OBEZ B REYLER N STRESLE BA A ÇIKMA YÖNTEMLER
Özlem BAL**, Gönül ÖZGÜR***, Aysun BABACAN GÜMÜ*****
* 3. Uluslararas- – 10. Ulusal Hem irelik Kongresinde sunulmu tur. ** Hem ire, Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu mezunu
*** Yrd. Doç. Dr., Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Psikiyatri Hem ireli6i AD, 7zmir **** Ar . Gör., Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Psikiyatri Hem ireli6i AD, 7zmir
ÖZ
Amaç: Bu ara t-rma, obez bireylerin stresle ba a ç-kma
yöntemlerini incelemek amac-yla yap-lm- , tan-mlay-c- ve kesitsel tipte bir çal- mad-r.
Yöntem: Ara t-rma 1 *ubat – 1 Mart 2005 tarihleri
aras-nda Ege Üniversitesi T-p Fakültesi Hastanesi Obezite Poliklini6inde yap-lm- t-r. Bu tarihler aras-nda Obezite Poliklini6ine ba vuran 120 ki i ara t-rman-n örneklemini olu turmu tur. Veriler, “Tan-t-c- Bilgi Formu” ve “Stresle Ba a Ç-kma Tarzlar- Ölçe6i” (SBÇTÖ) ile toplanm- t-r. Verilerin de6erlendirilmesinde say-, yüzde, varyans analizi ve t-testi kullan-lm- t-r.
Bulgular: Ara t-rman-n sonuçlar-na göre; bireylerin
%35.8’i 37-46 ya grubunda, %91.7'si kad-n, %70'i evlidir. Bireylerin %57.9’u obezite nedenini “yanl- beslenme” olarak belirtmi tir. Bireylerin SBÇTÖ puan ortalamalar- incelendi6inde; Kendine Güvenli Yakla -m puan ortalamas-n-n 15.44 ± 3.97, Kendine Güvensiz Yakla -m puan ortalamas-n-n 12.06±4.83, Boyun E6ici Yakla -m puan ortalamas-n-n 6.94 ± 3.86, Sosyal Destek Arama Yakla -m- puan ortalamas-n-n 7.81 ± 2.33, ve 7yimser Yakla -m puan ortalamas-n-n 9.76 ± 3.02 oldu6u saptanm- t-r. Bireylerin stresle ba a ç-kma yöntemlerinde ya , cinsiyet, medeni durum, ekonomik durum, çal- ma durumu, obezite tan-s- alma süresi, kilo vermeye inanma durumu, poliklini6e ba vurma nedeni, fizik ve ruh sa6l-6- alg-s- etkili faktörler olarak bulunmu tur.
Sonuç: Bu bulgulara göre, obez bireyler stresle ba a
ç-kmada probleme ve duygulara yönelik yakla -mlar- bir arada kullanmaktad-rlar. Bu do6rultuda, obez bireylerin stresle etkili ba etme konusunda hem ireler taraf-ndan bilgilendirilmeleri önerilebilir.
Anahtar Sözcükler: Obezite, stres, stresle ba a ç-kma
ABSTRACT
Methods of Coping With Stress of Obese Individuals
Aim: It is a descriptive, cross-sectional research carried
out in order to examine styles of coping with stress of obese individuals.
Method: This study was conducted Obesity Outpatient
Clinic Ege University of the Hospital of the Faculty of Medicine. 120 patients, were the sample of study who applied to Obesity Polyclinic between February 01 2005 – March 01 2005. Data was collected with “Personal Data Form” and “Ways of Coping Inventory (CWI)”. Data were evaluated by percentage, variance analysis and t-test.
Results: According to the research results; 35.8% of the
individuals were between the age group of 37-46, 91.7% of the individuals were women, 70.0% of the individuals were married. 57.9% of the individuals defined the reason of their obesity as “inappropriate nourishment”. According to the results of the point mean of the CWI; Self Confident Attitudes was 15.44 ± 3.97, Self Inconfident Attitudes was 12.06±4.83, Submissive Attitudes was 6.94 ± 3.86, Seeking for Social Support was 7.81 ± 2.33, Optimistic Attitudes was 9.76 ± 3.02. There was a significant difference between age, sex, marital status, economic situation, working situation, obesity diagnosis process, believe to loose weight, result of apply to polyclinic, assessment of physical and mental health and the way of coping with stress of the individuals.
Conclusion: As a results, obese individuals used
problem and emotion focuced approaches together to cope with stress. In that way, it can be suggested that obese individuals were informed about coping with stress effectively by nurses.
G R
Obezite ( i manl-k), vücutta ya6 dokusunun artmas- sonucu ortaya ç-kan bir tablodur. Di6er bir deyi le obezite, vücutta a -r- miktarda ya6 depolanmas-d-r (Deveci ve ark. 2004, Eren 2003, Tüzün 1999, Y-lmaz 1995). Günümüzde obezite, önemli morbidite ve mortalite art- - ile ili kili küresel boyutta bir halk sa6l-6- sorunu olup, kardiyovasküler, metabolik, neoplastik ve ortopedik sorunlar için ba l-ca risk faktörüdür (De Zwaan ve ark 2002).
Obezite prevalans-, hem geli mi hem de geli mekte olan ülkelerde tehlikeli bir h-zla artmaktad-r. Afrika ve Asya ülkelerinde görülme oran- daha azd-r. K-rsal bölgelere göre kentlerde daha yayg-nd-r (WHO 2000). Obezite, geli mi ülkelerin orta ve az gelirli kesimlerinde, geli mekte olan ülkelerin ise orta ve yüksek gelirli kesimlerinde daha s-k görülmektedir. Çok yoksul kesimlerde ise nadir görülmektedir (WHO 2000).
Dünya Sa6l-k Örgütü (DSÖ), ulusal çal- malardan elde etti6i en son verilere göre, Avrupa ülkelerinde obezite prevalans-n-n erkeklerde %10-20, kad-nlarda %10-25 aras-nda de6i ti6ini, ABD’de ise tüm kad-nlar-n %25’inin tüm erkeklerin ise %20’sinin obez oldu6unu bildirmi tir (WHO 2000). Ülkemizde ise Onat ve ark’n-n (1999) yapt-6- çal- mada obezite prevalans- kad-nlarda %38.8, erkeklerde %18.7 olarak saptanm- t-r.
