TARİHİ YERLERLE TARİH EĞİTİMİ: BİR KILAVUZ ÖRNEĞİ

TARİHİ YERLERLE TARİH EĞİTİMİ: BİR KILAVUZ

ÖRNEĞİ

History Education With Historical Places: A Sample

Guide

Araş. Gör. Cemil Cahit YEŞİLBURSA Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı

Özet

Tarih ve tarih dersinin öğretimiyle ilgili son yıllarda ülkemizde ve dünyada birçok tartışma ve çalışma bilim adamlarını araştırmaya sevk etmiştir. Tarih dersi ve tarih kitaplarıyla ilgili eleştirilerin ortak noktası, kronoloji ve tarihsel olguların katı bir biçimde öğretilmek istenmesi, ders kitaplarının sıkıcı ve hatalı olması, öğretmenin anlatmasına da­ yanan, araştırmaya ve düşünmeye sevk etmeyen, ezbere dayalı bir anlayışın hâkim olduğudur. Bu durum eğitimcileri ve tarihçileri yeni arayışlar içine sevk etmiştir. Tarih dersi nasıl öğretilmeli? Öğrencilere nasıl sevdirilmeli? sorularına cevap aranmıştır. Tarih öğretiminde yeni yaklaşımlar, yeni metot ve teknikler uygulanmaya çalışılmıştır. Bu doğ­ rultuda tarihi yerlerin tarih öğretiminde kullanılması ön plana çıkmaya başlamıştır. Geçmiş ile bugün arasında diyalog kurmanın ve öğrenci­ lerde bu şekilde tarih anlayışı geliştirmenin en iyi yollarından birisi de tarihi yerlerin kullanılmasından geçer. Tarihi yerler öğrencilerin doku­ nabilecekleri ve görebilecekleri, teneffüs edebilecekleri ve duyabile­ cekleri kadar somut ve gerçektir. Hiçbir kelimenin yapamayacağı ka­ dar eğitim ve öğretimde etkilidir. Öğrencilerde tarihi bilinci oluşturmada en önemli araçlardan birisidir. Tarihi yerleri eğitim öğretim ortamında kullanmak temelde iki yolla mümkündür. Birincisi alan gezileri düzen­ leyerek öğrencileri bizzat tarihi olayın yaşandığı yere götürmek, diğeri ise tarihi yerleri sınıf ortamına getirmektir. Tarihi yerler öğretim kılavu­ zu, müfredatta yer alan tarih konularının geçtiği yerleri sınıf ortamına getirmektedir. Tarihi yerlerle öğretim kılavuzları ülke çapındaki tarihi yerleri direkt olarak sınıfa getirerek öğrenmeyi zenginleştirmede ol­ dukça büyük bir olanak sağlar. Öğrenciler, dikkatlice seçilmiş yazılı ve görsel materyaller aracılığıyla bu özel yerlerin heyecanını hissederler. Her bir kılavuz, bir veya daha fazla tarihi yeri, tarih ve sosyal bilgiler müfredatına bağlı konuları, yayınları ve olayları içerir. Tarihi yerlerle öğretim kılavuzunun en önemli amacı, öğretmenlerin yazılı kaynakları kolaylıkla kullandıkları gibi tarihi yerleri de kaynak olarak kullanmala­ rını sağlamaktır. Bu anlamada tarihi yerlerle öğretim kılavuzları, tarih eğitimine yeni bir soluk aldıracak, öğrencilerin daha aktif olarak derse katılımlarını sağlayacak yeni bir yaklaşımdır.

Anahtar Kelimeler: Tarih Eğitimi, Tarihi Yerlerle Öğretim, Tarihi

Yerlerle Öğretim Kılavuzu.

Abstract

Several discussions and studies in recent years related to his­ tory lesson and history teaching in our country and in the world have leaded scientists to make research. The common points of the cri­ tiques related to history lesson and history books are being tried to teach chronology and historical phenomena strictly, boring and inac­ curate history books, lessons which are teacher-centered and based on teacher's instruction, not leading to research and thinking, and a dominant understanding based on memorization. This situation has lead educationalists and historians for new seeking. Answers have been searched to the questions such as "How should the history lesson be taught?" and "How should it be endeared to students?". New approaches, new methods and techniques have been tried to be applied in history teaching. In accordance with this, the usage of historical places in history teaching started to arise. One of the best

ways of making connection between past and today and developing a history understanding for the students like this is possible with us­ ing historical places. Historical places are as concrete and real as for students to be able to touch and see, to breathe and hear. They are really efficient in education and teaching as no words can do. It is one of the most important tools to form a sense of history by the students. There are two ways to use historical places in education. The first way is to take students to the places which the historical events take place by organizing field trips and the other one is to bring historical places to the class environment. Guide for teaching with historical places is to bring historical places that the historical events In the curriculum take place to the class environment. Guides for teaching with historical places provide a really big opportunity to enrich learning by bringing historical places in world-wide to the class directly. Students feel the enthusiasm of these special places by means of carefully selected written and visual materials. Each guide includes one or more histori­ cal place(s), subjects, publications and events depend on the history and social studies curriculum. The most important aim of the guides for teaching with historical places is to ensure that teachers can use historical places as a source as they use written sources easily. In this context, guides for teaching with historical places will bring in a new educational method for history education and it Is also a new approach which will provide students actively engaged in the lessons.

Keywords: History Education, Teaching with Historical Places,

Teaching Guide with Historical Places.

