SEYDİŞEHİR'DE
SEYYiD HARUN KÜLÜYESl
VAKIFLARI VE BANİSİ
V
s m t P H A y p y ç M i î t
S
eyyid Harun Camii, Seydişe h i r ' i n güney kesiminde, Seyyid H a r u n - ı V e l i Külliyesi içindedir. K ü l l i y e n i n çekirdeği ve ana yapısıdır. Ya p ı l ı ş ı n d a n sonra, zaman zaman o n a r ı m ları yapılmışsa da bu o n a r ı m l a r mevzii olmuş, esastan son o n a r ı m ı , külliye ile b i r l i k t e son yıllarda V a k ı f l a r İdaresi t a r a f ı n d a n yapılmıştır. Bu o n a r ı m sıra sında camiin kuzey yönü ve bitişiğin deki t ü r b e l e r i n dış k a p l a m a l a r ı tama men yenilenmiş, külliye, bahçesi ile b i r l i k t e bir duvarla çevrilmiştir (1).Seyyid Harun Camii'nin i n ş a a t ı n a ait herhangi bir tarih kitabesi bulun mamakla birlikte, şimdilik elimizde tek kaynak olan "Menâkıb-ı Seyyid H a r u n - ı Veli" adlı yazma eserden camiin Seyyid Harun t a r a f ı n d a n , onun "İlâhi bir i l hamla bir şehir kurmak üzere buraya geldiği" y ı l l a r d a yapıldığı a n l a ş ı l m a k t a dır. Adı geçen M e n a k ı b n â m e ' d e verilen bilgiler dikkate alınırsa, Seyyid Harun, Eşref oğulları Beyliğinin bu bölgede hü k ü m s ü r d ü ğ ü yıllarda, Eşrefoğlu Beyi M u b a r ü z i d d i n Mehmet Bey z a m a n ı n d a (1302-1322) buraya geldiğine ve camiin b i t i ş i ğ i n d e k i türbesi kitabesinde kayıtlı 1320 y ı l ı n d a öldüğüne göre, camiin 1302-1320 yılları arasında yapıldığı an l a ş ı l m a k t a d ı r . Bizim m e n a k ı b n â m e ifa desinden a n l a d ı ğ ı m ı z Camiin Seyyid Harun'un ö l ü m ü n d e n en az 10 yıl önce t a m a m l a n d ı ğ ı d ı r . Buna göre Seyyid Ha run C a m i i ' n i n 1310 yılında yapılmış ol d u ğ u n u varsaymak hiç de yanlış olma y a c a k t ı r .
Seyyid Harun Camii'nin cümle
ka-Mchmet ÖNDER
pısı kuzeye açılmaktadır. Cami, dik dörtgen plânlıdır. Dikdörtgenin dar ke n a r l a r ı , güney (Kıble) de mihrap, ku zeyde cümle kapısı üzerinde yer almış
tır. Camiin doğu ve batısında da birer kapısı v a r d ı r . Tek minaresi k u z e y b a t ı köşesine yerleştirilmiştir. K ı b l e d e n cümle kapısına doğru i k i sıra halinde düzenlenmiş, birbirine kemerlerle bağlı yedişer sütunlu i k i sıra nef, camii eşit üç sahna bölmektedir. Bu on dört sütün ü z e r i n e oturan çatı düz d a m l ı d ı r . Son o n a r ı m l a r d a içten tahta tavanlarla ör t ü l m ü ş t ü r . Cami içerisinde, kuzeydoğu ve k u z e y - b a t ı d a tahtalarla çatılmış i k i mahfel yer a l m a k t a d ı r . Her i k i mahfele de a h ş a p merdivenlerle ç ı k ı l m a k t a d ı r . Mahfeller bir taraftan camiin yan du v a r l a r ı n a , öteki taraftan s ü t û n l a r a da yalı, kemerli kirişlere o t u r m a k t a d ı r . Camiin batı d u v a r ı n d a alt sırada i k i , doğu d u v a r ı n d a dört, kıblesinde i k i penceresi, üst sırada ise b a t ı d a i k i , kıblede i k i , doğuda üç penceresi v a r d ı r . Böylece 15 pencere camiye bol ışık ver mektedir. Camiin sonradan yapılmış o-lan ahşap m i h r a b ı , boyalar ve tahta oy malarla süslüdür. Asıl m i h r a b ı n neden yapıldığı bilinmemektedir.
Seyyid Harun Camii, sonradan ya pılan onarımlarla asıl şeklini az çok k a y b e t m i ş olsa dahi, camiin Anadolu'da
(1) Seyyid Harun Külliyesi iiıerine yapılan ton araftırm» Sayın R . H ü ı c y i n ttnal tarafından y a p ı l -nuftır. B a k ı m ı : R.HüMyin Ü n a l , 'Sejryid Harun Camii ve Ö n ü n d e k i Ü ç K ü m b e t ' t«tanbul Üniversiteli E d e b i yat F a k ü l t e ı i Sanat Tarihi Y ı l h f ı , Sayı: V I . , ı: 45-65, İatanbul, 1976
14 MEHMET ÖNDER Selçuklular ve Beylikler devrinde ör
nekleri çok olan düz damlı ve ahşap sü-tûnlu camiler tipinde yapıldığı bir ger çektir.
En eski örneğini Sivrihisar'daki U l u Cami (1232) de gördüğümüz daha sonra Afyon U l u Camii (1272) ve Beyşehir' deki Eşref oğlu Camii (1297-1300) ile gelişmişliğini takip ettiğimiz bu ahşap sütûnlu ve toprak damlı cami tipleri genellikle kıble duvarına dikey olarak sıralanmış sütün dizileriyle ayrı bir özellik taşır(2). Seyyid Harun Camii, Seydişehir'in 30 K m . kuzey-batısında bulunan Beyşehir'deki Eşrefoğlu Camii ile aynı üslûpta olup onun daha küçük bir örneğidir. Eşrefoğlu Süleyman Bey t a r a f ı n d a n 1297 yılında inşaatına baş lanan ve 1300 yılına doğru tamamlanan Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Seyyid Ha run Camii'nden en az 10 yıl önce yapıl mıştır. Bu camii yapan ustaların Seyyid Harun Camiini de daha sade, daha gös terişsiz bir ölçü ve işçilikte yaptık larını, en azından Eşrefoğlu Camiini örnek aldıklarını söylemek hiç de yan lış değildir. Ne var k i bu gibi düz ça tılı, ahşap sütûnlu câmiler zaman içinde pek çabuk y ı p r a n m a k t a , eğer bakılmaz ve o n a r ı m l a r ı n a özen gösterilmezse asıl u n s u r l a r ı n ı kaybetmektedir. Seyyid Ha run Camii'nin de t a v a n ı n ı tutan hatıl ları tamamen çürümüş olduğu için, son o n a r ı m d a çatısı a k t a r ı l a r a k yeni lenmiştir.
Seyyid Harun Camii'nin kuzey cep hesine bitişik ikisi cephedeki cümle kapısının solunda, b i r i de sağında olmak üzere üç kümbet (türbe) yer al m a k t a d ı r . Bunları ayrıca görelim:
Seyyid Harun Türbesi:
Seyyid Harun Camii'nin kuzey cep hesine bitişik üç kümbetten sağdaki i l k k ü m b e t , Seyyid Harun-ı Velt Türbesi-dir. T ü r b e son yıllarda Vakıflar İda resince onarılmıştır. T ü r b e , 6,10 x 6,10 m.' boyutIu,kare plân üzerine oturmak tadır. K ö f e k i ' k e s m e taşlarla örülü göv desi ü z e r i n d e sekiz köşeli bir kasnak, bunun da ü z e r i n d e yine sekiz yüzlü pramidal bir k ü l â h b u l u n m a k t a d ı r . Pra-midal k ü l â h , b e l i r l i bir yükseklikten sonra içe doğru k ı v r ı l d ı ğ ı için basık
görülmektedir. Oysa b ü t ü n kare p l â n l ı , pramidal külâhlı k ü m b e t l e r d e k ü l â h belli eğiliminde normal y ü k s e k l i ğ i n e ulaşmakta, göze daha hoş gelmektedir. Gövdesi üzerindeki saçakların d ü z sil meleri, taş kaplıdır. T ü r b e n i n kuzeyin deki kapısı, sivri kemerli bir niş al tında basık kemerlidir. Her i k i kemerin arasında, mermer kabartma sülüsle ya zılmış, tek satırlık k i t â b e yerleşti rilmiştir. Kitâbe şöyledir:
^ . j ^ J ' - ^ ^ û j j U
eS-^r-Türkçesi: "Bu kutlu t ü r b e , yoksul ların efendisi, Allah'ın rahmetine ka vuşmuş ve günahları bağışlanmış olan Seydt Harun'un y i r m i ü ç rebi'ülevvel yediyüz yirmide ölmesi üzerine inşaa edildi" (3).
