Ömer Seyfettin'in öykülerinde zarflarla yüklem-eylemin koşulları

(1)

ÖMER SEYFETTİN’İN ÖYKÜLERİNDE ZARFLARLA

YÜKLEM-EYLEMİN KOŞULLARI

.

Pamukkale Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Yüksek Lisans Tezi

Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı

Yeni Türk Dili Bilim Dalı

Selenay BALOĞLU

Danışman: Prof. Dr. Hacı Ömer KARPUZ

Temmuz 2012

DENİZLİ

(2)

(3)

Bu tezin tasarımı, hazırlanması, yürütülmesi, araştırılmalarının yapılması ve

bulgularının analizlerinde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini;

bu çalışmanın doğrudan birincil ürünü olmayan bulguların, verilerin ve materyallerin

bilimsel etiğe uygun olarak kaynak gösterildiğini ve alıntı yapılan çalışmalara

atfedildiğini beyan ederim.

İmza :

Öğrenci Adı Soyadı: Selenay BALOĞLU

(4)

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın hazırlanmasında bana yardımcı olan, bilimsel fikirleriyle ve farklı

bakış açısıyla daima ufkumu aydınlatan, yol gösteren değerli danışman hocam Prof. Dr.

Hacı Ömer KARPUZ’a, eğitimime katkıda bulunan değerli hocalarıma, çalışmamıza

maddi destek sağlayan Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri

Koordinasyon Birimi (BAP)’ne, teknik konulardaki yardımlarından dolayı değerli

arkadaşım Onur SALICI’ya ve Yasemin KAÇANOĞLU’na, hayatımın her safhasında

bana olan inancını yitirmeyen ve beni yetiştiren annem Şennur ARSLAN’a, manevi

desteğinden dolayı canım kardeşim Sinem KOŞUMCU’ya, gösterdiği sonsuz sabır ve

hoşgörü için değerli eşim Emin BALOĞLU’na, çalışmam sırasında hayatımıza bir

müjde olarak gelen, gecelerimi daha da uzatarak çalışmamı ve en önemlisi beni

tamamlayan canım kızım Öykü BALOĞLU’na teşekkür ederim.

(5)

ÖZET

ÖMER SEYFETTİN’İN ÖYKÜLERİNDE ZARFLARLA

YÜKLEM-EYLEMİN KOŞULLARI

Baloğlu, Selenay

Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı ABD

Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Hacı Ömer KARPUZ

Temmuz 2012, 388 Sayfa

Bu tezde Ömer Seyfettin’in Bütün Hikâyeleri serisinde yayımlanan 5. cilte

yer alan öykülerden 16 öykü seçilmiş, bu öykülerde kullanılan zarflarla

yüklem-eylemlerin ilişkileri incelenmiştir. Çalışma, Giriş, İnceleme, Değerlendirme, Sonuç

ve Kaynakça bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş kısmında çalışmanın amacı,

kapsamı ve hedefi ele alınmıştır. İnceleme kısmında 16 öykü metninden tespit

edilen 3415 eylem, bu eylemlerle kullanılan sözlüksel biçimbirim halindeki zarflar

ve bu zarfları oluşturan bağımlı durum biçimbirimler; bunların işlevleri, yapı ve

içyapı özellikleri ile geçtikleri cümleler, sayfa ve satır numaraları ile sıralanmış ve

liste halinde verilmiştir. Değerlendirme kısmında elde edilen verilere bağlı olarak

eylemler, bağımlı durum biçimbirimler ve zarflar yapısal ve işlevsel özelliklerine

ve ilişkilerine göre geçiş sıklıkları ve geçiş oranları ile birlikte 132 adet tablo ve

131 grafik halinde sunulmuştur. İnceleme ve değerlendirmeler sonucunda 780

farklı eylemin 66 farklı bağımlı durum biçimbirimle, 52 farklı işlevle ve 322

sözlüksel biçimbirim halindeki zarflarla 3415 kez kullanıldığı tespit edilmiştir.

Değerlendirme kısmında elde edilen verilerden yapılan çıkarımlar sonuç

kısmında maddeler halinde sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Bağımlı durum biçimbirim, Ömer Seyfettin’in Öyküleri, Türkçe

biçimbilgisi, Yüklem-eylem, Zarf

(6)

ABSTRACT

THE CONDİTİON OF ADVERBS WİTH GERUNDS IN

ÖMER SEYFETTİN’S STORİES

Baloğlu, Selenay

M. Sc. Thesis in Turkish Language and Department of Literature

Thesis Administrator: Prof. Dr. Hacı Ömer KARPUZ

July 2012, 388 Pages

In this study we looked at the relation between adverbs with gerunds in 16

stories by selecting the 5. stage of the whole story series. This study constituted of

Introduction, Review, Revoluation, Evoluation and Bibliography chapters. The

Introduction part of our study pointed out the aim, the inclusiveness and the

target. The Review part is reviewed determined 3415 verbs of choosed from 16

story texts used with adverbs in lexical morpheme form and used with depent

status morphemes. These functions structure and internal structure qualities and

the occurence of the sentences, the pages and the line numbers are given.

Depending on this data; verbs, status morphemes and adverbs are categorised. In

the revolution part presented the 132 tables and 131 graphs with the transition

frequencies and transition rates according to structual and functional qualities and

relations. As the result of the review and evoluation have been identified that 780

different verb, 66 different status morpheme was used 3415 times with 52 different

function and 322 lexical status morpheme formed adverbs. At the evoluation part

obtained the datas, the inferences, presented in the case of items.

Keywords : Adverbs, gerunds, Ömer Seyfettin’s Stories, status morphemes,

lexical status morphemes, function, structure.

(7)

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR………..

ÖZET... ...

iii

iv

ABSTRACT... ....

v

İÇİNDEKİLER... ....

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ...

x

TABLOLAR DİZİNİ... xiii

SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ... xvi

GİRİŞ... ...

1 ARAŞTIRMANIN YÖNTEMLERİ………..

3

BİRİNCİ BÖLÜM

1.İNCELEME……….

₄

1.1. İnceleme ...

5

İKİNCİ BÖLÜM

2.DEĞERLENDİRME………. 223

2.1.Zarfların Yapısal Özellikleri………...