GİRİŞ

Tarih öğretimiyle ilgili dünyada olduğu gibi ülkemizde de bir takım sıkıntılar yaşanmaktadır. Tekeli (1998:193-196), Türkiye'de tarih derslerine yönelik eleştirileri şöyle özetlemektedir: "Belli bir kitaba bağlı kalan, sadece bir öğretmenin anlatımına dayanan bir tarih dersi pratiği bulunmaktadır. Bu kitaplar iyi dille yazılmamıştır, çok sayıda hata içermektedir, çekici değildir. Öğretmenin anlatımı kitabın tekrarı niteliğindedir. Öğrenciye ilgi ve araştırma heyecanı katmaktan uzaktır. Öğrenci tarih derslerinde sıkılmaktadır. Böyle olunca da tarih derslerine anlatım yöntemi egemen olmaktadır. Di­ ğer sosyal bilim alanlarıyla ilişkisi kurulmamaktadır, olguları açık­ lama gayreti İçine glrilmemektedir. Tarih dersi değişik yaklaşımlar karşısında hazımsız, ezbere dayalı, kronolojik bilgilerle yüklü bir ders haline gelmektedir".

Parmaksızoğlu (1984: 13), tarih öğretimine ilişkin görüşlerini şöyle belirtmektedir: "Öğretmen tarihi bir rakamlar dizisi ile klasik anlamda zaman, mekân, sebep-sonuç ilişkisi içinde düşündüğü takdirde, tarih tümüyle ezberciliğe dayanan bir ders olmaktan hiçbir zaman kurtulamaz. Tarihi yutulması zor haplara çevrildikçe, belleklere yüklenen rakamlara boğuldukça elbette bireylerin bu dersi sevmeleri ona bağlantılı olarak azalmaktadır.

Yüklenen karmaşık bilgileri ezberlemek zorunda kalan çocuk, ezberden gördüğü birçok psikolojik ve pedagojik zararın yanın­ da içindeki tarihi öğrenme merakı, isteği de bu sistem yüzünden ölecektir. Doğal olarak çocuk veya genç kendi kendine "tarihe ne gerek var ki?" demeye başlayacaktır (Bilici, 1998:379).

Tarih öğretiminde geleneksel müfredatın anlatıma, kronolojik yaklaşımı kullanarak ders kitabına bağlı kalındığı bulunmuştur. Ders kitabı, sınıfta zamandan tasarruf sağlayarak ek bilgi elde etmede kullanılmıştır. Paul Alan Skolnlk (1986), doküman analizi, sınıf gözlemleri, kişisel röportajlar ve anket soruları uygulayarak tarih eğitiminin öğretmen odaklı ve ders kitaplarına bağlı olduğunu belirtmiştir (Aktaran, Yarema, 2002:392).

Tarih öğretiminde temel hedef, olguları ezberlemekten çok, beceriler olmalıdır. Öğrencilerin, tarih disiplininin ana özelliklerinin farkına varmalarında sınıf ortamı, öğretmenin bilgiyi veren olarak

gösterildiği ortamdan çok, öğrenciler için aktif öğrenme çevresi olmalıdır, "yeni tarih anlayışı" tarafından savunulan yaratıcı tarih öğretimi, sadece sebep ve sonucun analizini geliştiren becerilerin de ötesine gider. Burada önerilen, öğrencilere okulda -ilköğretim düzeyinde bile- tarihsel kaynakların verilmesi ve onların, olgula­ rı kendi başlarına "inşa etmeleri" ve "keşfetmeleridir" (Çev. Ata. 2001:4).

Özalp'a (2000: 6) göre, tarih öğretiminde bireylerin eğitsel süreçlere etkin katılımını özendirecek, eleştirel düşünme ile araş­ tırma ve yorumlama becerisini geliştirecek ve tarihi sevmelerini sağlayacak tartışma, örnek olay çözümleme, rol oynama, ekip çalışması gibi yöntemler kullanılmalıdır. Tarihi yerlere (müze, tarihi bina ve yerleşmeler) düzenlenecek araştırma ve inceleme gezileri, ödev ve projeler gibi ders dışı etkinliklerle de, öğrencinin tarihe olan merak ve ilgisi artırılmalıdır.

Paykoç'a (1991: 107) göre, tarih dersi sınıfın sınırlarını aş­ malıdır. Ancak bu yolla öğrenciler bu dersi sever ve anlar duruma gelebilirler. Her okul çevresinde öğretmenin işine yarayacak kay­ nakla vardır. Bunlar insanlardan, kurumlardan, yerel yayınlardan, tarihsel alanlardan ve eserlerden elde edilebilir.

Tarih öğretimi ile ilgili bahsedilen problemleri ortadan kaldı­ rarak, tarih öğretiminden arzu edilen verimin alınabilmesine yolu öğrenci merkezli öğretim yöntemleri kullanmaktır, Bu yöntemler­ den birisi de tarihi yerlerle öğretimdir.

Tarihi Yerlerle Öğretim

Tarih öğretimiyle ilgili olarak günümüzde, öğretmenler öğrenci ilgisini ve öğrenmesini canlı tutmanın yollarını aramaktadırlar. Ta­ rihçiler ise geçmişin hikâyelerini ve derslerini, eleştirel anlamayı sağlamak amacıyla hala istekli bir şekilde çaba sarf etmektedirler. Bu anlamda tarihi yerler, eğitimcilerin ve uzmanların, öğrencilerine ve bir birlerine ulaştıkları ortak alanlardır (Boland, 2002).

Hunter'a (1993) göre, çevremiz keşfedilmeyi bekleyen bir sı­ nıftır, bu çevre, tarihi tecrübelerimiz ve kültürel ifadelerimizle bize, tekrar tekrar şekillendirilen ortamlar sunar. Bu ortamların bazıları dramatik olayları, kahramanca eylemleri, yaratıcılığı ve teknik ka­ biliyeti, olağanüstü kadın ve erkeklerin yaşamını belgeler. Diğer­ leri ise zamanın akışı içindeki gündelik olayları ve sıradan insan örneklerini yansıtır. Bu her iki tip mekân -olağanüstü ya da sıradan olan- yerel, resmi ve milli mirasımızın bir parçası olur.

