TÜRKİYE YÜK SEK İHTİSAS HASTANESİ DİYET
PO LİK LİNİĞ İNE ÇEŞİTLİ TANILARLA BA ŞV URAN
HASTALARDA OBESİTE BO YUTUNUN SAPTANM ASI
Dyt. Fatma N İŞANÇI* / Dr. T ülay BA Ğ C I**
Prof.Dr. Sabahat TEZCAN ***
Bu a r a şt ır m a ; T.Y.İ.H. D iy e t P o li k li n iğ in e 2 0 - 1 2 - 9 3 , 7 -1 - 94 ta rih leri a r a sın d a b a şv u ra n ş işm a n lık ile y ü k s e k k o r e la s y o n u o ld u ğ u bil in en h a s t a lık v e şi ş m a n l ık ile k o r e la s y o n u o lm a y a n h a s t a l ı k t a n ı s ı n ı a l m ı ş k i ş i l e r i ç e ş i t l i d e ğ i ş k e n l e r e g ö r e t a n ı m la m a k , bu h a st a lık g r u p la r ı n d a sa p t a n a n o b e s i te sıklığın ı b ir b i r i ile k a r ş ı l a ş t ı r m a k a m a c ı y la y a p ılm ıştır . Ş i ş m a n l ı k ile y ü k s e k k o r e la s y o n u old u ğu bilin en h a st a lık la r v a k a g r u b u n u , d iğ e r ta n ı la r d a k i h a s t a la r ise kontrol g r u b u n u o lu ş tu r m u ş tu r . T o p la m 2 3 2 h a s t a d a n 170'i (% 73 .3 ) vk a g r u b u n d a , 62's i (% 2 6 .7 ) ise kontrol g r u b u n d a d ır . Vaka g r u b u n u n y a ş o r t a l a m a s ı 5 2 , 5 9 k o n t o r l g r u b u n u n is e 4 3 , 5 9 b u l u n m u ş t u r (p < 0 . 0 5 ) . C i n s i y e t y ö n ü n d e n iki g r u p a r a s ı n d a k i fa r k ö n e m s i z d i r (P > 0 .0 5 ). V aka g r u b u n d a ş i ş m a n l a r k o n tr o l g r u b u n a g ö r e da lıa f a z l a b u l u n m u ş t u r (p < 0 . 0 5 ) . V a k a g r u b u n d a 5 0 , 5 9 y a ş g r u b u n d a k i k i ş i l e r d e o b e s i t e g ö r ü l m e r i s k i n i n k o n t r o l g r u b u n d a k i kişilerden 25 k a t d a h a fazla o ld u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (p < 0.0 5).
G İR İŞ
Ş işm an lık vücut ağırlığının yaş ve c insiyete göre a rzu edie n d e n fazla o lm asıdır (1). Bu du ru m d a yağ dokusu oranı diğer dokulara göre artmaktadır. Şişm anlık gelişmiş ülkelerin olduğu gibi, gelişmekte olan ülkelerin de önemli b e sle n m e sorunlarındandır. (2).
* T .H .İH . D iyetisyeni ve H.Ü. Sağ. BU. E nst H alk Sağlığı (Bes. ve G ıda B il) P ro g ra m ı Y üksek Lisans öğrencisi
** ELÜ.Tip Fak. H a lk Sağlığı A nabilim Dali A ra ştırm a Görevlisi
H a f i f ş i ş m a n l ı k , ç e ş i t li h a s t a l ı k l a r ı n o l u ş u m u n d a ö n e m l i r is k taşım a m a k la birlikte, ileri derecede olan şişm anlık, m o rb id ité ve ımortaliteyi a rttır m a k ta d ır . Ş i ş m a n l ık l a ilgisi s a p ta n m ış o la n b a ş l ı c a h a s t a l ı k l a r ; arterioskleroz, koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, hiperlipoproteinem i, gut, diabetes mellitüs, safra taşı, böbrek taşı, kas iskelet sistemi bozuklukları, hem i, v a rik ö z v eıı, h e m o r o id , p s ik o n e v ı o z la r a e ğ ilim , ü r e m e f o n k s i y o n u n d a bozukluklar, meme ve endometrial kanser riskinde artm a sayılabilir. M ortalité riski özellikle ideal kiloya göre % 25 ve daha fazla şişman olanlar için önem lidir (1,3,5).
Şişmanlığın önem li bir sorun o ld u ğ u ve bunun bir ç o k h a sta lık için önemli risk faktörü olduğu çeşitli kaynaklarda belirtilmiştir.
Bu k onuda ülkem izde yapılm ış ara ştırm a lar az sayıdadır. Bu n e d e n le konuya katkıda bulunacağı ümidiyle bu araştırma aşağıdaki am açlarla planm ış ve uygulanmıştır.
