Ankara Ecz. Fak. Mec. J. Fak. Pharm Ankara
13. 146 (1983) 13. 146 (1983)
A n a d o l u S a l v i a ' l a r ı n ı n U ç u c u Y a ğ l a r ı Ü z e r i n d e A r a ş t ı r m a l a r
I . S a l v i a c a n d i d i s s i m a V a h l . s u b s p . o c c i d e n t a l i s
D i e Untersuchungen über die Aetherischen Ö l e von im Anatolien
wachsende Salvia-Arten. I. S a l v i a candidissima V a h i . subsp.
occidentalis
Engin Ş A R E R *
A n a d o l u , Salvia türleri b a k ı m ı n d a n zengin bir bölgedir. A n a
-dolu Salvia'ları üzerinde y a p ı l a n botanik araştırmalar sonucu,
ülke-m i z d e 86 yabanıl türün b u l u n d u ğ u saptanülke-mıştır ( 1 ) . Salvia türleri,
sağlık üzerine olan etkileri ilk ç a ğ l a r d a n b e r i bilinen ve gerek halk
arasında, gerekse tedavide eskidenberi kullanılan bitkilerdir (2, 3,
4, 5, 6, 7, 8 ) . Bitkilerin kullanılan kısımları yaprakları, çiçekleri ve
u ç u c u yağlarıdır. S a l v i a türleri üzerinde yapılan çalışmalar, bitkinin
çeşitli fizyolojik etkilerine neden olan maddelerin d a h a çok, u ç u c u
y a ğ d a k i terpenik m a d d e l e r o l d u ğ u n u ortaya koymuştur (3, 4, 9, 10,
11). B a z ı Salvia türlerinin u ç u c u yağları tedavide kullanılışlarının
yanısıra, hoş kokularından dolayı parfümeri ve besin endüstrisi için
de değerli maddelerdir. G ü n ü m ü z d e , konu edilen a m a ç l a r l a , Salvia
türlerinin yabanıl o l a n l a r ı n d a n yararlanıldığı gibi, ayrıca birçok
ülkede (Avrupa ülkeleri, A . B . D . , R u s y a , K u z e y Afrika ülkeleri, H i n
-distan) çeşitli türlere ait kültür bitkileri de yetiştirilmektedir.
Bu çalışma ile, u ç u c u yağları üzerinde henüz az s a y ı d a ç a l ı ş m a
yapılmış olan A n a d o l u SafetVlarının incelenmesi a m a ç l a n m ı ş ve bu
b ö l ü m d e iç ve batı A n a d o l u ' d a yayılış gösteren bir tür olan
S.can-didissima'mn u ç u c u yağı incelenmiştir.
Redaksiyona verildiği tarih: 23 Mayıs 1983
Anadolu Salvia'larının Uçucu Yağları Üzerinde Araştırmalar...
147MATERYAL ve YÖNTEM
Ç a l ı ş m a l a r , Denizli'de ( H o n a z , K a r a t e k e , 650 m) 1976 ve 1977
yıllarının H a z i r a n a y l a r ı n d a çiçekliyken t o p l a n a n S. candidissima
V a h i . subsp. occidentalis u ç u c u y a ğ ı üzerinde yürütüldü.
U ç u c u yağ, bitkinin çiçekli d a l uçları ve y a p r a k l a r ı n d a n
subu-harı distilasyonu ile elde edildi. S u s u z s o d y u m sülfat üzerinde
kuru-tulduktan sonra, analizi y a p ı l a n a k a d a r s o ğ u k t a m u h a f a z a edildi.
Bitkinin u ç u c u y a ğ miktarını belirlemek üzere, volumetrik
yön-t e m d e n ( N . F . 1975) yararlanıldı. D r o g u n içerdiği su mikyön-tarı da
be-lirlenerek, kuru d r o g d a k i u ç u c u y a ğ miktarı s a p t a n d ı .
E l d e edilen u ç u c u y a ğ ı n yoğunluk, kırılma indeksi, etanoldeki
çözünürlük gibi fiziksel özellikleri belirlendi. K o l o n ve gaz-sıvı
kro-matografisi yöntemlerinden y a r a r l a n ı l a r a k da kimyasal bileşimi
ay-dınlatıldı. Ayrıca planimetri yöntemiyle u ç u c u y a ğ bileşimindeki
m a d d e l e r i n y a ğ içindeki % miktarları hesaplandı.