Tarihi yerlerle öğretim; tarihi yerleri, ders kitaplarında belirti­ len gerçekleri ve kavramları betimlemek için kullanılmaz. Bunun yerine öğretmen ve öğrenciler tarihi yerleri ve bu yerler hakkındaki bilgiyi gözlem, araştırma ve yorumlama yoluyla bilgi toplamak ve kavram oluşturmak için kullanabilirler. Tarihi yerlerle öğretim, öğ­ rencinin geçmiş ve gelecek arasında empatik bağlantı kurmasına yardım eder. Aynı zamanda öğrenmeyi konu alanlarıyla bütünleş­ tirmenin etkili bir yoludur. Tarihi yerler yazılı metni tamamlayarak öğretimi zenginleştirir (Hunter and Shull, 1992:312). Tarihi yerlerin kullanımı, geleneksel eğitim tekniklerini daha tamamlayıcı yapar. Hem öğretmen hem de öğrenciler için kazanımlar sağlar. Öğret­ menler öğrencilerin ilgisini çekebilmek için bir araca daha sahip olurlar. Öğrenciler, bunlardan bilgi edinmiş olurlar. Ayrıca tarihi kaynakların değerini anlarlar (Boland, 1994:33).

Öğretmenler tarihi yerleri; tarih, coğrafya ve müfredattaki di­ ğer dersleri zenginleştirmek ve farklı disiplinler arasındaki öğretimi bütünleştirmek amacıyla kullanabilirler. Öğrenciler, toplumlarına ait bu yerlerin tarihi ve kültürel önemini araştırıp yorumlayabilirler. Ders kitaplarından çalıştıkları soyut ve geniş konular, günlük hayat hakkındaki ilginç hikâyelere ve somut gerçeklere dönüştürülür. Ay­

rıca, öğrenciler uzaklardaki mekânları araştırabilir, buralar ile ken­ di toplumları arasındaki bağlantıları keşfedebilirler (Hunter, 1993).

Tarihi Yerlerle Öğretim Kılavuzu

Bu konuda ABD'de "Tarihi Yerlerle Öğretim Programı" adıyla bir program uygulanmaktadır. Tarihi yerlerin öğretimde kullanılma­ sı ile ilgili sayısız araştırma ve uygulama yapılmıştır.

Amerika'da, National Trust ve National Park Service, işbirliği gereken tarihi yerler öğretim programını (TWHP-Teaching with Historic Places) geliştirmiştir. 1991'de bir grup eğitimci, kendi­ ni tarihi yerleri korumaya adayanlar ve uzmanların tavsiyelerine dayanarak öğretmenlerin kullanabilecekleri eğitimsel materyal üretmeye başladırlar. Tavsiye edildiği üzere, öğrenciler gidemese de onların sınıfta kullanabilecekleri hem kayıtlı tarihi yerlerle ilgili müfredat odaklı ders planları düzenlemeye hem de tarihi yerleri koruyanları, tercümanları ve öğretmenlerin birlikte çalışmaları için, eğitim amaçlı seminer ve yayınlar geliştirmeye başladılar (Shull, 2000:50).

Tarihi yerlerle öğretim kılavuzları, öğrencilerin ana kaynak­ lardan kanıt, tarihi ve çağdaş resimleri, haritaları ve diğer dokü­ manları topladıkça onların birer tarihçi olmalarına olanak sağlar. Tarihin ortaya çıktığı gerçek yerleri inceledikçe, bu yerleri ziyaret etmeyen öğrenciler bile geçmiş hakkında heyecanlanır ve ulusu­ nun değerlerini, kültürel kaynaklarının değerinin bilincine varırlar (Olio, 2000:10).

Her bir tarihi yerlerle öğretim kılavuzu öğretmen materyalini ve öğretim aktivitelerini içerir. Öğretmen materyali şu bölümleri içerir: Giriş, Müfredata Uyduğu Noktalar, Öğrenci Hedefleri, Öğrenci için Materyaller ve Alan Ziyareti. Öğretim aktiviteleri de şunları içerir: Başlangıç (araştırma sorusu), Konuyu Anlatmak (tarihsel geçmiş), Alanı Göstermek (haritalar), Gerçekleri Kararlaştırmak (makaleler, dokümanlar, tablolar), Görsel Kanıtlar (Fotoğraflar ve grafiksel do­ kümanlar), ve Bunları Birleştirmek (aktivlteler). Ders planı formatı esnekliği sağlamak İçin düzenlenmiştir, ancak her birders planın­ daki materyal aşağıda belirtildiği gibi öğrenciye sunulursa bu plan daha iyi sonuç verir.

1) Başlangıç: Başlangıç olarak her bir derse araştırma so­

rularına olası cevapları tartışmak için öğrencilere soru sorarak başlanır. Bütün sınıfı tartışmaya katmak için, sayfa tepegözde yansıtılabilir. Bu çalışmanın amacı, öğrencilerin cevaplayabilecek­ leri sorular sorarak ilgilerini derse çekmektir. Sadece metnin tepe­ gözle gösterimden başka, bir yere ait görüntüler, dersin hedefle­ rine ulaşmasında rol oynayan önemli dokümanlardır. Öğrencilerin görsel materyalleri yorumlamalarına yardım etmek için bu bölü­ me, öğrencilere fotoğraf analiziyle ilgili çalışma kâğıtları vererek başlanabilir. Bunlar hem tarihi hem de modern fotoğrafları analize uygundur ve öğrencilerin kullanabilecekleri becerilerini geliştirme­ lerine yardımcı olur.

2) Konuyu Anlatmak: Konuyla ilgili bilgiler aktarılır. Bu mater­

yal öğrencilere sesli okunabilir, özetlenebilir veya bireysel veya grup halinde okumaları için dağıtılabilir. Bu bölümde öğrencilere çalışacakları konuyu tanımaları için tarihsel bir ön bilgi verilir.

