Emekleri boşa gitmedi:Büyük şairin mirası

(1)

SAYFA _CUMHURİYET

-T T- 5 7 1

%%h

21 ARALIK 2002 CUMARTESİ

14 _KULTUR

_{kulturfMCumhuriyet.com.tr}

O, usta ozanın gerçek ‘

canımevladım’ı, sevgili

endim Nâzım’a adamıştı

ARİF DAMAR

Memet Fuat’ı da yitirdik. 0 ger

çekten son zamanlarda yitirdiğimiz birçok değerli insan gibi yeri doldu rulamayacak olanlardan. Bugün biz- ler onur duyduğumuz Nâzım Hik

met'ııı şiirlerini okuyabiliyorsak bu

nu Memet Fuat ve çok değerli anne si PirayeHanım'a borçluyuz. 0, Nâ zım Hikmet’in gerçek ‘canım evla-

dını’ı, sevgili Mehmet Fuat’ıydı.

Memet Fuat 1950’lerde edebiya ta girdi. Düşünce özgürlüğünü hâlâ gerçekleştiremediğimiz ülkemizde yazı yazmak, düşüncelerini söyle mek, Nâzım Hikmet’in bu kadar ya kını olan Memet Fuat için, daha da zordu. Memet Fuat’ın Nâzım Hik met’in yürüttüğü mücadeleye katıl maması, biraz da polisin evine gelip arama yaparak Nâzım’ın şiirlerini

► Memet Fuat, tanıdığım en dürüst, çalışkan, zarif, erdemli insandı. Örnekti.

Yeteri kadar anlaşıldığını hiç sanmıyorum. Büyük çalışmalar yaptı. Bu çalışmalar

yeterince değerlendirilmedi diyebilirim. Çok az ödüllendirildi, ama o bunlara hiç

önem vermezdi. Onun için yaşamak çalışmak, üretmekti.

bulmaması içindi diye düşünüyo rum. 1964’te Kuvayi Milliye Desta- m’m ‘Kurtuluş Savaşı Destanı’ diye yayımladığı zaman, eserin daktilo metnini gördüm. Nâzım’ın eserleri ni toprağın altında saklamışlardı. Ama yakından tanımayanlar onun hakkında yanlış yargılara varıyor lardı. Onun uzağındayken benim de sitemlerim oluyordu. Ona tüm bun ları sordum, ikna oldum.

Edebiyat kültürüne önem verdi

Memet Fuat yayımladığı dergiler de, edebiyat bilgisine, edebiyat kül

türüne önem verdi. Ezra Pound’un şiirlerini yayımlayınca solculardan tepki almıştı. Sonraları anlaşıldı ki EF liot’u ve Pound’u bilmeden dünya şiirini kavramak olanaksızdır. Bir çok yazar ve şairimiz gibi politik bir tavırla edebiyata giremezdi. Aslında o da, annesi gibi, ilk gençliğinde ken dini Nâzım Hikmet’e vakfetmişti ve sonuna kadar da bağlı kaldı. Piraye Hanım, Nâzım 13 seneye yakın bir ayrılıktan sonra onu terk edince, kuş kusuz büyük bir kırgınlık yaşamış tır. Memet Fuat da öyle. Ama onlar bunu aşıp onun yazdıklarını, Mem

leketimden İnsan Manzaralarını, Kırvvayi Milliye Destanı’nı, Saat 21.00

- 22.00 Şiirleri’ni ve Nâzım’ın elle rindeki bütün eserlerini yıllarca ko rudular.

Çok değerli kitaplar yayımladı

Memet Fuat, 5 - 6 yıl önce de 3 gün komada kaldı. Kurtulduktan sonray sa yaşammı hep çalışma odasında geçirdi. Gece bile yüzüne ağır bir maske takıyordu. Adını bilmediğim bir makineden de oksijen alıyordu. Buna rağmen o dönem çok değerli kitaplar yayımladı. ‘Gölgede Kalan

Yıllar’ gibi.

En son yayımladığı kitabı ‘A’dan

Z’ye Nâzım Hikmet’ üzerine bir ya

zı hazırlıyordum, yayımlandığında ona sürpriz yapmak istiyordum, ama olmadı ne yazık ki.

O, tanıdığım en dürüst, çalışkan, zarif, erdemli insandı. Örnekti. Ye teri kadar anlaşıldığını hiç sanmıyo rum. Büyük çalışmalar yaptı. Bu ça lışmalar yeterince değerlendirilme di diyebilirim. Çok az ödüllendiril di, ama o bunlara hiç önem vermez di.