Bu kitâbeye göre, t ü r b e , 23 Rebi' ülevvel 720 (3 Mayıs 1320) tarihinde ölen Seyyid Harun'un ö l ü m ü n d e n he men sonra, belki de a y n ı yıl y a p t ı r ı l mıştır. T ü r b e içerisindeki üzeri sıvan mış tuğla örgü sanduka da Seyyid Ha
run'a aittir.Sandukanın baş ucundaki kemerli yüzey, firûze renkli altıgen, dörtgen, yamuk, üçgen çini levhalarla doldurulmuştur. Panonun ortasında yer alan i k i kare çini levha üzerine "Allah" kelimesi kazınarak yazılmıştır.
T ü r b e içi, basık dört kemer üzerin de bir kubbe ile ö r t ü l ü d ü r . Üç pencere sinden b i r i güneyde, camie açılır. Pen cerelerin k o n t r l a r ı n d a , civardaki hara belerden derlendiği belli olan Klâsik devir taş a r t ı k l a r ı vardır. Bunlar süsle melerinden anlaşıldığına göre Bizans devri yapı a r t ı k l a r ı d ı r . K ı b l e d u v a r ı n da sivri kemerli mihrap yer a l m a k t a d ı r . T ü r b e n i n i k i k a n a t l ı a h ş a p kapısı ma h a l l i özellik taşıyan ve Beylikler devri karakterini gösteren oymalarla
süslü-( I ) E m s t D i e c - O k t » y A s l a n a p » , T ü r k S a n a t ı , ı : SS, İstanbul, 195S
(3)Bu kitabe, bu okunu* U« ö n c e M.Z«ki Oral'm "Turgutofullan, E M T İ M İ Vakfiy«l«ri* Vakıflar DargİM i n . l 9 5 « , t.SS adh makaİMÜMİa a j m c a R.Hfiaari» t l -nal'ın a.g.c.dc yayınlaanuftır.
SE^ D İ S E H İ R D E SE^A İD H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I VE BANİSİ 15 dür. K a p ı k a n a t l a r ı n ı n alt ve üst bö
l ü m l e r i n d e birer dikdörtgen pano var dır. Ü s t t e k i panolardan sağdakine
soldakine de
^ ^ ^ U \ ı , yazılmıştır. Her i k i sinin T ü r k ç e a n l a m l a r ı şöyledir: "Bizi İslâm f ı t r a t ı ve sözü aydınlığa çıkarır". Kanatlar ince bir kenar suyu ile çevril miştir. İçerisi R û m î zencereklerle dol d u r u l m u ş t u r . Panoların altında ve üs t ü n d e kalan asıl yüzey, geometrik geç melerle , R û m t motiflerle süslenmiştir. Bu tür a h ş a p oyma k a b a r t m a l a r ı , Sel çuklu devri eserlerinden .Ankara Hoca Paşa ve .Alâeddin Camii minberinde, Beylikler devrinde de Ermenek'de Ka-r a m a n o ğ l u devKa-ri eseKa-rleKa-ri kapı ve pen cere k a n a t l a r ı olarak görmek m ü m k ü n d ü r (4).
Halife Sultan Türbesi:
Halife Sultan Türbesi, Seyyid Ha-run-ı Veli Camii'nin kuzey-doğusu bi-tişiğindedir. T ü r b e n i n doğu d u v a r ı ca mi d u v a r ı n a göre biraz çıkıntılıdır. K u zeye açılan bir kapısı ile batıya açık bir penceresi vardır. Bu türbe de Sey yid Harun T ü r b e s i n e benzer şekilde ka re (4,90 X 4.90 m.) plânlı, taş bir gövde üzerine yarım küre kubbe örtülü, Bey likler devri üslûbunda inşa edilmiştir. Kuzey kapısı üzerinde tek satırlık kita besi v a r d ı r . Kitabenin o r t a s ı n d a k i bir kısım eksiktir. Okunabilen bölümleri şöyledir:
'^Z^ (_•) j l i i;— w'^-'
Türkçesi: "Bu k u t l u türbe, toprağı i y i olsun, 768 yılı Şevval a y ı n ı n lO.cu Cuma günü yapıldı".
Kitabede işaret edilen 10 Şevval 768 (9 Haziran 1367) t a r i h i n i n Seyyid Harun'un kızı Halife Sultan'ın ölüm ta r i h i o l d u ğ u n u , Seyyid Harun'un Konya Mevlâna Müzesi İhtisas K ü t ü p h a n e s i ' -nde 1513 envanter n u m a r a s ı n d a kayıtlı (Menâkıb-ı Seydt H a r u n - ı Veli) adlı yazmaya iliştirilen k a y ı t t a k i şu iba reden a n l ı y o r u z :
J tJSj^ 4İ!İj_»; j j j ' u ^ jUai— - ^ ^ J
V'A ÜL.
Türkçesi: "Harun Veli Kızı Halife S u l t a n - T a n r ı kabrini n u r l a n d ı r s ı n 768 yılı Şevval ayının 10.cu Cuma günü ve fat etti.768".Bu kaydın kitabe ile ben zerliği o r t a d a d ı r . Kitabedeki eksik kı sımların Halife Sultan'la i l g i l i olduğu a n l a ş ı l m a k t a d ı r Şeydi Harun menâkı-bında Halife Sultan'ın babası Seyyid Harun'un 720 H.(1320 M.) yılında ölü münden sonra onun postuna o t u r d u ğ u , k ı r k y ı l d a n fazla bu postta babasını temsil ettiği kaydı vardır k i , bu da kitabedeki ölüm tarihine u y m a k t a d ı r .
Halife Sultan T ü r b e s i n d e , üzeri harçla sıvalı üç sanduka yer almakta dır. S a n d u k a l a r ı n kime ait olduğu b i linmemekle birlikte birisinin bu tür bede medfun Halife Sultan'a ait olduğu kesindir. Diğer i k i s a n d u k a n ı n Halife Sultan'dan sonra Şeydi H a r u n - ı Veli za viyesine Şeyh olan i k i kişiye ait olması (sırasıyla Seyyid Musa ve Şeyh Ahmed) i h t i m a l i daha y a k ı n d ı r .
Rüstem Bey ve Sultan Hatun T ü r b e -si:
Rüstem Bey ve Sultan Hatun T ü r b e si, Seyyid Harun Camii'nin kuzeyinde-dir. Halife Sultan T ü r b e s i n i n kuzey du varına bitişiktir.Türbenin kare plân ü-zerinde (3.45 x 3.55 m.) kesme taş kap lamalarla yükselen bir gövdesi v a r d ı r . Köşelerde birbirleriyle birleşen dört kemerin araları üçgen şeklinde tromp larla sekize bölünerek üzerine bir kub be o t u r t u l m u ş t u r . Kubbe dıştan kümbet şeklindedir. K ü m b e t i n görünen yüzleri ni süsleyen sağır kemerler ve bu kemer ler içine açılmış üst pencerelerin ajurlu şebekeleri birer süsleme unsuru olarak dikkat çekmektedir. Doğusuna bir kapı açılmıştır.
T ü r b e d e T u r g u t o ğ u l l a r ı soyundan Emin Şah Bey' in kızı Sultan Hatun'a, R ü s t e m Bey'e, Rüstem Bey Oğlu A l i Bey ve Rüstem Bey Kızı D ü r r ü h a n d Hatun'a ait sanduka şeklinde dört me zar taşı ile Yusuf adlı birine ait bir mezar taşı b u l u n m a k t a d ı r .
T u r g u t o ğ u l l a r ı , Selçuklular devrin de Asya'dan Anadolu'ya göçen bir
(4) E m » t Diet, Oktay A»lanapB, M . M e ı ' u t K o man, Karaman Devri Sanatı, İstanbul 19B0
16 MFHMET ÖNDER T ü r k aşiretidir. Konya i l i sınırları
içerisine yerleştirilmiş, K a r a m a n o ğ u l -l a n i-le a k r a b a -l ı k kurarak, on-ların en sadık emirleri arasına katılmıştır. Sey dişehir ve bölgesinin K a r a m a n o ğ u l l a r ı -nın eline geçmesiyle (XIV.yüzyıl son ları ile XV.yüzyıl ortaları) Turgutoğul-l a n , Sarayönü, ITurgutoğul-lgın, K a d ı n h a n ı ve Sey dişehir'de K a r a m a n o ğ u l l a r i n a bağlı bir emirlik halinde, yarı müstakil hüküm sürmüş ve bu şehirlerde cami, zaviye, t ü r b e gibi eserler yaptırmışlardır(5).