3) Alanı Göstermek: Öğrencilere harita ve soruların olduğu

fotokopiler dağıtılır. Soruları cevaplarken öğrenciler bireysel ya da grup olarak çalışabilir. En az bir harita öğrencilerin ülke, bölge veya devlet İçindeki tarihi alanın yerini bulmalarını sağlar.

4) Gerçekleri Belirlemek: Öğrencilere metin, doküman ve tab­

loların olduğu fotokopiler dağıtılır. Öğrenciler burada da bireysel ya da grup halinde çalışabilir. Bu bölüme ait bütün sorular,

öğ-rencilerin materyallerden gerçek sonuçlara ulaşmalarını sağlamak için düzenlenmiştir.

5) Görsel Kanıtlar: Dersin görsel materyalleri öğrencilere da­

ğıtılır. Bu görüntüler internet sitesinden temin edilebilir ve bilgisa­ yar ekranından gösterilebilir. Öğrencilere fotoğrafları incelemeleri ve ilgili soruları cevaplandırmaları söylenir. Bazı derslerde soru cevaplamak için daha fazla görüntünün kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. Öğrencilere önemli bilgileri vermek için, içeriği kapsamlı bilgiler kullanılabilir.

6) Bütün Bilgilen Birleştirmek: Öğrenciler harita, metin ve gör­

sellerle ilgili soruları cevapladıktan sonra, bu bölümde yer alan bir veya daha fazla aktiviteyi tamamlamalıdırlar. Bu aktiviteler, öğren­ cilerin öğrendikleri bilgileri sentezlemelerini ve sonuçlar çıkarma­ larını sağlayan birçok yaratıcı aktiviteyi içerir. Bir derste en az bir aktivite öğrencileri dersin konusuyla ilgili yaşadıkları yerdeki tarihi yerleri araştırmaları için teşvik eder.

Bir öğretim kılavuzunun amacına ulaşmak için birden çok alan kullanılabilir, her birinin özel bir odağı olmalıdır. Yani kılavuz, yer hakkında ilginç olan her şeyi içermemeli fakat ana temanın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmalıdır. Hem seçilen tarihi alan hem de mülk hakkındaki kılavuzun odağı standart kitaplardaki farklı görüş açılarını sunmalı ve yansıtmalıdır. Kılavuzlar, konuyla ders kitabının kalitesini kıyaslayabilir, daha fazla detay ekleyebilir, başka bir örnek sağlayabilir ve diğer bir perspektiften bir hikâye anlatabilir (Metcalf, 1993:12).

Tarihi Yerlerle Öğretim Kılavuzunun giriş bölümü öğretmen­ lere, öğrencilerin çalışmaları için hem ilginç hem de kullanışlı ol­ duğunu anlamalarını sağlayan ilgi çekme görevi görür. Cezp edici ve empatik bir tarihi alan duygusu yaratılmadığı sürece -ki bu da duyguları harekete geçiren bir dille yapılabilir-çok önemli bir fırsa­ tı kaçırılabilir. Eğer öğretmen ilgisizse ders planı öğrencilere asla ulaşmayacaktır.

Öğrenci amaçları, öğrencilerin ders planından kazanabilecek­ leri ölçülebilir amaçları belirtir. Anlamak, takdir etmek veya ölçül­ mesi zor benzer kelimeler yerine öğrencilerini öğrendikleri göstere­ bileceklerini belirten "tanımak, kıyaslamak, listelemek, açıklamak veya analiz etmek" gibi somut ve aktif fiiller kullanılmalıdır.

Konuyu Anlatmak bölümünde, öğretmen öğrencilere sonraki metin ve aktiviteleri anlamalarını sağlayacak kısa bir genel bilgi verir. Öğretmen hangi sunum yönteminin en rahat ve etkili olduğu­ nu belirleyip kullanmada özgürdür.

Yeri Saptamak bölümü, öğrencilerin alanın yerini hem hari­ tada bir nokta olarak hem de politik sınırlar (devletler, şehirler), topografik özellikler (dağlar, nehirler), çevresel ve iklimsel bölge­ ler (çöller, ormanlar), ulaşım yolları (demir yolları caddeler) veya onların ilgilerini ders planına çekmek için seçilmiş diğer mevkisel özellikleri belirlemek bakımından yardımcı olur. Alıştırmalarla öğ­ rencilerin harita ve verilerden bilgileri çıkarmaları sağlanır.

Gerçekleri Kararlaştırmak bölümü, sorular ve tartışmaların olduğu, iki veya üç tarihsel metinden oluşan en uzun bölüm olma özelliğine sahiptir. Metinler mümkün olduğunca mektup, duruşma­ ların sureti, hesap defteri, kontrat, günlük veya modern gazete­ ler gibi ana kaynakları içermelidir. Ulusal, resmi veya yerel park dokümanları, yayınlanmış yerel tarihler ve resmi ve yerel tarihsel toplumlara ait bilgiler de iyi bir kaynak olabilir.

Görsel Kanıtlar bölümünde, çeşitli görsel dokümanlara yer ve­ rilir. Dokümanlar, tarihi yerlerle öğretim programı ders planlarında merkezi bir rol oynar. Yazılı ve görsel materyaller aktivitelerle ve sorularla öğrencilerin ihtiyaç duyduğu bilgiyi sağlamak için ve ders planlarının hedefine ulaşması için tasarlanmıştır. Haritalar yeri

gösterirken, çevresindekileri de naklederler, aynı zamanda coğraf­ ya becerilerini öğretirler. Güncel fotoğraflar gerçek yerlerin somut varlıklarını kaydederler. Tarihi fotoğraflar, gözlem ve analiz bece­ rilerini güçlendirirken, geçmişin küçük ayrıntıları hakkında bir fikir de sağlarlar. Tarihi seyahat biletleri, gazete makaleleri, günlükler, reklâmlar, demirbaşlar ve diğer birincil dokümanlar, öğrencilerin geçmişteki yerler ve insanlar arasındaki ilişkileri kafalarında can­ landırmalarını ve onları günümüzle karşılaştırmalarını sağlarlar (Harper, 1993:14).