Memet Fuat’sız dünya benim için çok daha karanlık. Bir yıldan uzun zamandan beri ona gidiyordum, son gördüğümde “Ne yazabiliyorum, ne

okuyabiliyorum, benim için yaşamak çalışmak, üretmektir. Bunu yapama dıktan sojjra yaşamanın ne anlamı var” demesini unutamıyorum.

‘E

DEBÎYAT ANTRENÖRÜ’ YDÜ'

yazınımızın

FERİDUN ANDAÇ

Memet Fuat adını yazınımızda en çok ne ile öz

deşleştirmek gerektiğini düşündüğümüzde, bunu tek bir şeyle karşılayamadığımızı görürüz. Adını eleştirmen/denemeci olarak anmak yerinde bir be lirleme olabilir, belki! Ama Memet Fuat’ı anla- mak/anlatabilmek için yetersiz kalır, diye düşünü yorum.

Ona yakıştırılabilecek tanımların başmda, sanı rım, kültür adamı kimliğinin yanı sıra, ‘çağdaşımız

Memet Fuat’ diyebileceğimiz bir edebiyat düşü

nürü olmasıdır. Bunu, çoğu kişi, ‘edebiyatımızm ant

renörü’ olarak da nitelendirse, Memet Fuat’ın ay-

dın-yazar kimliğinin en doğru tanımını ‘çağdaş’lık kavramının oluşturduğunu imlemeliyim.

Memet Fuat, yazın ve yayın dünyamızın her ala nında etkinlik göstermiş, ürünler vermiş biri. Adı,

‘Yeni Dergi’ ve ‘De Yayınevi’ ile özdeşleşen; el ver

diği yazar/çevirmenlerle edebiyatımızın 1950 son rasındaki yarım yüzyılına damgasını vuran bir ad.

Ataç’la gelen bir yazın geleneğinin çağdaşlık bi

lincini yazm/kültür ortamımıza taşıyan Memet Fu at’ın, ilk adımdaki eleştiri uğraşım giderek dene meye kaydırmasının, inceleme/araştırma türünde ürünler vermeyi yeğlemiş olmasının, onun edebi yatın yenileşme düşüncesini her dem gündemde tut mak bilincinden kaynaklandığını söylemeliyim.

Yazınsal uğraşının bir diğer alanı, çevirilerinin yanı sıra roman ve öykü türlerinde de ürünler ver mesidir. Öyle ki, Memet Fuat’ın anı/biyografi, anı- romatı türlerinde de yazmaya yönelmesinin, aldı ğı edebiyat bilinci, oluşturduğu birikimle bir ya zın belleği varetme düşüncesinden kaynaklandığı nı da söylemeliyim.

Emeği zamanla daha iyi anlaşılacak_______

Memet Fuat’ın, yazara/yapıta bu anlamda önem veren, okurla yapıtın yüz yüze gelmesinde dikkat etmesi, gözden kaçırmaması gereken yanlan öne çıkaran bir eleştiri anlayışını benimsediğini imle meliyim. Eleştirel düşüncenin yazınımızda yer et mesindeki emeği zamanla daha iyi anlaşılacaktır diye düşünüyorum. Belki de bu anlamda, gerçek ten bir ‘edebiyat antrenörü’ydü, Memet Fuat. Onun elverdiği bir yazar, önünü açtığı bir kitap, yayın dün yamıza kazandırdığı bir dergi, o belleğin oluşma sında önemli bir yere sahip olmuştur her dem.

Memet Fuat, çağdaşımız sözünü en çok hak eden, onunla bir dönemde yaşamanın, ondan el almanın sevincini ve hüznünü bir arada yaşamanın da bir başka anlamı olmalı diye düşünüyorum şu an.

£

• •

Örnek bir aydındı

NÂZIM HİKMET KÜLTÜR VE SANAT VAKFI - Yazınımızın değerli

ustası, denemeci, eleştirmen, yayıncı Memet Fuat’ı yitirdik.