Obezite her ya ta görülmektedir. Ancak tüm toplumlar için kabul edilen gerçek, ya la birlikte obezitenin artt-6- ve kad-nlarda erkeklere oranla daha fazla görüldü6üdür (WHO 2000). Obezite, her toplumun özelliklerine göre farkl-l-k göstermektedir. Toplumun yeme al- kanl-klar-, içinde ya an-lan ortam, çal- ma ko ullar- ve genetik faktörler epidemiyolojiye etki eden faktörlerdir (Buruk 2000, Tüzün 1999, Y-lmaz 1995, Y-lmaz 2002). Di6er taraftan “ince olma” ve beden görünümüne ili kin zihinsel u6ra lar, bat-l- toplumlar-n kültürel etkileri ve yeme bozukluklar-n-n görülme oranlar-n-n artmas- da obezitenin olu umunda k-smen sorumludur (Y-lmaz 1995). Literatürde obezitenin fiziksel sa6l-6a yönelik etkileri ile ilgili birçok bilgi mevcuttur. Buna kar -n obezitenin psikososyal de6i kenlerle ili kisi konusunda bilgi oldukça yetersizdir. Konuyla ilgili kaynaklar gözden geçirildi6inde, obezitenin nedenleri aras-nda çe itli psikososyal faktörlerin de rol oynad-6- kabul edilmektedir
(De Chouly De Lenclave ve ark. 2001, Deveci ve ark. 2004, Esterbauer ve ark. 2001, Maddi ve ark. 1997, Ryden ve ark. 2003, Sullivan ve ark. 1993).
Resch ve ark. (1998) obeziteyi, psikosomatik bir hastal-k olarak de6erlendirip, tedavisinde çok boyutlu bir terapi yakla -m-n-n gerekli oldu6unu ileri sürmektedirler. Literatürde, obez bireylerle normal vücut a6-rl-6-na sahip olanlar aras-nda psikopatoloji aç-s-ndan anlaml- bir fark olmad-6-n- gösteren ara t-rma bulgular- yan-nda (Telch ve Agras 1994), obez bireylerin daha dü ük benlik de6erine sahip oldu6unu, psikopatolojik durumlar-n daha fazla gözlendi6ini gösteren ara t-rmalar da bulunmaktad-r (De Chouly De Lenclave ve ark. 2001, Deveci ve ark. 2004, Maddi ve ark. 1997, Sullivan ve ark. 1993). Bununla beraber yap-lan ara t-rmalarda, obez bireylerde depresyon, anksiyete, somatizasyon ve ki ilik bozukluklar-n-n yüksek oranda görüldü6ü belirtilmi tir (Maddi ve ark. 1997, Sullivan ve ark. 1993). Deveci ve arkada lar- (2004) obez bireylerin %41’inde en az bir psikiyatrik bozuklu6un bulundu6unu saptam- t-r. Eren ve Erdi (2003) taraf-ndan yap-lan çal- mada ise obez bireylerin %81.3’ünde major depresif bozukluk, %22.6’s-nda sosyal fobi oldu6u bildirilmi tir.
Obezitenin olu umunda stresin de büyük rolü oldu6u kabul edilmektedir. Esterbauer ve ark. (2001) yapt-klar- bir çal- mada, obez bireylerin stresle etkili ba etmede yetersiz oldu6unu saptam- t-r. Ryden ve ark. (2003) ise obez bireylerin kilo verdikten sonra stresle ba etme tarzlar-n- inceledikleri çal- mada, kilo veren tüm bireylerin duygusal odakl- ba etmelerinde azalma, 20 kg ve daha fazla kilo verenlerin ise problem odakl- ba etmelerinde artma oldu6unu saptam- lard-r.
Obezite, günümüzde giderek artan ve uzun süreli tedavi gerektiren kronik bir hastal-kt-r (Bozbora 2002). Bu bak-mdan geni boyutlar-yla ele al-narak incelenmelidir. Ancak ülkemizde daha çok obezitenin fizyolojik yönüne odaklan-lmakta ve obeziteye neden olan psikososyal faktörler göz ard- edilmektedir. Sa6l-6-n korunmas-, sürdürülmesi ve yükseltilmesinde bireyi fizyolojik, psikolojik ve sosyal yönüyle bir bütün olarak ele alan hem irelerin, bireylerde obeziteye neden olabilecek stresi ve stresle ba yöntemlerini de6erlendirerek, bireyleri bu yönde bilgilendirmeleri son derece önemlidir. Bu
ba6lamda obez bireylerin stresle ba a ç-kma yöntemlerinin belirlenmesinin yararl- olaca6- dü ünülmektedir.
Bu gerekçelerden yola ç-karak bu ara t-rman-n amac-;
• Obez bireylerin stresle ba a ç-kma yöntemlerini belirlemek,
• Obez bireylerin baz- bireysel özellikleri ile stresle ba a ç-kma yöntemleri aras-ndaki ili kileri incelemektir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Tan-mlay-c- ve kesitsel tipteki bu ara t-rma, gerekli izinler al-nd-ktan sonra 1 *ubat – 1 Mart 2005 tarihleri aras-nda Ege Üniversitesi T-p Fakültesi Hastanesi Obezite Poliklini6inde yap-lm- t-r. Ara t-rman-n evrenini, Obezite Poliklini6e ba vuran bireyler, örneklemini ise, yukar-da belirtilen tarihler aras-nda obezite poliklini6ine ba vuran, obezite tan-s- alan ve ara t-rmaya kat-lmay- kabul eden bireyler olu turmu tur (120 ki i). Örneklem seçiminde bireylerin beden kitle indeksleri kullan-lm- t-r. Beden kitle indeksleri, poliklinikte yap-lan muayene ve ölçümler sonras-nda hekimler taraf-ndan hastalara bildirilmektedir. Bu do6rultuda beden kitle indeksi 30 kg/m2 den fazla olan
bireyler ara t-rma kapsam-na al-nm- t-r (Y-lmaz 1995). Ara t-rmada veriler iki veri toplama arac- ile toplanm- t-r.