Seyyid Harun Camii külliyesine bağlı bu türbenin ne zaman yaptırıldığı bilinmemekle birlikte, Türbe'deki en eski mezarın Turgutoğlu Emir Şah Bey'in kızı Sultan Hatun'a ait olmasıy la, onun 825 H.(1422) yılında ölümün den sonra yapıldığı tahmin edilmekte dir. T ü r b e içerisinde bulunan mezar taşlarırun kitabeleri şöyledir:
1- Sultan Hatun Mezarı:
Türbeye girişte soldan birinci ve doğu d u v a r ı n a yakın mezar, Turgut oğlu Emir Şah kızı Sultan Hatun'a ait tir. Mezar üzerinde mermer bir sanduka kapak, i k i ucunda baş ve ayak taşları vardır. Taşlar burma sütün ve motifler le süslenmiştir. Mezarı üzerine yerleş tirilen mermer sanduka üzerinde (Bes mele) ile Bakara Sûresinden bazı âyet ler yazılmıştır:
j j k ^ . ^ 1 _ -uJp f ^
Mezarın baş taşının i k i yüzünde: " K u t l u Şehid, rahmet olunmuş ve esir genmiş olan Turgut Bey oğlu Emir Şah Bey kızı Sultan Hatun D ü n y a d a n a h i r e tc göçtü. A l l a h onun kabrini n u r l a n d ı r -sın" a n l a m ı n a gelen şu Arapça kitabe o-k u n m a o-k t a d ı r :
j ' ^ J ' 2 Jj\ d)o oLİ 2
Ayaktaşının i k i y ü z ü n d e Sultan Ha-tun'un 825 yılı Şaban ayının 8.ci g ü n ü (29 Temmuz 1422) vefat ettiğine dair şu kitabe ile yine Bakara Sûresi'nden alınma bazı âyetler yazılıdır.
iL^jj 3 ji_r^j ^,->- "U^ jUjL, 2
y ^ 1 5 ^.j y v'' Jj^l U4
d i i l / s . 7
Rüstem Bey Mezarı:
Türbede, Solda mermer sanduka şeklindeki ikinci mezar, 843 H i c r t yılı Safer ayında (Temmuz 1439) ölen Tur-g u t o ğ u l l a n n d a n Emir Halil Bey Oğlu Rüstem Bey'e aittir. Mezartaşı üzerinde (Besmele) ile birlikte (Bâkâra, A l - i İmran ve Mümin Sûresi) nden seçilen âyetler, Şirazlı Sâdi'nin Gülistan adlı eserinden alınmış Farsça beyitler, Rüstem Bey'in vefat tarihi yazılıdır. 1-4 satırları içine alan bu bölüm şöyledir:
^\ V ^ 1 İiılJ^ ^ ^ ^ 1 1 ^ ^ ^ 1 1 İ J I _ 7
^jJA- y ^j^- o-^ Jh^. ^
(5) M.Zeki Oral, "Turgutoğulları", IV.Türk T a r i h Kurumu Bildirileri, s;140-157 Ankara, 1952, A y r ı c a "Turgutoğulları Eserleri-Vakfiyeleri," Vakıflar Dergisi, Sayı: III.s: 32-64; Ankara,1956
SH^ D İ S E H İ R D E SE^ ^ İD H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I VE BANİSİ 17 ilb j W J L T J:İJ j l > ! 1 »T . O d i âîıl j l i <üi' o L L j i ^ - ^ ı û u 4 - • ^ - ^ ^ ^< - - • t ^ İül j i . J l S a n d u k a n ı n 5.ci s a t ı r ı n d a T ü r k ç e şu kıt'a o k u n m a k t a d ı r :
Cihan ç ü n k i bâki kalası degül Vefâ bulmaz andan ne sultan ne kul Bu ö m r ü n tizden geçer m ü d d e t i C i h â n ı n hemişe budur âdeti
Bu k ı t ' a n ı n a l t ı n d a k i 6.cı satır Fars ça i k i beyittir. 7.ci satırda R ü s t e m Be yin "Büyük Emir H a l i l Bey oğlu R ü s tem Bey 843 yılı Safer a y ı n d a öldü" an l a m ı n a gelen şu A r a p ç a tarih kitabesi yazılıdır:
lio .LU
3- A l i Bey'in Mezarı:
T ü r b e girişinde soldan üçüncü me zar, T u r g u t o ğ u l l a r ı n d a n Rüstem Bey oğlu A l i Bey'e aittir. K u r ş u n t renk mermerden sanduka şeklinde yapılan mezar taşı ü z e r i n d e (Besmele) ile baş layan Bakara Sûresi'nin i k i âyeti, Rüs tem Bey'in mezar taşında yazılı olan G ü l i s t a n ' d a n seçilmiş Farsça kıt'a ile T ü r k ç e kıt'a aynen yazılmış ve sonuna 843 yılı R e b i ' ü l e v v e l ayında(Ağustos 1439) ö l ü m ü n e dair tarih kitabesi kon m u ş t u r . Mezar taşı ü z e r i n d e k i y a z ı l a r ı n t a m a m ı şöyledir:
Jli ^ J ü l _ <Jl V İill f:^J\ ^ ^ ) \ İiii (»-w 1
^JL*]> ^yS' AJJU AİlL y ^-UaJL 6
^^^^} ^Jif.,. y ^y^: u-^
J Â'l ^ J J A ; - i ^ t > I I A J I İ I İ j „-yvjl J J ^ ' j ^ » ^ I I I
o > l J 8 4- D ü r r ü h a n d Hatun Mezarı:
T ü r b e girişinde ilk mezar, 832 H (1428 M.) yılında ölen Rüstem Bey kızı D ü r r ü h a n d Hatun'a aittir. Mermerden yapılmış küçük bir sanduka şeklindeki mezar taşı üzerinde "Hatırı sayılır Bü yük Emir Rüstem Bey kızı kutlu şehit, Allah'ın rahmetine ulaşmış olan D ü r r ü hand Hatun 832 yılı Muharrem a y ı n d a f â n t d ü n y a ' d a n bekâ yurduna göçtü" a n l a m ı n a gelen şu Arapça kitabe var dır:
Jl bl'l s-^Mp^* â-Ux-Jl '^'^P ^Uil /
rS^\ j J U LLJi j b
5- Yusuf Bey Mezarı :
T ü r b e içerisinde, sanduka şeklinde bir mezar taşı daha vardır. Ü z e r i n d e sadece (Yusuf bin Mustafa) yazısı ile ölüm tarihi olan 999 H. (1590 M.) ya zılıdır. Bu mezarın T u r g u t o ğ u l l a n so yundan Mustafa oğlu Yusuf adlı bir k i şiye ait olduğu s a n ı l m a k t a d ı r .
Seyyid Harun Külliyesi V a k ı f l a r ı Seyyid Harun m c n â k ı b ı n d a , Eşref-oğlu M ü b a r ü z i d d i n Mchmed Bey'in Sey yid Harun'un yaptırdığı cami, medrese ve zaviyeden ibaret külliyesine Beyşe hir' deki köşkünü ve hasbahçesini vak fettiğine dair bilgiler verilir ise de, gerek Seyyid Harun'un düzenlediği vakfiye, gerekse Eşrefoğlu'nun bu vak fiyeye ek senedi tam metin olarak bu güne kadar elimize geçmiş değildir. Böyle olmakla birlikte, arşivlerde
Sey-11 MEHMET ÖNDER y i d Harun Külliyesi vakıf gelirler ile
görevlileri h a k k ı n d a bilgi ve belgeler v a r d ı r . Şöyle k i , Fatih Sultan Mehmed'-i n Karaman SeferMehmed'-inden sonra "Kara man Eyaleti" adıyla Osmanlı devletine b a ğ l a n a n bu i l i n v a k ı f l a r ı n ı n bir dökü mü yapılmıştır. Bu vakıflara ait, 1958 yılında y a y ı n l a n a n fihristte Seyyid Ha run Camii, medresesi ve zaviyesine, çevrede yer alan Akkilise, Kıraçlar, Bulak, Buzağıcı, K a r a k ı z , Gökil, U l u k i -lise, Kovalı, Pınarbaşı gibi köylerdeki bazı arazilerin gelirleri, ayrıca Seydişe hir'de bir hamam ile bazı d ü k k â n ve fı rınların, Beyşehir'de bazı bahçelerin vakfedildiği görülmektedir (6).