1) T ü rk iy e Y üksek İhtisas Hastanesi Diyet P o lik lin iğ in e b a ş v u ra n kişilerin aldıkları tanılar ve bazı özelliklerine göre tanım lanm ası.
2) Çeşitli yaş g ruplarında şişm anlık ile hastalık ara sın d ak i ilişkinin saptanması.
3) Çeşitli tanı g r u p la rın d a k i ş iş m a n lık b o y u tu n u n s a p ta n m a s ı ve biıbiriyle karşılaştırılması.
ARAŞTIRM A YÖNTEM İ VE ARAÇLAR
T ü r k i y e Y ü k s e k İ h t i s a s H a s t a n e s i ( T . Y . İ . H . ) ; K a r d i y o l o j i , kardiovaskülercerrahi, Gastroenteroloji, Gastroenteroloji cerrahi, Üroloji ve Diyaliz ünitesi gibi bölümleri olan bir Devlet Hastanesidir. Diyet Polikliniğine a y d a y ak la şık 550 hasta başvurmaktadır.
Bu araştırma, T.Y.İ.H. Diyet Polikliniğine 15 g ü n d e 2 50 h a sta n ın başvuracağı düşünülerek planlanmış ve yürütülmüştür. Araştırmanın evrenini 20.12.1993, 7.1.1994 tarihleri arasında diyet polikliniğine başv u ran bütün hastalar oluşturmuştur, herhangi bir örneklem e yapılmamıştır.
Araştırm anın Tipi : Bu çalışm a Vaka-Kontrol tipi bir ç a lışm a olarak planlanmış ve yürütülmüştür.
Vaka grubu (n=170) : Şişmanlığın önemli risk faktörü o ld uğ u bilinen hastalık tanısı alanlar vaka grubunu oluşturm uştur :
Kalp-damar lıastal ığı Hipertansiyon
D iabetes M ellitüs Safra Kesesi hastalığı
K o ntrol grubu (n=6 2) : Şişm an lık ile ilişkilerinin olm ad ığı d ü ş ü n ü le n bazı h astalık tanısını alan lar kontrol g rub u n u o lu ştu rm u ştu r :
Ülser
Ü lse ra tif Kolit Karaciğer Hastalığı B öbrek Hastalığı Spastik kolon
Şişmanlığı sap tam ak için hastaların vücut ağırlıkları ve boy uzunlukları ö lç ü le re k Beden Kitle İndexine (B K İ) göre d e ğ e rle n d irile re k ş iş m a n lık sa p ta n m ış tır (3,4). H astalara anket fo rm u uygulanmıştır.
İstatistiksel analizi vaka ve kontrol g ru p la rın d a saptanan ş iş m a n lık b o y u tu n u n ve d iğ er özellik ler y ö n ü n d e n birbirinden farklı olup o lm a d ığ ı ; Khi-Kare, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testleri, iki yüzde arasındaki farkın ö n e m lilik testleri ve tahm ini rö la lif risk (odds ratio) h e s a b e d ile re k araştırılmıştır.
B U L G U L A R V E T A R T IŞ M A
Y u k a r ıd a b e li r ti ld i ğ i gibi T.Y .İ.H . d iy e t p o l i k l i n i ğ i n e b a ş v u r a n hastalardan, şiş m a n lık la y ü k s e k korelasyonu olduğu bilinen hastalıklar v a k a g r u b u n u o lu ş t u r m u ş t u r . D iğ e r ta n ı d a k i h a s t a l a r ise k o n t r o l g r u b u n u oluşturm uştur.
Vaka gurubu 170. kontrol gurubu 62 kişiden oluşmuştur. Vaka grubunun yaş o rtalam ası 52,59, Kontrol g rubunun ise 43,59 dur. (P < 0.05)
V aka grubu n daki hastaların % 65.5'ini, kontrol grub un dak i h astaların ise % 32.2'sini 50 yaş ve üzerindekiler oluşturmaktadır. İki gruptaki hastaların yaş dağılımlarının istatistiki olarak birbirinden farklı olduğu bulunmuştur. ( p< 0.05). Vaka g ru b u n d ak iler kontrollere göre d a h a yaşlıdır.
Vaka gurubundaki hastaların
%
48.8'i kontrol grubundaki hastaların ise % 45.2'si kadındır. C in siyet y ö n ün d e n iki grup a rasındaki farkın istatistiki o lara k önem li olmadığı bulunm uştur ( p > 0.05).Eğitim, meslek, medeni durum a bakıldığında her iki guruptaki dağılımın farklı olduğu gözlenmiştir. Bunun da nedeni yaş gruplarının dağılımlarının iki g ru p ta farklı o lm asından kaynaklandığı düşünülm ektedir.