1. Tan4t4c4 Bilgi Formu: Bu form 15 sorudan olu maktad-r. Formda bireylerin sosyodemografik özelliklerini (ya , cinsiyet, medeni durum, aile tipi, e6itim durumu, ekonomik durum, bir i te çal- ma durumu), obezite ve sa6l-k durumlar-n- (Obezite poliklini6ine ba vurma nedeni, obezite tan-s- alma süresi, obezite nedeni olarak dü ünceleri, kilo vermeye inanma durumu, fizik ve ruh sa6l-6- alg-s-) ve stresle ba etme yöntemlerini (stres ya ad-6-n-zda ba etmek için neler yapars-n-z?) belirlemeyi amaçlayan sorular yer almaktad-r.
2. Stresle Ba7a Ç4kma Tarzlar4 Ölçe8i (SBÇTÖ): Folkman ve Lazarus taraf-ndan geli tirilen ölçe6in, ülkemizdeki geçerlilik ve güvenilirlik çal- mas- *ahin ve Durak (1995) taraf-ndan yap-lm- t-r. Bu çal- mada, faktör analizine ba6l- olarak elde edilen alt ölçeklerin Cronbach Alpha güvenirlik katsay-lar-; Kendine Güvenli Yakla -m için 0.69, 7yimser Yakla -m için 0.63,
Sosyal Destek Arama için 0.72, Kendine Güvensiz Yakla -m için 0.67, Boyun E6ici Yakla -m için 0.68 olarak bulunmu tur (*ahin ve Durak 1995).
Ölçe6in probleme yönelik etkili yakla -mlar ile duygulara yönelik etkisiz yakla -mlar olarak isimlendirilebilecek iki boyutu vard-r. Probleme yönelik etkili yakla -mlar “kendine güvenli”, “iyimser” ve “sosyal deste6e ba vurma” olarak; duygulara yönelik etkisiz yakla -mlar ise “kendine güvensiz” ve “boyun e6ici” yakla -mlar olarak de6erlendirilmektedir. Ölçek, her maddesi “hiç uygun de6il” 0 puan, “uygun de6il” 1 puan, “uygun” 2 puan, “tamamen uygun” 3 puan olarak de6erlendirilen, toplam 30 maddeden olu maktad-r. Ölçekte, her alt ölçe6e ait puanlar ayr- ayr- hesaplanmakta ve o alt ölçe6e ait toplam puan elde edilmektedir. Alt ölçeklerdeki toplam puan art- -, bireyin o ba a ç-kma yöntemini daha çok kulland-6- eklinde yorumlanmaktad-r. Alt ölçeklerden al-nabilecek en dü ük ve en yüksek puanlar; Kendine Güvenli Yakla -m için 0-21 puan, 7yimser Yakla -m için 0-24 puan, Sosyal Destek Arama Yakla -m- için 0-15 puan, Kendine Güvensiz Yakla -m için 0-12 puan, Boyun E6ici Yakla -m için 0-18 puand-r (I -khan 2004, *ahin 1995, *ahin ve Durak 1995).
Verilerin de6erlendirilmesi SPSS 10.0 paket program- kullan-larak bilgisayarda yap-lm- , bireylerin tan-t-c- özellikleri say- ve yüzde olarak gösterilmi , bu özelliklerle stresle ba a ç-kma yöntemleri aras-ndaki ili kilerin incelenmesinde varyans analizi ve “ t ” testi, ileri analizler için Scheffe ve Duncan testi kullan-lm- t-r.
BULGULAR VE TARTI MA
Ara t-rma kapsam-ndaki bireylerin ya ortalamas-n-n 37.63±11.79, %35.8’inin 37-46 ya grubunda oldu6u saptanm- t-r. Ara t-rmaya kat-lanlar-n %91.7’sinin kad-n, %70’inin evli, %29.2’sinin üniversite, %28’inin lise mezunu, %65.8’inin çekirdek aileye sahip oldu6u, %80.8’inin bir i te çal- mad-6-, %80.8’inin ekonomik durumunu “orta”, %12.5’inin “yüksek”, %6.7’sinin “dü ük” olarak de6erlendirdi6i belirlenmi tir.
Bireylerin obezite ve sa6l-k durumlar- de6erlendirildi6inde; %42.5’inin 1-9 y-ldan beri, %57.5’inin 10 ve daha fazla y-ldan beri obezite tan-s-na sahip oldu6u saptanm- t-r. Bireylerin %88.3’ü kilo vermeyi istedi6i için, %11.7’si kilo verme zorunlulu6u oldu6u için
obezite poliklini6ine ba vurmu tur. Bireylere kilo vermeye inanma durumlar- soruldu6unda, %82.5’i “7nan-yorum”, %10.8’i “7nanm-yorum”, %6.7’si ise “Bilmiyorum” yan-t-n- vermi tir.
Ara t-rmada bireylerin %57.9’u “düzensiz beslenmeyi”, %35.8’i “hareketsizli6i”, %29.2’si “hastal-klar-n-”, %9.2’si “stresi” obez olmalar-n-n nedeni olarak belirtmi tir. Bu bulgular, literatürde obezite nedeni olarak belirtilen düzensiz beslenme ve egzersiz yapmama gibi faktörlerle benzerlik göstermektedir (Y-lmaz 1995). Obezite, vücutta a -r- miktarda ya6 depolanmas-d-r. Al-nan kalori miktar-n-n, harcanan kalori miktar-ndan yüksek olmas- obeziteye yol açmaktad-r. Kalori harcanmas-nda en önemli faktör ise egzersizdir. Kilo almada enerji al-m- ve enerji harcanmas- aras-ndaki dengenin yan- s-ra ö6ünlerin düzenli aralarla yenmesinin de önemli oldu6u belirtilmektedir (Bozbora 2002, Y-lmaz 1995). P-nar’-n (2002) obez bireylerle yapt-6- çal- mada da, bireylerin %88.5’inin egzersiz yapmad-6-, %26.4’ünün ö6ünlerinin düzensiz oldu6u, %18.4’ünün ise ö6ünlerinin k-smen düzenli oldu6unu bildirmesi, ara t-rma bulgular-n- destekler niteliktedir.