Görsel belgeler sayesinde bir toplumu keşif yaparken, bir şey­ ler inşa ederken, hareket halinde, savaşırken ya da barış içinde görebiliriz. Bu tip belgeler şekillenmekte olan toplulukları, oluşan ve büyüyen kurumları, hizmet veren ya da mücadele eden kuru­ luşları, gelişen ya da durumu kötüye giden işlerin kanıtlarını sunar (Kyvig ve Marty, 2000:79).

Bunları birleştirmek bölümü, öğrencileri gerçeklerin ötesine yüksek düşünme becerilerine yöneltir. Bu bölüm analiz, karşı­ laştırma, soruşturma, yorumlama, genelleme ve sebep-sonuç belirlemenin gerçekleştiği kısımdır. Bu bölüm ders planının genel amacını ve aktivitelerin sonucunda kazanılması gerekenleri özet­ leyen kısa bir paragrafla başlar ve amaçlarla alakalı 3-5 öğrenci aktivitesiyle devam eder.

Etkinlikler oldukça çeşitli olmalı; araştırma odaklı raporlara çizimler yapmak, diyagramlar oluşturmak, mektuplar yazmak, ga­ zete röportajları yapmak veya bir problemi çözmek veya bir sırrı ortaya çıkarmak İçin takım yaklaşımını kullanmak, canlandırma etkili olabilir.

Bilinmeyen kelimeler, en iyi şekilde ders metinlerine ve tartış­ malara entegre edilir. Fakat bazı durumlarda -çok teknik ve yaban­ cı terimler olduğunda- ayrı bir kelime bilgisi bölümü uygun olabilir. Öğretmenler terimleri açıklayabilir veya öğrencilere kelimeleri, kendilerinin araştırmaları söylenebilir.

Tarihi Yerlerle Öğretim ders planının en son bölümü, alanı ziyarettir. Kılavuzlar birçok okulun ziyaret edemeyeceğini varsay-sa da, bazı okullar ders planının ana konusu olan yerle makul bir uzaklıkta olabilir. Hatta özel bir yerle ilgili öğrenciler, ailelerini ziya­ ret için teşvik edebilir. Bu yüzden planlar yerleşim, ziyaret saatleri ve diğer veriler hakkında kısa bir bilgi içerir (Metcalf, 1993:12).

SONUÇ

Tarihi yerlerle öğretim kılavuzları ülke çapındaki tarihi yerleri direkt olarak sınıfa getirerek öğrenmeyi zenginleştirmede oldukça büyük bir olanak sağlar. Öğrenciler dikkatlice seçilmiş yazılı ve görsel materyaller aracılığıyla anlatmaları gereken hikâyeleri ve bu özel yerlerin heyecanını hissederler. Tarihi yerleri kullanılarak yapılan öğretim herkesin yararınadır. Eğitimciler çocuklara öğret­ mek ve onları heyecanlandırmak için bir araca sahiptirler. Böylece toplum ve yarınlar daha eğitilmiş vatandaşlar kazanır. Ülkemizde­ ki tarih öğretimi ve tarih dersi ile ilgili sıkıntılar ve eleştiriler göz önüne alındığında tarihi yerlerle öğretimin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkacaktır.

TARTIŞMA

Ülkemiz tarihi yerler bakımından oldukça zengin olmasına rağmen bu yerlerin özellikle tarih konularının öğretimi açısından yeterince ve gerektiği şekilde kullanılmadığı ortadadır. Bu alan da son zamanlarda yerel tarih öğretimi ve müze eğitimi ilgili çalışmalar yapılmakla birlikte, bu çalışmaların da sınırlı olduğu görülmektedir. Bu nedenle tarihi yerlerin tarih öğretiminde kullanılmasıyla İlgi ça­ lışmalara ağırlık verilmelidir. Milli Eğitim Bakanlığı'nca, tarihi yer­ lerle öğretim programı hazırlanabilir, bu program doğrultusunda,

ülkemizdeki tarihi yerlerin gerek ilköğretim sosyal bilgiler müfre­ datında, gerekse ortaöğretim tarih dersi müfredatında kullanımıyla ilgili çalışmalar yapabilir. Yerel tarihi kaynakların sınıflandırılması ve müfredatla ilişkilendirilmesi yönünde çalışmalar yapılabilir. Tarih dersini çocuklara sevdirme, daha eğlenceli bir hale getirme ve tarih dersini ezbercilikten kurtarmak için son zamanlarda yeni çalışmalar ve yöntemler kullanılmaktadır. Tarihi yerler, bir öğretim yöntemi olarak ele alınmalı ve literatüre "Tarihi Yerlerle Öğretim Yöntemi" olarak girmelidir. Bu amaçla da Milli Eğitim Bakanlığı'nca, tarihi yerler öğretim kılavuzları hazırlanarak öğretmenlerin kullanı­ mına sunulmalıdır.

KAYNAKÇA

Bilici, L. (1998). İlkokul Ders Kitaplarında Tarih Bilgileri ve İlkokul Çocu­

ğu. Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları, izmir: Dokuz Eylül Yayınları.

Boland, B. M. (1994). Our Past/Ourselves: Teaching with Historic Pla­

ces. CRM: Using The National Register of Historic Places. Vol.17,

pp. 33-35.

Boland, B. M. (2002). Historic Places: Common Graund for Teachers

and Historians. OAH Magazine of History. Vol.16. No:2.

Harper, M. (1993). Being Selective: Documents and Lesson Plans. CRM: Teaching With Historic Places. Vol. 16. No: 2. p. 14. Hunter, K. and Shull, C. D. (1992). Teaching with Historic Places. So­

cial Education. (56/5), (September), 312.