Sultan Bay«zid U. devrinde ^'azılan 1482 t a r i h l i Konya Tapu Defteri (c:40, s:188) 'nde Seyyid Harun Zaviyesi va kıf gelirleri sayıldığı gibi. K a n u n i Sultan Süleyman devrinde yazılan Ka raman Eyaleti Tapu Defterinde (c:62) de, Seyyid Harun Camii, medresesi ve zaviyesine vakfedilen mülklerin bir listesi b u l u n m a k t a d ı r . Bu listeye göre, 57 parça arazı, 4 çiftlik, 5 bağ, 1 ha mam, 1 fırın, 1 han, s a y ı l a n belirtil meyen kaspp, debbağ, boyacı, yağcı d ü k k â n l a r ı . U l u Kilise k ö y ü n ü n tamam öşrü v a k f ı n gelir kaynaklan arasında sayılmıştır (7).
V a k ı f l a r Genel M ü d ü r l ü ğ ü Arşivin de Seyyid Harun Külliyesi i l k v a k f i yesi bulunmamakla birlikte, külliye v a k f ı n a bağlı imamet, hitabet, müder rislik, vaizlik, aşirhanlık, müezzinlik, kayyumluk, aşçılık, mütevellilik gibi görevler, bunlara ödenecek ücretlere ait k a y ı t l a r a rastlanmıştır (8).
Bugün Konya Müzesi Arşivi'nde bu lunan Seydişehir Şer'iye Sicilleri, çok eski yıllara inememekte, ancak 1871 y ı l ı n d a n b a ş l a m a k t a d ı r . Bu sicillerde bulunan bir belgeye göre, 15 Cemazi-yel-evvel 1289 (22 Temmuz 1872) tari hinde Seyyid Harun T ü r b e s i n d e , Seyyid Harun soyundan Osman oğlu Seyyid Ahmet Halife'nin; Seyyid Osman, Sey yid İsmail, Seyyid Mehmed ve Seyyid Sadettin a d ı n d a dört oğlu vardır. Bun lardan Seyyid Osman, Seyyid Harun Medresesinde m ü d e r r i s , i k i n c i oğlu Seyyid İsmail de hatip olarak görev v a n m a k t a d ı r . Ü ç ü n c ü oğlu Seyyid Meh
med görev almağa ehil o l m a d ı ğ ı n d a n Seyyid Harun Türbesi T ü r b e d a r l ı ğ ı n a dördüncü oğlu Seyyid Sadettin g e t i r i l miş, bu tevcih Konya Kadısı t a r a f ı n dan tescil edilerek (bir kıt'a berat-ı şerif-i âlişân ihsan buyurulmak ricasıy la) Dersaadet'e (İstanbul'a) yazılmıştır (9).
Bu belgeden anlaşılıyor k i , Seyyid Harun Külliyesinde müderris, imam, t ü r b e d a r gibi görevlere atananlar Sey yid Harun soyundan gelen kişilerdir. Bu, yüzyıllar boyu böyle devam etmiş tir.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivin deki bir belgeden de, 22 R e b i ' ü l a h i r 1289 (13 Mart 1882) tarihinde Seyyid Harun Camii müezzinliğine 7 akçe gün delikle Hafız Mehmed'in a t a n d ı ğ ı gö rülmektedir (10).
Bu görev a t a m a l a r ı n a ait belgeler Şer'iye Sicillerinde de vardır. Ne var k i , külliyenin zengin v a k ı f l a r ı dağıl-mış,tutanın elinde kalmış, bu arada ca mi ve medreseye kimse bakmamış, zavi yesi çoktan yıkılmıştır. Bu konuda 1332 H. (1913 M.) t a r i h l i Konya Vilâyeti Sal-nâmesinde şu acı ve üzücü satırlar o-k u n m a o-k t a d ı r :
"Seyyid Harun V a k f ı n a , Seydişe hir'deki h a m a m ı n ve birkaç d ü k k a n ı n v a r i d a t ı bağlı olduğu gibi, kasaba öşründen bir hisse de a y r ı l m a k t a ve her sene bu hisse hazineden Evkaf San dığına ödenmektedir. Camiin, Evkaf Sandığında birikmiş yüzbin k u r u ş ka dar parası olduğu halde birçok yerleri ve bilhassa camiin ş a r k ı n d a k i yazlık Medresesi, avlu d u v a r l a r ı ve h a m a m ı tamire m u h t a ç ve h a r a p t ı r . E v k a f mü hendisi tamir keşfini y a p t ı r m ı ş , k e y f i
-(6) F.N.Uzluk, F a t i h Devrinde Karaman Eyaleti Vakıflannın Fihristi", s:33, Ankara, 1958
(7) B u liste için bakınız: M . Ç a ğ a t a y U l u ç a y , "Makölat-ı Seyyid Harun", Belleten, c:2, s:755, Ankara 1945
(8) Vakıflar Genel Müdüriüğü Arşivi, E s a s : 9 / l , Genel: 3C0-302, Esas: 9/2, Genel 481-499
(9) Konya Müzesi Arşivi Şer'iye Sicilleri, c: 233, s: 32
(10) Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter: 898. s:255
S E Y D İ S E H İ R D E SEYYİD H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I VE BANİSİ 19 yet V i l â y e t m a k a m ı n a arzedilmiştir,
m e z k û r h a m a m ı n ve d ü k k â n l a r ı n sene l i k on b i n k u r u ş kadar v a r i d a t ı v a r d ı r . Her ne kadar senelik onbin kuruşa va ran öşür hissesi Mal S a n d ı ğ ı n d a n Evkaf S a n d ı ğ ı n a veriliyorsa da, hamam ve d ü k k â n l a r ı n v a r i d a t ı , mütevelli vekille r i ve evkaf hademesi t a r a f ı n d a n i n t i zamsız bir şekilde harcanmakta ve bu paralar t u t a n ı n elinde k a l m a k t a d ı r " (11).
Seyyid Harun külliyesi, uzun yıllar o n a r ı l m a d a n kalmış, bu arada Medrese si de y ı k t ı r ı l a r a k yerine K u r ' a n Kursu binası y a p t ı r ı l m ı ş . Zaviye arsası da kişilere satıimtşttr. K ü l l i y e ancak 1970 yılında V a k ı f l a r İdaresince onarılmış tır.
Seyyid Harun K i m d i r ?