2.2. Eylemlerin Kullanılış Sıklığı……….

2.3.Bağımlı Durum Biçimbirimlerin Kullanılış Sıklığı……….…...

2.4.Bağımlı Durum Biçimbirimlerin İşlevsel Özelliklerine Göre İncelenmesi………

2.4.1. Çok işlevli bağımlı durum biçimbirimlerin kullanılış sıklıkları……….

2.4.1.1. “Ø” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları………....

2.4.1.2. ”/+(n/y)a/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……….

2.4.1.3. “/-(y)ArAk/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……..

2.4.1.4. “/+CA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları.……..…..

2.4.1.5. “/+(n)DA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……....

2.4.1.6. “/+(n)DAn/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları.…….

2.4.1.7. “diye” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……….…...

2.4.1.8. “gibi” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……….

2.4.1.9. “/-Ip/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……...

2.4.1.10. ” için” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları ………….

2.4.1.11. “ile” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları ….………...

2.4.1.12. ”/-ken/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları…………

2.4.1.13. “/+(y)lA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları…...

2.4.1.14. “/-sA+/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları

………..

2.4.1.15. “/-madan/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları

………

2.4.1.16. “/+(n/y)A kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklıkları………..

2.4.1.17. ” /+(n/y)a/… /+(n/y)a/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklıkları………..

2.4.1.18. “/+(In/im)lA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları….

2.4.1.19. “/-DIkçA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları……..

2.4.1.20. “ … halde” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları…….

2.4.1.21. “defa” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları...

2.4.1.22. “kadar” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları ………...

2.4.1.23. “/+(n/y)A karşı/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

224

225

230

233

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

(8)

sıklıkları………...

2.4.1.24. “/+(n)DAn beri/“bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklıkları………...………...

2.4.1.25. “…/-DIĞ(I/Im/In(Iz)/lArI/ gibi/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sıklıkları………..

2.4.1.26. “daha” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklıkları………….

2.4.1.27. ” /+(n/y)A göre/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklıkları…...………...

2.4.1.28. “/-(mAk) üzere/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklıkları……….……….

2.4.1.29. “/+(n)DAn/ daha fazla” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklıkları………..

2.4.1.30. “…/-DIĞ (I/Im/In(Iz)/lArI/ kadar/” bağımlı durum

biçimbirimlerinin kullanılış sıklıkları………

2.4.1.31. “/+(n)DAn/…/+(n/y)A/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sıklıkları………..

2.4.1.32. “…../+(n)DAn/…./+(n/y)A kadar/” bağımlı durum

biçimbirimlerinin kullanılış sıklıkları……….

2.4.2. Tek işlevli bağımlı durum biçimbirimlerin kullanılış sıklıkları……….

2.5. İşlevlerin Kullanılış Sıklığı………...

2.6. İşlevlerin Bağımlı Durum Biçimbirimlere Göre İncelenmesi………...…………

2.6.1. Çok bağımlı durum biçimbirimli işlevlerin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.1. "Açıklama" işlevinin kullanılış sıklıkları

………..

2.6.1.2. “Amaç-sonuç” işlevinin kullanılış sıklıkları ……….

2.6.1.3. "Araç" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.4. "Benzetme" işlevinin kullanılış sıklıkları ……….

2.6.1.5. “Derecelendirme" işlevinin kullanılış sıklıkları ………...

2.6.1.6. "Doğrulama" işlevinin kullanılış sıklıkları………

2.6.1.7. "Durum" işlevinin kullanılış sıklıkları

2.6.1.8. "Durum-birliktelik" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.9. "Gerçeklik" işlevinin kullanılış sıklıkları

………..

2.6.1.10. "Görelik" işlevinin kullanılış sıklıkları

………

2.6.1.11. "İlgi" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.12. "Karşılaştırma" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.13. "Karşılıklılık" işlevinin kullanılış sıklıkları ………

2.6.1.14. "Kesinlik" işlevinin kullanılış sıklıkları ……….

2.6.1.15. "Kuvvetlendirme " işlevinin kullanılış sıklıkları ………

2.6.1.16. "Neden-sonuç" işlevinin kullanılış sıklıkları ………..

2.6.1.17. "Neden-soru" işlevinin kullanılış sıklıkları

………

2.6.1.18. "Nicelik" işlevinin kullanılış sıklıkları………

2.6.1.19. "Niteleme" işlevinin kullanılış sıklıkları……….

2.6.1.20. "Sınırlama" işlevinin kullanılış sıklıkları

………

2.6.1.21. "Şart" işlevinin kullanılış sıklıkları ……….

2.6.1.22. "Tekrarlama" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.23. "Varsayım" işlevinin kullanılış sıklıkları

………

2.6.1.24. "Yer-ayrılma" işlevinin kullanılış sıklıkları………

2.6.1.25. "Yer-bulunma" işlevinin kullanılış sıklıkları

……….

2.6.1.26. "Yer-soru" işlevinin kullanılış sıklıkları

……….

2.6.1.27. "Yer-yön" işlevinin kullanılış sıklıkları ………..

2.6.1.28. "Yer-yönelme" işlevinin kullanılış sıklıkları

………

251

252

253

254

255

256

257

260

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

282

(9)

2.6.1.29. "Zamanda belirlilik" işlevinin kullanılış sıklıkları ……….

2.6.1.30. "Zamanda belirsizlik" işlevinin kullanılış sıklıkları………

2.6.1.31. "Zamanda bulunma" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.32. "Zamanda sınırlandırma" işlevinin kullanılış sıklıkları ………..

2.6.1.33. "Zamanda sıralama" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.34. "Zamanda süreklilik" işlevinin kullanılış sıklıkları ………

2.6.1.35. "Zamanda yakınlık" işlevinin kullanılış sıklıkları………...

2.6.1.36. "Zaman-durum" işlevinin kullanılış sıklıkları……….

2.6.1.37. "Zaman-niteleme" işlevinin kullanılış sıklıkları………..

2.6.1.38. "Zıtlık" işlevinin kullanılış sıklıkları………...