Bireylere stres ya ad-klar-nda, stresle ba etmek amac-yla neler yapt-klar- soruldu6unda; %29.2’si “Stres yaratan ortamdan ayr-l-r-m”, %25.0’i “Bo zaman aktivitelerine yönelirim”, %25.0’i “Günlük ya am aktivitelerine yönelirim”, %20.8’i “A6lar-m”, %15.0’i “Gereksiz ve zamans-z bir eyler yiyip içerim”, %13.3’ü “Ba ka eyler dü ünürüm”, %10.8’i “Rahatlat-c- davran- larda bulunurum”, %9.2’si “Ba kalar-yla konu urum” yan-t-n- vermi tir. Bireylerin stresle ba etmede kulland-klar- bu yöntemlerin, probleme yönelik yakla -mlar yan-nda, genel olarak duygulara yönelik ba etme yakla -mlar- oldu6u görülmektedir.
Ara t-rmaya kat-lan bireylerin %40.8’i fizik sa6l-6-n- “orta”, %40.0’- “iyi”, %9.2’si “kötü” olarak belirtmi tir. Buna göre obez bireylerin ço6unlu6u, fizik sa6l-6-n- orta ve iyi düzeyde alg-lamaktad-r. Oysa konuyla ilgili kaynaklar incelendi6inde, obezitenin hipertansiyon, kalp hastal-klar-, diyabet, kas-eklem a6r-lar- ve hatta kanser gibi fiziksel sorunlar- beraberinde getiren ciddi bir sa6l-k sorunu oldu6u belirtilmektedir (Bozbora 2002, De Zwaan ve ark 2002). Çal- maya kat-lan bireylerin obez olmalar-na ra6men, ço6unlu6unun fizik sa6l-6-n- “iyi” ve “orta” olarak
de6erlendirmesi obeziteyi fiziksel bir hastal-k olarak de6erlendirmediklerini göstermektedir.
Ara t-rmaya kat-lan bireylerin ruh sa6l-6- alg-lar- incelendi6inde; %49.2’si “iyi”, %42.5’i “orta”, %8.3’ü “kötü” olarak belirtmi tir. Bu bulgulara göre bireylerin büyük bir k-sm- ruh sa6l-6-n- iyi ve orta olarak de6erlendirmektedir. Bununla beraber elde edilen bu sonuçlar, bireylerin öznel de6erlendirmeleridir ve kendi bireysel alg-lar-n- yans-tmaktad-r. P-nar’-n (2002) yapt-6- çal- mada ise obez bireylerin %42.5’inin depresif oldu6u, %58.6’s-n-n benlik sayg-s-n-n dü ük oldu6u, %54.4’ünün beden imaj-n-n bozuk oldu6u belirlenmi tir.
Tablo 1. Bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-n-n da6-l-m-
SBÇTÖ Alt
Ölçekleri X SD Min. Max. aral484 Puan Kendine Güvenli Yakla74m 15.44 3.97 6 20 0-21 Kendine Güvensiz Yakla74m 12.06 4.83 6 23 0-24 Boyun E8ici Yakla74m 6.94 3.86 3 16 0-18 Sosyal Destek Arama 7.81 2.33 3 11 0-12 yimser Yakla74m 9.76 3.02 4 14 0-15
Tablo 1’de ara t-rmaya kat-lan bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-n-n da6-l-m- görülmektedir. Buna göre bireylerin kendine güvenli yakla -m puan ortalamas- 15.44, kendine güvensiz yakla -m puan ortalamas- 12.06, boyun e6ici yakla -m puan ortalamas- 6.94, sosyal destek arama yakla -m- puan ortalamas- 7.81, iyimser yakla -m puan ortalamas- 9.76 olarak saptanm- t-r.
Alt ölçeklerden al-nan toplam puan ortalamalar-, her alt ölçe6in puan aral-klar-na göre de6erlendirildi6inde; obez bireylerin stresle ba etmede kulland-klar- yöntemlerin s-ras-yla, kendine güvenli yakla -m, iyimser yakla -m, sosyal destek arama yakla -m-, kendine güvensiz yakla -m ve boyun e6ici yakla -m oldu6u görülmektedir.
Bu bulgulara göre, ara t-rmaya kat-lan bireyler stresle ba a ç-kmada, probleme yönelik yakla -mlar-, duygulara yönelik yakla -mlardan daha fazla oranda kullanmaktad-rlar. Buna kar -n, obez bireylerin stresle
ba a ç-kmada, hem probleme yönelik etkili, hem de duygulara yönelik etkisiz yöntemleri bir arada kulland-klar- söylenebilir.