Seyyid Harun'un yazma M e n â k ı b ı n a göre, h a y a t ı ve Anadolu'ya göçerek S e y d i ş e h r i ' n i n b u l u n d u ğ u yerde bir şe hir k u r m a s ı hikâyesi sonradan ilâve e d i l d i ğ i n e i n a n d ı ğ ı m ı z bazı olağanüstü "menakıbevî" olaylardan a r ı n d ı r ı l ı r s a şöyle özetlenebilir:
Seyyid Harun, Asya. T ü r k i s t a n ı Ho rasan bölgesinde yaşayan emirlerden b i r i d i r . Devir, o n d ö r d ü n c ü yüzyıl. Bu devir Moğol a k ı n l a r ı n ı n Asya'yı kasıp k a v u r d u ğ u yıllara rastlar.Asya'daki bir çok T ü r k boyları, bu a k ı n l a r karşısında selâmeti, Batı'ya, bu sırada Anadolu S e l ç u k l u l a r ı n ı n idaresinde bulunan A-n a d û l u ' y a göç etmekte bulurlar. AA-nado lu Selçukluları; Asya'dan gelen bu göç lere k a p ı l a r ı n ı a ç m a k t a , T ü r k boylarını d ü z e n l i bir iskân politikası içinde Anadolu'ya yerleştirmektedir. Ç ü n k ü boylar Bizans'a karşı sınır bölgelerine yerleştirilerek s ı n ı r l a r ı n güvenliğini sağladığı gibi, bazı boylar da Anado lu'nun Türkleşmesi b a k ı m ı n d a n dağlık bölgelere, yaylalara, boş ovalara yer leştirilmiş, bunlar kendilerine verilen topraklarda genellikle kendi a d l a r ı n ı taşıyan obalar, köyler k u r m u ş l a r d ı r . Malazgirt savaşından sonra Anadolu Selçuklu devletinin kurulması ve Kon ya'nın bu devlete başkent oluşundan sonra, başlatılan bu iskân politikası. Cengiz o r d u l a r ı n ı n Asya'yı kasıp ka v u r d u ğ u o n ü ç ü n c ü yüzyılın ilk yarısın da daha çok yaygınlaşır. Acımasız Mo
ğol y a n g ı n ı n d a n c a n l a r ı n ı kurtarmak isteyen Oğuz boyları, kafileler halinde
önce Doğu Anadolu'da kümeleşir, bura dan Anadolu'nun çeşitli bölgelerine, b u g ü n k ü Suriye ve I r a k ' ı n kuzey kesi mine dağılırlar. Bu göçler sırasında T ü r k i s t a n ' d a çok yaygın bir tasavvuf g ö r ü ş ü n ü n pîrı olan Ahmed Yesevt der vişleri de, kendi t a r a f t a r l a r ı ile b i r l i k t e Anadolu'ya gelmiş, bunlar özellikle O-ğuz boylan olan T ü r k m e n l e r a r a s ı n d a üstün bir saygı görmüş, benimsenmiş, k u r d u k l a r ı tekke ve ocaklarda tasavvu-f t i n a n ç l a r ı n ı yaymış, taratasavvu-ftar topla mışlardır.Asya'dan Anadolu'ya aralık sın yapılan bu göçler Moğolların Ana dolu'yu da ellerine geçirmeleri ve ida reyi ellerine almaları ile de devam et miştir. İşte böyle bir devirde, O n ü ç ü n cü yüzyılın sonlarına doğru Horasan emirlerinden b i r i olan Seyyid Harun da
Anadolu'ya göçetme k a r a r ı n d a d ı r . Sey y i d ; emir, bey, reis, a n l a m ı n a geldiği gibi, peygamber soyundan gelenlere de verilen bir ü n v a n d ı r . Elimizdeki Me-n a k ı b Me-n â m e ' d e Seyyid HaruMe-n'uMe-n dedesi nin a d ı n ı aldığı ve soyunun peygam berin t o r u n l a r ı n d a n İmam Musa K â z ı m Hazretlerine kadar uzandığı k a y ı t l ı d ı r . Seyyid Harun'un amcası da Horasan
emiridir. Onun ö l ü m ü n d e n sonra emir l i k kendisine geçmiş g ö r ü n m e k t e d i r . Ne var k i , Seyyid Harun' un emirlik, sul tanlık gibi d ü n y a s a l t a n a t ı n d a gözü yoktur. O da Yesevt inancını ve ta savvuf! görüşlerini h a k k ı y l a benim semiş, bir gönül eridir. Ü z e r i n d e k i emirlik k a f t a n ı n ı atarak bir an önce dervişlik hırkasını giymeye can atmak tadır. Birgün ceddinin ve amcasının m e z a r l a r ı n ı ziyaret ederken kulağına gaipten bir ses gelir. Bu ses:"Ey Ha-runî.Rum (Anadolu) d i y a r ı n a göç et! Orada Karaman ilinde, K ü p e d a ğ ı der ler bir dağ vardır. Bu dağın doğusunda bir şehir kur. K u r a c a ğ ı n bu şehrin hal kı doğru ve hayırlı kişilerden ola.Şâkt o l a n l a r ı n sonu hayır olmaya..." demek-tedir.Bu sözler zaman zaman tekrar edilince, Seyyid Harun bunu i l â h t bir emir sayar ve a d a m l a r ı n ı toplayarak şöyle der:"Bana bundan böyle emirlik, beylik gerekmez, siz benim yerime b i
20 MEHMET ÖNDER risini bulun, onu emir yapın. Bu göste
riş d ü n y a s ı n d a n soyunuyor, yalnız A l lah'a sığınıyorum". Bundan sonra sırtın dan emirlik cübbesini atar, malını mül k ü n ü fakirlere dağıtır, kendisine uyan kırk kadar yakını ile birlikte Hora san'dan, o zamanlar R û m ülkesi denilen Anadolu'ya yönelir.
Seyyid Harun'un Horasan'dan Ana dolu'ya sefer eden kırk kişilik ker v a n ı n d a kendisinden küçük i k i kardeşi de vardır. Bunlar Seyyid Bedreddin ve Seyyid Mahmud'dur. Ayrıca kendileri ne bağlı gönüldaşlarından Akça Baba, Haydar Baba, Nasipli Sultan, Gökdemir Baba, gibi dervişler de kendisiyle be raberdir. Menâkıbnâmeye göre, kendile rine gökyüzündeki bir bulut kılavuzluk etmekte, yol göstermektedir. Kafile ön ce Bağdad'a gelir. Bağdad'da İmam Ca fer soyundan Şeyh Alâeddin'in zaviye sine konuk olur. Çok saygı görürler.
Seyyid Harun, Şeyh Alâeddin'in ha yır duasını ve iznini a l d ı k t a n sonra. Karaman illerine doğru yola çıkar. Bu ilin merkezi Konya'ya gelirler.
Seyyid Harun'un Konya'ya geliş yılı Menâkıbı' nda belirtilmemekle birlikte bunun Selçukluların son devirlerine doğru olduğu sanılmaktadır. Şöyle k i Seyyid Harun, bir şehir kurmak üzere bugünkü Seydişehir'in bulunduğu yere geldiği zaman, hemen y a n ı b a ş m d a k i Beyşehir £şrefoğullarının elindedir ve
1302 yılında babası Seyfeddin Süley m a n ' ı n yerine geçen Mübarüziddin Mehmed Bey, Eşrefoğlu Beyliğinin ba şındadır. Bu durumda, Selçuklu Devle t i n i n son sultanı İkinci Mes'ud, Konya t a h t ı n d a o t u r m a k t a d ı r (1301-1308).
Konya, o günlerin bir i l i m ve irfân şehridir. Birçok bilginler, mutasav vıflar, dervişler, /.sya' dan, Anadolu'ya göçerken Konya'ya gelerek burada yer leşmeyi daha uygun bulmuşlardır. Ho rasan'daki Belh şehrinden Anadolu'ya göçen ve Konya'da yerleşen "Sultan'ül-Ulema" B a h a ü d d i n Veled ve oğlu Mev-lâna Celâleddin bunlardan biridir. Kon ya'ya i l k yerleşenlerden b i r i de (Çarh-nâme) adlı manzum T ü r k ç e tasavvuf! e-serin sahibi şair ve mutasavvıf Hoca Ahmet Fakih'dir. 1221 yılında Kon
ya'da ölen Ahmet Fakih, Seyyid Harun Menâkıbına göre, ö l ü m ü n d e n önce der vişlerine: "Benden sonra Konya'ya Ha run adında bir Veli gelecek. Onun sağ elinde ak bir beni vardır. Onu bu ben den tanıyınız ve ona uyunuz" demiştir. Seyyid Harun Konya'ya gelir gel mez doğruca şehrin güney semtindeki girişinde bulunan Hacı Ferruh (Hoca Faruk) Mescidine gitmiş, abdest alarak namaza durmuştur. Namaz biraz uza-yınca Konya'lı cemaat, bu kırk kişiyle Konya'ya gelen ve hemen namaza du ran yolcuyu merak ederek, a d a m l a r ı n a adını sormuşlar "Harun" olduğunu öğre nince hemen avucuna sarılmışlar, sağ avucundaki ak beni görmüşler, bu kişi nin Ahmed Fakih'in haber verdiği kişi olduğuna inanmışlardır. Seyyid Harun ve adamları artık Konya'nın en aziz misafiridir. Herkesin saygısını görmek tedir. Ne var k i , Seyyid Harun Konya' da yerleşmek niyetinde değildir. Aldığı ilâht emri yerine getirecek, K ü p e d a ğ ı ' -nın doğusunda bir şehir k u r a c a k t ı r . Konyalılar, şehirlerinde kalması için çok ısrar ederlerse de bir süre sonra kervanın denkleri sarılır, K u p e d a ğ ı yo luna düşülür.