Vaka g ru bu nd ak i hastalıkların ileri yaşlard a gö rülm e sin d e n dolayı bu farklılıklar ortaya çıkmıştır (Tablo 1). Ayrıca Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi
Tablo I: T.Y.İ.If. D iyet P oliklin iğin e B aşvuran H astaların Yaş, Cins, E ğitim , M e slek ve M eden i D u ru m ların a G öre D ağılım ı (Ankara, 1994)
D e m o g ra fik V a k a K o n tr o l Ö n e m lilik Sayı % Sayı % P Y aş < 3 5 6 3.5 13 21.0 35-49 56 32.9 29 46.8 50-64 90 52.9 18 29.0 < 0 .0 .5 :|' 65+ 18 10.7 2 3.2 T oplam 170 100.0 62 100.0 C in siy et K adın E rk e k T o p la m 83 87 170 48.8 51.2 100.0 28 34 62 45.2 54.8 100.0 > 0 .0 5 E ğitim D u ru m u O .Y az ar D eğil 22 12.9 2 3.2 O k u ry a z a r 15 8.8 1 1.6 İlk o k u l 71 41.8 19 30.6 < 0 .0 5 ;|-O rta-L ise 48 28.3 25 40.4 Y üksek O k u l 14 8.2 15 24.2 T o p lam 170 100.0 62 100.0 M eslek M e m u r 27 15.9 30 48.4 E m ekli 31 18.3 5 8.1 Çiftçi 13 7.6 6 9.6 İşçi 6 3.5 2 3.2 < 0 .0 5 :|-E snaf 1 0.06 _ _ Serbest 17 10.0 5 8.1 E v H a n ım ı 75 44.1 14 22.6 T o p la m 170 100.0 62 100.0 M edeni D u ru m u Evli 153 90.0 52 83.8 B ekar 2 1.2 6 9.7 < 0 .0 5 ;|-D ul 15 8.8 4 6.5 T o p la m 170 100.0 62 100.0
tam teş e k k ü llü bir hastane değildir. İhtisasın yapıldığı 3 .b a s a m a k hastanesi o ld u ğ u için seçilm iş hastalar gelmektedir. Bu yüzden gruplar arası farklılık g örülm üştür.
Tablo 2: T.Y.İ.II. D iyet P olikliniğine Başvuran Vaka ve K ontrol G rubu n daki h astaların B K İ'n e G öre D ağılım ı (Ankara, 1994)
V a k a K o n t r o l BKİ Sayı % Sayı % Z a y ıf 2 < 20 1.2 3 4.8 N o r m a l 28 20-24.9 16.5 24 38.7 Ş iş m an 140 > 25 82.3 35 56.5 T o p l a m 170 100.0 62 100.0 x 2 - 16.89 S D = 2 P < 0.05
Vaka ve kontrol gurubundaki kişiler yerleşim yerlerine göre incelenm iş ; g r u p la r a rasındaki farkın istatistiki yönden ö nem li olm adığı bulunm uştur. (P > 0.05).
Kişiler BKİ'ne göre değerlendirilmiştir. Vaka grubunda şişmanlar kontrol g ru b u n a göre d a h a fazladır (G rafik 1 Ekte sunulm uştur). İki g urup a ra s ın d a istatistiki olarak fark bulu n m u ştu r (P < 0.05). Bu beklenen sonuçtur. Ç ü n k ü v a k a la r şiş m a n lık ile y üksek korelasyonu olduğu bilinen ha sta lık lard a n seçilmiştir.
K a raağ ao ğlu. 45-65 yaş gurubu erkeklerde b eslen m e alışkanlıkları ve h ip erta n s iy o n d u ru m u ile ilgili çalışm asında BK İ'ine göre ağırlık d u ru m u d eğ erlen d irild iğ in d e araştırm a grubu n da z a y ıf bireye raslam am ış, şişm an lık ve h ip ertan siy o n arasında güçlü bir korelasyon bulm uştur (6).
B o z k u r t (7 ), D ia b e tik h a s ta la r ü z e rin d e yaptığı ç a lı ş m a d a e r k e k hastaların % 60.5'inin, kadınlarınsa % 8 1,7'sinin şişman olduğunu bulm u ştur ve bu s o n u ç d a h a önce yapılan çalışmaları da desteklem ektedir.
Joslin ve arkadaşları, 4569 diabetik ye tişkin le r üzerinde ya ptıkları çalışmada erkeklerin % 51 'inin, kadınların % 59'unun olmaları gereken ağırlığın % 50 üz e rin d e o ld u ğ u n u saptam ışlardır (8).
Bashel ve arkadaşları 410 d iab etik h asta ü zerind e y a p tık la rı ç a lış m a d a % 56'sının olmaları gereken ağırlığın % 50 üzerinde old u ğ u n u s a p ta m ışla rd ır
(9).
Hipertansiyonun etiyolojisinde şişm anlığın önem li y e r tu ttuğu, şişm a n kişilerde hip ertan siyo n a daha sık raslandığı belirtilm ektedir. (10,11).