Tablo 2. Bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-n-n sosyodemografik özelliklerine göre da6-l-m-
Sosyodemografik Özellikler Kendine Güvenli Yakla74m Kendine Güvensiz Yakla74m Boyun E8ici Yakla74m Sosyal Destek Arama yimser Yakla74m Ya7 grubu X SD X SD X SD X SD X SD 17-26 (N=27) 14.26 3.73 10.93 5.33 6.04 3.87 7.15 2.28 8.74 2.86 27-36 (N=19) 16.58 4.36 10.89 5.00 5.21 4.10 8.53 2.37 10.79 3.95 37-46 (N=43) 15.35 4.00 11.95 4.12 7.40 3.63 7.58 2.39 9.35 2.70 47 ve üzeri (N=31) 15.90 3.77 13.90 4.87 8.16 3.64 8.26 2.14 10.58 2.63 F / p 1.487 / 0.222 2.460 / 0.066 3.154 / 0.028* 1.891 / 0.315 2.929 / 0.037* Cinsiyet X SD X SD X SD X SD X SD Kad-n (N=110) 15.70 3.81 12.15 4.93 6.88 3.92 7.93 2.29 9.95 2.87 Erkek (N=10) 12.60 4.72 11.10 3.60 7.60 3.27 6.50 2.51 7.60 3.86 t / p 2.414 / 0.017* 0.653 / 0.515 -0.561 / 0.576 1.876 / 0.063 2.409 / 0.018* Medeni durumu X SD X SD X SD X SD X SD Bekar (N=29) 14.66 4.04 9.86 5.10 5.10 3.89 6.86 2.26 8.41 3.17 Evli (N=84) 15.74 3.81 12.69 4.62 7.55 3.67 8.11 2.28 10.26 2.79 Bo anm- /dul (N=7) 15.14 5.55 13.57 3.87 7.29 4.15 8.14 2.41 9.29 3.64 F / p 0.822 / 0.442 4.278 / 0.016* 4.606 / 0.012** 3.283 / 0.041* 4.367 / 0.015* Ekonomik durumu X SD X SD X SD X SD X SD Dü ük (N=8) 13.00 4.50 12.75 4.56 7.88 3.00 7.13 1.25 9.38 1.92 Orta (N=97) 15.94 3.70 11.88 4.94 6.78 3.77 7.86 2.37 9.94 2.96 Yüksek (N=15) 13.53 4.52 12.87 4.44 7.47 4.90 7.87 2.53 8.80 3.75 F / p 4.231 / 0.017* 0.357 / 0.701 0.449 / 0.639 0.366 / 0.695 0.993 / 0.374 Çal47ma durumu
X
SDX
SDX
SDX
SD X SD Evet (N=23) 19.17 3.79 19.48 4.62 11.78 3.87 11.91 2.64 13.57 3.84 Hay-r (N=97) 19.43 3.48 20.13 4.90 13.19 3.82 11.78 2.26 15.02 2.85 t / p -0.315 / 0.753 -0.583 / 0.561 -1.590 / 0.115 0.239 / 0.811 -2.047 / 0.043* *p<0.05 **p<0.01Tablo 2’de ara t-rmaya kat-lan bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-n-n sosyodemografik özelliklerine göre da6-l-m- görülmektedir. Bireylerin ya gruplar-na göre SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-
incelenmi , boyun e6ici ve iyimser yakla -m puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde farkl-l-k oldu6u saptanm- t-r. Yap-lan ileri analizde, boyun e6ici yakla -m-n 37-46 ve 47 ve üzeri ya grubundaki bireyler taraf-ndan
daha yüksek düzeyde kullan-ld-6- (Scheffe, p<0.05), iyimser yakla -m-n ise 27-36 ve 47 ve üzeri ya grubundaki bireyler taraf-ndan daha yüksek düzeyde kullan-ld-6- belirlenmi tir (Duncan, p<0.05) (Tablo 2). Ya ilerledikçe obez bireylerin stresle ba a ç-kmada, boyun e6ici ve iyimser yakla -mlar- daha fazla kullanmalar-n-n nedeni, ya am dönemlerine özgü olarak bireylerin de6i en fiziksel ve psikososyal gereksinimleri ve beklentileri olabilir. Gençlik dönemlerinde beden imaj- ve d- görünümle ilgili kayg-lar daha yo6un ya an-rken, artan ya la birlikte, bu kayg-lar daha az ya anmaktad-r. Bu durumun obezitenin yol açt-6- beden imaj- sorunlar- için de geçerli olabilece6i ve ileri ya taki bireylerin fazla kilolar-yla ilgili olarak iyimser ve boyun e6ici yakla -mlar- daha çok benimseyebilecekleri dü ünülmektedir.
Bireylerin cinsiyete göre SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar- incelendi6inde, kad-nlar-n erkeklere göre, kendine güvenli ve iyimser yakla -m puan ortalamalar-n-n daha yüksek oldu6u ve bu farklar-n istatistiksel olarak anlaml- düzeyde oldu6u saptanm- t-r (p<0.05) (Tablo 2). Ara t-rma kapsam-ndaki kad-nlar-n kendine güvenli ve iyimser yakla -m- daha fazla kullanmalar-n-n nedeni; kad-nlar-n ço6unun bir i te çal- mamas-, zamanlar-n-n büyük bir k-sm-n- evde geçirmeleri ve dolay-s-yla fazla kilolar-n-n yol açt-6- bedensel görünüm sorunlar-n- daha az ya amalar- eklinde özetlenebilir. Bunun yan- s-ra ara t-rmaya kat-lan bireylerin büyük bir k-sm-n-n kad-n oldu6u göz önüne al-nd-6-nda, cinsiyet bak-m-ndan daha e it da6-l-ml- örneklemlerde bu sonuçlar-n de6i ebilece6i dü ünülmektedir.
Bireylerin medeni durumlar-na göre SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar- incelendi6inde, kendine güvenli yakla -m d- -nda, di6er yakla -mlara yönelik gruplar aras-nda istatistiksel olarak anlaml- düzeyde farkl-l-k saptanm- t-r. Yap-lan ileri analizde bekar olanlar-n sosyal destek arama, kendine güvensiz ve boyun e6ici yakla -m puan ortalamalar-n-n anlaml- düzeyde dü ük oldu6u, evli olanlar-n ise iyimser yakla -m puan ortalamas-n-n anlaml- düzeyde yüksek oldu6u belirlenmi tir (Scheffe, p<0.05) (Tablo 2). Buna göre bekar olanlar sosyal destek arama, kendine güvensiz ve boyun e6ici yakla -mlar- daha az kullanmakta, evli olanlar ise iyimser yakla -m- daha fazla kullanmaktad-rlar. Bo anm- veya dul olma, e deste6inden yoksun olma aç-s-ndan bireylerde kendinde güvensizli6e ve daha fazla sosyal destek aray- -na neden olabilir. Evli olma durumu ise aile ya am-ndaki
sorumluluklar nedeniyle bireylerde daha iyimser yakla -mlara yol açabilir.
