Mat'di/\Iisl1a: A review, Vel Ree. 106. 212-216
7. Dawson M (1982): Coıııparisoıı ot ser%l{iw/ leslS used iii ılırf'e Slale \Ideriııary uıhoralnries lo ideıııif.\'
mat'di-ı,isı/(/ virus iııt'ecliolıS, Vet Ree. 111.432-434,
8, De Boer GF, Terpstra C. Houwers DJ, Hendriks .i
( 1079): Suu/ies iii epideıııw/ogy o/ maedi/vi,Ç/Ja iıı sht't'p,
Res Vel Sei. 26. 202-208
9, Dohoo IR. Heaney DI', Stevenson RG, Samagh BS, Rhodes CS (19R7) Tlıe t'!l'ects ot maedi-visııa virus iıı-/t'uioıı 011 pmductiviı\' iıı ewes. Prel' Veı Med. 4. 417-484,
iO, Gendclman HE. Narayan 0, Stoskopf SK, Kennedy
p(;ı~,Ghothi Z, Clements .lE, Stanley J, Pezeshkpour G
( 1086): hopism nt shef'p Imıiı,irust's {()r mOIlOC)'If'S: Sus-Cl:'pıihilin' lo iıı/ı'clinıı wıd virus 1{f'1It' expressioıı illCl"t'ase du riligmalıımıilJll ot //ıo/lOC\'les to //lacrophaKt's, J ViraL.
Sıl. 67,74
ı
i. Hou\\'ers DJ. Konig CDW, Bakker .i,de Boer M.f, Pe-kclder.J.J. Sol .i,VelIema P, de Viries G (1987): Maedi-I'isııa coııırol iıı sheefJ.lll:Rt'su/ıs aııd eva/ıwıin/l ot a VI)-Iıml(//"." coııırol progmııı iıı ıhe Neıherlwıds ova a [laiod nUnıır ."eal'S,Veı QlIarı. 9. 20S-36S,12, HoU\vers DJ, Konig CDW, DeBoer Gl', Sehake J (10R3): Maf'{/i-I'isıııı coıııro/ iıı shef'p, i.Arıi/icia/ reariııl{ o/eolosımm depriı'ed laıııhs, Vel Mierobiol. 8. 179- i85, 13 Houwers DJ, Sehaake .i. De Boer GF (1984): Ma
edi-,,,isııa coııırol iıı sheefJ. IL. Half~yearlv semliwiw/ ıesIiilI{ w/lh cUllıııg o//JoSilil'f' ewes aııd pml{em', Vet Mierohiol. 9.445-451,
14, Naravan 0, Cork LC (1985): Lmıil'iml diseases o/sheeı)
.." .' .'.~ .'( ",,'".. .
"aııd I{()(/ls: Chm;ıic pllf-uıııonii/ leu/.:oNıcfplw/olliyeliIıS ııııd i/rıhriıis, Rev Inkeı Diseases. 7. R9.98
15, Narayan 0, Wolinsy JS, Clements .lE. Stnındherg .ID, Griffin DE, Cork LC
(ı
(82): S/OH' vırus ri'pliCliliolı, ılıe m/e or macmphi/I{es il" ılıe persislt'ııce ilııd npres.ı(on or\Ii,ı'ııa viruses ı~rslıet'[l i/ııd gOi/IS,J'Gen ViraL. S9. 345-356
16,
Palsson PA (1976): Mat'di aııd \Iisııil iii Slıet'jl. 17.114, In:RH Kimberlin (Ed). Slaw Virus !nfeqions,ııf Aniıııais and Man, North-Holland I'lIh1ıshing Coinpany. Amsıerelam
ı7, I'eluso R, Haase A, Strowing
L. Edwards M. Ventura i'(I(85): A ımiilli hol'SI' l1lf'clıwıısm li)r ılı.' spreild ol ''lSııa virus iıı mOIlOi.Tles,Virology. 147.231-236,
18, Pritehard GC, Done SH, Dawson YI (i9')5) Mıılııplf' CilSf'S or /Ilat'di ilııd l'iS/1(1 in il /lock iıı 1:'ilSI Aııglia, Veı Ree.
ıl.
443,19, Shereuder BEC, Yonguç AD, Girgin H. ;\kçora ;\
(I(88): Anıihodies lo ııwedi-ı'isııil iıı iııdigf'lI"uS slıeep iıı Easlem Turker, Etlik Veı Mikrobiyol Derg, 6,47-53, 20, Sigurdsson B (ı 954): Maedi, il slım prııgressıı'(' i"le.
wııoııia or sheep: Aıı epizo%gical ilııd a pilllıologıcal s!lldy, Br Vel J. 110.255-270,
2 I, Sigurdsson H, I'alsson PA, Tryggvadottir A (1952)
Trans//lission experimt'lllS wiılı lIlat'd/. .i Infeeı Dis. 90, 233-24
ı.
22, Stamp .IT (I (80): Sım .•..virus iııti'cıioııs o/ ılıe llelTOUS sysıem orsheep. Vel Rec. 107.529-530,
23, Watt NJ, King '1'.1, Collie D, Melnlyrc N, Sargan D, McConnel I (19')2): CIIIlll."palh'JlogILal LII"/'Sııgil iiiili ol priıııary, W1CO//lpltci/ıed I1wedi-I'i,llıa I'II'US ııı/ecııml. Vel
Ree. 13
ı.
455-461,24, Yılmaz H, Gürel A. Özgür Y. Turan N. Bilal '1', Ku~eu B, I1gaz A, Dawson :\1M, Morgan KL (i9')8): Kıı\'LUi Sf'-rUIll/i/l'lndil mi/edi-visııa virusu wııi/.:ıırlill'lll'lI Si/plilıııııası ve hu koyun/al'lll ht'yin ı'e akcijft'/'1I1/11 h/.ııııpaı,,'ıı/ık Ye
iJilkıeriyo/iJjik "ijııdt'll iııu:lenl1lf'si. iii. Ulusal Veıcri ner Mikrobiyoloji Kongresi. 23-25 Eyliil 19RR, Bur", Sayla
103,
Geli,~ tarihi: 13.72001/ KillJUllilrilJl, nl02001
Yazışma adresi:
Dr, M, Tolga Twı
Adnan Mendert'S Üııil.'t'I'silf'si \Leit'rili1:'1'Faküiıesi
MikroiJiy%jl Allilhi/im Da/ı 09016 AH/'ll
