Y ü k se k ö ğ re tim ve Bazı So ru n lar
Hüseyin KORKUT (•) A kadem ilerin fakülte a çm aları konusunda sürm ekte olan ta rtış ma, yükseköğretim deki b irçok sorunun ve rah atsızlığ ın sad ece bir y&- nünü yansıtm aktadır.
Plansızlık
Tem elde yükseköğretim le ilgili bir planlam a sorunu, istihdam so runu vardır.
O halde, soruna, insangücü yetiştirm esi ve istihdam ı konularını içeren yükseköğretim planlam asının hiç zam an yitirm eden yapılm ası için ne gibi önlem ler a lın ab ile ce ğ i a çısın d an bakm ak gerekir.
Y ükseköğretim in bir bütün olduğu 1 750 S a yılı Ü niversiteler K a nununun birinci m addesinde belirtilm ekte, 1 739 S a yılı M illî Eğitim T e mel Kanununun 34. m addesinde, yükseköğretim in, ortaöğretim e d a yalı, en az iki yıllık yükseköğretim veren eğitim kurum larının tümünü kapsadığı, aynı kanunun 36. m addesinde yükseköğretim kurum larının 1 — Ü niversiteler, 2 — Akadem iler, 3 — Y ü kse k O ku llar olduğu, 37. maddesinde, yükseköğretim in bir bütünlük içinde düzenleneceği, 39. m addesinde, yükseköğretim in bütününü kapsayan, ortaöğretim le ilg i sini sağlayan bir planlam a düzeninin kurulacağı öngörülm ektedir.
Bugün belirgin bir yükseköğretim politikam ızın bulunm adığı, han gi alanlarda nasıl ve hangi nitelikte bir yükseköğretim uygulanacağı nın, ne kadar elem ana gereksinm e olduğunun bugüne değin sap ta n madığı herkesçe bilinm ektedir. 1 750 S ayılı Kanunla bu am aç için oluş turulan Yükseköğretim Kurulu (YÖK), oluşum biçim i bakım ından A n a yasa M ahkem esinin iptal kararıyla ortadan kalkm ıştır.
Ekonom ik ve so sya l alan la rd a ki hızlı değişm e ve gelişm eler, yük seköğretim kurum larının çağın dinam izm ine uygun olarak hedef, yön tem, yapı ve içerik bakım ından yeniden düzenlenm esi ve planlanm a sını gerektirm ektedir. G e lişm iş ve gelişm ekte olan birçok ülkede, yük seköğretim de reform gereksinm elerinin duyulm ası ve yükseköğretim planlam asının, eğitim planlam ası içinde daha büyük ağ ırlık ta şır hale gelmesi, çağım ızın belirgin özelliklerindendir.'
•Üniversitelerarası Kurul Genel Sekreteri.
'Yükseköğretim Kurulu Genel Sekrete rliği Yayınlan — 1— , Yüksek öğretim Kurulunun Çalışmaları Hakkında Rapor, (İstanbul : Milli Eğitim Yayınevi; 1975), s. 64.
Günüm üzde hangi kuruluşların üniversiteye dönüşeceği tartışm a, sı sü receğe benzem ektedir. Fakat, üniversite olab ile ce k gelişim i g ö s terebilm iş kurum ların üniversite olm ası da kaçınılm az olarak g ö rü l mektedir.
Yapay ve d ış etkilerden çok, bir sistem kendi dinam izm i ve gü cü ile belli bir noktaya çık a rsa o noktada sağlam yer tutar veya d a ha üst noktalara gider. Ü niversiteleşm ek de böyledir. A raştırm a veri lerine ve planlam aya dayanm adan, parm ak hesabı ile kurulan üniver sitelerle, üniversiteye dönüştürülen kuruluşların yaşam a şansları, par m akların sih ir gücüne bağlı kalm aya mahkûm olacaktır.
Yükseköğretim in dünyadaki örnekleri incelendiği zam an ge n e llik le üniversiteler ve yüksek okullardan oluştuğu görülür. Ü lkem izde g ö rülen üniversiter düzeyindeki üçüncü kategori kuruluş olan akadem i lerin üniversitelere dönüşm esi, yükseköğretim karg aşasın ın sona er dirilm esine yetecek m idir? Bu soruya verile ce k olum lu yanıtla yetin mek, her halde fazla iyim ser bir davran ış olacaktır.
M illî Eğitim Tem el Kanununun yükseköğretim le ilgili düzenlem e sinde akadem ilerin varlık nedenleri de elbette ki bellidir. Ü lkem izde bir akadem i gerçeği vardır ve büyük o la sılık la varolm aya devam ede cektir. Akadem i gerçeğ in i görm ezlikten gelm ek başka şey, bu kuru luşlardan gerekli gelişim i gösterenlerin üniversiteye dönüşm esini uy gun görm ek başka şeydir.
Bu ve benzer konulardaki sorunları çözüm e kavuşturacak, yük sekö ğretim le ilgili değerlendirm eleri yap a ca k yüksek bir planlam a ku rulunun kurulm am ış olm ası, büyük bir boşluk yaratm aktadır. Böyle bir kurulun yaşam a şansı, ya da etkili görev yapm asının ko şulları «YÖK» örneği de d ikkate a lın arak a yrıca ara ştırıla b ilir. B ir sistem in yaşam ın da bir b oşlu k varsa, o boşluk ya başka bir güç tarafından d o ld u ru lu r ya da sistem boşluktan güç kaybına uğrar ve işleyişi sa rsın tı geçirir. Yükseköğretim planlam a örgütünün yokluğu ile ortaya çıkan boşluk tan da istenm eyen etki ve güçlerin sızm ası ve yükseköğretim siste minin sa ğ lık lı işlem esinin tehlikeye düşm esi kaçın ılm az hale g ele cektir.