Ara t-rmaya kat-lan bireylerin ekonomik durumlar-na göre kendine güvenli yakla -m puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde fark oldu6u belirlenmi , yap-lan ileri analizde bu fark-n “orta” ekonomik düzeye sahip bireylerden kaynakland-6- saptanm- t-r (Scheffe, p<0.05) (Tablo 2). Bu bulguya göre kendine güvenli yakla -m-n “orta” ekonomik düzeye sahip bireyler taraf-ndan daha fazla kullan-ld-6- söylenebilir. “Dü ük” ekonomik düzeye sahip bireylerin kendine güveninin daha dü ük olmas- beklenen bir sonuç olmakla birlikte, bu çal- maya kat-lan bireylerin ço6unun “orta” ekonomik düzeye sahip olmas- (%80.8), bu fark-n nedeni olabilir. Bu aç-dan di6er ekonomik düzeylerdeki bireylerin say-ca artmas- durumunda bu sonuçlar-n de6i ebilece6i dü ünülmektedir.
Bireylerin bir i te çal- ma durumuna göre puan ortalamalar- incelendi6inde, bir i te çal- mayanlar-n iyimser yakla -m puan ortalamas-, çal- anlardan daha yüksek bulunmu ve aradaki fark-n anlaml- oldu6u saptanm- t-r (p<0.05) (Tablo 2). Bir i te çal- ma durumu yap-lan i le ilgili olarak bedensel görünüm aç-s-ndan baz- özellikleri gerektirebilmekte ve çal- ma ya am-nda obez bireylerin olumsuz de6erlendirilmelerine, hatta i ya am-ndan d- lanmalar-na yol açabilmektedir. Bu sonuç, çal- mayan bireylerin ev ortam-nda daha fazla bulunmalar- nedeniyle bedensel görünümlerine ili kin olarak kilolar-n- daha az sorun ettikleri eklinde yorumlanabilir.
Ara t-rmaya kat-lan bireylerin e6itim durumlar-na göre, kendine güvenli yakla -m puan ortalamalar- (F=1.734, p>0.05), kendine güvensiz yakla -m puan ortalamalar- (F=1.561, p>0.05), boyun e6ici yakla -m puan ortalamalar- (F=2.120, p>0.05), sosyal destek arama yakla -m- puan ortalamalar- (F=0.787, p>0.05) ve iyimser yakla -m puan ortalamalar- (F=1.710, p>0.05) aras-nda istatistiksel olarak anlaml- fark saptanmam- t-r.
Bireylerin aile tipine göre SBÇTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- incelendi6inde de; kendine güvenli yakla -m puan ortalamalar- (t=0.673, p>0.05), kendine güvensiz yakla -m puan ortalamalar- (t=0.507, p>0.05), boyun e6ici yakla -m puan ortalamalar- (t=-0.409, p>0.05), sosyal destek arama yakla -m- puan ortalamalar- (t=-1.908, p>0.05) ve iyimser yakla -m puan ortalamalar- (t=0.901, p>0.05) aras-nda anlaml- düzeyde fark bulunmam- t-r.
Tablo 3’te ara t-rmaya kat-lan bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-n-n obezite ve sa6l-k durumlar-na göre da6-l-m- görülmektedir. Obezite Poliklini6ine ba vurma nedenine göre, bireylerin kendine güvensiz yakla -m puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde fark oldu6u saptanm- t-r (p<0.01) (Tablo 3). Buna göre kilo verme zorunlulu6u nedeniyle poliklini6e ba vuran bireylerin kendine güvensiz yakla -m puan ortalamas-, kilo
vermek isteme nedeniyle poliklini6e ba vuranlardan daha yüksek bulunmu tur. Obezitenin bireylerde beden imaj-yla ilgili sorunlar-n ötesinde, çe itli fiziksel ve psikolojik hastal-klara neden olmas-, bireylerde kilo vermeyi zorunlu hale getirmektedir. Bu durum ise kilo vermekte güçlük çeken bireylerde daha fazla zorlanmaya yol açarak, kendilerine olan güvenlerinin azalmas-na ve stresle etkili ba edememelerine neden olabilir.
Tablo 3. Bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-n-n obezite ve sa6l-k durumlar-na göre da6-l-m-
Obezite özellikleri ve sa8l4k durumlar4 Kendine Güvenli Yakla74m Kendine Güvensiz Yakla74m Boyun E8ici Yakla74m Sosyal Destek Arama yimser Yakla74m
Poliklini8e ba7vurma nedeni X SD X SD X SD X SD X SD
Kilo verme iste6i (N=106) 15.65 3.94 11.55 4.65 6.73 3.94 7.79 2.32 9.87 3.08 Kilo verme zorunlulu6u (N=14) 13.71 3.87 15.93 4.58 8.57 2.85 7.93 2.43 8.93 2.46
t / p 1.749 / 0.083 -3.319 /
0.001** -1.692 / 0.093 -0.205 / 0.838 -1.095 / 0.276 Obezite tan4s4 alma süresi X SD X SD X SD X SD X SD
1-9 y-l (N=51) 15.04 4.25 11.18 5.03 6.29 3.47 7.14 2.20 9.55 2.84
10 ve üzeri y-l (N=69) 15.74 3.75 12.71 4.61 7.42 4.09 8.30 2.31 9.91 3.15
t / p -1.075 / 0.280 -1.750 / 0.080 -1.599 / 0.110 -2.297 / 0.001** -0.476 / 0.635
Kilo vermeye inanma durumu X SD X SD X SD X SD X SD
7nan-yorum (N=99) 15.85 3.81 12.15 4.93 6.73 3.94 7.84 2.18 10.01 2.79 7nanm-yorum (N=13) 14.08 4.35 11.62 5.16 8.08 3.88 7.85 3.29 9.54 3.43
Bilmiyorum (N=8) 12.63 4.10 11.63 3.25 7.75 2.60 7.38 2.56 7.00 4.04
F / p 3.444 / 0.035* 0.104 / 0.902 0.887 / 0.415 0.147 / 0.864 3.901 / 0.023*
Fizik sa8l4k alg4s4 X SD X SD X SD X SD X SD
Kötü (N=23) 13.00 4.07 12.87 5.57 7.74 3.82 7.17 2.37 8.43 3.03
Orta (N=49) 15.22 3.90 12.08 4.41 6.73 3.91 8.06 2.09 9.14 3.16
7yi (N=48) 16.83 3.40 11.65 4.93 6.77 3.87 7.85 2.53 11.02 2.38
F / p 8.294 / 0.000** 0.495 / 0.611 0.603 / 0.549 1.156 / 0.318 8.347 / 0.000**
Ruh sa8l484 alg4s4 X SD X SD X SD X SD X SD
Kötü (N=10) 11.70 3.50 16.80 3.94 10.30 2.95 7.60 1.35 7.50 3.24
Orta (N=51) 15.55 3.80 12.73 4.49 7.25 3.49 7.78 2.07 9.31 2.68
7yi (N=59) 15.98 3.90 10.68 4.69 6.10 4.00 7.86 2.67 10.53 3.04
F / p 5.390 / 0.006** 8.699 / 0.000** 5.767 / 0.004** 0.059 / 0.943 5.671 / 0.004** *p<0.05 **p<0.01
Ara t-rma kapsam-ndaki bireylerin obezite tan-s- alma süresine göre, SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar- incelendi6inde; 10 y-l ve daha fazla süreden beri obez olan bireylerin, 10 y-ldan daha az süredir obez olanlara göre, sosyal destek arama puan ortalamas- daha yüksek bulunmu ve bu fark-n istatistiksel olarak anlaml- düzeyde oldu6u belirlenmi tir (p<0.01) (Tablo 3). Uzun y-llard-r obez olma durumu, bireylerin kilo vermeyle ilgili sorunlar- oldu6unu dü ündürmektedir. Bu bak-mdan uzun süredir kilo verememenin yol açt-6- sorunlar, bireylerde ki ileraras- ili kilerini artt-rarak sosyal destek arama eklinde yakla -mlara neden olabilir.