S. candidissima'dan elde edilen u ç u c u y a ğ Kieselgel (0.05-0.2
m m ) kolonuna uygulandı. nPentan ve etil asetat ile yıkayarak, m o
-noterpenik hidrokarbonlar ve oksijenli terpenler o l m a k üzere 2
frak-siyona ayrıldı. Ayrılan fraksiyonlar, alçak derecede
yoğunlaştırıldık-tan sonra " P a c k a r d 419 G a s C h r o m a t o g r a p h " kullanılarak g a z
kro-matografisi yöntemiyle analiz edildi. Analizler 4 ayrı stasyoner f a z d a n
y a r a r l a n ı l a r a k ve farklı sıcaklıklarda yürütüldü. Monoterpenik hid
r o k a r b o n l a r m analizi için P-S'-oksidipropionitril v e P E G - 2 0 M ,
oksijenli terpenlerin analizi için ise G a r b o w a x 20 M ve S F - 9 6
kolon-ları kullanıldı. K o l o n ve gaz-sıvı kromatografisiyle y a p ı l a n analizlere
ait koşullar önceki ç a l ı ş m a d a detaylı o l a r a k verilmiştir ( 1 2 ) .
G a z kromatografik analiz sonucu belirlenen pikler, bağıl tutuş
z a m a n l a r ı , önceden aynı koşullarda analiz edilen u ç u c u y a ğ l a r d a k i
m a d d e l e r i n ve saf m a d d e l e r i n tutuş z a m a n l a r ı y l a karşılaştırılarak
tanılandı.
BULGULAR
S. candidissima Vahl. subsp. occidentalis'in çiçekli d a l uçları ve
y a p r a k l a r ı n d a n s u b u h a r ı distilasyonu yöntemiyle elde edilen u ç u c u
yağın miktarı ve fiziksel özellikleri T a b l o I ' d e verilmiştir.
Tablo I. S.candidissima'nın uçucu yağ verimi ve yağın
fiziksel özellikleri.
Uçucu yağ miktarı %
0.20
(kuru drog)
Yoğunluk (20°C)
0.9160
Kırılma indeksi (20°C)
1.4930
Etanoldeki çözünürlük
1:4
(95° lik etanol)
U ç u c u y a ğ d a n elde edilen fraksiyonların gaz-sıvı
kromatogra-fisiyle analizi sonucu s a p t a n a n monoterpenik hidrokarbonlar ve
oksi-jenli terpenler, K r o m a t o g r a m 1 ve 2'de görülmektedir. Bu maddelerin
u ç u c u y a ğ içindeki yüzde miktarları ise T a b l o I I ' d e verilmiştir.
dak.
Krom. 1. S.candidissima uçucu yağındaki monoterpenik hidrokarbonların
oksi-dipropionitril (60°C) kolunundaki gaz kromatogramı.
K r o m a t o g r a m l a r d a ( K r o m . 1 ve 2) tek pik halinde görülen m a d
-delerin ayırımları, farklı koşullarda, farklı polaritedeki stasyoner
fazlar kullanarak yapılmıştır. -oksidipropionitril kolonunda ( K r o m .
1) aynı yerde pik veren limonen ve -terpinen, d a h a polar olan P E G
2 0 M k o l o n u n d a (60 ° C ) ayrılarak tanılanmıştır. C a r b o w a x 2 0 M
kolonunda ( K r o m . 2 ) a y r ı l a m a y a n bornil asetatterpinen4ol ile
-148
Engin ŞARER
Anadolu Salvia'larının Uçucu Yağları Üzerinde Araştırmalar...
1 4 9terpineol-karyofiilen pikleri ise d a h a az p o l a r olan S F - 9 6 ( 1 4 0 ° C )
kolonunda ayrılmışlardır.
K r o m . 2 ' d e görülen 34 no'lu pik, g a z k r o m a t o g r a m d a
seskiter-penlerin b u l u n d u ğ u yerde pik vermesi y a n ı n d a , u ç u c u yağın I R
Spekt-r u m u n d a seskiteSpekt-rpen bantlaSpekt-rı, O —H geSpekt-rilme bantı ve aySpekt-rıca y a ğ ı n
bileşimindeki diğer m a d d e l e r i n özellikleri de gözönüne alınarak bir
seskiterpenik alkol olarak tanılanmıştır.
T a b l o l a r ve k r o m a t o g r a m l a r d a n da anlaşılacağı gibi Salvia
can-didissima, u ç u c u y a ğ miktarı düşük olan bir Salvia t ü r ü d ü r ve bitkinin
u ç u c u yağı başlıca linaloi (% 8.6), bir seskiterpenik alkol (% 8.6),
borneol (% 8.4) ve izoborneol (% 8.4) içermektedir.