K a y s e r i y ö r e s i n d e y a p ı l a n b i r ç a l ı ş m a d a d a ş i ş m a n o l a n l a r d a h ip ertan siy o n u n görülm esi önem li b u lu n m u ş tu r (12).
Tablo 3: T.Y.İ.1I. D iyet Polikliniğine B aşvuran Vaka ve K on trol G ru b u n d a k i H astaların Yaş G ruplarına Göre O besite Boyutu (Ankara, 1994)
V a k a K o n tr o l R R
Y aş (yıl) Obesite Sayı % Sayı %
< 3 5 V ar 2 1.4 5 14.3 Y o k 4 13.3 8 29.6 1.25 3549 V ar 47 33.6 19 54.3 Y o k 9 30.0 10 37.0 0.36 50-59 V ar 75 53.6 10 28.6 Y o k 15 50.0 8 29.6 0.25 60 + V ar 16 11.4 1 2.8 Y o k 2 6.7 1 3.8 0.013 T o p la m V ar 140 100.0 35 100.0 Y o k 30 100.0 27 100.0 !V P < 0.05
Vaka grubunda, 50-59 yaş grubundaki kişilerde obesite görülm e riskinin kontrol grubundaki kişilerden 25 kat daha fazla o ld u ğ u saptanm ıştır.
65 + yaş grubundaki sayının çok az olması nedeni ile orta lam a la r arası karşılaştırma yapılamamıştır.
Vaka ve kontrol gruplarındaki kişilerin yaş ve c in siy e te göre boy uzunluğu ortalamalarının karşılaştırılması yapılmış, g ru plar a ra sın d a fark yoktur ( p > 0.05).
65 ve üzeri yaş grubundaki hasta sayısının çok az olması nedeni ile ortalamalar arası karşılaştırma yapılmamıştır. Vaka ve kontrol gru bun d a
35-4 9 ve 5 0 -6 35-4 yaş g ruplarındaki kişilerin ideal ağırlıkları ile bu lundukları kilo a ra s ın d a fak vardır. H er iki g ru p ta d a kişiler olmaları gerekenden d a h a fazla kiloya sahiptirler.
Tablo 4: T.Y.İ.H. D iyet P oliklin iğin e Başvuran Vaka ve K on trol G ru bu n daki K işilerin Yaş ve C insiyete Göre Boy U zunluğu O rtalam aları (Ankara, 1994)
Kadın E rk e k Y a ş (yıl) V a k a K o n t r o l V aka K o n t r o l < 34 157.0 ± 8 158.6 ± 2.5 171.3 ± 2.1 174.3 ± 2 35-4 9 155.2 ± 1 155.9 ± 1.7 168.4 ± 1 171.5 ± 2 5 0 - 6 4 153.5 ± 0.8 155.8 ± 2.8 168.9 ± 1 171.3 ± 2.5 65 + 147.1 ± 1.2 160.0 ± 0 170.3 ± 1 163.0 ± 0
Tablo 5: T.Y.İ.II. D iyet P oliklin iğin e B aşvuran H astalardan Vaka ve K on trol
G ru p la rın d a k i ¡Kadınların Yaşlarına Göre A ğırlıklarının ve id e a l A ğırlık la rın ın O rta la m a D eğerleri (Ankara, 1994).
V a k a K o n t r o l Yaş (Yıl) A ğır lık İdeal Ağırlık Ağırlık İdeal A ğ ır lık < 34 52.5 ± 2.5 51.5 ± 5.6 58.7 ± 3.7 53.0 ± 1.5 35-4 9 72.9 ± 3.4 * 50.6 ± 0.8 64.9 ± 2* 51.0 ± 1.2 5 0 - 6 4 7 3 .0 ± 2* 49.1 ± 0.5 62.5 ± 5.3* 51.0 ± 1.9 6 5 + 70.6 ± 4 45.1 ± 0.7 71.0 ± 0 56.8 ± 0
Tablo 6: T.Y.İ.H. D iye t P olikliniğine Başvuran H astalardan Vaka ve K on trol
G ru pların daki Erkeklerin Yaşlarına Göre A ğırlıklarının ve id e a l A ğırlık la rın ın O rtalam a D eğerleri (Ankara, 1994).
V a k a K o n t r o l
Yaş A ğır lık İdeal Ağırlık İdeal
(Yıl) Ağırlık Ağırlık
< 34 74.0 ± 4.2 64.5 ± 1.7 73.7 ± 2.9 66.2 ± 1.5
35-49 82.9 ± 2.6* 62.2 ± 0.8 74.7 ± 2 . 6 64.4 ± 1.5
50 - 64 80.2 ± 1* 62.5 ± 0.8 76.4 ± 2.7 64.3 ± 2
D iyet Polikliniğine başvuran hastalardan şişm an olanların kilo
sorunları için herhangi bir yere başvurma durumları incelendiğinde olması
gerekenden daha fazla kilolu olan toplam 175 kişiden sadece % 4.6'sının
zayıflam ak için herhangi bir yere (hastane, akapunktur, özel doktor)
başvurduğu, geri kalan % 95.4'ünün ise herhangi bir yere başvurm adığı
saptanmıştır.