2.6.2. Tek bağımlı durum biçimbirimli işlevlerin kullanılış sıklıkları………..

2.7. Eylem-Bağımlı Durum Biçimbirim İlişkilerinin İncelenmesi………..

2.7.1. "al-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi.……….

2.7.2. "bak-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………..

2.7.3. "başla-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

2.7.4. "bul-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi ………..

2.7.5. "çık-"eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

2.7.6. "de-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

2.7.7. "dön-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………...

2.7.8. "dur-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi

………...

2.7.9. "düşün-" eylemi bağımlı durum biçimbirim ilişkisi ………...

2.7.10. "geç-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………..

2.7.11. "gel-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………..

2.7.12. "gir-"eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

2.7.13. "git-" eylemi bağımlı durum biçimbirim ilişkisi ………..

2.7.14. "gör-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………..

2.7.15. "gül-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi

………

2.7.16. "kaç-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi

……….

2.7.17. "kal-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

2.7.18. "kaldır-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

2.7.19. "kalk-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi

………...

2.7.20. "ol-"eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi

………...

2.7.21. "otur-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi ………...

2.7.22. "tut-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi

………..

2.7.23. "yürü-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi ………...

2.8. Eylem- İşlev İlişkisi ………..

2.8.1. "al-" eylemi-işlev ilişkisi……….

2.8.2. "bak-" eylemi-işlev ilişkisi ……….

2.8.3. "başla-" eylemi-işlev ilişkisi ………...

2.8.4. "bul-" eylemi-işlev ilişkisi ………..

2.8.5. "çık-" eylemi-işlev ilişkisi ………..

2.8.6. "de-" eylemi-işlev ilişkisi………

2.8.7. "dön-" eylemi-işlev ilişkisi

……….

2.8.8. "dur-" eylemi-işlev ilişkisi ………..

2.8.9. "düşün-" eylemi-işlev ilişkisi ………..

2.8.10. "geç-" eylemi-işlev ilişkisi ………

2.8.11. "gel-" eylemi-işlev ilişkisi……….

2.8.12. "gir-" eylemi-işlev ilişkisi.……….

2.8.13. "git-" eylemi-işlev ilişkisi.……….

2.8.14. "gör-" eylemi-işlev ilişkisi……….………

283

284

285

286

287

288

289

290

291

292

293

294

295

296

297

298

299

300

301

302

303

304

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

320

321

322

324

325

326

327

329

(10)

2.8.15. "gül-" eylemi-işlev ilişkisi.………

2.8.16. "kaç-" eylemi-işlev ilişkisi……….

2.8.17. "kal-" eylemi-işlev ilişkisi……….

2.8.18. "kaldır-" eylemi-işlev ilişkisi……….

2.8.19. "kalk-" eylemi-işlev ilişkisi.………..

2.8.20. "ol-" eylemi-işlev ilişkisi………...

2.8.21. "otur-" eylemi-işlev ilişkisi………

2.8.22. "tut-" eylemi-işlev ilişkisi ……….

2.8.23. "yürü-" eylemi-işlev ilişkisi ………..

2.9. Sözlüksel Biçimbirimlerin Kullanılış Sıklığı ………...

2.10. Sözlüksel Biçimbirim-İşlev İlişkisi……….

2.10.1. Çok işlevli sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………..

2.10.1.1. "daha" sözlüksel biçimbirim- işlev ilişkisi

………

2.10.1.2. "sanki" sözlüksel biçimbirim- işlev ilişkisi ………

2.10.1.3. "yalnız" sözlüksel biçimbirim- işlev ilişkisi ………...

2.10.1.4. "o kadar" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………..

2.10.1.5. "daha+zarf" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………...

2.10.1.6. "çok" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi……….

2.10.1.7. "dışarı+(durum eki)" sözlük birimi-işlev ilişkisi...………..

2.10.1.8. "öyle" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi ………...

2.10.2. Tek işlevli sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………...

SONUÇ………...

KAYNAKLAR………...

ÖZGEÇMİŞ...

330

331

332

333

334

335

336

337

338

339

347

348

349

350

351

352

355

368

370

(11)

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa

Şekil 1. Zarfların yapılarına göre kullanılış yüzdeleri………..

Şekil 2. Eylemlerin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 3. Bağımlı durum biçimbirimlerin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 4. “Ø” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiğ……...

Şekil 5. “/+(n/y)a/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği……...

Şekil 6. “/-(y)ArAk/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği……

Şekil 7. “/+CA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 8. “/+(n)DA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği……..

Şekil 9. “/+(n)DAn/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği……

Şekil 10. “diye” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…………

Şekil 11. “gibi” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği………….

Şekil 12. “/-Ip/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği………....

Şekil 13. “için” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği………….

Şekil 14. “ile” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…………...

Şekil 15. ”/-ken/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 16. “/+(y)lA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği……..

Şekil 17. “/-sA+/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 18. “/-madan/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…….

Şekil 19. “/+(n/y)A kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sıklığı

grafiği………

Şekil 20. “/+(n/y)a/… /+(n/y)a/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklığı grafiği……….

Şekil 21. “/+(In/im)lA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği...

Şekil 22. “/-DIkçA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…….

Şekil 23. “ … halde” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…...

Şekil 24. “defa” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…………

Şekil 25. “kadar” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 26. “/+(n/y)A karşı/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sıklığı

grafiği………

Şekil 27. “/+(n)DAn beri/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sıklığı

grafiği………

Şekil 28. “…/-DIĞ(I/Im/In(Iz)/lArI/ gibi/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 29. “daha” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sıklığı grafiği…………

Şekil 30. ” /+(n/y)A göre/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sıklığı

grafiği………

Şekil 31. “/-(mAk) üzere/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sıklığı

grafiği………

Şekil 32. “/+(n)DAn/ daha fazla” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklığı grafiği……….

Şekil 33. “…/-DIĞ (I/Im/In(Iz)/lArI/ kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 34. “/+(n)DAn/…/+(n/y)A/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sıklığı grafiği………

Şekil 35

.

“…../+(n)DAn/…./+(n/y)A kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sıklığı grafiği………

224

229

232

235

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257

(12)

Şekil 36. Tek işlevli bağımlı durum biçimbirimlerin kullanılış sıklığı grafiği…….