Hunter, K. (1993). Teaching with Historic Places. ERIC Digest, EDO-SO-93-7, September.

Kyvig, D. E. and Myron, A. M. (2000). Yanıbaşımızdakl Tarih. Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Metcalf, F. (1993). Creating Lesson Plans for Teaching with Historic

Places. CRM: Teaching With Historic Places. Vol. 16. No: 2.

p.12.

Olio, B. K. (2000). Creating Place-Based Classroom Resources-Teac­

hing with Historic Places Lesson Plans. CRM: Creative Teaching

with Historic Places. Vol. 23. No.8. p.10-11.

Özalp, 0. (2000). İlköğretim Okulları ve Liselerde Tarih Eğitimi. Tarih Öğretiminin Yeniden Yapılandırılması Atölye 1. Ankara: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. ss. 4-7.

Parmaksızoğu, I. (1984). Tarihi ve Dersini Sevdirmek. Ankara: Öğret­

men Dünyası Dergisi. S. 49. ss.13-14.

Paykoç, F. (1991). Tarih öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.

Shull, C. D. (2000). Teaching With The National Register of Historic

Places. CRM: Creative Teaching with Historic Palces. Vol.23.

No.8. p. 50-52.

Tekeli, i. (1998). Tarih Bilinci ve Gençlik: Karşılaştırmalı Avrupa ve Tür­

kiye Araştırması, istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Yarema, A. E. (2002). A Decade of Debate: Improving Content and

Interest in History Education. The History Teacher. May.35. No.3.

pp. 389-399.

EK: TARİHİ YERERLE TARİH EĞİTİMİ: ÖRNEK

KILAVUZ ÇANAKKALE SAVAŞLARI

İÇİNDEKİLER Bu Kılavuz Hakkında Başlarken: Sorgulama Sorusu Konunun Anlatımı: Tarihsel İçerik Yeri Saptamak: Haritalar

Gerçekleri Kararlaştırmak: Okuma Parçaları Görsel Kanıtlar: Fotoğraf, Resim, v.b. Bütün Bilgileri Birleştirmek: Etkinlikler Ek Kaynaklar

(Bu kılavuz örnek niteliğinde olduğu için, içeriğindeki metinler ve etkinlikler kısaltılarak verilmiştir.)

Bu Kılavuz Hakkında

Bu kılavuzda, Çanakkale Savaşlarının başlama sebepleri, deniz ve kara savaşları hakkında yer almaktadır. Türk milletinin azmi ve fedakârlığı, Mustafa Kemal'in gösterdiği başarılar ve bir lider olarak ön plana çıkma­ sına yer verilmiştir. Çanakkale deniz ve kara savaşlarının geçtiği yerlerin harita, resim ve fotoğrafları, hatıralar ve mektuplara yer verilmiştir.

Müfredata Uyduğu Yerler: Konular:

• Bu kılavuz, İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı "Ül­ keler arası Köprüler" Ünitesinde (7. Ünite) Çanakkale cephe­ sini kapsamaktadır.

• Birinci Dünya Savaşının nedenleri,

• Birinci Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı Devletinin durumu, • Çanakkale Cephesinin Açılmasının nedenleri,

• Çanakkale Boğazının Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi, • Mustafa Kemal'in askeri deha özellikleri,

• Çanakkale Savaşlarının Türk ve Dünya Tarihi açısından Önemi.

Zaman Devresi:

Birinci Dünya Savaşının patlak verdiği 1914 yılından, İtilaf Devletlerinin Çanakkale'yi boşaltmaya başladıkları Ocak 1916 yılına kadar olan dönem.

öğrenci Kazanımlan

• Çanakkale Cephesi ile ilgili kavramların anlamını bilme, • 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti ve Avrupa ülkelerinin

siyasi ve ekonomik yapısıyla I. Dünya Savaşı'nın sebep ve sonuçlarını ilişkilendirir.

• Çanakkale Cephesinin açılma sebeplerini söyler. • Çanakkale Boğazının Jeopolitik ve Jeostratejik önemini söyler. • Mustafa Kemalin askeri deha olarak özelliklerini söyler. • Mustafa Kemal'in Çanakkale Cephesi'nde elde ettiği başa­

rıların Milli Mücadelede lider konumuna gelmesinde etkili olduğunu bilir.

• Çanakkale Boğazını Haritada gösterebilir. • Gelibolu Yarımadası'nın fiziki özelliklerini bilir.

• Çanakkale savaşları ile ilgili resim ve fotoğrafları inceleyerek kıyaslamalarda bulunur.

Öğrenci Materyalleri

Haritalar. Çanakkale idari haritası, Deniz ve Kara Savaşlarını

gösteren haritalar.

Alanı Ziyaret

Çanakkale kara savaşlarının geçtiği Gelibolu Yarımadası, 2 Ka­ sım 1973 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığının onayı ile Tarihi Mil­ li Park olarak kabul edilmiştir. Gelibolu Tarihi Milli Parkı, Çanakkale Savaşları'nın hangi şartlarda ve ne şekilde yaşandığının sergilendiği en büyük açık hava müzesidir. Gelibolu Yarımadasının mutlaka pro­ fesyonel bir rehberle gezilmesi tavsiye olunur. Gelibolu yarımadasına ulaşım için Çanakkale Valiliğinin Web sitesinden yararlanılabilir.