Olması gerekenden daha fazla kilolu olan toplam 175 kişiden %
34.3'ü şişm anlıktan kurtulmak için diyet kullanmıştır. Zayıflam a diyeti
kullanımı yönünden her iki grup arasında istatistiki olarak farkın önemli
olduğu bulunmuştur (p < 0.05).
Tablo 7: T.Y.İ.H. D iyet Polikliniğine Başvuran H astalardan Vaka ve K on trol
Gruplarındaki H astalıklara G öre A ilelerinde Ş işm an lık O lm a D uru m larına G öre D ağılım ı (Ankara, 1994)
A ilede Şişm anlık
H astalık V ar Y o k T o p la m
Sayı % Sayı % Sayı %
K .D am ar H ast. 43 40.9 62 59.1 105 45.3 H ip e rta n siy o n 13 59.1 9 40.9 22 9.5
D iab et 16 50.0 16 50.0 32 13.8
Safra Kesesi H ast. 8 72.7 3 27.3 11 4.7
K o n tro l G ru b u 20 32.2 42 67.8 62 26.7
Vaka ve kontrol gruplarındaki hastaların alilelerinde şişm an olm a
durumu incelenmiş ve iki grup arasında istatistiki olarak farkın önemli
olduğu bulunmuştur (p < 0.05). Ayrıca hipertansiyon, diabet ve safra kesesi
hastalığına sahip olanların ailelerinde şişman olm a durum u kontrollere
göre farklı olduğu iki yüzde arasında önem lilik testi uygulanarak
bulunmuştur.
K a lp -d a m a r h a s ta lığ ı o la n 105 k iş id e n % 4 0 .9 'u n u n ,
hipertansiyonu olan 22 kişiden % 59.1 'inin, diabeti olan 32 kişiden %
50'sinin, safra kesesi hastalığı olan 11 kişiden % 72.7'sinin ailesinde
şişm anlık olduğu saptanmıştır.
H astalıklara göre ailelerinde şişm anlık olm a durum u yönünden
gruplar arasında istatistiksel olarak ilişkinin önemli olduğu bulunmuştur
(p < 0.05).
Vaka grubunda şişm an olan kişilerin % 88.7'sinin alilesinde de
şişmanlık görülmüştür. Kontrol grubunda ise şişman olan kişilerin % 60'ının
ailesinde şişm anlık saptanmıştır (Tablo 8).
K endilerinde ve alilelerinde şişman olm a durumu yönünden her
iki grup arasında istatistiksel olarak farkın önemli olduğu bulunm uştur
(p<0.05).
Tablo S: T.Y.t.H . D iyet P olikliniğine Başvuran H astalardan Vaka ve K on trol
G ru p la rın d a k i K işilerin K edilerinde ve A ilelerin de Ş işm an O!ma D u ru m u n a G öre D ağlu tu (A nkara, 1994).
V aka :h K o n tro l
B K İ A ile H ik a y e si A ile H ik ay e si N o r m a l Şişm an N o rm a l Şişm an
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
N o r m a l 21 23.3 9 11.3 19 45.2 8 40.0
Ş işm an 69 76.7 71 88.7 23 54.8 12 60.0
T o p la m 90 100.0 80 100.0 42 100.0 20 100.0
* p < 0.05 * p > 0.05
Tablo 9: T. Y.İ.H. D iyet Polikliniğine Başvuran Vaka Grubundaki Aynı H astalıkların A ilede Var O lm a D uru m u Göre D ağılım ı (Ankara, 1994).
A ilede A y n ı H astalık
H a s ta lık V a r * Y ok * T op lam
Sayı % Sayı % Sayı %
K .D a m a r H a st. 43 40.9 62 59.1 105 61.7 H ip e r ta n s iy o n 10 45.5 12 54.5 22 12.9
D ia b e t 15 46.9 17 53.1 32 18.8
Safra Kesesi H ast. 3 27.3 8 72.7 11 6.5
p > 0.05
* Y ü zdeler satır yüzdesi olarak alınmıştır.
olan 22 kişiden % 45.5'in in , diabeti olan 32 k işiden % 4 6 .9 'u n u n ve s a fr a kesesi hastalığı olan 11 kişiden
%
27.3'ünün ailesinde de aynı hastalığın olduğu saptanmıştır.Vaka grubun d aki kişilerin ailelerin de de aynı h a s ta lığ a s a h ip o l m a açısından anlamlı bir ilişki bulu nm am ıştır (P > 0.05).