Şekil 37. İşlevlerin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 38. "Açıklama" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 39. “Amaç-sonuç” işlevinin kullanılış sıklığı grafiği…………...

Şekil 40. "Araç" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 41. "Benzetme" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 42. “Derecelendirme" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 43. "Doğrulama" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 44. "Durum" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 45. "Durum-birliktelik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 46. "Gerçeklik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 47. "Görelik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 48. "İlgi" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 49. "Karşılaştırma" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 50. "Karşılıklılık" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 51. "Kesinlik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 52. "Kuvvetlendirme " işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 53. "Neden-sonuç" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 54. "Neden-soru" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 55. "Nicelik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 56. "Niteleme" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 57. "Sınırlama" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 58. "Şart" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 59. "Tekrarlama" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 60. "Varsayım" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 61. "Yer-ayrılma" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 62. "Yer-bulunma" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 63. "Yer-soru" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 64. "Yer-yön" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 65. "Yer-yönelme" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 66. "Zamanda belirlilik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 67. "Zamanda belirsizlik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……...

Şekil 68. "Zamanda bulunma" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 69. "Zamanda sınırlandırma" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği……….

Şekil 70. "Zamanda sıralama" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 71. "Zamanda süreklilik" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 72. "Zamanda yakınlık" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 73. "Zaman-durum" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………...

Şekil 74. "Zaman-niteleme" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………

Şekil 75. "Zıtlık" işlevinin kullanılış sıklığı grafiği………..

Şekil 76. Tek bağımlı durum biçimbirimli işlevlerin kullanılış sıklığı grafiği……

Şekil 77. "al-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği……….

Şekil 78. "bak-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği……….

Şekil 79. "başla-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………..

Şekil 80. "bul-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği……….

Şekil 81. "çık-"eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………...

Şekil 82. "de-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 83. "dön-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………..

Şekil 84. "dur-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği...………...

Şekil 85. "düşün-" eylemi bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………..

259

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

277

278

279

280

281

282

283

284

285

286

287

288

289

290

291

292

293

294

295

296

297

298

299

300

(13)

Şekil 86. "geç-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği……...

Şekil 87. "gel-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………...

Şekil 88. "gir-"eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 89. "git-" eylemi bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 90. "gör-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………..

Şekil 91. "gül-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği……….

Şekil 92. "kaç-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………..

Şekil 93. "kal-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………..

Şekil 94. "kaldır-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği……….

Şekil 95. "kalk-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 96. "ol-"eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 97. "otur-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 98. "tut-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………...

Şekil 99. "yürü-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi grafiği………

Şekil 100. "al-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………..

Şekil 101. "bak-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 102. "başla-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 103. "bul-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 104. "çık-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 105. "de-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği……….

Şekil 106. "dön-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………..

Şekil 107. "dur-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 108. "düşün-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………..……….

Şekil 109. "geç-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 110. "gel-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 111. "gir-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 112. "git-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 113. "gör-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 114. "gül-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 115. "kaç-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 116. "kal-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 117. "kaldır-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 118. "kalk-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………..

Şekil 119. "ol-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği……….

Şekil 120. "otur-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………..

Şekil 121. "tut-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 122. "yürü-" eylemi-işlev ilişkisi grafiği……….

Şekil 123. "daha" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 124. "sanki" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği…………...

Şekil 125. "yalnız" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği……….

Şekil 126. "o kadar" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 127. "daha+zarf" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 128. "çok" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği……….

Şekil 129. "dışarı+(durum eki)" sözlüksel biçimbirimi-işlev ilişkisi grafiği………

Şekil 130. "öyle" sözlüksel biçimbirimi-işlev ilişkisi grafiği………...

Şekil 131. Tek işlevli sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi grafiği………

301

302

303

304

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322

323

324

326

327

328

329

330

331

332

333

334

336

337

338

339

348

349

350

351

352

354

(14)

TABLOLAR DİZİNİ

Sayfa

Tablo1. Zarfların yapıları, sayı ve oranları………..

Tablo 2. Eylemlerin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 3. Bağımlı durum biçimbirimlerin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 4. “Ø” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…………..

Tablo 5. “/+(n/y)a/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…...

Tablo 6. “/-(y)ArAk/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…

Tablo 7. “/+CA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları……...

Tablo 8. “/+(n)DA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…..

Tablo 9. “/+(n)DAn/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…

Tablo 10. “diye” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 11. “gibi” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 12. “/-Ip/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 13. ” için” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 14. “ile” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 15. ”/-ken/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları……..

Tablo 16. “/+(y)lA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…..

Tablo 17. “/-sA+/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları……

Tablo 18. “/-madan/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…

Tablo 19. “/+(n/y)A kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sayı ve

oranları………..

Tablo 20. “/+(n/y)a/… /+(n/y)a/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sayı

ve oranları……….

Tablo 21. “/+(In/im)lA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve

oranları………..

Tablo 22. “/-DIkçA/” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları…

Tablo 23. “ … halde” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları...

Tablo 24. “defa” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 25. “kadar” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları……..

Tablo 26. “/+(n/y)A karşı/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sayı ve

oranları………..

Tablo 27. ”/+(n)DAn beri/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sayı ve

oranları………..

Tablo 28. “…/-DIĞ(I/Im/In(Iz)/lArI/ gibi/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 29. “daha” bağımlı durum biçimbiriminin kullanılış sayı ve oranları……...

Tablo 30. ” /+(n/y)A göre/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sayı ve

oranları………..

Tablo 31. “/-(mAk) üzere/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış sayı ve

oranları………..

Tablo 32. “/+(n)DAn/ daha fazla” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sayı ve oranları………..

Tablo 33. “…/-DIĞ (I/Im/In(Iz)/lArI/ kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sayı ve oranları………..

Tablo 34. “/+(n)DAn/…/+(n/y)A/” bağımlı durum biçimbirimlerinin kullanılış

sayı ve oranları………..

224

225

230

233

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

(15)

Tablo 35. “…../+(n)DAn/…./+(n/y)A kadar/” bağımlı durum biçimbirimlerinin

kullanılış sayı ve oranları………..