ÖZET
Ç a l ı ş m a d a batı A n a d o l u ' d a n t o p l a n a n Salvia candidissima V a h l .
subsp. occidentalis''den elde edilen uçucu y a ğ ı n fiziksel özellikleri s a p
-tandı ve yağın kimyasal bileşimi aydınlatıldı.
Krom 2. S.candidissima uçucu yağındaki oksijenli terpenlerin Carbowax 20 M (150°C)
kolunundaki gaz kromatogramı.
10 20 30 40 50
dak
Tablo II. S.candidîssîma uçucu yağındaki monoterpenik hidrokarbon ve oksijenli terpenlerin % miktarları.
Pik No Maddeler Uçucu yağda %
1 trisiklen 0.4 2 -pinen 4.2 4 -fenken 0.4 5 kamfen 1.4 6 -pinen 4.2 7 - karem 0.6 8 sabinen 1.0 9 -fellandren 0.2 10 mirsen 0.7 11 limonen 0.7 12 -terpinen 0.6 13 -fellandren 0.6 14 - terpinen 0.6 15 cis- -osimen 1.2 16 terpinolen 0.5 17 trans- -osimen 0.7 18 p-simen 4.2 19 ökaliptol 2.2 21 fenkon 0.6 22 -tuyon 0.6 -tuyon 0.3 23 linalol 8.6 24 linalil asetat 1.4 25 kafur 1.4 26 bornil asetat Ö.l 27 terpinen-4-ol 4.3 28 -terpineol 1.4 29 karyofillen 5.0 30 izoborneol 8.4 31 -terpineol 3.6 32 borneol 8.4 34 seskiterpenik alkol 8.6 39 nerol 3.6
U ç u c u y a ğ ı n kolon ve gaz-sıvı kromatografisi yöntemleriyle ya-pılan k i m y a s a l analizi sonucu, 18 terpenikhidrokarbon ve 15 oksijenli terpen s a p t a n d ı .
U ç u c u y a ğ ı n içerdiği başlıca m a d d e l e r ; linalol ( % 8.6), seskiter-penik alkol ( % 8.6), borneol ( % 8.4) v e izoborneol ( % 8.4) dür.
ZUSAMMENFASSUNG
In dieser Arbeit w u r d e d a s ätherische Öl von Salvia candidissima V a h l . subsp. occidentalis, die im Westanatolien g e s a m m e l t w o r d e n waren, untersucht.
Anadolu Salvia'larının Uçucu Yağları Üzerinde Araştırmalar. 1 5 1 D i e Blätter und blühende S p i t z e n der Pflanze enthielt 0.20 % ätherisches Ö l . M i t der Hilfe S ä u l e n u n d G a s c h r o m a t o g r a p h i e w u r
-de im Öl 18 Terpenkohlenwasserstoffe und 15 sauerstoffhaltige
Stoffe identifiziert.
D a s Ö l enthielt h a u p t s ä c h l i c h ; L i n a l o o l (8.6 % ) , ein Sesquiter-penalkohol (8.6 % ) , Borneol (8.4 % ) u n d Isoborneol (8.4 % ) .
L İ T E R A T Ü R
1- Davis, P.H.: Flora of Turkey and the East Aegean Islands Vol. 7, Edinburg Uni-versity Press, Edinburgh (1982).
2- Bardeau, F . : La Pharmacie du bon Dieu, Editions Stock, Paris (1973).
3- Berger, F . : Handbuch der Drogenkunde, Band II, Verlag Wilhelm Maudrich, Wi-en (1950).
4- Duquénois, P.: Quarterly J. Grude Drug Res., 12 (1), 1841 (1972).
5- L e d e r e , H . : Précis de Phytothérapie, Cinquième Edition, Masson et Cie Éditeurs, Paris (1966).
6- Perrot, E., P a r i s , R . : Les Plantés Médicinales, 2. Presses Universitaires de France, Vendôme (1971).
7- Valnet, J . : Aromathérapie, Librairie Maloine S.A. Editeur, Paris (1972).
8- Garnier, G., Bézanger-Beauquesne, L., Dobraux, G. : Ressources Médicinales de la Flore Française, Tome II, Vigot Frères Éditeurs, Paris (1961).
9- Hoppe, A.: Drogenkunde, Band I, 8. Auflage, Walder de Gruyler, Berlin (1975). 10- D e b e l m a s , A.M., Rochat, J . i Plant.Med.Phytother. 1(1), 23 (1967).
11- Brieskorn, C H . , Dalferth, S.: D.A.Z- 104 (40), 1388 (1964). 12- Şarer, E . : J. Fac.Pharm. Ankara, 10 (1-2), 112 (1980).