Başlarken Sorgulama Sorusu

Bu anıt nerede olabilir? Sizce neyi anlatıyor olabilir? Konuyu Anlatmak Tarihsel İçerik

...denizlere hâkim olan dünyaya hâkim olur, düşüncesiyle ha­ reket eden ingilizler, boğazları ele geçirmek için donanmanın yeterli olacağına inanıyorlardı. Bahriye Nazırı ChurchiH'in planları Akdeniz filosu komutanı Amiral Carden tarafından da desteklenince, Lord Fisher'ın şüpheli gördüğü bu harekâtın donanma ile yapılmasına ka­ rar verildi. Tarihinde hiçbir yenilgi almamış olan İngiliz donanmasının silah, teknoloji ve başarı açısından kendine güveni tamdı. Dünyanın yenilmez donanması, Fransa'nın da desteği ile dünyanın en büyük armadasını oluşturuyordu. Bu donanmaya karşı gelebilecek hiçbir güç düşünülemezdi. Hele ki yıpranmış, teknoloji açısından zayıf ve parça­ lanmak üzere olan Osmanlı, bu armada ile asla baş edemezdi, itilaf Devletleri'nin deniz harekâtı 19 Şubat 1915'te başladı. 13 Mart 1915e kadar düşman gemileri tabyaları top ateşine tuttu, mayın tarama ge­ mileri olabildiğince yol açtı. Boğazları zorlayarak geçebileceklerine inanan düşman kuvvetlerinin, kararlı ve dirençli bir karşılık almaları bu işin o kadar da kolay olmadığını gösteriyordu. Bir ay boyunca yapılan binlerce mermi atışının ardından çok da büyük bir gelişme elde edile­ memişti. 18 Mart 1915 sabahı geldiğinde kimse günün sonunda neyle karşılaşacağını bilmiyordu...

...Müttefik Devletler Donanması'nın 18 Mart 1915'te Çanakkale Boğazı'na karşı giriştiği birleşik deniz harekâtının başarısızlıkla sonuç­ lanmasından sonra. General Hamilton Lord Kitchener'e, donanmanın desteğinde yapılacak ortak bir kara harekâtı olmadan, güçlü Türk savunmasının kırılıp, Boğaz'ın donanmayla geçilmesinin olanaksız olduğunu bildirir. Gerçi Kitchener ve Özellikle Churchill. işin başından

beri yalnız denizden zorlanarak ve donanmayla bu girişimin başarıy­ la yapılabileceğini savunuyorlardı. Ancak, 18 Mart Deniz Harekâtının olumsuz sonuçlarını değerlendirdikten sonra, Hamilton'un görüşlerini benimserler. General Hamilton 25 Nisan 1915 günü, iki ingiliz ve bir Fransız tümeni ile bir Hint Tugayını Seddülbahir bölgesine, iki tümen­ den oluşan Anzak Kolordusu'nu da, İkinci derecede tuttuğu Karatepe bölgesine çıkarmayı planlamıştır...

Yeri Saptamak

Haritalar

Harita 1 ile ilgili sorular

1. Haritadan yararlanarak Çanakkale'nin coğrafi konumunu söy­

leyebilir misin?

2. Harita üzerinde Gelibolu Yarımadası, Gökçeada ve Bozcaada'yı

gösterebilir misin?

Gerçekleri Kararlaştırmak

Okuma Parçaları

Okuma Parçası 1: Arıburnu Muharebesi

25 Nisan sabahı savaş gemilerinin, Türk mevzilerini sürekli vuran koruyucu ateş altında, Anzak Kolordusu'nun 1. Tugayından 1500 kişilik ilk hücum dalgası, çıkarma botlarının kayması sonucu, saat 05.00'te, Kabatepe bölgesi yerine Arıburnu kesimine çıkmak zorunda kalır. Bu noktada kıyı gözetlemesi yapan bir Türk takımının direnişine karşın, ka­ raya çıkan Anzak birlikleri belirli bir noktaya kadar ilerler. Diğer taraftan, Bigalı'da bulunan ordu yedeği 19. Tümen, 24-25 Nisan gecesi Conkba-yırı yönünde tatbikat yapmakta idi. Gün ağarırken, Arıburnu yönünden top seslerinin gelmesi üzerine, 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, bir çıkarma yapıldığını anlayıp durumu Ordu Komutanına bildirir, ancak bir yanıt alamaz. Durum çok kritiktir. Mustafa Kemal, kıyıda çok zayıf gözetleme ve koruma birlikleri olduğunu düşünerek ve geniş bir sahile yayılmış olan 27. Alayın da, ağır kayıplar verdiği haberini alınca, düşmanın Conkbayırı-Kocaçimentepe çizgisi ve uzantısını ele geçirme­ si durumunda, onarılamayacak durumlarla karşılaşacağını kavrar. Or­ dudan emir gelmemiş olmasına karşın girişimi ele alıp tüm sorumluluğu yüklenerek, 57.Alayı bir batarya ile Kocaçimentepe yönünde harekete geçirir. Kendisi de durumu izlemek üzere Conkbayın'na çıktığında, Arıburnu kesiminden bazı askerlerin çekilmekte olduklarını ve düşman birliklerinin de bunları izlediklerini görür.

O anı Mustafa Kemal, gazeteci Ruşen Eşref Ünaydın ile yaptığı görüşme sırasında şöyle anlatmaktadır.

"...Bu esnada Conkbayın'nın güneyindeki 261 rakımlı tepeden sahilin gözetleme ve korunmasıyla görevli olarak orada bulunan bir

müfreze askerin Conkbayırı'na doğru koşmakta, kaçmakta olduğunu gördüm... Bu askerlerin önüne kendim çıkarak:

-Niçin kaçıyorsunuz? dedim. -Efendim düşman dediler! -Nerede?

-işte! diye 261 rakımlı tepeyi gösterdiler.

Gerçekten de düşmanın bir avcı kuvveti 261 rakımlı tepeye yak­ laşmış ve tam bir serbestlik İçinde ileriye doğru yürüyordu. Şimdi vazi­ yeti düşünün. Ben kuvvetleri (geride) bırakmışım, askerler on dakika istirahat etsin diye... Düşman da bu tepeye gelmiş... Demek ki düşman bana benim askerlerimden daha yakın! Ve düşman benim olduğum yere gelse kuvvetlerim çok kötü bir duruma düşecekti. O zaman artık bilemiyorum, bilinçli bir düşünme ile midir, yoksa önsezi ile midir, bilmi­ yorum. Kaçan askerlere:

- Düşmandan kaçılmaz, dedim. - Cephanemiz kalmadı, dediler.