A raştırm a k a p s am ın a alınan v a k a ve kontrol g ru b u n d ak i k işiler sig a ra k ulla n m a durum larına, sigara k u lla n m a sürelerine ve içilen sig a ra m ik ta r ın a göre in c e le n m iş ; gruplar arasındaki farkın istatistiki y ön den önem li o lm ad ığı b u lu n m u ş tu r (P > 0.05).
Vaka ve kontrol grubundaki kişiler alkol ku lla n m a durum la rı y ö n ü n d e n in ce len m iş ve h er iki g ru p ta d a h a s ta ların % 80 'in d en f a z la s ın ın a lkol kullanmadığı saptanmıştır.
Bu araştırma, alkol alışkanlığının yaygın bulunmaması açısından Baykan (13)'ın çalışması ile benzerlik göstermiştir.
A ra ştırm a k a p s a m ın a alınan v a k a ve kontro l g r u b u n d a k i k işilerin hastalıklarına göre kanda glikoz, kolesterol, H DL-kolesterol, trigliserit ve total lipit değerlerinin dağılımlarına bakılmış, vaka grubundaki hastaların ç o ğ u n d a tetkikler yüksek bulunmuştur.
T üm laboratuvar tetkikleri yö n ü n den h astalık g ru p la rın d a k i farklılık önem lidir (P < 0.05).
Diyet polikliniğine başvuran hastaların B K l'n e g ö re öğ ü n sayıları inclenmiş ; toplam 232 hastadan % 2.2'si z a y ıf % 2 2 .4 'ü norm al, % 7 5.4'ü şişman bulunmuştur. Z a y ıf olup 2 öğün ye m e k yiyen % 20.3 ö ğ ü n y e m e k y iy en % 80'dir. Z a y ıfla r a ra s ın d a 4 öğün ve d a h a f a z la y e m e k y iy e n görülmemiştir. N orm al olup 2 öğün yem ek yiyen % 11.5, 3 öğ ü n y e m e k yiyen % 78.8, 4 ve daha fazla öğünde y e m e k yiyen % 9.6'dır. Ş işm an olup, 2 ö ğünde yem ek yiyen % 12'dir. Öğün sayıları y ö n ünde n g ru p la r a ra s ın d a fark y ok tu r (P > 0.05).
Kömürcü, Zayıflama Diyetinin Etkinliği üzerine yaptığı çalışma da, kontrol grubu da normal kilolu kişilerin çoğunun günde 3 öğün, den ey gru b und ak i şişman kişilerinse 2 öğün yediklerini saptamıştır (14).
Arslan, Ağırlıkyönünden öğün sayısının önemli olduğunu bulmuş, günde 3 öğünden az yiyenlerin % 72.5'ini h a fif şişman, % 27.5'ini normal a ğırlıkta tanımlamıştır (15).
Y em e aralığı uzadıkça, a çlık d u yusunun artışına bağlı o la ra k kişilerin daha fazla ve daha hızlı yedikleri ve ayrıca uzun aralıklı yemenin y a ğ d u k u s u n u arttırdığı belirtilm ektedir (16).
B izim ç a lışm a d a ise öğün sayısı yerine öğünlerdeki dengesizliğin etkili olabileceği düşünülmektedir.
Vaka ve kontrol grubundaki kişilerin kullandıkları yağ türleri incelenm iş v a k a g ru b un dan olan toplam 170 hastanın % 63.6'sının karışık y a ğ (tereyağ+ bitkisel sıvı y a ğ + zeytinyağı + m argarin, hepsi bir a rad a vey a bir k a ç tanesi b ir a ra d a ) k u llan dıkları, kontrol grubundan olan taplam 62 h astanın ise
%
75.9'un u n karışık y a ğ kullandıkları saptanmıştır.
K ulland ık ları y a ğ türleri yö n ün d en iki grup a rasında fark y o k tu r (p > 0.05).
Ayrıca BK İ'ne göre kişilerin evde kullandıkları yağ türleri y ö n ü n d e n d e iki g ru p a ra s ın d a fark b u lu n am a m ıştır (p > 0.05).
E p id e m iy o lo jik çalışmalar, genellikle tekli d oym am ış y a ğ asidinin ç ok b ulu d u ğ u zeytinyağı tüketen Akdeniztoplıım larında koroner kalp hastalıkları in sid a n s ım n d ü ş ü k o ld u ğ u n u göstermektedir. Bunun y a n ın d a d o y m u ş y a ğ tüketimi ile koroner kalp hastalığı arasında doğrusal ilişki olduğu belirlenmiştir. (17).