Bireylerin kilo vermeye inanma durumlar-na göre SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar- incelendi6inde, kendine güvenli yakla -m puan ortalamas- kilo verece6ine inananlarda anlaml- düzeyde daha yüksek bulunurken (Scheffe, p<0.05), iyimser yakla -m puan ortalamas- kilo verece6ini bilmeyenlerde anlaml- düzeyde daha dü ük bulunmu tur (Scheffe, p<0.05) (Tablo 3). Her iki yakla -mda da, kilo verece6ine inanan bireylerin stresle ba etmede etkili yöntemleri daha çok kulland-klar- söylenebilir. Bu sonuç, ayn- zamanda bireyin bir eye inanmas-n-n, kendisine güvenmesine ve iyimser bir yakla -m içinde davranmas-na neden oldu6u eklinde yorumlanabilir.
Bireylerin SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-, fizik sa6l-k de6erlendirmelerine göre incelendi6inde; kendine güvenli ve iyimser yakla -m puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde farkl-l-k oldu6u saptanm- t-r. Yap-lan ileri analizde bu farklar-n, kendine güvenli yakla -m için fizik sa6l-6-n- “kötü” olarak de6erlendiren bireylerden, iyimser yakla -m için ise fizik sa6l-6-n- “iyi” olarak de6erlendiren bireylerden kaynakland-6- belirlenmi tir (Scheffe, p<0.01) (Tablo 3). Buna göre, kendine güvenli yakla -m fizik sa6l-6-n- “kötü” olarak de6erlendirenler taraf-ndan daha dü ük düzeyde kullan-lmakta, iyimser yakla -m ise fizik sa6l-6-n- “iyi” olarak de6erlendirenler taraf-ndan daha yüksek düzeyde kullan-lmaktad-r. Literatürde, obezitenin kardiyovasküler, metabolik, neoplastik ve ortopedik çe itli fiziksel sorunlara yol açt-6-na ili kin birçok bilgi mevcuttur (Y-lmaz 1995, Bozbora 2002, De Zwaan ve ark 2002). Fizik sa6l-k alg-s-na yönelik bu bulgular, bu do6rultuda de6erlendirildi6inde; obezitenin yol açt-6- fiziksel sorunlar-n, bireylerde stresle ba etmeyi olumsuz olarak etkiledi6i söylenebilir.
SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar-, bireylerin ruh sa6l-6- de6erlendirmelerine göre incelendi6inde; sosyal destek arama d- -nda, di6er yakla -mlara yönelik gruplar aras-nda anlaml- düzeyde farkl-l-k oldu6u saptanm- ve yap-lan ileri analizde, bu farkl-l-klar-n ruh sa6l-6-n- “kötü” olarak de6erlendiren bireylerden kaynakland-6- belirlenmi tir (Scheffe, p<0.01) (Tablo 3). Buna göre ruh sa6l-6-n- “kötü” olarak de6erlendiren bireyler, kendine güvenli ve iyimser yakla -m- daha dü ük düzeyde, kendine güvensiz ve boyun e6ici yakla -m- ise daha yüksek düzeyde kullanmaktad-rlar. Bu bulgular, obezitenin bireylerin ruhsal sa6l-6-n- olumsuz yönde etkiledi6ine ili kin literatürle uygunluk göstermektedir (Deveci ve ark. 2004, Eren ve Erdi 2003, Maddi ve ark. 1997, Sullivan ve ark. 1993). Buna paralel olarak bireyin ruh sa6l-6- alg-s-n-n “kötü” olmas-, stresle etkili ba edememesine neden olmaktad-r.
SONUÇ VE ÖNER LER
Bu çal- mada obez bireylerin stresle ba a ç-kma yöntemleri incelenmi tir. Elde edilen sonuçlara göre, obez bireylerin stresle ba etmede kulland-klar- yöntemler s-ras-yla, kendine güvenli yakla -m, iyimser yakla -m, sosyal destek arama yakla -m-, kendine güvensiz yakla -m ve boyun e6ici yakla -m olarak bulunmu tur. Bu do6rultuda obez bireylerin stresle ba a ç-kmada, hem probleme yönelik etkili, hem de duygulara yönelik etkisiz yöntemleri bir arada kulland-klar- belirlenmi tir.
