T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ
KTSAT ANABLM DALI PARA BANKA PROGRAMI YÜKSEK LSANS TEZ
TÜKETC KREDLER FAZ ORANLARININ RSK
ESASLI FYATLAMASI
Eray YEDLER
Danman
Yrd. Doç. Dr. Hakan KAHYAOLU
YEMN METN
Yüksek Lisans Tezi olarak sunduum “Tüketici Kredileri Faiz Oranlarnn Risk Esasl Fiyatlamas ” adl çalmann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr düecek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.
01.11.2010 ERAY YEDLER
ÖZET Yüksek Lisans Tezi
TÜKETC KREDLER FAZ ORANLARININ RSK ESASLI FYATLAMASI
Eray YEDLER Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
ktisat Anabilim Dal Para Banka Program
Tüketici kredisi kullanan müterilerin kredi borçlarn geri ödeme performanslarndan hareketle bireysel kredi fiyatlamasnda farkllama yaratmak mümkündür. Tüketici kredisi kullanan müterilerin kredi geri ödeme performanslar ile baz demografik ve finansal deikenler arasnda iliki söz konusudur. Bu ilikiden elde edilen verilere bal olarak müterilerin kulland ve/veya kullanaca bireysel kredilerin fiyatlamasnda yaratlabilecek farkllamalara ilikin öngörüler bankaclar için önemli bir veri kaynadr. Türk bankaclk sektörünün en köklü ve büyük bankalarndan biri tarafndan kullandrlan taksitli bireysel kredi envanterinden elde edilen veriler bize baz demografik ve finansal deikenlerin müterilerin kredi borcu ödeme performanslar üzerinde etkili olduunu göstermitir. Buna göre, kredi kullandran finansal kurumlar, söz konusu verileri dikkate almak suretiyle müterilerin kredi borcu geri ödeme performanslar hakknda tahminde bulunabilecektir. Söz konusu tahmin sonuçlarna bal olarak finansal enstrümanlarda farkllamaya gitmek ve en düük risk/kar dengesine ulamak mümkündür.
Anahtar Sözcükler: (1) Türk Bankaclk Sektörü, (2) Bireysel Kredi, (3) Fiyat Farkllatrmas, (4) Temerrüt, (5) Ödeme Performans
ABSTRACT MA Thesis
“RISK-BASED PRICING IN CONSUMER CREDIT INTEREST RATES”
Eray YEDLER Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences Master’s Programme in Economics
Customers who use consumer credit debt personal loans with repayment performance of the movement in prices is possible to create differentiation. Consumer loans for customers who use credit repayment performance and some demographic and financial variables in question is the relationship between. The data obtained from this relationship, depending on the customer's use and / or use personal loans to be created in the prices of different bankers an important insight is the data source. The Turkish banking sector's most established and one of the big banks that are used by the individual credit installment inventory data obtained from us some demographic and financial variables for customers to pay credit debt have an effect on performance showed. Accordingly, the loan's financial institutions, that data by taking into account customers' credit debt repayments will be able to guess about the performance. These estimates result depending on the different financial instruments to go to become the lowest risk / profit balance can be reached.