E pidem iyolojik, kilinik ve deneysel çalışmalar, kan lipitlerini etkileyen en önem li faktörün diyetle alınan yağ asitleri arasındaki dengesizlik olduğu nu işaretlem ektedir. Diyette hayvansal kaynaklı özellikle kırmızı et ve yağlı süt ü rü n le rin in a rtm ası, tereyağı ve margarin tüketimi do y m u ş y a ğ asitlerinin doy m am ış y a ğ asitlerine olan oranın artmasına neden olur. Doym uş yağlardan zengin diyetin kan lipitlerini yükselttiği 1950'leıden beri yapılan araştırmalarla o r ta y a k o n m u ş tu r (18).
Diyet polikliniğine başvuran hastaların BKİ'ne göre pilav, m akam a, şeker tüketim sıklığına b a k ılm ış ; pilav ve m ak am a tüketim sıklığı yönünden gruplar ara sın d a fark bu lunm am ıştır (p > 0.05). Fakat şeker tüketim sıklığı y ön ün den gruplar arasında istatistiki olarak farkın önemli olduğu bulunmuştur (p < 0.05). Vaka grubundaki hastaların özellikle diabeti olanların diyet kullanmaları, şekeri ihç tü k etm e m e le ri gru p lar arasındaki farkın oluşm a sına neden olmuştur.
Vaka ve kontrol grubundaki kişilerin besin tüketim sıklığı incelen m iş, s a d ec e kurubaklagil, şeker, bal, reçel, pekmez tüketimlerinin iki g rupta farklı o ld u ğ u ve bu farkın istatistiki y önden de önem li olduğu s a p ta n m ıştır (p < 0.05). Şeker, bal, reçel, pekm ez gibi gıdaların tüketim inin farklı olm ası
b eklen ilen bir sonuçtur. Ç ü n k ü v a k a grub u n d ak i h a s ta la r d iy e t te d a v is i görmektedir.
Kurubaklagil tüketiminin de iki grupta farklı olduğu ve bu farkın istatistiki yönden de önem li olduğu saptanm ıştır (p < 0.05).
SONUÇ
Toplam 232 hasta ( 170'i (% 73.3) vaka grubunda, 62'si (% 26.7 ) kontrol grubunda) çeşitli değişkenlere göre tanım lanm ış ve h a sta lık g r u p la r ın d a saptanan obesite sıklığı yönünden değerlendirilmiştir.
Vaka grubundaki hastalar kontrol g ru bu na göre d a h a yaşlıdır. Vaka grubunda şişm anlar kontrol g rubuna göre d a h a fazladır.
Çalışm am ızda 50-59 yaş grub u n d a vaka grubundaki k işile rd e o b e s ite görülme riskinin, kontrol grubundaki kişilerden 25 kat d a h a fazla o ld u ğ u hesaplanmıştır.
Vaka ve kontrol grubundaki hastaların yaş ve cinsiyete göe boy uzunluğu ortalamaları benzer bulunmuştur.
Vaka ve kontrol gruplarındaki erkek ve k a d ın la rın y a ş la r ın a g ö re ağırlıklarının ve ideal ağırlıklarının ortalamalarına bakılmış, g ruplar arasında her iki cinste de 35-49 yaş ve 50-64 yaş grubunda şu anki ağırlıkları yön ün den fark bulunmuştur.
Kilo sorunu olan hastaların çoğu kilo sorunları için herh an gi bir y e re başvurmamış ve zayıflamak için herhangi bir diyet kullanm am ışlardır.
Hastalıklara göre ailelerinde şişm anlık olm a d urum u vaka g r u b u n d a kontrol grubuna göre daha fazla bulunmuştur. K endilerin de ve a ile le rin d e şişman olma durumu yönünden de vaka grubunda kontrol g rubuna göre da h a fazla olduğu görülmüştür.
Hastaların çoğunda sigara ve alkol tü ketm e alışk a n lığ ın ın y a y g ın olmadığı görülmüştür.
Tüm laboratuvar tetkikleri yönünden hastalık gruplarında farklılık vardır. Hastaların çoğu üç öğün yemek yem ektedirler ve ayrıca y e m e k lerin d e kullanılan yağ türlerinin, üç yağdan da (zeytinyağı, tereyağı, bitkisel sıvı yağ) karışık olarak kullandıkları saptanmıştır.
Vaka ve kontrol grubundaki kişilerin besin tüketim sıklıkları incelenmiş ve kurubaklagil, şeker, bal, reçel, pekmez tüketimlerinin iki g rup ta farklı olduğu saptanmıştır.