O sıralarda Seyyid Harun'un karde şi Seyyid Bedreddin, zayıf bedeni ve uzun süren meşakkatli yolculuk yüzün den rahatsızdır. Buna rağmen yola çı kılmıştır. K o n y a ' n ı n güneybatısındaki Hatunsaray kasabası yakınlarında i k i dağ arasında mola verilir. Seyyid Bed reddin burada Hakk'a kavuşur, mezarı nı yapar ve defnederler k i , bugün de bu mezara Seyyid Mezarı derler. Bura dan Çuk.urçimen köyüne gelir, Maybeli-ni geçerek, Karaviran obasına ulaşırlar. Geçtikleri yerler de hep Oğuz Boylan (Türkmenler) o t u r m a k t a d ı r . Derken Küpedağını bulur ve doğu eteklerinde k i sulak bir düzlükte son m o l a l a r ı n ı ve rirler. O yıllarda Vervelid denilen bu raya yakın eski bir şehrin öreni v a r d ı r . Her taraf yapı t a ş l a n ile doludur. K ü -pedağı'nm ormanları ise gerekli ağaç ihtiyacını karşılayacak d u r u m d a d ı r . Çevredeki halk, K y p e d a ğ ı ' n a "mübârek" bir insanın geldiğini öğrenmiş, birçok "keramet" lerini görmüş, ona inanmıştır. Yardıma hazırdır.
SE^ D İ S E H İ R D E SEYYİD H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I VE BANİSİ 21 Seyyid Harun, k u r a c a ğ ı şehrin ye
r i n i tam belirledikten sonra, önce et r a f ı n ı bir surla çevirmeye karar ver miştir. O zamanlar şehirler ancak kal'a-larla korunur, şehre giriş çıkışlar ancak kal'a k a p ı l a r ı n d a n yapılırdı. Şehrin ca mileri, medreseleri, zaviyeleri, evleri kal'a içinde k a l ı r d ı . Bu düşünce ile şeh r i n kalesinin üç kapısını yapmaya ka rar verir. K a p ı l a r ı y a p ı l d ı k t a n sonra bunlar b u r ç l a r ve duvarlarla birbirine bağlanır. Üç k a p ı d a n b i r i güneydeki U -l u k a p ı ' d ı r . Bu k a p ı n ı n yapı-lmasını der vişlerinden Akça Baba'ya ısmarlar. İ-kincisi Hızır (yahut Pazar) kapısıdır. Bu kapı içinde Nasibli Baba görevlen d i r i l i r . Ü ç ü n c ü kapıya Evliya "Kiçi" kapısı denir. Bu kapı Haydar Baba ta r a f ı n d a n yaptırılır. K a p ı l a r , kale be denleri ve b u r ç l a r l a birbirine bağlan d ı k t a n sonra, sur içindeki yapılar ka r a r l a ş t ı r ı l ı r . Evlerin yeri ayrılır. Sey yid Harun önce bir cami, bir medrese, bir hamam, bir zaviye (tekke) yapılma sını istemektedir. Çevrede ne kadar mi mar, usta, dülger varsa herkes canla başla bu y a p ı l a r ı n i n ş a a t l a r ı n d a görev alır. Y a p ı d a k u l l a n ı l a n taşların çoğu Vervelid harabesi ile öteki harabeler den taşınır. Şehrin b u l u n d u ğ u bölge ve k u r u l d u ğ u yer, Eşrefoğulları beyliğinin sınırları içerisindedir. Altı saatlik me safedeki Beyşehir,bu beyliğin merkezi dir. Eşrefoğlu M ü b a r ü z i d d i n Mehmet Bey, Beyşehir'de o t u r m a k t a d ı r . Bey'e haber gelir. Derler k i : " K ü p e d a ğ ı ' n ı n y a m a c ı n a , Vervelid şehri harabelerine y a k ı n bir yere bir adam gelmiş, çevre sine toplanan bir sürü insanlarla kal'a yapıyor, şehir kuruyor, sizin haberiniz yok. Bu ne işdir? "Mehmed Bey, bu ha ber üzerine, neyin nesi o l d u ğ u n u öğren mek için b i r k a ç a d a m ı n ı K ü p e d a ğ ı ' n a gönderir. Gidenler durumu görür, onlar da öteki çalışanlar gibi aşka gelip taş taşımaya başlarlar. Haber gelmeyince Eşrefoğlu Mehmet Bey,başka adamlar salar, derken kendisi askeriyle, s ü v a r i si ile gitmeye karar verir. V e z i r i öpler. (Dur b a k a l ı m belki m ü b a r e k bir kişi dir, gönlünü k ı r m a y a l ı m , ben gidip ön ce bir a r a ş t ı r a y ı m . Gelir size a n l a t ı rım) Mehmet Bey kabul eder. Vezir öğ renir k i , Seyyid Harun d ü n y a h ı r s ı n d a n elini eteğini çekmiş,bir "inşânı kâmil".
bir â h i r e t eridir, hayırlı bir iş yapmak tadır, o da omuzunda taş t a ş ı y a n l a r d a n olur, durumu Mehmet Bey'e b i l d i r i r . Mehmet Bey büyük bir kalabalıkla Sey y i d Harun'u ziyaret için yola düşer. Seyyid Harun'un elini öper, Menâkıb-nâme şu cümlelerle devam eder:
(Seyyid Harun, Eşrefoğluna der k i , "Ya Eşrefoğlu Mehmed Bey, biz d ü n y a beyliğini, anın içün t e r k i t t ü k k i ahi-rette H ü d â n ı n fazlına, uşakına dostlar ile duş eylesün amma bu şehre kastey-lemeklüğümüz budur k i kudretten i l ham ile işittum k i Ya Harun Rum'a çık. Karaman d i y a r ı n d a K ü p e d a ğ ı ' n ı n ş a r k t a n canibine şehir yap şehrin halkı sülehâ ola şakt olanın akibeti hayır ol maya diye işittim, tac-ı tahtı t e r k i d ü b Sıtkı-ı Hakka b e r k ü d ü b şu hale geldük. Ey Eşrefoğlu işte şehir de,il de senin, bizim nemiz varidi Eşrefoğlu işidüb ağ ladı, dedi k i . Sultanım ben de senin bir muhibbinim, sen yaptuğun şehirde be nim nem var. Sultan (Seyyid Harun) dedi Şehir Beylere lâyıktır bize gerek mez diye buyurdu. Dahi y a n ı n d a k i â-limler dediler. Ya Eşrefoğlu Mehmed Bey, sen al dahi Sultan'a vakfeyle de diler, Eşrefoğlu dedi k i hoş aldım ka bul ettim, yine Seyyid Harun Sultan'a v a k f e t t ü m dedi dahi benim şehrimde köşkümle bir hasbahçem vardır. Anı dahi vakfettim, siz şahid olun dedi. He men Sultanın elini öpüb revan oldu...)
Yine m e n â k ı b n â m e y e göre, Eşrefoğ lu Mehmed Bey, gönül hoşluğu ile Bey şehir'e d ö n d ü k t e n sonra, Seyyid Ha run'un yaptırdığı camii, medrese, ha mam gibi hayır eserlerine zengin vakıf lar bağlar. V a k f i y e y i Seyyid Harun'a gönderir. İnşaat hızla devam eder, cami medrese, zaviye t a m a m l a n ı r , Seyyid hücresine çekilerek ibadetini s ü r d ü r ü r ken etraftan şehre göçler başlar, evler, barklar kurulur, şehir giderek büyür. Bu sırada Ilgın ile K a d ı n h a n ı arasında k i Mahmut Hisar köyünde zaviye ve tekkesi bulunan Dediği Sultan n^im bir velt Seyyid Harun'un ziyaretine gelir, her i k i gönül dostu birbiriyle görüşür, ilâhi sohbetlerde bulunurlar (12).
Sey-(12) Dediği Sultan Menakıbı, Türbesi hakkında Bk: M.Zeki Ora], "TurgutoğuUan, Eserleri, Vakfi yeleri", Vakıflar Dergisi, Sayı: I I I , s:3264, A n k a -ra,1956
22 MEHMET ÖNDER y i d Harun camiin bir köşesine yaptır
dığı çilehanede günlerini ibadetle ge çirmeye başlar.İlahi bir emri yerine getirmedin huzuru içindedir. Ölümüne y a k ı n günlerde aile e f r a d ı n ı toplar, kızı Halife Sultan'a ve karısına, kar deşinin oğlu, küçük yaştaki Musa'ya i y i b a k m a l a r ı n ı , hoşça t u t m a l a r ı n ı , fakir-f u k a r a y ı gözetmelerini vasiyet eder, seçkin m ü r i d l e r i n i de toplayarak helâl-laşır, bunlardan Mahmud Seyyid'i Alâ-tyye'ye (Alanya), Zekeriya Baba'yı Ma navgat'a, A l i Baba, Gökseyid, Kilimpuş ve Siyah Dervişleri de Teke iline, Na-sipli Baba' yı Aydın'a, Gök Timur Ba ba'yı Adalara,Haydar Baba'yı da Ru meli'ne gönderir, oralarda halka Hak yolunda mürşidlik etmeleri görevini ve rir. Son vasiyeti, öldüğü zaman camiin köşesine gömülmesi ve üzerine hemen bir türbe yapılması olur. Hicretin 720 yılı Rebiülevvel ayının 23. günü (3 Ma yıs 1320) fânt âleme gözlerini kapar. Ölümünden sonra, cenaze namazı kılı nır. Cami bitişiğindeki mezara defnedi lir. Aynı yıl üzerine bir türbe yapılır.