Nâzım Hikmet’in halkıyla buluşması,

bugünlere taşınmasındaki tartışmasız yeriyle her zaman belleklerde kalacak olan Memet Fuat, yaşamının sonuna dek yürüttüğü titiz çalışmalarıyla da şairimizin yurtta ve dünyada tanınması, hak ettiği yeri alması için uğraş verdi. Nâzım Hikmet’le birlikte

yaşadığı günlerin heyecanını, dostluğunu büyük bir olgunlukla özümseyen ve çalışmalarıyla onu gelecek kuşaklara aktarmaya çalışan Memet Fuat, yaşamıyla da örnek bir aydın, düşün insanı, yazar ve güzel bir insan olarak anımsanacak. Vakfımıza kuruluşundan bu yana desteğini esirgemeyen, çalışmalarında yüreklendiren bu değerli, saygın insanın acısını dostlarıyla paylaşıyor, anısı önünde saygıyla eğiliyoruz.

MEKLERÎBOŞA GİTMEDİ

B ü y ü k

şa irin

m irası

HİKMET ALT1NKAYNAK

Deneme ve eleştiri dünyamız Nâ

zım Hikmet’in mirası Memet Fuat’a

çok şey borçlu... Memet Fuat, dene me ve eleştirimizin önde gelen usta sı olarak edebiyatımızda daima say gıyla anılacaktır...

O, yarım yüzyıllık yazarlık serüve ninin sonunda, büyük bir çaba ve öz veriyle tüm kitaplarını gözden geçi rerek, son yıllarda yeniden yayımla dı, bunlara yeni kitaplar ekleyerek zengin birikimini edebiyat dünya sıyla paylaştı. Bu mutluluğu yaşadı. Bu durum onun eksikliği karşısın da edebiyat dünyasının, okurlarının üzüntüsünü azaltan bir neden olabi lir mi bilemiyorum... Ama kanımca onun için öyle... O, biyolojik zama nının hızla azaldığını hissederek ya şadı son yıllarını ve insanüstü bir üretkenlik döneminin ardından son derece mutlu tamamladı yolculuğu nu...

N âzım ’ın özlediği M em et’tL. Piraye Hanım’ın oğlu Memet Fu

at, yaşamı boyunca babası yerine koyduğu Nâzım Hikmet’ e yakışır bir ömür yaşadı... N âzım ’ın şiirlerinde özlemle adım andığı “Memet” değil di belki ama, onun “Memet’te özle

diği Memet”ti...

Bunun bedelini siyasal iktidarlara karşı fazlasıyla ödeyen M em et’in, tam “Yaşamak bir ağaç gibi tek ve

hür/ve bir orman gibi kardeşçesine”

dizelerini özgürce söyleyebildiğimiz bu günlerde dünyaya gözlerini yum ması, elbette çok acı.

Nâzım H ikm et’in şiirlerinin tüm okurlarına ulaşması, sevilmesi, yay gınlaşması yanında özellikle “eleşti

ride hoşgörü”, “eleştiriye saygı” ko

nusunda savaşım vermesiyle de unu tulmayacak olan Memet Fuat, edebi yat ve düşün tarihimizde hak ettiği yer alacaktır.

Emekleri boşa gitmedi... Onu say gıyla uğurluyoruz ölümsüz babasının yanına....

Kusursuz ahlakın gerçek temsilcilerindendi

1981 ’de tanışan Memet Fuat ile Turgay Fişekçi’nin çalışma arkadaşlıkları ve dostlukları aralıksız sürdü.

TURGAY FİŞEKÇİ______________ Memet Fuat, benim için her şeyden

önce örneği pek görülmeyen bir ahla kın insanıydı.

Marksizmle soyluluğun kusursuz bir bileşiminden oluşuyordu bu ahlak an layışı.

Marksist yanı Nâzım Hikmet’ten, onunla çocukluk ve gençliğini paylaş mış olmasından, sonra da elbet bu dün ya görüşünü çağdaş bir aydın olarak be nimsemesinden geliyordu, soylu yanı ise annesi Piraye Hanım’ın sarsılmaz ahlakçılığından. Bu iki benzersiz insa nın kültür birikimleri üzerinde gelişmiş benzersiz bir kişilikti. Onlarla o denli bütünleşmişti ki, Nâzım’ın annesine veremediği “bahçesinde ebruliii hanı

meli açan evi” kendisi yapmıştı.

1981’de tanıştık. Hemen hiç aralık sız süren bir çalışma arkadaşlığımız ve dostluğumuz oldu. Onu genç yaşta ta nımış olmak, hayatın bana sunduğu ar mağanlardan biridir. Olaylar karşısın da ilkelerinden hiç ödün vermeyen, dü

şüncelerine onun kadar içtenlikle bağ lı bir insan çok az gördüm diyebilirim. Sözgelimi mülkiyete karşı olduğu için hayatı boyunca hiç mülk sahibi olma mıştı.