SUM M ARY
D E T E R M IN A T IO N O F T H E D IM E N SIO N S O F O B E S IT Y IN
P A T IE N T S A D M IT T E D T O T H E D IE T PO L Y C L IN IC O F T H E
ADVANCED S P E C IA L IZ E D HO SPITA L, A N K A R A
Nişançı, F., Bağcı, T., Tezcan, S. T h is s tu d y w a s carried out in the diet polyclinic o f the A d va n c e d S p e cialized Hospital, A nkara, Turkey in between December 20 ,1 9 9 3 an d J a n u ary 7, 1994 to d e fin e and co m p are patients admitted for obesity c orrelated w ith th e k n o w n d isease and those with no known disease as controls. O f 2 3 2 p atie n ts, 170 w ere the study group (73.3 percent) and 62 control group (2 6.7 p e rc e n t). T h e m ean age o f the study group was 52.6 y ear and that o f the con trol g ro u p 43.6 (p < 0.05). Overweight and obesity risk in the 50-59 y e a r ag e g ro u p o f the study group was found to be 25 tim es m ore than the c on tro l g ro u p (p < 0. 05).K A Y N A K L A R
1. B aysal, A. : B eslenm e. A nkara H acettepe Üniversitesi Yayını N o : 61, V.bs., 1990. 2. P ekcan, G., B altaoğlu, S. : Şişman Kadınların Beslenme Bilgi Düzeyi ve Alışkanlıklarının
Saptanm ası. İB eslenm e v e D iyet Dergisi. 2 : 1 7 , 1988.
3. A rslan, P.Der., Şişm anlık Çeşitli Hastalıklarla Etkileşimi ve Diyet Tedavisinde Bilimsel U ygulam alar. T ürkiye D iyetisyenler Derneği Yayını 4. Ankara, 1993.
4. E rbaş, T.: O besite Temel Tedavi. G üneş Kitabevi, s. 403-5, Ankara, 1991.
5. E kinciler, A. : Şişm anlığın Tanımı, Önlenmesi ve T edavisi. Beslenm e ve D iyet Dergisi. 1:41, 1972.
6. K araağaoğlu, N. : 45-65 Yaş Grubu Erkeklerde Beslenme Alışkanlıkları ve H ipertansiyon D urum u. B eslenm e ve D iyet Dergisi. 21 (2) : 45-58. 1992.
7. B ozkurt, N. : Beslenm e Eğitiminin, Yetişkin Şişman Diabetes M ellituslu Hastaların V ücut Ağırlığı, Kan Bulfiıları ve Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi. H.Ü. Sağlık Teknolojisi Y üksek O kulu, B eslenm e ve D iyetetik Bölümü. Doçentlik Tezi, Ankara, 1981.
8. Thom as, B. : Obesity, M anual Dietetic Practice, Blackwell Scientific Publications, Oxford. 43,333, 1988.
9. W illiam s, S.R. : N utrition And Weight M anagem ent N utrition and D iet Therapy, Times M irro r/M o sb y C ollege Publishing. St. lois, 562, 1989.
10. W H O : M easuring Obesity-Classification and Desciription o f Antropomatric D a ta R eport on a W H O Consultation on the Epidemi Ology ofObesity, Warsaw, 21-23, O ctober 1987. 11. W ijn, J.F. : Field G uide F or the Assessment ofN utritional Status, international C ourse in
F ood S cience and N utrition, Wageningen, ICFSN N utrition Papers. N o : 2, 1977. 12. D iet and H ealth-O besity and E ating D isorders sayfa 563-586,1989.
13. Baykan, S. : Ankara'nın Çubuk İlçesi ve köylerinde 40 yaş ve ü stü "Nüfus grubundaki Bireylerin Beslenme alışkanlıkları ve Sağlık Durumları üzerine bir araştırm a. H .Ü . Sağlık Teknolojisi Y üksek Okulu, Beslenm e ve D iyetetik Bölüm ü, D oçentlik Tezi, A nkara,
1976.
14. Kömürcü, A .: Şişmanlığın oluşumunu etkileyen ve şişmanlığın düzeltilm esinde uygulanan zayıflama zayıflama diyetlerinin Etkinliğinin Saptanması. H.Ü. Sağlık Bilim leri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Programı Bilim U zmanlığı Tezi, Ankara, 1978.
15. Arslan, P .: Çalışan Yetişkin Kadınların Enerji Gereksinimlerinin Değerlendirilmesi üzerine B ir Araştırma. H.Ü. Sağlık Teknolojisi Y üksek Okulu B eslenm e ve D iyetetik B ölüm ü, Doçentlik Tezi. Ankara, 1982.
16. A n o n : Hunger and A ppetite: Old Conpest/New Distinctions. N utrition Review. 41 : 101, 1983.
17. Nichaman, Z .M .: Low - Fat High Carbohydrate D iets and plasm a cholesterol. Am. J. C lin.N utr., 45 : 1155 - 1160, 1987.
18. Bononome, A., Grundy, M .S .: Effect o f D ietary Stearic Acid on P lasm a C holesterol and Lipoprotein Level. N. Engl. J. Med. 3 1 8 : 1 2 4 4 -1 2 4 8 , 1988.