Seyyid Harun Menâkıbı burada ta mamlanırsa da Menakıbı düzenleyen Şeyh Abdülkerim, Seyyid Harun'dan sonra olup bitenler h a k k ı n d a kısa b i l giler verir. Şöyle k i , Seyyid Harun'un ölümünden sonra Haydar Baba derviş leri toplar, Seyyid'in yerine k i m i n pos ta geçmesi lâzım geldiğini görüşürler. Seyyid'in kardeşi oğlu Musa henüz kü çük olduğu için posta uygun görülmez. Seyyid Harun'un kızı Halife Sultan'ın babasının postuna oturması kararlaştı rılır. Halife Sultan babası yerine Sultan olur. Halife Sultan'dan sonra Seyyid Harun postuna, Seyyid Harun'un kar deşi oğlu Şeyh Musa,ondan sonra oğlu Şeyh Ahmet onun da oğlu Şeyh Meh-med oğlu Seyyid AhMeh-med oğullan Ah med ve İ b r a h i m , İ b r a h i m ' i n oğlu Musta fa, onun. oğulları Seyyid İbrahim ve Şeyh Musa'dan sonra Menâkıbın yazanı A b d ü l k e r i m , Şeyh postuna otururlar. Yıl H i c r i 962 (1554 M).
S E Y Y İ D H A R U N M E N A K I B I Y A Z M A N Ü S H A L A R I
B ü y ü k Selçuklu Devleti Sultanı A l p a r s l a n ' ı n Malazgirt Zaferi ile sistemli
bir şekilde başlayan ve Anadolu Sel çukluları devrinde aralıksız devam e-den Asya'dan Anadolu'ya T ü r k göçleri, beraberinde birçok bilginleri, mutasav vıfları, dervişleri, şairleri, s a n a t ç ı l a r ı da Anadolu'ya getirmiş, b u n l a r ı n Ana dolu' ya yerleşmelerini sağlamıştı. Çoğu Ahmed Yesevt tasavvuf yolunun tem silcileri olan ve kendilerine (Horasan Erleri) adı verilen, mutasavvıf şeyhler, dervişler Anadolu'da yerleştikleri böl gelerde birer m â n e v i güç o l u ş t u r m u ş , k u r d u k l a r ı dergâh, tekke ve zaviyeler de, çevrelerine toplanan halkı, kendi inançları doğrultusunda, ama daima İs lâm dininin sağlam temellerine ve ilke lerine dayalı olarak irşad etmişlerdir. Anadolu Selçukluları devrinde, daha çok XIII.Yüzyılda Anadolu'ya gelerek yerleşen birçok tasavvuf ş e y h l e r i n i n , bu arada a d l a r ı n ı sayabileceğimiz Şeyh Ahmed Fakih, Baba İlyas,Mevlanâ Cclâ-leddin. Hacı Bektaş, Sadreddini Kone-vt, A h i Evren, Seyyid Harun gibi i l i m ve irfânda kutuplaşmış, y a ş a d ı k l a r ı yıl larda b ü y ü k saygı görmüş ve ö l ü m l e r i n den sonra, çoğu kendi adlarına kurulan t a r i k a t ı n "ptr"i olmuş büyük mutasav vıf ve bilginlerin hayatları, zamanla (menkıbevl) bir şekilde yazılmış, böyle likle menakıb kitapları meydana gel-miştir.Bunlardan Baba İlyas'ı Horasani ve oğullarının Menakıbı, Elvan Çelebi t a r a f ı n d a n (Menakıbû'l-Kudsiyye f i menâsıbi'l-Ünsiyye) adıyla yazılmıştır (13). Mevlâna'nın menkıbeleri ise önce Sipehsâlâr Mecdüddin t a r a f ı n d a n (Risale-i Sipehsâlâr der Menakıb-ı Hazreti H ü d â v e n d i g â r ) adıyla, sonra Ahmed E f l â k i t a r a f ı n d a n ( M e n a k ı b u ' l -A r i f i n ) olarak derlenmiş, her i k i menâkıb da yayınlanmıştır (14). H a c ı Bektaş-ı Veli'ye ait m e n k ı b e l e r (Vilâyetname) adı a l t ı n d a toplanmış, bunlardan değişik n ü s h a l a r meydana gelmiştir. (Velayetname-i Hacı Bektâş-i
(13) Menâkıb'ül Kudsiyye, ilk defa tarafımızdan bulunarak bilim dünyasına tanıtılmış, daha sonra 1984 yılında İ.Erünsal ve A.Yaşar Ocak t a r a f ı n d a n yayınlanmıştır.
(14) Menâkıb-ı Hz. M e v l â n a Celâleddin-i R û m î (Çeviren Ahmed Avni) İst.1331 Eflâki, M e n â k ı b ' ü l Arifin (Tahsin Yazıcı Tere), Ankara 1959-1961
S E Y D İ S E H İ R D E SEYYİD H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I VE BANİSİ 23 Velt) a d ı ile çeşitli yıllarda
y a y ı n l a n a n l a r vardır(15). A h i Evren ve d i ğ e r l e r i n i n m e n a k ı b ı , bu konuda geniş bir repertuvann var o l d u ğ u n u ortaya k o y m a k t a d ı r .
Sayıları pekçok olan bu (evliya) me-n a k ı b me-n â m e l e r i a r a s ı me-n d a Seyyid H a r u me-n i Veli M e n a k ı b ı n ı n a y r ı bir yeri ve özel liği v a r d ı r . Seyyid Harun, M e n a k ı b ı n -da, ç e v r e s i n d e k i l e r e i l â h t sırları açar, onlara A l l a h yolunda m ü r ş i d l i k eder ken, bir amaca doğru yönelmiştir. Bu a-maç daha Horasan Hindeyken ilâhî bir ilhamla kendisine d u y u r u l m u ş , Anado lu'da da Karaman i l i n d e k i K ü p e d a ğ ı d o ğ u s u n d a bir şehir k u r m a s ı istenmiş olmasıdır.Seyyid Harun bu i l â h î emre uyarak Anadolu'ya sefer etmiş, işaret edilen yere gelerek şehrini k u r m u ş ve buradaki zaviyesinde ölmüştür. Ölü m ü n d e n sonra zaviyesine şeyh olanlar dan Şeyh Musaoğlu A b d ü l k e r i m , 962 H . (1554 M.) y ı l ı n d a Seyyid Harun h a k k ı n daki o güne kadar söylenen bilgileri, F a r s ç a yazılmış y a z ı l a r d a n da faydala narak (Menâkıb-ı Seyyid H a r u n - ı Veli) a d ı y l a T ü r k ç e bir ( m e n â k ı b n â m e ) mey dana getirmiştir. A b d ü l k e r i m ' i n yazdığı bu F a r s ç a M e n â k ı b k i t a b ı n ı n bugüne kadar ancak dört nüshası görülmüştür. Bu n ü s h a l a r şunlardır:
1- Konya Mevlâna Müzesi İhtisas K ü t ü p h a n e s i n d e k i Nüsha, K ü t ü p h a n e nin 1513 sayılı envanterinde kayıtlıdır.
16,5 X 1 İ c m . e b ' a d ı n d a , meşin c i l d l i , 54 y a p r a k t ı r . Her sayfasında 13 satır var dır. Harekeli nesih yazı ile yazılmıştır (16). N ü s h a n ı n 4/a sayfasında, Menâ-kıb'ın yazarı A b d ü l k e r i m kendini tanı tarak nasıl y a z d ı ğ ı n ı şu cümlesiyle an-latmaktadır:(Bu fakir A b d ü l k e r i m bin Şeyh Musa, Seyyid Harun Sultan'ın ma-k a l a t ı n ı şol ptrlerden, azizlerden işidıib bildiği üzere dahi P a r s î (Farsça) evrak bulunup parsî{den) T ü r k î y e tercüme e d ü p t a h r i r olundu..) (17)Kitabın içinde a y r ı c a bir kâğıt eklenmiş ve bu kâğıda Seyyid Harun'un 23 Rebi'ül-Evvel 720 (3 mayıs 1320) tarihinde, kızı Halife Sultanın ise 10 Şevval 768. (9 Haziran
1367) Cuma günü öldükleri kaydedil miştir. Verilen bu tarihler Seyyid Ha run'un ve kızı Halife Sultan'ın
tür-belerindeki vefat kitâbelerine uymak tadır.