Keywords: (1) Turkish Banking Sector, (2) Personal Loan, (3) Price Discrimination, (4) Default, (5) Payment Performance
TÜKETC KREDLER FAZ ORANLARININ RSK ESASLI FYATLAMASI ÇNDEKLER YEMN METN ii ÖZET iv ABSTRACT v ÇNDEKLER vi TABLOLAR LSTES ix KISALTMALAR x EKLLER LSTES xi GR 1 BRNC BÖLÜM
BREYSEL BANKACILIIN GELM VE BREYSEL KREDLER
1.1. BREYSEL BANKACILIIN GELM 8
1.1.1. Bireysel Bankaclk ve Tarihsel Geliimi 8
1.1.1.1. Bireysel Bankacln Tanm 9
1.1.1.2. Dünyada Bireysel Bankacln Geliimi 10
1.1.1.3. Türkiye’de Bireysel Bankacln Geliimi 12
1.1.2. Bireysel Bankaclk Ürünleri 13
1.1.2.1. Bireysel Krediler 13
1.1.2.2. Banka ve Kredi Kartlar 15
1.1.2.3. Mevduat 18
1.1.2.4. Alternatif Datm Kanallar 19
1.2. BREYSEL KREDLER 21
1.2.1. Kredi Tanm ve Hukuki Düzenlemeler 21
1.2.1.1. Kredi Tanm 22
1.2.1.2. Hukuki Düzenlemeler 22
1.2.2. Bireysel Kredi Türleri 24
1.2.2.1. Taksitli htiyaç Kredileri 24
1.2.2.2. Konut Kredileri 25
1.2.2.3. Tat Kredileri 26
1.2.3. Bireysel Kredilerin Türk Bankaclk Sistemi çerisindeki Yeri 28
1.2.3.1. Bireysel Kredilerin Yarar ve Sakncalar 28
1.2.3.2. Bireysel Kredilerin Bankaclk Sisteminden Ald Pay 30
1.2.4. Bireysel Kredide Temerrüt 34
KNC BÖLÜM
KRED FYATLAMASI VE FYAT FARKLILATIRMASI
2.1. KRED MALYET 41
2.1.1. Bankalarn Maliyet Yaps 41
2.1.2. Bankalarn Kredi Maliyetini Belirleyen Unsurlar 42
2.1.3. Kredi Maliyeti Hesaplama Yöntemleri 46
2.1.3.1.Ortalama Maliyet Hesaplama Yöntemi 47
2.1.3.2. Marjinal Maliyet Yöntemi 47
2.1.3.1.1.Tek Kaynak Maliyeti Yöntemi 48
2.1.3.1.2.Arlkl Ortalama Fon Yöntemi 49
2.1.3.2 .Çok Fonlama Havuzu Yöntemi 52
2.1.3.3 .Fon çeriklerinin Deitirilmesi Yöntemi 52
2.2. KRED FYATLAMA 53
2.2.1. Bankaclk Sektöründe Fiyatlama Süreci ve Kredi Fiyatlandrmay
Belirleyen Faktörler 53
2.2.2. Kredi Fiyatlandrma Yöntemleri 55
2.2.2.1. Baa Ba Fiyatlandrma 56
2.2.2.2. Maliyet Art Kar Marj Yöntemi 57
2.2.2.3. Marjinal Fiyatlandrma 59
2.2.2.4. Maliyet Önemsiz Fiyatlandrma 60
2.2.2.4.1. Pazara Girme Yöntemi 60
2.2.2.4.2. Pazar Fiyat Yöntemi 61
2.2.2.4.3. Fiyat Kullanm Deeri Yöntemi 61
2.2.2.4.4. Müteri likilerine Dayal Yöntem 62
2.2.2.4.5. Finansal Gelecek Yöntemi 63
2.2.2.5. Rekabetçi Fiyatlama Yöntemi 63
2.2.4. Tüketici Kredilerinde Fiyat Farkllatrma Stratejisi 76
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜKETC KREDLERNN TEMERRÜDE DÜME OLASILIKLARININ LOGT MODEL YARDIMIYLA ANALZ
3.1. LGL LTERATÜR 77
3.2. KAVRAMSAL MODEL ve HPOTEZ 79
3.3. MODEL ANALZ 82
3.3.1. Veri 82
3.3.2. Ekonometrik Yöntem 84
3.3.2.1. Logit Modeli ve Formülasyonu 85
3.3.2.2. Logit Modelinin Olaslklar 86
3.3.2.3. Logit Modeli Katsaylarnn Anlamllnn Testi 90
3.3.2.4. Bahis Oran ve Hesaplanmas 91
3.3.2.5. Marjinal Etki 92
3.3.2.6. Uyum yilii Ölçüsü 92
3.4. BULGULAR 93
SONUÇ 107
TABLOLAR LSTES
Tablo-1: Arlkl Ortalama Fon Yöntemi Örnek Tablosu 50
Tablo-2: Nominal Gider Yönetimi Örnek Tablosu 51
Tablo-3: Ortalama Maliyet Örnek Tablosu 51