- Cephaneniz yoksa süngünüz var, dedim.

Ve bağırarak bunlara süngü taktırdım. Yere yatırdım. Aynı zaman­ da Conkbayırına doğru ilerlemekte olan piyade alayı ile dağ batarya­ sının yetişebilen askerlerinin ' marş marşla' benim bulunduğum yere gelmeleri için, yanımdaki emir subayını geriye yolladım. Bu askerler süngü takıp yere yatınca, düşman askerleri de yere yattı. Kazandığı­ mız an, bu andır..."

Gerçekten de, çekilen Türk askerleri mevzi alınca, karşı taraf ta mevzi alıp duraklar. Böylece, 57. Alay Öncü Bölüğü'nün Conkbayırı'na yerleşmesi için gereken süre kazanılmış olur. işte bu an, Çanakkale Savaşları Kara Harekâtı'nın kaderini belirleyen önemli anlardan birisi­ dir. Böylesine önemli anda kilit rolü oynayan kişi ise, tartışmasız Mus­ tafa Kemal'dir. Daha sonra, Kolordu Komutanı Esat Paşa'nın İzniyle, 27. Alay'dan geri kalan birlikleri de emrine alan Tümen Komutanı Mus­ tafa Kemal, karşı saldırıya geçmek üzere 57.Alay'a şu emri verir:

"Ben size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölün­ ceye kadar geçecek zaman zarfında, yerimize başka kuvvetler ve komutanlar geçebilir."

Okuma Parçası 1 ile ilgili sorular

1. Sizce Mustafa Kemal askerlerine yukarıdaki emirleri vermeseydi,

savaşın gidişatı nasıl olurdu? Niçin böyle olduğunu düşünüyorsun?

2. Sizce 57. Alayın akıbeti ne olmuştur? Görsel Kanıtlar

Çizim 1: 25 Nisan Arı Burnu Çıkarması ve Türk Savunması

Bu çizim arazinin yapısını gösteren bir haritadır, iç içe geçmiş olan çizgiler (izohips) deniz seviyesinden olan yüksekliği gösterir. Çiz­

gilerin birbirine yaklaştığı yerlerde eğim fazla, çizgilerin bir birinden uzak olduğu yerlerde eğim daha azdır. En içteki kapalı daireler çev­ resine göre deniz seviyesinden en yüksek olan yerlerdir. Sağdan sola doğru oklar Türk kuvvetlerinin hareket yönünü, soldan sağa doğru ok­ lar Anzak kuvvetlerinin hareket yönünü göstermektedir. Haritanın üst kısmı kuzey yönünü gösterir.

Çizim 1 ile ilgili sorular

1. Mustafa Kemal'in Tümenini gösterebilir misin?

2. Çizimdeki izohipsleri göz önüne aldığınızda çıkarma yapılan

Arıburnu'nun arazi yapısı hakkında ne söyleyebilirsin?

3. Çıkarmayı yapan Anzak kuvvetlerinin ele geçirmek istedikleri yerler nereler olabilir?

4. Anzak çıkarmasını önlemek için hangi Türk Alayları harekete geçmiştir?

5. Okuma Parçası 1 'de geçen 261 rakımlı tepenin yaklaşık yerini, oklardan da yararlanarak Çizim î d e gösterebilir misin?

Bütün Bilgileri Birleştirmek: Etkinlikler

Etkinlik 1: Tarihsel Bağlam

Öğrencilerinizin Çanakkale Savaşları ile ilgili araştırma yapmala­ rını isteyiniz. Bu araştırmalarını rapor haline getirip sınıfta sunmalarını isteyiniz.

Etkinlik 2: Çanakkale Savaşlarının Yerel Etkisi

Öğrencilerinizden yaşadıkları yerin Çanakkale Savaşları'ndan nasıl etkilendiğini araştırmalarını isteyiniz. Kendi yörelerinden savaşa katılanlar olup olmadığını, kasabalarının/şehirlerinin ya da köylerinin savaştan nasıl etkilendiğini, araştırmalarını isteyiniz.

Etkinlik 3: Savaş ve Bireysellik

Öğrencilerinizi daha önce bir savaşa katılmış olan emekli, gazi ya da hala görevde olan bir subayı askeri bir harekâtın iklim, lojistik gibi özelliklerini anlatması için sınıfa davet etmeleri için cesaretlendiriniz. Anlatımdan sonra, öğrencilerden iki savaş arasındaki benzerlik ve farklılıkları anlatan bir deneme yazmalarını isteyiniz.

Ek Kaynaklar

Internet Adresleri: http://www.comu.edu.tr http://www.canakkale.aen.tr/ http://canakkalesavaslari.comu.edu.tr/tr/ http://www.canakkale.aov.tr/ http://www.canakkale.ora/ Kitaplar:

Özakman, T, (2008). Diriliş - Çanakkale 1915, Ankara: Bilgi Yayıne­ vi.

Atatürk, M. K., (1990). Arıburnu Muharebeleri Raporu, Ankara: Yayın­ layan: Uluğ iğdemir, TTK. Basımevi.

Barış, Y. i„ (1978). Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, C.V, 2,Kitap, Ankara: Çanakkale Cephesi, Genelkurmay Basımevi.

Eren, R., (2001). Çanakkale Savaşları'na Mustafa Kemal'in Müdaha­

lesi, Çanakkale: Anafartalar Yayınları.

Hamilton, I., (2005). Gelibolu Hatıraları 1915, Çev: M. Ali Yalman, Nu-rer Uğurlu, istanbul: Örgün Yayınevi.