Bu nüsha, K o n y a l ı Tarih Öğretmeni M.Ferid U ğ u r t a r a f ı n d a n görülmüş ve kendi elindeki nüsha ile karşılaştı r ı l a r a k bir özeti Konya Halkevi Der gisinde y a y ı n l a n m ı ş t ı r (18).
2- Manisa Muradiye K ü t ü p h a n e Nüshası, K ü t ü p h a n e n i n 1390 numara sında kayıtlı bu nüsha, i l k i n , M . Ça ğatay Üluçay t a r a f ı n d a n i l i m d ü n y a s ı na tanıtılmıştır (19). Makalat-ı Seyyid Harun adıyla envanter edilen bu yaz ma, Konya Mevlâna Müzesi nüshası ile b i r k a ç kelime değişikliği ve bazı ek lemeler dışında hemen hemen aynıdır. N ü s h a 21 x 15 cm. e b ' a d ı n d a saman rengi kaba bir kağıda yazılmış, 35 va rak (69 sayfa) dır. Her sayfasında 15 satır v a r d ı r . K i t a b ı n 65.ci sayfasının sağ k e n a r ı n d a k i (Hicret-i Peygamber Sallallâhu aleyhi vessellcm d o k u z y ü z altmışiki senesinde ahval budur) iba resinden, 962 H.(1554) yılında Şeyh Musa oğlu A b d ü l k e r i m t a r a f ı n d a n ya zıldığı, yahut onun yazdığı nüsha lardan aynı devirde istinsah edildiği a n l a ş ı l m a k t a d ı r . M.Çağatay Uluçay, bu nüshayı titizlikle yeni harflere çevi rerek Belleten'de yayınlamıştır (20).
3- M.Ferid U ğ u r Nüshası, Y u k a r ı d a belirtildiği gibi, K o n y a l ı Tarih Öğ retmeni ve araştırmacı M.Ferid Uğur'-un özel k ü t ü p h a n e s i n d e , y u k a r ı d a k i n ü s h a l a r ı n bir istinsahı olan üçüncü bir (Menâkıb-ı Seyyid Harun) yazması
bu-(15) Sefer Aytekin, V i l a y e t n â m e - i Hacı B e k t â ş Veli, A n k a r a 1956, A.Gölpmarlı, M e n â k ı b - ı Hacı B e k t a ş - i Veli İstanbul 1958
(16) N ü s h a n ı n evsafı için bakınız: Abdülbaki G ö l -pınarlı, M e v l a n â M ü ı e s i Yazmalar Katalogu,c:l, 8:198-199, Ankara 1972
(17) Menâkıbın yazarı Abdülkerim, kitabına ( M a - k â l â t ) adını verirse de kitabın kayıtlarında M e n â k ı b adı geçmektedir.Doğrusu da budur.
(18) M.Ferid Uğur, "Seydişehri'nin Kurulumu", K o n y a Halkevi Dergisi, Sayı:4 Konya 1936
(19) M . Ç a ğ a t a y U l u ç a y , "Makalât-ı Seyyid H a run", Belleten c: 2, s: 749-778
MEHMET ÖNDER l u n d u ğ u n u bu konudaki makalesinden
öğrenmekteyiz (21). M.Ferid Uğur'un özel k ü t ü p h a n e s i n d e k i bu nüsha, daha sonra Faik Soyman Kütüphanesine gir miştir. Bugün Konya'da M.Faik Soyman vakfı K ü t ü p h a n e s i n d e d i r . 1967 yılında Konya'da eski kitaplar alıp satan Ab durrahman Etik'in elinde 30 yapraklık bir (Menâkıb-ı Seyyid Harun) bulundu ğunu o zamanlar Mevlâna Müzesi'nde görevli uzman Necati Elgin söylemiştir. Bu nüshanın kimin elinde olduğunu bilmiyoruz.
4- Menâkıb'ın dördüncü nüshasının ötedenberi Seydişehir'li öğretmen Rüştü Ergen'in elinde bulunduğu, bu konuda yazdığı makalelerinden anlaşılmaktadır (22). Bu Menâkıbnâme'nin Konya Müzsi'ndeki Menâkıbname'den istinsah e-dildiğini söyleyen Rüştü Ergen, Menâ-kıbnâme'yi (Seydişehir Tarihi) adı al tında, 9 Şubat 1956 tarihli Seydişehir Gazetcsi'nde yeni harflere çevirerek aynen tefrikaya başlamışsa da bu tefri ka ancak 8 Mart 1956 tarihine kadar 4 sayı sürebilmiş, devamı yayınlanama-mıştır. Rüştü Ergen'in ölümünden sonra
Menakıb yazmasının ailesi elinde bu lunduğu söylenmektedir.
Bu arada Seydişehir Alaylar Camii İmam ve Hatibi olan Abdurrahman A -yaz, Seyyid Harun Menakıbı'nı kendi ifadesi ve üslûbu içinde sadeleştirip özetleyerek bazı ilâvelerle (Makalât-ı Seyyid Harun Velt) adı altında y a y ı n lamıştır (23). K i t a b ı n ı n önsözünde A b durrahman Ayaz : (Konya M ü z e s i ' n d e k i nüshayla elimdeki nüshayı karşılaş tırdığım zaman ikisi a r a s ı n d a en ufak bir değişiklik görmedim) demektedir. Yazarın elindeki n ü s h a n ı n R ü ş t ü Ergen ailesi elinde bulunan nüsha olduğu, bu nüshadan faydalandığı s a n ı l m a k t a d ı r .
Seyyid Harun M e n a k ı b ı ' n ı n başka nüshaları elbette vardır. Şimdilik biz bilinen bu dört nüsha ile yetiniyoruz.
(21) M.Ferid Uğur'un adı geçen makalesi.
(22) R ü ş t ü Ergen, "Seydişehri'nin Kuruluşu", Konya Halkevi Dergisi, Sayı:125-126 K o n y a 1949, A y rıca bak: Seydişehir Tarihi, 9 Ş u b a t 1956 tarihli Seydişehir Haftalık Gazetesi.
{23) Abdurrahman A y a î , M a k a l a t - ı Seyyid H a run Veli (Yazan, Abdulkerim bin Ş e y h Musa), K o n y a ,
1970
B E L G E : 1
Seyyid Hanın Türbesine Seyyid Harun soyundan Seyyid Sadeddin'in
TürbeÖar olarak atanmasına dair Konya Kadısı tarafından
IS C3emaziyelewel 1289 (22 Temmuz 1872) tariMi aız. (Seydişehir Şer'iye Sicilleri, c : 233, s : 32. Konya Müzesi Arşivi)
SE^ n İ S E H İ R D E SEY^ İD H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I VE BANİSİ 25 B E L G E : 2 J » ^ ' ^ W L ^ ) r ^ J Seyyid H a n ı n Î ^ . V f \ ı - ,'ı • , r , . raenakıbı Yazması'nın t > L >s^ J ^ ' ! >J ^ ) 1 ) ' U ^ ^ ilk sayfası. - - " - ^ ' - ' J ' • r:;:;^.:r;^::::v.;v:v.; o";::...:.::::B-:-:;v.v;;»T;.:-:ı:-.-rit:-v:::7::;tt . Û ; ; .V ::::::
Plân - 1 : Seyyid Hanın Camii ve bitişiğindeki Türbeler Plânr A- Camı, B- Seyyid Hanın Türbesi, O- Halife Sul tan Türbesi, D- Rüstem Bay Türbesi (R. Hüseyin ÜNAL'dan),
26 MEHMET ÖNDER
r
^ , . ; )•
2^
V
S E Y D İ S E H İ R D E S E Y Y İ D H A R U N K Ü L L İ Y E S İ V A K I F L A R I V E BANİSİ 27
/
RESİM 1 : Seyyıd Harun Camu ve Külliyesi
2 L \/rPT-TMF.T ÖNDER
r
RESÎM 3 -Seyyid Harun Türbesi Kapısı