Karşısındaki insanı arıtan, temizle yen bir insandı. Onun yanında bu dün yanın kötülüklerinden, çirkinliklerinden uzaklaştığınızı, daha güzel bir dünya ya yaklaştığınızı duyumsardımz.

Şiir yayıncılığını değiştirdi______

Ülkemizde yayıncılığı, özellikle de şiir yayıncılığını değiştiren insandır. Şiir kitapları ilk kez, onun ellerinde ha tasız, şaire ve şiire saygılı, temiz basım larla sunulmuştur okurlara. Şairler ve Türk şiiri üzerindeki emeği, Nâzım Hikmet’ten Orhan Veli’ye, nice şairi mizin şiir kitapları ellerde dolaştıkça gö rülmeyi sürdürecektir.

Yayıncılığı, kendisi için hiçbir şey istemeyen bir insan tavrıyla sürdürdü uzun yıllar. Amacı yalnızca güzel, de ğerli kitaplar yayımlayabilmek, yazar lara ve okurlara kitap yayımlamanın

+

tadını taşıyabilmekti.

Kendi yazarlığına ancak hayatının son yedi yılında, oksijen makinesine bağlı olarak yaşamak zorunda kalarak evden çıkamadığı dönemde tam olarak zaman ayırabildi. Bu yedi yılda yayım ladığı onlarca kitapta toplanan deneme, eleştiri, anı ve inceleme yazıları hem güzel ve temiz Türkçeleriyle, hem de onun benzersiz kişilik ve düşünce dün yasını yansıtan içerikleriyle önemleri ni sürdüreceklerdir.

Eleştirmen olarak da Türk şiirini 1950’lerden günümüze hem değerlen dirmiş, hem de değer katmıştır. Şair olmayıp şairleri, onun kadar anlayabil miş bir başkası da zor bulunur edebi yat tarihimizde.

Çok az insan yaşadığı dönemin öte lerine geçip, ileri bir dünyadan baka- bilmiştir çağma. Memet Fuat da, in sanlığın böylesi geniş düşünceli birey lerinden biriydi.

tnsanlık ve toplumlann kirliliği sür dükçe onun ahlakını da aramayı sürdü receğiz.

Öncü yazar, dürüst insan

Elveda

Memet Abi

NEDİM GÜRSEL-Şu an ne diyebilirim? Hemen şimdi, ölüm haberini aldığım puslu bir İstanbul sabahında. Memet

Fuat’ın yalnızca

benim için değil, kuşağımın tüm yazarları için “Memet Abi” olduğunu söyleyebilirim belki. O bizim “Memet Abi”mizdi. Cici

Papa adlı öyküm ben

18 yaşındayken

Yeni Dergi de

yayımlanmıştı. Yalnızca bu dergi değil De yayınlan da bir okuldu benim için. Üzerimde büyük emeği vardır. Sonra Selim İleri ile beni inceleme yazmaya özendirişi, vilayetin karşısındaki bürosuna her gidişimde “Çakmak çakmak mavi gözleri”ndeki sevecen ışıltılar, ilk eleştirimi, ilk öykümü,

yaşamımdaki daha nice “ilk”leri borçlu olduğum Memet Abi’nin yalnızca Galatasaray Lisesi yatılı öğrencilerinden 1133 Nedim Gürsel’e değil annesinin çevirilerine de o dönemin en yetkin yazın dergisi olan

Yeni Dergi’de yer

verişi, üzerimize kol kanat gerişi. Bir gün edebiyat anılarımı yazarsam Vedat Günyol ve Memet Fuat’la başlamam gerekir diye düşünüyorum. Elveda Memet Abi, belki “Gemiler geçmeyen umman”da bir gün buluşuruz. ★ ★ ★ ALOVA - Memet Fuat, denince aklıma ilk gelen sözcük dürüstlüktür. Hem yaşamında, hem yazılarında sonuna kadar dürüst bir insandı. Neredeyse kusursuzdu. Hastalığına rağmen son gününe kadar hiç durmadan

çalıştı. Bütün bildiklerini, yaşadıklarını yeni kuşaklara aktarmaya çalıştı. Memet Fuat gerçek bir aydm, öncü bir yazar olarak mükemmel bir örnektir. Her zaman genç kalmayı başardı. Son konuşmamızda

“Bu son telefondur

ey ömrüm” derken bile sesi bir delikanlının sesiydi.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi