Şişmanlık, Tanımı, Önlenmesi ve Tedavisi

(1)

Şişmanlık, Tanımı, Önlenmesi ve Tedavisi

Türkân Ekinciler

* G e çe n S a y ıd a Ç ık a n Y a z ın ın Özeti

Ş işm an lık v ü c u t ta y a ğ to p lan m ası sonucu ağırlığın önem li derecede a r tm a s ı ile m e y d a n a gelir. Sebebi genellikle, u z u n süre h a r c a n a n d a n fazla enerji a lm a k tır.

Ş işm anlık, sağırlığa çeşitli y ö n lerd en zararlı olduğu için, korunulm ası ve giderilm esi gerek en b ir d u r u m d u r .

Z a y ıf la m a k için y a fiziksel faaliyet y a p a ra k çok enerji h a rc a m a k d a yiyeceklerle a l m a n enerjiyi a z a ltm a k gerekir. Fiziksel faaliyet y ap m a k y o r u c u d u r ve g ü n lü k çalışm a içerisinde ayrı b ir z a m a n ay ırm ak ister. A y rıc a sadece fiziksel faaliyetlerle zay ıflam ay a çalışan, b u a r a d a yemek a lış k a n lık la rın d a değişiklik y a p m a y a n kişi, faaliyetleri kesince yeniden şişm a n la y a c a k tır. O h a ld e en em in ve d o ğ ru yol yiyecekleri, dolayısı ile a l m a n enerjiyi a z a ltm a k tır.

Z a y ı f l a m a Y ö n t e m i ve Z a y ı f l a t ı c ı D iy e tle r

Z a y ıf la m a , yiyeceklerle a lın a n en erjin in ihtiy acın a ltın a düşürülmesi ile m ü m k ü n o l d u ğ u n a göre, bilinm esi gereken iki husus vardır. Birincisi, kişinin b o y u n a göre olm ası gereken kilosu, İkincisi de b u n o rm a l kiloyu k o r u m a k için alın m ası gerek en enerjidir. Boya göre ağırlıkları gösterir ta b lo d e r g in in b irin ci sayısında sayfa 42 de verilmiştir. N o rm a l kilonun d e v a m ı için g erek en enerjiler ta b lo 1 de gö rü lm ek ted ir. Bu enerji ih ti y a ç la r ı n o r m a l faaliyette b u l u n a n kişilere göre hesaplanm ıştır. Ağır işte ç a lış a n la r d a şişmanlık söz k o n u su o la m a y a c a ğ ın d a n ayrı b ir tablo v e rilm e m iş tir.1'2

Ş işm an kişi y a ş m a göre alm ası gereken enerjiyi alırsa zayıflayacaktır. F a k a t b u çok z a m a n alır. Z a y ıfla m a diyetleri alınm ası gereken enerjinin d a h a d a a ltın a düşecek şekilde h azırlan ır. D iyet u y g u la m asın a n o rm a l

(2)

T A B L O I N o r m a l f a a l i y e t t e b u l u n a n k i ş i l e r i ç i n g ü n l ü k e n e r j i i h t i y a ç l a r ı <58 Br.SLF..\M K y k D İ Y I / r D K R G İSİ Y aş E rk e k K a d ın 25 2 7 0 0 -3 2 0 0 2 1 0 0 -2 3 0 0 2 6 -3 5 2 6 0 0 -3 1 0 0 2 0 5 0 -2 2 5 0 3 6 -4 5 2 5 0 0 -3 0 0 0 2 0 0 0 -2 2 0 0 4 6 - 5 5 2 3 0 0 -2 8 0 0 1 8 5 0 -2 0 5 0 5 6 -6 5 2 1 0 0 -2 6 0 0 1 7 0 0 -1 9 0 0 6 6 -7 5 1 9 0 0 -2 3 5 0 1 5 5 0 -1 7 0 0

kiloya gelene k a d a r d e v a m edilm eli ve o kiloyu k o ru y a b ilm e k için tab lo 1 deki k a d a r enerji a lın m a lıd ır.

Z a y ıfla m a d iy e tin d e esas, besin ih tiy a ç la rın ın k arşılan m ası, fakat a lın a n k alo rinin az a ltılm a sıd ır.2'3

V ü c u d u n d ü zen li çalışması için p ro tein , k a r b o n h i d r a t yağ, m i n e r a l ler ve v ita m in le r gibi çeşitli besin m a d d e le r in e ih tiy a ç v a r d ır . Besin m a d d e le rin in k a y n ağ ı yiyeceklerdir. Çok çeşitli o la n yiyecekler k a p s a d ık ları besin m a d d e le r in e göre g u r u p l a r a ayrılır. T a b l o 2 d e b u yiyecek g u r u p la r ı ve n o r m a l faaliyette b u l u n a n yetişkin k a d ın ve erkekler için alın m ası g erek en o r t a l a m a m i k ta r l a r verilmiştir.

Z a y ıf la m a diyetleri de b u p ren sib e u y g u n o la ra k h a z ırla n ır. A n c a k çok kalori v eren yiyecekler m i k ta r o la ra k azaltılır.

T a b l o 3 d e erkekler, T a b l o 4 de k a d ın la r için değişik kalorili d iy e tler verilmiştir. U y g u la m a y a en yüksek kalorili z a y ıf la m a diyeti ile b a ş la n m a lı ve yavaş yavaş d a h a sonraki d iy etler u y g u la n m a lıd ır .

D iy ete b a ş la d ık ta n so n ra h e r h a f ta kilo ö lçülm elidir. H a f t a d a 750-1000 gr. v e rm e k u y g u n d u r . 4 B u şekilde b ir d iy e t u y g u la y a r a k h a f t a d a b ir kilo o lm a k ü zere 6 a y d a 24 kilo v eren B a y a n N e v in Y üzb aşı- o ğ lu ’n u n R e s im 1 de önceki, R esim 2 de so n rak i h a li g ö rü lm e k te d ir.

U y g u l a m a n ı n b a ş la m a s ın d a n son rak i 15 g ü n içerisinde b ir kilo k a y b ı o lm a y a b ilir. Bu n o r m a l d i r . 5 K ilo v e r m iy o r u m diye, diyeti kesme meli n o r m a l kiloy a gelene k a d a r d e v a m ed ilm elidir. E ğ er 2-3 a y içeri sin d e b ir z a y ıf la m a o lm u y o rsa d iy et gereği gibi u y g u la n m ıy o r , y iy e cekler listede gösterildiği k a d a r a lın m ıy o r d em ek tir.

Z a y ı f l a m a ile İlg ili Y a n l ı ş İ n a n ç l a r

Bir kısım in s a n la r iyice d ü ş ü n m e d e n k u la k ta n d u y m a b ir ta k ım yanlış tavsiyelere u y a r a k z a y ıf la m a y a çalışırlar. Aslı o lm a y a n yanlış in a n ış la rla ş iş m a n lık ta n k u r t u l m a k isteyenler, bilgisizce h a r e k e t ettik le rin d e n ya b ir n etice a l a m a z v eya k en d ilerin i gereksiz b ir açlığa m a h k u m ederek, b u

(3)

T A B L O II Y iy e c e k g r u p la r ı ve n o r m a l d u r u m d a k i y e tiş k e n le r iç in a lı n m a s ı g e r e k e n o r ta la m a m ik t a r la r ı.

ŞİŞMANLIK, TANIMI, ÖNLİİNMLSİ VL TKUAVİSİ ₈₉

a L 2 — o i tr- 5 h c ? 1 - a_,_{ç« o} O d :5 ~ ^ t/D C - O .u'1 P •— s Ji w —4 _ c/5 c j t/î r 1 a U r- CZ Ö - 1/1 O o o o »n m c m o o m c m lO o u n O _ o O m r - * r - *

*s

c o c m c j CM m o o co co cn cs ITÎ ITÎ CO •“-> — O O evi ıT. r-. O o o *"*■ t O CM c m — CM JC.J. a.

u *C

»J

O O rt a. _>&0

j-

_*6 _d M u._o

s

>

_J3

c E :3 r* !/l O O :0 >N _d * */5 S 8..*2 ’ d •_ t i S o § | ■fi_U _— O -O-. C ca — c. bc u u x -û > 5 "p? rt u *û? — S 3 >* E OJ f3_i-. 3 k u r s Rj c3 W s. C*> O O O m im - M M CM ) b0 jb /) r t T J T J u. C3 s ua - O _s M d _d d u İL * o C O CM c o >t0 d T3 d O LO o -a .ı* d f3 3 *" ₃ C_P>_{, ,} E J3 -* c« w Pm_H C3 ^3 CJ d "d > CJ e cj > o N T3 O m d > o a CJ > O N bD 5 d 3 “C ^ d .D k î — o o m m CM o o r-" \0 CM — *£,>" )W) »3-(/>> (/>. CJ CJ

s

E CJ CJ >N co - .b -£ t fi *> >bfl S' P a OJ :3 C O * > S -2 Ttun Jr d > t r ^ l * ı d u K *' C/> iri

(4)

T A B L O I I I E r k e k le r iç in Z a y ıf la m a D iy e tl e r i q q B E S L E N M E V E D İ Y E T D E R G İ S İ ■H * V > cd O O m o & o o O * t/5 >to i-CJ 3 > « i e o C ^ -•s e e « S P*_{^ rt} O fc'J :3 . . ^ u c .5 o • m _t/î^

o

V) >bo s-ı ;3 -2 h <« > •* 0 _d _u 03 f l O C c CX O c C/5 O C3 qj CM <3 CM aj M :5 uOJ c '5 bû 0 :3 >» O co ' t/î a, 3 Sh O o o *?• o o 03 D S >N (d >N O > O o lO I I o o CM tn r-cm I I o o co co t i t i CM CM m c o m a o H o m I I oo C M c o l I o o CO CM ti ti > > < CM c o m C M CO C u O H O O LO m CM o f-» C'J *“* m o o <*d — C M ^ o c o CM CM Oh O h* d C af un 4—1 a3 cd S 3kJ (-< 3

s

₃ M

e

_<u2 cd

S

<D

_e

_.£ D X >* *c 03 3 j-. Cd w £ H £ _£ _^43 H _cd

^5

₀ CM ci £. <L) S £ £ 1 « u ü S S 1) :3 ^ 'S ■n :p t -*C ._{u >.} QJ flj •5 > w _ £ CO c/3 — U  >5/) « O u ^ J2 > t c *2 _{,<* o}«M J5 s* C/>

(5)

T A B L O IV K a d ın la r iç in Z a y ıf la m a D iy e tl e r i. Ş İ Ş M A N L I K , T A N I M I , Ü N L E N M E S İ VE T E D A V İ S İ 91 ; O ' ~fİ 1 o o ı C3 a O O CM C3 O O m jd o o co 3 _o 03 o J4 CJ iE bJO -5 _S O £

î l

P -£ ’İ" bû S .*SP 5 ■P ~ G > ■ e c o rt o G t/î , ■ :3 « S O £ a, .'SP o ■2 â_o A o G <u . co o o LO O o CM m r-co m o I ! oo CM m o O) o CM I I I I OO CM iO r^- o oco co meo m M I I O m r-O > > : - CM CM O O CM m r«* o oCO CM co 1 I ü a > > — CM CO m | CM CO a o H I rt C a e 3 „ E. §_{o o} -m .h n W a, H fj ^ Ü > >N CJ > C o Oh > O tT -S E £ <ü :3 ^ u o 2 N -Q m V QJ u jO s o c/> 2 >S> > >s t p. >W) mKn C _ _ :3 .t; rt *P -* ffi £ >h _{!>* c/>}- t) co lO

(6)

92 B E S L E N M E V E D İ Y E T D E R G İ S İ

R e s i m 1

B a y a n N e v in Y ü z b a ş ıo ğ lu ’n u n d iy e te b a ş la m a d a n ö n c c k i h a li.

R e s i m 2

(7)

Ş İ Ş M A N L I K , T A N I M I , Ö N L E N M E S İ V E T E D A V İ S İ ₉₃

seferde yetersiz b eslen m e d u r u m u n a düşerler. A slın d a y u k a r d a d a b a h sed ild iğ i gibi y em ek lerim izi b eslenm e k u ra lla r ın a göre seçerek, deng eli beslenerek z a y ıfla m a k en u y g u n y oldur. Sağlığımızı k a y b e tm e d e n z a y ıfla m a k ve ö m iir b o y u öyle k a lm a k için b u n u n tek yol o ld u ğ u n u bilm eli ve şu yanlış in a n ç la r a kendim izi k a p tırm am alıy ız.

1. Şişmanlık aileden geçer: E ğ er aile geleneksel o la ra k h a m u r işlerine, k ı z a r t m a l a r a vc ta tlıla ra düşkünse ve h e r ö ğ ü n d e doyasıya yem eğe alışmışsa b u ailede k a lıtım la geçen b ir şişm anlıktan ziyade alışkanlık l a r d a n d o ğ a n b ir şişmanlık söz k o n u s u d u r .6’7

2. B azı insanlar ne yerlerse yesinler şişmanlarlar: Böyle d ü ş ü n e n kişiler y e m e k le rin bilgisizce ve gelişigüzel seçilebileceğini h e s a b a k a tm a y a r a k a d e t a k a d e rc i b ir b o y u n eğişle d u r u m la r ın ı d e v a m ettirirler.7-8

3. B a zı öğünler hiç yemiyorum yine de şişmanlıyorum: Z a y ıfla m a am acı ile n o r m a l a ra lık la r la y em ek y em iy en kişiler aç kaldıkları süre so n u n d a n o r m a l d e n d a h a fazla yiyerek aç kaldıkları süreyi k a p atırla r. Ayrıca m e t a b o l i z m a l a r ı n d a a n o r m a l değişiklikler m e y d a n a gelir.9

4. Z ayıflam a hapları ile kişi perhiz yapmadan kilo kaybeder Zayıflam a h a p l a r ı işta h k estiğinden kişi y em ek yem ek istemez. F a k a t h a p la rın sinir vc h o r m o n a l d en g ey i b o z u c u etkileri v a rd ır ve b u h a p l a r kısa siiıe için a lın ab ilir. A lın m ası kesildiği a n d a kişi, yem ek alışkanlıklarında değişiklik y a p m a m ış o la c a ğ ın d a n te k ra r kilo alır.3’10-11

5. B a zı özel ekmek ve peksimetler şişmanlatmaz: Bu çeşit gıda m ad d eleri d iğ e rleri gibi ta h ıl u n l a r ı n d a n y a p ıld ık la rın a göre şişm anlatm ay acakların ı d ü ş ü n m e k yanlıştır. Bu çeşit id d ia la r sadece reklâ m a m acı ile o rta y a a t ıla n a ld a tıc ı sözlerdir.

6. Su şişmanlatır. Su kalo ri ih tiv a etm ez. Bu y ü z d e n de y a ğ a d ö nü ş m ez. S u v ü c u d u n n o r m a l işlemesi için gerekli o lu p ih tiy a ç ta n fazla a l m a n m ik ta r ı b ö b re k le r vasıtası ile atılır. Şu h a ld e h a n g i saatte vc ne şekilde içilirse içilsin kişiyi ş iş m a n la tm a z .4’12

7. Limon suyu yağları eriterek zayıflamayı hızlandırır: V ü c u tt a biriken y a ğ la r ı o ksitlen m e d ed iğ im iz olay enerjiye çevirerek eritir. Bu olay içm gerekli o la n , s o lu n u m la a lın a n oksijendir, lim o n suyu değil.

8. İnsanlar ne yerlerse yesinler devamlı saunaya giderlerse zayıflarlar: S ıc a k ta k a l a r a k te rle m e k y a ğ l a n eritem ez, sadece v ü c u t ta n su k a y b ın a yol a ça r. S a u n a d a saatler h a r c a y a n kişiler dışarı çıkıp d a su içtikleri z a m a n k ay b e ttik le rin i san d ık ları kiloyu te k r a r alırlar. S a u n a la r sadece y o r g u n v ü c u t a d a le le rin i d in le n d ir m e k için faydalıdır.

9. Zeytinyağlı yiyecekler şişmanlatm az: Z ey tiny ağ ı diğer y a ğ la rla aynı m i k t a r d a k alo ri verir. Z ey tin y ağlı yiyeceklerin sade y a ğ lıla rd a n , şiş- m a n la tı c ı etki y ö n ü n d e n fark ları y o k tu r.

(8)

94 B E S L E N M E \ 'I - D İ Y E T D E R G İ S İ 10. Temek aralarında içilen meşrubatlar ve kuru yemişlerin şişmanlığa önemli bir etkileri yo ktur: Bu gibi yiyecekler genellikle şeker veya y ağ b a k ı m ı n d a n zen g in o lu p fazla kilo a l m a y a biiyiik etkileri olur.

K A Y N A K L A R

1. C h a n e y , M .: N u tr itio n , H o u g h to n M ifflin C o m p a n y , B o sto n , ch . 3, 1960. 2 . O b e s ity a n d H e a lth , P u b lic H e a lth S e rv ic e P u b lic a tio n NO: 1485 U .S . D e p a r tm e n

-n t o f H e a lth E d u c a tio -n a -n d YVelfare. U .S . G o v e r m e -n t p r i-n ti-n g ofTice p . 72, 1966. ı— 3 . F le tc h e r , R . F ., M c A rric k , Y . a n d C ro o k e , A . C . : R e d u c in g D iets. B ritish J o u r n a l

o f N u tr itio n , 15: 53, 1961.

4 . F ın k e ls te in , B. F ry e r, B .A .: M e a l F r e q u e n c y a n d YVcight R c d u c tio n o f Y o u n g \V o m e n . T h e A m e r ic a n J o u r n a l o f C lin ic a l N u tr itio n , 2 4 : 4 6 5 , 1971.

5 . B ra y , G . A . E ffect o f C a lo r ic R e s tr ic tio n in th e O b c se , T h e L a n c c t, N o : 7617-23 p . 397, 1969.

6 . B c a to n , J . R . :E n e rg y B a la n c e a n d O b e s ity . J o u r n a l o f th e A m c ric a n D ie te tic A sso c ia tio n , 5 2 : 321, 1968.

7. F o rb e s, G . B . : O b je c tiv ity in O b e s ity P ro b le m s . N u tr itio n Rcvievvs. 2 5 : 353, 1967. 8 . D vvyer, J . T . M a y e r , İ . : A ttitu d e s T o w a r d B o d y W e ig h t a n d D ie tin g B e h a v io r.

J o u r n a l o f A m e r ic a n D ie te tic A sso c ia tio n 5 6 : 510, 1970.

9 . C o h n , C . M e a l- E a tin g , N ib b lin g a n d B o d y M e ta b o lis m . J o u r n a l o f th e A m e r ic a n D ie te tic A sso c ia tio n , 3 8 : 4 3 3 , 196 ,

10. D r u g M a n a g e m e n t o f O b e s ity C o n tro v e rs y . N u lr u tio n R e v ie w , 1 9 : 2 0 2 -2 0 6 , 1961. 11. A p p e tite S u p p re s s a n ts in th e T r e a m e n t o f O b e s ity . N u tr itio n R evievv 2 0 :3 8 - 4 0 ,

1962.

12 . E ls b a c h , P , a n d S ch v v artz, I .L . S a lt a n d W a te r M e ta b o lis m D u r i n g W e ig h t R c d u c tio n . M e ta b o lis m , 1 0 : 5 9 5 -6 0 9 , 1961.