Tablo-4: ABC Bankas Bilançosu 70
Tablo-5: TL Mevduat Arlkl Ortalama Maliyet Tablosu 71
Tablo-6: YP Mevduat Arlkl Ortalama Maliyet Tablosu 72
Tablo-7: Kredi Fiyatlandrma Örnek Tablosu 75
Tablo-8: Kredi kullanclarnn Cinsiyete Göre Dalm 82
Tablo-9: Kredi kullanclarnn Gelir Gruplarna Göre Dalm 83
Tablo-10: Kredi Kullanclarnn Bölgeler tibariyle Dalm 83
Tablo-11: Kredilerin Türlerine Göre Dalm 84
Tablo-12: Model-1 Parametre Tahmini 94
Tablo-13: Hipotez Test Sonuçlar Tablosu 95
Tablo-14: Örnek-1 Kredi ve Temerrüt Tablosu 96
Tablo-15: Örnek-2 Kredi ve Temerrüt Tablosu 98
Tablo-16: Örnek-3 Kredi ve Temerrüt Tablosu 98
Tablo-17: Örnek-4 Kredi ve Temerrüt Tablosu 99
Tablo-18: Örnek-5 Kredi ve Temerrüt Tablosu 100
Tablo-19: Örnek-6 Kredi ve Temerrüt Tablosu 101
Tablo-20: Model-1 Parametre Marjinal Etki Tablosu 102
Tablo-21: Model-2 Parametre Tahmini 102
Tablo-22: Model-2 Parametre Marjinal Etki Tablosu 103
Tablo-23: Model-3 Parametre Tahmini 104
KISALTMALAR
ABD : Amerika Birleik Devletleri
TBB : Türkiye Bankalar Birlii
TCMB: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas
BCH : Borçlu Cari Hesap
ATM : Automatic Teller Machine
POS : Point Of Sale
BSMV :Banka Sigorta Muamele Vergisi
GSYH :Gayri Safi Yurt çi Hasla
BDDK :Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurumu
FGA : Faiz Getirili Aktif
BBN : Baa ba Noktas
DTH : Döviz Tevdihat Hesab
AMM : Arlkl Marjinal Maliyeti
SEKK : Standart En Küçük Kareler
EKLLER LSTES
ekil 1: 2002 – 2009 Yllarna likin Kredi ve Bankomat Kart Says 17
ekil 2: 2002 – 2009 Yllarna likin Kredi Kart ve Banka Kart 18
Toplam Baznda lem Miktar
ekil 3: 2000 – 2009 Yllarn likin Cari Fiyatlar ile 31
GSY ile Mevduat Bankalar Aktif Büyüklüü
ekil 4: 2000 – 2009 Yllarn likin Mevduat Bankalar 32
Aktif Büyüklüü, Mevduat Bankalar Kredi Büyüklüü ve Kredilerin Aktif Toplam çindeki Pay
ekil 5: 2000 – 2009 Yllarna likin Mevduat Bankalarnca 33
Kullandrlan Krediler, Tüketici Kredileri ve
Tüketici Kredilerinin Toplam Krediler çindeki Pay
ekil 6: 2000 – 2009 Yllarna likin Mevduat Bankalarnca 34
Kullandrlan Konut-Tat ve htiyaç Kredilerinin Tüketici Kredileri çindeki Pay
ekil 7: 2000 – 2009 Yllarna likin Tüketici Kredileri Takip Oran 37
ekil 8: 2000 – 2009 Yllarna likin Konut, Tat ve htiyaç 38
Kredilerinin Tüketici Kredileri Toplam Takip Riskinden Aldklar Paylar
ekil 9: 2000 – 2009 Yllarna likin Konut, Tat ve htiyaç 39
Kredileri Takip Oran
ekil 10: 2000 – 2009 Yllar Aras Mevduat Bankalar 46
Pasif Büyüklüü çinde Mevduat ve Özkaynak Arl
GR
1865 ile 1869 yllar arasnda Amerika Hazine Sekreteri olarak çalan ve bir dönem Amerikan Para Otoritesi bakanl da yapm olan Hugh McCulloch tarafndan kaleme alnan u tavsiyeler, günümüz bankaclar için geçerliliini korumaya devam etmektedir.
a) Makul bir garantiyle güvenceye alnm krediler dnda kredi vermeyin.
b) Spekülasyonu cesaretlendirici ve tevik edici hiçbir ey yapmayn.
c) mkanlarnz yasal ve basiretli ilemler için kullann.