Tablo 36. Tek işlevli bağımlı durum biçimbirimlerin kullanılış sayı ve oranları….

Tablo 37. İşlevlerin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 38. "Açıklama" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 39. “Amaç-Sonuç” işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 40. "Araç" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 41. "Benzetme" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………..

Tablo 42. “Derecelendirme" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 43. "Doğrulama" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 44. "Durum" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 45. "Durum-Birliktelik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 46. "Gerçeklik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 47. "Görelik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………..

Tablo 48. "İlgi" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 49. "Karşılaştırma" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 50. "Karşılıklılık" işlevinin kullanılış sayı ve oranlar………...

Tablo 51. "Kesinlik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 52. "Kuvvetlendirme " işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 53. "Neden-Sonuç" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 54. "Neden-Soru" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……...

Tablo 55. "Nicelik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 56. "Niteleme" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 57. "Sınırlama" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 58. "Şart" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 59. “Tekrarlama" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 60. "Varsayım" işlevinin kullanılış sayı ve oranları…………...

Tablo 61. "Yer-Ayrılma" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………..

Tablo 62. "Yer-Bulunma" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 63. “Yer-Soru" işlevinin kullanılış sayı ve oranları…...

Tablo 64. "Yer-Yön" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 65. "Yer-Yönelme" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 66. "Zamanda Belirlilik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 67. "Zamanda Belirsizlik" işlevinin kullanılış sıklıkları………

Tablo 68. "Zamanda Bulunma" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 69. "Zamanda Sınırlandırma" işlevinin kullanılış sayı ve oranları…………

Tablo 70. "Zamanda Sıralama" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 71. "Zamanda Süreklilik" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 72. "Zamanda Yakınlık" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 73. "Zaman-Durum" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 74. "Zaman-Niteleme" işlevinin kullanılış sayı ve oranları………...

Tablo 75. "Zıtlık" işlevinin kullanılış sayı ve oranları……….

Tablo 76. Tek bağımlı durum biçimbirimli işlevlerin kullanılış sayı ve oranları…

Tablo 77. "al-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….………..

Tablo 78. "bak-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………...

Tablo 79. "başla-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

Tablo 80. "bul-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi…..……….

Tablo 81. "çık-"eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……...

Tablo 82. "de-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………..

Tablo 83. "dön-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

256

258

260

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

282

283

284

285

286

287

288

289

290

291

292

294

295

296

297

298

(16)

Tablo 84. "dur-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

Tablo 85. "düşün-" eylemi bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

Tablo 86. "geç-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

Tablo 87. "gel-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

Tablo 88. "gir-"eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………..

Tablo 89. "git-" eylemi bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

Tablo 90. "gör-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

Tablo 91. "gül-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………...

Tablo 92. "kaç-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………

Tablo 93. "kal-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………...

Tablo 94. "kaldır-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi………...

Tablo 95. "kalk-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

Tablo 96. "ol-" eylemi- bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

Tablo 97. "otur-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi…………...

Tablo 98. "tut-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi……….

Tablo 99. "yürü-" eylemi-bağımlı durum biçimbirim ilişki……….

Tablo 100. "al-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 101. "bak-" eylemi-işlev ilişkisi………

Tablo 102. "başla-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 103. "bul-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 104. "çık-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 105. "de-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 106. "dön-" eylemi-işlev ilişkisi………

Tablo 107. "dur-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 108. "düşün-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 109. "geç-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 110. "gel-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 111. "gir-" eylemi-işlev ilişkisi………..

Tablo 112. "git-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 113. "gör-" eylemi-işlev ilişkisi………

Tablo 114. "gül-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 115. "kaç-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 116. "kal-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 117. "kaldır-" eylemi-işlev ilişkisi……….

Tablo 118. "kalk-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 119. "ol-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 120. "otur-" eylemi-işlev ilişkisi………

Tablo 121. "tut-" eylemi-işlev ilişkisi………..

Tablo 122. "yürü-" eylemi-işlev ilişkisi………...

Tablo 123. Sözlüksel biçimbirimlerin kullanılış sayı ve oranları………

Tablo 124. "daha" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi……….

Tablo 125. "sanki" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………

Tablo 126. "yalnız" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………...

Tablo 127. "o kadar" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi……….

Tablo 128. "daha+zarf" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi……….

Tablo 129. "çok" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………...

Tablo 130. "dışarı+(durum eki)" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi………...

Tablo 131. "öyle" sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi ……….

Tablo 132. Tek işlevli sözlüksel biçimbirim-işlev ilişkisi…………...

298

299

300

301

302

303

304

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

316

317

318

319

320

321

322

323

324

325

326

328

329

330

331

332

333

334

335

336

337

338

339

347

348

349

350

351

352

353

(17)

SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ

Bkz.

Bakınız

Ø

İşaretsiz Biçimbirim

/…/

Biçimbirim belirtme işareti

+

Sözcüklerin adlığını ve eklerin ad yapıcılığını gösteren işaret

-

Sözcüklerin eylemliğini ve eklerin eylem yapıcılığını gösteren işaret

(18)

GİRİŞ

Zenginliğinin tüm olanaklarını sınırsızca sunan dilimiz, Türkçemiz, derinliğine

inildikçe bize farklı kapılar açmakta, yapılan her çalışmada kusursuz yapısıyla

araştırmacıları şaşırtmaktadır. Dil üzerine yapılan her araştırma, kat edilen mesafe ve

farklı konularda ulaşılan her sonuç, diğer bilim dallarında da olduğu gibi dilbilimde de

son noktayı koymaya izin vermemiş; merak duygusunu perçinleyerek, günümüze kadar

yapılmış olan ve devam eden faydalı dilbilim eserlerine de temel oluşturmuştur.

Dil deryasında küçük de olsa birkaç kulaç atmak, güzelliklerini daha yakından

tanımak ve belki de keşfedilmeyeni keşfetmek amacıyla şimdiye kadar doğrudan

üzerinde durulmayan bir konu seçilmiş “yüklem-eylemin koşulları” tezimizin konusu

olarak belirlenmiştir.