Bireylerin ya a, cinsiyete, medeni duruma, ekonomik duruma, çal- ma durumuna, poliklini6e ba vurma nedenine, obezite tan- süresine, kilo vermeye inanma durumuna, fizik ve ruh sa6l-6- alg-s-na göre SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde fark bulunmu tur. Buna kar -n bireylerin e6itim durumuna ve aile tipine göre SBÇTÖ alt ölçek puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde fark saptanmam- t-r. Bunun yan- s-ra erkeklerin, evli, bo anm- ve dul olanlar-n, bir i te çal- anlar-n, kilo verme zorunlulu6u olanlar-n, kilo verece6ine inanmayanlar-n, fizik ve ruh sa6l-6-n- “kötü” olarak de6erlendiren bireylerin stresle ba a ç-kmada daha yetersiz olduklar- bulunmu tur.
Bu bulgular sonucunda;
• Obez bireylere, obezitenin fiziksel ve psikososyal sorunlara yol açan, ciddi ve kronik bir sa6l-k sorunu oldu6u yönünde bilgi verilmesi,
• Stresle ba etmede riskli grup olarak belirlenen obez erkeklerin, evli, bo anm- ve dul olanlar-n, bir i te çal- anlar-n, kilo verme zorunlulu6u olanlar-n, kilo verece6ine inanmayanlar-n, fizik ve ruh sa6l-6-n- “kötü” olarak de6erlendirenlerin stresle etkili ba etme konusunda bilgilendirilmesi,
• Hem irelerin obez bireylerin psikolojik boyutunu tan-mlamaya yönelik daha geni örneklemlerde, farkl- de6i kenleri göz önünde bulundurarak benzer ara t-rmalar yapmas- önerilebilir.
• Bunlara ek olarak, bu çal- mada örneklemin büyük bir k-sm-n- kad-nlar-n ve çal- mayan bireylerin olu turmas-, bu ara t-rman-n s-n-rl-l-6-n- olu turmaktad-r. Ara t-rma sonuçlar-n-n netle mesi bak-m-ndan, benzer çal- malardaki örneklemlerde bu özelliklerin dikkate al-nmas-n-n yararl- olaca6- dü ünülmektedir.
KAYNAKLAR
Bozbora A (2002) Obezite ve tedavisi. Nobel T-p Kitabevi,
7stanbul, 1-9.
Buruk , Bulca Z, Çilo8lu F, Peker (2000) Egzersiz
Biyokimyas- ve Obezite. Nobel T-p Kitabevi, 7stanbul, 83-164.
De Chouly De Lenclave MB, Florequin C, Bailly D (2001)
Obesity, alexithymia, psychopathology and binge eating: A comparative of 40 obese patients and 32 controls. Encephale, 27: 4, 343-350.
De Zwaan M, Mitchell JE, Howell LM, et al. (2002) Two
measures of health-related Quality of life in morbid obesity. Obesity Research, 10, 1143-1151.
Deveci A, Demet MM, Özmen B ve ark. (2004) Obez
hastalarda psikopatoloji, aleksitimi ve benlik sayg-s-. 40. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Program ve Özet Bildirileri Kitab-, 7zmir, 590-592.Eren , Erdi Ö (2003) Obez hastalarda psikiyatrik bozukluklar-n s-kl-6-. Klinik Psikiyatri Dergisi, 6: 3, 152-157.
Esterbauer E, Anders I, Ladurner G, et al. (2001) Stres
management in heart diseases, obesity, nicotine and alcohol use. Wien Klin Wochenschr, 17:113(23-24), 947-953.
I74khan V (2004) Çal- ma hayat-nda stres ve ba a ç-kma yollar-.
Sandal Psikoloji Dizisi 1, 1. Bask-, Ankara
Maddi SR, Khoshaba DM, Persico M, et al. (1997)
Psychosocial correlates of psychopathology in a national sample of the morbidly obese. Obes Surg, 7:5, 397-404.
Onat A, Y4ld4r4m B, Çetinkaya A ve ark. (1999)
Eri kinlerimizde obezite ve santral obezite göstergeleri ve ili kileri: 1990-1998’de dü ündürücü obezite art- - erkeklerde daha belirgin. Türk Kardiyoloji Derne6i Ar ivi, 27: 209-217.
P4nar R (2002) Obezlerde depresyon, benlik sayg-s- ve beden
imaj-. Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Dergisi, 6: 1, 30-41.
Resch M, Haasz P, Sido Z (1998) Obesity as psychosomatic
disease. Eur Psychiatry, 13: (Sup)4, 315.
Ryden A, Karlsson J, Sullivan M, et al. (2003) Coping and
distress: What happens after interventions? A 2-year follow-up from the Swedish obese subjects (SOS) study. Psychosomatic Medicine, 65, 435-442.
ahin HN (1995) Stresle Ba a Ç-kma, Olumlu Bir Yakla -m.
Sistem Yay-nc-l-k & Türk Psikologlar Derne6i, 2. Bas-m, 169-176.
ahin NH, Durak A (1995) Stresle Ba a ç-kma Tarzlar- Ölçe6i:
Üniversite ö6rencileri için Uyarlanmas-. Türk Psikoloji Dergisi, 10: 34, 56-73.
Sullivan M, Karlsson J, Sjostrom L, et al. (1993) Swedish
obese subjects (SOS) – an intervention study of obesity. Baseline evaluation of health and psychosocial functioning in the first 1743 subjects examined. Int J Obes Relat Metab Disord, 17, 503-512.
Telch CF, Agras WS (1994) Obesity, binge eating and
psychopathology: Are they related? Int J Eat Disord, 15: 1, 53-61.
Tüzün M (1999) Obezitenin genel özellikleri (içinde) Y-lmaz C
(ed). Obezite ve Tedavisi. Birinci Bas-m, Mart Matbaac-l-k Sanatlar- Ltd, 7zmir, 7-28.
WHO (2000) Obesity: Preventing and managing the global
epidemic: report of a WHO consultation. WHO Technical Report Series; 894, Geneva
Y4lmaz C (2002) Endokrinolojide Tan- Basamaklar-. Güven
Kitabevi, 139-140.