d) Verdiiniz kredilerin vadesini müterinizin iinin imkan verdii en ksa vadeye göre ayarlayn ve kaynaa ihtiyacnz olup olmadna bakmakszn tüm borçlarn vadesinde ödenmesi için srarl olun.
e) Bir krediyi srf ödendii zaman daha avantajl bir yatrma yönlendirmeyeceinizi düündüünüz için yenilemeyin. Kredilerinizi baka türlü salkl bir ekilde kontrol edemez ve geri dönüünü salayamazsnz.
f) Kredilerinizi belirli kiiler ya da kurumlarda younlatrmak yerine datn. Bir kiiye veya bir firmaya verilen büyük krediler, bazen uygun ve zorunlu olmakla birlikte, çounlukla riskIi olurlar. Büyük kredi müterileri bankann kontrolünü ellerine geçirebilirler. Müteri ve banka arasndaki böyle bir ilikinin sonucunda kimin zor duruma düeceinin tahmin edilmesi ise zor deildir.
g) Kredilerin, banka özkaynaklarnn üzerinde olan her bir dolar bankann borcudur ve banka yöneticileri mevduat sahiplerine, dier alacakllarna ve hissedarlarna kar verdikleri kredileri sk skya kontrol etmekle yükümlüdürler.
önünde bulundurarak müterilerinize hogörülü davrann. Ancak hiçbir zaman onlarn kendi politikalarn size dikte ettirmesine izin vermeyin.
i) Eer kredi vermenin uygun olmadn düünüyorsanz, bankann bu üphelerinizden faydalanmasna imkan tanyn ve krediyi vermeyin.
j) Bir müterinin dürüstlüünden üphelenmeniz için nedenleriniz varsa, hesabn kapatn. Bir dolandrcyla, onun sizi aldatmasn önleyebileceinizi düünseniz bile, asla i yapmayn. Bu gibi durumlarda risk her zaman için kazançtan daha yüksektir.
k) Bankann sermayesi hayali deil gerçek olmaldr. Bankann sahibi, borç alanlar deil borç vermek için paras olanlar olmaldr. Denetçiler ulusal bankalar tarafndan dolam (circulation) yoluyla veya dier suni yöntemlerle nominal sermaye yaratlmasn önlemek için çaba gösterirler. Bunu yaparken denetçiler iyi yönetilen bankalardan yardm göreceklerini düünürler.
l) Namuslu, dürüst ve yasal bir ekilde bankaclk yapn. Büyük kazanç imkanlarnn sizi batan çkarmasna izin vermeyin. Kanunlar çerçevesinde kullanabileceiniz tüm imkanlar kullann. Gösteri merakls borç verenler genellikle ya arlatan ya da dolandrcdrlar.
Günümüzden 146 yl önce söylenmi olmasna ramen büyük ölçüde geçerliliini koruyan yukardaki ifadelerin dayand temel unsur risk kavramnn bankaclar için tad anlamdr. Bankac için risk; verdiini geri alamamasdr.
Bu çalmada, tüketici kredisi kullanan müterilerin kredi borçlarn geri ödeme performanslarndan hareketle bireysel kredi fiyatlamasnda yaratlabilecek farkllama aratrlmaktadr. Bu amaçla öncelikle tüketici kredisi kullanan müterilerin kredi geri ödeme performanslar ile baz demografik ve finansal deikenler arasndaki iliki irdelenmitir. Bu ilikiden elde edilen verilere bal olarak müterilerin kulland ve/veya kullanaca bireysel kredilerin fiyatlamasnda
yaratlabilecek farkllamalara ilikin öneriler sunulmutur. Bu amaçla kullanlan veriler Türk bankaclk sektörünün en köklü ve büyük bankalarndan biri tarafndan kullandrlan taksitli bireysel kredi envanterinden elde edilmitir. Veri analizi için logit regresyon kullanlmtr. statistiksel analiz sonuçlar bize baz demografik ve finansal deikenlerin müterilerin kredi borcu ödeme performanslar üzerinde etkili olduunu göstermitir. Buna göre, kredi kullandran finansal kurumlar, söz konusu verileri dikkate almak suretiyle müterilerin kredi borcu geri ödeme performanslar hakknda tahminde bulunabilecektir. Söz konusu tahmin sonuçlarna bal olarak finansal enstrümanlarda farkllamaya gitmek ve en düük risk/kar dengesine ulamak mümkündür.