Konunun dildeki önemliliği ve çok yönlü olması nedeniyle konu sınırlandırması

yapılmış, öykülerden seçilen cümlelerdeki zarf ve eylem ilişkisine bakılmıştır. Öykü

seçiminde ise edebiyatımızın önde gelen öykücülerinden Ömer Seyfettin’in öykülerinin

incelenmesine karar verilmiştir.

Çokluğun yarattığı kavram karmaşasının farkına varılmaması, zenginliğin

çoklukla karıştırılması; araştırmalar sonucundaki buluşlara türetilen terimlerin

çokluğuna rağmen, bazı terimlerin var olanı karşılamadaki yetersizliğinin öğrenme ve

öğretmedeki eksiklikleri, bizi bu çalışmayı yapmaya yönlendirmiştir.

Zarfların ve cümle içi görevleri bakımından zarf tümleçlerinin ne yazık ki hâlâ

sınırları belirlenememiş, zarf görevli olmalarına rağmen bu tümleçlerin

adlandırılmasında yanlışlığa düşülerek dolaylı tümleç, edat tümleci ya da yer tamlayıcısı

gibi terimler kullanılmıştır.

Sayısı, bugün bizlere öğretilenlerden çok daha fazla olan zarf çeşitlerini

belirlemek, farkında olmadan ilişkilendirdiğimiz eylemlerle ortaya çıkardıkları yapıları

ve anlamları kavramak, buradan da hareketle az da olsa cümle yapılarındaki rollerini

(19)

belirgin hale getirmek bu çalışmadaki başlıca amacımızdır.

“Ömer Seyfettin’in Öykülerinde Zarflarla Yüklem Eylemin Koşulları “ adlı

çalışmamızda yüklem eylemleri, bağımlı durum biçimbirim ve sözlüksel biçimbirim

halindeki zarfları yapısal ve işlevsel özelliklerine ve ilişkilerine göre geçiş sıklıkları ve

geçiş oranlarıyla birlikte inceledik. İncelemenin sonucunda zarf yapan bağımlı durum

biçimbirimlerle, sözlüksel biçimbirim halindeki zarfların eylemlerle ilişkileriyle ilgili

nicel değerlere ulaştık.

Çalışmanın sonunda daha önce birçok yönüyle ispatlanan dil zenginliğimizin

farklı boyutunu göreceğimizin inancındayız. Bu çalışma, dünya üzerinde konuşulan,

yazılan birçok dilin aksine sıradanlığın ve kalıplaşmış cümle yapılarının olmadığını;

sözcüklerinin çeşitliliği, cümle kurulumunun esnekliği ve anlam zenginliğiyle çok

gelişmiş özelliklere sahip bir dil olan Türkçenin ne kadar köklü ve güçlü bir dil

olduğunu göstermeye katkıda bulunacaktır.

(20)

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMLERİ

Bu çalışmada Ömer Seyfettin’in 16 öyküsi seçilerek, buradaki eylemler, bağımlı

durum biçimbirimler ve sözlüksel biçimbirim halindeki zarflar tek tek tespit edilmiş,

yapı ve içyapı özellikleri incelenmiştir. Tespit edilen verilerle zarfların yapısına, bağımlı

durum biçimbirim-işlev ilişkisine, eylem-işlev ilişkisine ve sözlüksel biçimbirim

halindeki zarf-işlev ilişkisine bakılmıştır.

Bağımlı durum biçimbirimler işlevlerine göre, tek işlevli bağımlı durum

biçimbirimler ve çok işlevli bağımlı durum biçimbirimler şeklinde gruplandırılmıştır.

İşlevler bağımlı durum biçimbirimlere göre, tek bağımlı durum biçimbirimli

işlevler ve çok bağımlı durum biçimbirimli işlevler şeklinde gruplandırılmıştır.

Sözlüksel biçimbirimler işlevlerine göre, tek işlevli sözlüksel biçimbirim ve çok

işlevli sözlüksel biçimbirim şeklinde gruplandırılmıştır.

Eylem-bağımlı durum biçimbirim ilişkisi, eylem-işlev ilişkisi ve Sözlüksel

biçimbirim-işlev ilişkisiyle ilgili nicel değerlere ulaşılmış, ilişkilerin sıklıkları ve

oranları tablolar halinde verilmiş ve şekillendirilmiştir.

Elde edilen sonuçların zarfların yapısıyla, adlandırılmasıyla ve işlevleriyle ilgili

diğer çalışmalara katkıda bulunacağını umuyoruz.

(21)

BİRİNCİ BÖLÜM

1.İNCELEME

İnceleme kısmında Ömer Seyfettin Öykülerinden seçilen 3415 eylem, bu

eylemlerle kullanılan bağımlı durum biçimbirimler, sözlüksel biçimbirim halindeki

zarflar; bunların işlevleri, yapıları ve içyapıları ile geçtikleri cümleler, sayfa ve satır

numaraları ile sıralanmış ve listeler halinde verilmiştir.

(22)

EYLEM

BAĞIMLI DURUM

BİÇİMBİRİMİ SÖZLÜKSEL BİÇİM BİRİM YAPI İÇ YAPI İŞLEV CÜMLE NUMARA

acı- Ø o vakit SÖ

Sıfat Tam

zamanda bulunma

O vakit Cabi Efendi, düşüncesizliğin neticesi olan dikkatini bu ana kadar

kendisinde bir meziyet

sayan bu adama acıdı. 9/73/1300

acı- /+(n)DAn/ - S Ad+dan neden-sonuç

Korkudan herkes

acıdı, madem tuttu. 14/120/2369

acık- /+(y)lA/ şiddetle S Ad+le niteleme

Şiddetle acıkan karnımı bol yumurta ve kızarmış tavukla doyurmuş ve hazmı tesri için sağ tarafıma uzanarak, hummalı, hakikaten uzak fakat tatlı hülyalara dalmıştım. 15/122/2398 aç- /-IncA/ - Cc Ö+YE- ınca zamanda bulunma Deprem evleri yıkılınca Fatma Hanım konağının büyük bahçesini bütün

mahalleye açtı. 3/21/279

aç- Ø yeni S Zarf

zaman-niteleme

Görüyorum ki, bir ilkbahar sabahı kadar pembe, bir dişi kaplan kadar kuvvetli, yeni açan bir gül tomurcuğu kadar sağlam

yaşıyorsunuz! 4/27/400

aç- /+(n)DAn/ - S Ad+ten neden-sonuç

Halsizlikten gözlerini açamayan zavallı Koton'un cesedini kucağıma aldım. 8/55/860 aç- Ø bu sefer SÖ Sıfat Tam zamanda sıralama

Bu sefer kapıyı genç

bir hizmetçi kız açtı. 8/58/932

aç- /+(n)DA/ - S Ad+de yer-bulunma

Sirkeci'de "oh" diye gözlerini açtı, şehrin ta göbeğindeki Köprü'yü

yavaş yavaş geçti. 9/65/1079

aç- diye - S

B'sizN+

YE+diye neden-sonuç

Sirkeci'de "oh" diye gözlerini açtı, şehrin ta göbeğindeki Köprü'yü

yavaş yavaş geçti. 9/65/1079

aç- /+(y)lA/ - SÖ Ad Tam+ yla araç Ayağının parmaklarıyla sobanın henüz ısınmayan kapağını açıyor, kımıldamayarak bakıyor, tekrar kapıyordun. 16/130/2589

1.1.İnceleme

(23)

aç- /-sA+/ - Cc

ZT+YE-

se varsayım

Sen biraz daha gayret etsen, yerden çoraplarını almak, sobanın kapağını açmak, … 16/130/2604 aç dur- Ø - SÖ Sıfat Tam zamanda belirlilik Üç gün nasıl aç durdun? 13/107/2094

aç dur- Ø nasıl S Zarf durum-soru

Üç gün nasıl aç durdun? 13/107/2094 aç yaşa- Ø - SÖ Sıfat Tam+dür zamanda sınırlandırma El kadar kopardığı ekmek parçalarını yuvarlarken karşısında, üç gündür aç yaşayan Ödlek'in yiyişine bakıyor, gülümsüyordu. 13/110/2177

açıl- Ø yarım S Zarf niteleme Kapı yarım açıldı. 9/71/1228

açıl- /-IncA/ - Cc ZT+YE+ ince zamanda bulunma Kaldırdığı keskin, kalın, ağır keseri çattadak indirince gözleri açıldı. 9/73/1289 açıl- /+(n)DA/ - SÖ Ad Tam+da yer-bulunma Ağzının etrafında açılan kirli çizgiler o kadar derindi ki uzamış tıraşının altında bile

görünüyordu. 13/107/2088 açıl- Ø o kadar S Zamir+ kadar nicelik Koton o kadar canlandı, o kadar

iştahı açıldı ki… 8/58/925

affedil- Ø hep S Zarf

zamanda süreklilik

Fakat itiraf olunan kusurlar hep

affedilirler. 8/58/929

ağla- /-IncA/ - Cc YE+ünce

zamanda bulunma Ölünce bütün mahalle ağladı. 3/21/274 ağlayacağ ı gel- /+(n/y)A/ - SÖ Sıfat+Ad Tam+e durum Eski namlı arkadaşının haline ağlayacağı geldi ama

yine güldü. 13/106/2055 ağzı açık kal- Ø bir an SÖ Sıfat Tam

zaman-niteleme Ağzı bir an açık kaldı. 13/104/1987

ağzı açık

kal- Ø - SÖ

Sıfat

Tam nicelik

… birdenbire kaşları çatılmış, ağzı bir karış açık kalmış, çirkin suratı o kadar tuhaf

olmuştu ki… 13/112/2209 ak- gibi - SÖ Sıfat Tam+ gibi benzetme ...şakaklarından dağılan bir hararet, ılık bir hamam havası gibi, ensesinden

akıyor… 13/111/2187

ak- /+(n)DAn/ - S Ad+den yer-ayrılma

... ensesinden akıyor, sırtından geçiyor, bütün vücudunu ürpertiyordu. 13/111/2187 ak- /+(n)DAn/ - SÖ Ad Tam+ dan yer-ayrılma Bir gün baktım, Pamuk'çuğun başından kanlar akıyor. 14/116/2276 akıl erdir- /+(n/y)A/ - Cc Ö+ZT+Y E+a durum

Mevki ile sahibinin arasında samimi bir münasebet

(24)

çok gülünç olacağına pek akıl

erdiremiyordum.

akıl

erdir- Ø pek S Zarf nicelik

… vaziyetin çok gülünç olacağına pek

akıl erdiremiyordum. 10/79/1417

akıllı ol- Ø çok S Zarf niteleme

Fakat efendi çok akıllı olduklarını nereden

anladınız? 15/124/2464

akıp git- /+(y)lA/ - SÖ

Sıfat

Tam+la niteleme

Gelişimin sonsuz yılları ezeli bir hızla akıp giderken, hayal ve muhakeme, biraz daha düzenli aileler, kabileler, kavimler, hükümler, kanunlar

teşekkül etti. 6/46/767 aklına

gel- Ø şimdi S Zarf

zamanda bulunma

Şimdi bu masum hülyamı aklıma getirince, nasıl acı acı

gülüyorum. 10/75/1328 aklına

getir- bile - S Zarf kuvvetlendirme

Ben "sıra hakkı"mı aklıma bile

getirmedim. 12/92/1694

akset- /+(n)DAn/ - S Ad+den yer-bulunma

...içimden akseden hitabıyla

homurdanmaya

başlıyor. 5/33/499

al- /+(n/y)A/ - S Ad+e yer-yönelme

Aşçı, işçi, artık eve ne kadar adam aldıysa, hepsi arsız, hırsız, yüzsüz, namussuz

çıkıyorlardı. 1/12/71 al- /+(n/y)A/ - S Ad+a yer-yönelme

Çabuk haydi içeri gir,

arkana bir şey al. 2/18/238 al- /+(n/y)A/ - S Ad+a yer-yönelme

Arkama bir şey almak

mı? 2/18/239

al- için - SÖ

Sıfat

Tam+için amaç-sonuç

... romantik mevzular için hayattaki hakiki şahısları kahraman diye almanın ne münasebetsiz bir şey

olacağını düşündüm. 5/36/593

al- diye - S Ad+diye neden-sonuç

...hayattaki hakiki şahısları kahraman diye almanın ne münasebetsiz bir şey

olacağını düşündüm. 5/36/593

al- /+(n)DAn/ - S Ad+dan yer-ayrılma

… kucağından zorla bu pis ve çirkin köpeği almak, güzelce dövmek, sonra denize fırlatıp atmak istiyor, bunun neticesini düşünerek hemen hemen yapmaya karar

veriyordum. 6/40/653

al- /+(y)lA/ zorla S Ad+la niteleme

… zorla bu pis ve çirkin köpeği almak, güzelce dövmek, sonra denize fırlatıp atmak istiyor, bunun

(25)

hemen hemen yapmaya karar veriyordum.

al- /+(n/y)A/ - S Ad+a yer-yönelme

Halsizlikten gözlerini açamayan zavallı Koton'un cesedini kucağıma aldım. 8/55/860 al- /+(y)lA/ - SÖ Sıfat Tam+yle araç

Titrek zayıf elleriyle Koton'u kucağımdan

aldı. 8/56/869

al- /+(n)DAn/ - S Ad+dan yer-ayrılma

Titrek zayıf elleriyle Koton'u kucağımdan aldı. 8/56/869 al- Ø ertesi gün SÖ Sıfat Tam zamanda sıralama Ertesi gün yine Koton'un hareketsiz cesedini kucağıma aldım. 8/57/907

al- Ø yine S Zarf tekrarlama

Ertesi gün yine Koton'un hareketsiz cesedini kucağıma

aldım. 8/57/907

al- /+(n/y)A/ - S Ad+a yer-yönelme

Ertesi gün yine Koton'un hareketsiz cesedini kucağıma aldım. 8/57/907 al- /+(n)DAn/ - SÖ Ad Tam+den yer-ayrılma Mahalle mektebinden diplomasını aldıktan sonra mukaddes, gayr-i mukaddes hiçbir kerpici eline almamakla övünen Cabi Efendi, işte bu, yalnız hayatı okuyan

ariflerden biriydi. 9/63/1025 al- /+(n)DAn sonra/ - Cc ZT+B'liN + YE+tan sonra zamanda sıralama Mahalle mektebinden diplomasını aldıktan sonra mukaddes, gayr-i mukaddes hgayr-içbgayr-ir kerpici eline almamakla övünen Cabi Efendi, işte bu, yalnız hayatı okuyan

ariflerden biriydi. 9/63/1025

al- /+(n/y)A/ - S Ad+e araç

Mahalle mektebinden diplomasını aldıktan sonra mukaddes, gayr-i mukaddes hiçbir kerpici eline almamakla övünen Cabi Efendi, işte bu, yalnız hayatı okuyan

ariflerden biriydi. 9/63/1025

al- /+(y)lA/ - SÖ

Sıfat

Tam+le araç

Kalın, beyaz, çıplak iki kol, daha beyaz elleriyle kuzu kabını

içeri aldı, … 9/71/1229

al- Ø içeri S Zarf yer-yön

Kalın, beyaz, çıplak iki kol, daha beyaz elleriyle kuzu kabını

(26)

al- /+(n)DAn/ - S Ad+dan yer-bulunma

Çarşıdan yiyecek almaya gittiğim zaman, ipek çoraplı kadınları gördükçe, yüreğim cız

ederdi. 11/84/1499

al- Ø daha S Zarf

zamanda yakınlık

Menekşe rengindeki ipek hırkamı daha dün

yetmiş liraya aldım. 11/86/1552

al- Ø dün+ (durum eki) S Zarf zamanda bulunma Menekşe rengindeki ipek hırkamı daha dün

yetmiş liraya aldım. 11/86/1552

al- /+(n/y)A/ - SÖ

Sıfat

Tam+a nicelik

Menekşe rengindeki ipek hırkamı daha dün

yetmiş liraya aldım. 11/86/1552

al- Ø şimdi S Zarf

zamanda bulunma

Şimdi gündeliğimi

almakla beraber, … 11/87/1585

al- /+(n)DA/ - S Ad+da

zamanda bulunma Mehtaplılarda sermayesinin iki mislini alır, mehtapsızlarda yarısını verirdi. 13/100/1866 al- için - S Zamir+ için neden-sonuç

Onun için "Ödlek"

lakabını almıştı. 13/104/2001

al- bile - SÖ

Sıfat

Tam+bile kuvvetlendirme

"Racon"a muhalif

nefes bile almazdı. 13/104/2005 al- /+(n)DAn/ - S Ad+dan yer-bulunma

Bana bakkaldan

peynir, ekmek al, yeter. 13/109/2145

al- /+(n/y)A/ - SÖ

Sıfat

Tam+a nicelik

Yahudinin, on kuruşa aldığı ekmeği iki mecidiyeye sokmak fırsatını kaçırmak elinden gelmezdi. 13/110/2170 al- /+(n/y)A/ - SÖ Ad Tam+ a yer-yönelme … mahmuzlarının altına alır, kan revan

içinde bırakırdı. 14/116/2266 al- /-sA+/ - Cc B'liN+Y E- se varsayım Hepsini gebertsem öfkemi alamayacağım vallahi. 14/118/2320 al- Ø işte S Zarf gösterme İşte aldıkları cevap. 14/121/2385

al- Ø nihayet S Zarf

zamanda

sıralama Nihayet beni aldın. 16/126/2480 al- /+(n)DAn/ - S Ad+den yer-ayrılma

Çorabın öbür eşini

yerden almak için, … 16/129/2576

al- /+(n)DAn/ - S Ad+den yer-ayrılma

Sen biraz daha gayret etsen, yerden çoraplarını almak, … 16/130/2604 al- /-DIkçA/ - Cc B'sizN+ YE- dikçe zamanda süreklilik

Elli sene Avrupa'da balolarda sürtmüş, dedikçe: "Halt etmişsin, otuz sekiz yaşında, koca dediğin böyle olur, Fenerbahçe kulübünde top oynayan oğlanlara mı

varacaksın?", cevabını

alıyordu. 17/132/2622

al- Ø nasıl S Zarf durum-soru

Senin miden nasıl