Yükseköğretim -O rtacğreıtim ilişk isi
Ü niversiteler, toplum içindeki sa yg ın lık ve prestiji yanında, is tihdam ve ekonom ik o lan a k la r konusunda sa ğ la d ığ ı avantajlar y ö zünden; ortaöğ retim so n ra sın ın ç e k icilik merkezli olm a özelliğin* sürdürm ektedir.
O rtaöğretim de ülke gerçekleri ve insangücü gereksinm elerinin gerektirdiği düzenlem e ve planlam anın yapılm am ası, yetenek ve g i zil güçleri dikkate alm ayan2 bir eğitim sistem inin yürürlükte olm ası, yükseköğretim in önünde yığılm ayı, nüfusun artm a hızıyla oranlı ola- rck ço ğ a ltaca ktır. Bu da toplum un eğitim piram idini bozacak ters ve ça rp ık oluşum a yol a ça c a k ve toplum sal dengeyi çeşitli yönler den etkileyecektir.
H erkese gereksinim ve yeteneklerine uygun ö lçü d e eğitim ve rebilm ek, bunun için de gerekli yolları açm ak, «toplumsal istem» (Bireylerin istek ve gereksinm eleri ile ilgili) ve «insangücü» (istih dam ile ilgili) yaklaşım ların ın ortak kesitlerini gelişm ekte olan bir ülke özelliğini gözden kaçırm adan genişletm eye çalışm ak, eğitim in gücüne olan inanç ve güveni önem li derecede artıracaktır. Bu or tak alan daki insanın uyumlu ve doyumlu olm a o lcs ılığ ı yüksek oldu ğu gibi, üretken olm ası da doğal bir sonuç olacaktır. M esleki ve teknik eğitim in ara insangücünü yetiştirm eye yönelik kararlarını oluştururken insanları kendi eğitim düzeylerine uygun düşm eyecek şekild e ilgi ve gereksinm elerinin ve güçlerinin üstündeki eğitim dü>- zeylerine yönelm elerine izin verm ek ya da neden olm ak, insan ve zam an kaybının bilerek sürm esine razı olmak, ülkedeki kınadığım ız, istenmeyen ve beklenm eyen eğitim ürünlerinin, insan tiplerinin or taya çıkm asın a gözyum m ak anlam ına da gelir.
Bazı Ö neriler
1 — O rtaöğretim in m esleki ve teknik eğitim veren kurum ları- nın lise kim liğini değiştirip, m ezunlarını sağlam beşeri ve yeterince kültürle donatarak, ehliyetli k işile r durum una sokm ak, istihdam ko laylıklarına, önceliklerin e ve parasal ayrıca lıklara kavuşturm ak zo runludur.
Bu şekilde, gencin yıllarını harcıyarak akıbetinin ne olacağ ı belli olm ayan, ekonom ik yıkım lara da yol açan bir uğraş içinde o l ması yerine, zam an, em ek ve para kaybı en az olan bir eğitim sü resi içinde bulunm ası sağ lan m ış olacaktır.
2 — K la sik (geleneksel) lisenin an cak yükseköğretim e h azırla yan özelliği yeniden kazandırılm alıdır.
K lasik lise bir bakım a yükseköğretim in külfetli, çile li yolunda yürümeyi, zorluk ve risklerine katlanm ayı göze alanların yeri olm a lıdır.
2Selahattın Erlürk, «Çok Gayeli Okullar Meselesi» (Teksir)
3 — Y ükseköğretim i, sa lt ünlversiter bir eğitim düzeyi olarak alm ak, çağın ve ülkenin g erçeklerin e uygun düşm eyeceğinden, m es leki ve teknik yükseköğretim , üniversitelerin sahip olduğu bilim sel ve yönetsel ö ze rkliğ e tam anlam ıyla kavuşturularak yüksek nitelikli m eslek elem anını ve teknik insangücünü yetiştirecek şekild e düzen lenm elidir.
4 — Y üksek de re ce li m esleki ve teknik eğitim kurum larının ö ğ renci kaynağı ö n ce likle orta dereceli m esleki teknik eğitim kurum la n olm alıdır.
5 — Yedek subaylık hakkını, yüksek öğretim yapan lara ver menin ortaöğretim sonrası yığılm ada önem li etken olduğu dikkate alınm alı, ortaöğretim düzeyinde m esleki ve teknik eğitim yapanlara yedek su b aylık gibi h aklar düşünülm elidir.
6 — Y üksekö ğretim e g e çişte uygulanan m erkezi sınavlar, mes leki ilgileri de ortaya çıkarm alı, iki kadem eli sın a v m esleklere yönelt mede fo nksiyonel hale getirilm elidir.
7 — M illî Eğitim Tem el Kanununun g ere kçesinde önem i vur gulandığı, üzere, üniversitelerde olduğu gibi yüksek o k u llar için de bir yasa çıkarılm alıdır.
8 — B ir kısm ı yukarıda sıralan an konuları d ikkate ala cak, mes- lek ve İş envanter çalışm aların a başlayacak, istihdam ve insangücü dengesini g e rçekleştirecek, gerekli planlam ayı yap acak ve eşg ü d ü mü sa ğ la ya cak yetişm iş insangücünü iş ve m eslek alan la rın a yönel tecek, gelecekleri ile ilgili yönlendirm eleri yap a ca k m erkezi bir organ kurulm alıdır.
ÇOCUK ve EGÎTlM
Yayına Hazırlayan : Dr. Nizamettin KOÇ 150 TL.
Türk Eğitim Demeği Bilim Dizisi Yayını