Aratrmann Önemi/Amac
Özellikle son yllarda hem kredi kullanclar hem de kredi kurumlar açsndan kredi riski yönetimi giderek önem kazanmtr. Özellikle hukuksal ve finansal kurumlar tam olarak ilemeyen gelimekte olan ülkeler için sermaye birikiminde yaanan skntlar dolaysyla mevcut kaynaklarn optimal kullanm önem arz etmektedir. Bu yüzden bankalar ve finansal kurumlar kredi riskine yönelik politikalar gelitirmektedir.
Kredi riski, en basit anlamyla, bir bankann kredili müterisinin anlama koullarna uygun biçimde yükümlülüklerini karlayamama olasldr. Kredi risk yönetiminin amac uygun parametreler kapsamnda bankann karlaabilecei riskleri yöneterek bankann risk ayarl getirisini maksimize etmektir.
Bu çalma temelde bireysel kredi kullanclarnn davran kalplarna ilikin istatistikî verilerin toplanmas, toplanan verilerin ilenmesi ve bireysel kredi müterilerinin temerrüde düme olaslklarndan (Credit Default Risk) hareketle kredi riski yönetimi kapsamnda alternatif öneriler gelitirmeye odaklanmtr. Bu öneriler bankalarn alternatif kredi politikalar gelitirmelerine ve konut kredisi, otomobil kredisi ile taksitli ihtiyaç kredilerine ilikin kredi skor modelleri oluturmalarna yardmc olacaktr. Bu amaçla öncelikle tüketicilerin kredi geri ödeme performanslar ile baz demografik (cinsiyet, ilgili bankann maal müterisi olup olmad, düzenli ödeme talimat olup olmad) ve finansal (kredi türü, kredi
tutar, kalan ana para bakiyesi, kredi vadesi, kalan taksit says, faiz oran, aylk gelir) deikenler arasndaki iliki ortaya konulmaya çallmaktadr.
Bu çalma üç nedenden dolay önem arz etmektedir. Birincisi bireysel kredi fiyatlamasnda farkllamaya gitmeyi önermek suretiyle tüketicilerin daha adil faiz oranlar (maliyet) ile kaynak kullanmasn tevik etmektir. 2001 krizinin ardndan bankaclk sektörünün fonksiyonlarnda meydana gelen deiim sonras müteri odakl hizmet anlay, müteri memnuniyetini ön plana çkarmaktadr. Dolaysyla ödeme alkanlklar düzgün olan, geri ödeme performans dier kredi kullanclarna göre istikrar arz eden müterilerin daha az maliyetle kredi kullanmas müteri memnuniyetini arttracaktr. Çalmann önem arz ettii ikinci unsur ise kaynak kullanm maliyetinde farkllk yaratacak temel deiken olarak kredi kullanclarnn geri ödeme performanslarn temel almasdr. Geri ödeme performansndan anlalan unsur, bireysel kredi kullancsnn her bir taksidini vadesinde (son ödeme gününde) ödemesi ve dolaysyla temerrüde dümemesidir. Her ne kadar vadesinde geri dönmeyen taksit tutarna gecikme faizi yürütülmekte olsa bile, söz konusu aksamalar bankalarn yüksek maliyetli kaynaklarn optimal datmasn engelleyen önemli bir unsurdur. Üçüncüsü, konu ile ilgili literatüre geçmi bu büyüklükte veri taban ile gerçekletirilmi Türk Bankaclk Sektörüne ilikin istatistiki bir çalma olmamasdr.
Aratrmann Yöntemi
Çalmamzn kavramsal modeli, üç farkl model üzerinde kurgulanmtr. Bu modeller aada belirtilmitir.
Model-1:
Ödeme Performans = 0 + 1 Cinsiyet + 2 Kredi Tutar + 3 Kalan Ana Para Bakiyesi + 4 Kredi Vadesi + 5 Kalan Taksit Says + 6 Faiz Oran + 7 Ödemesiz Dönem + 8 Gelir
Model-2:
Model-3:
Ödeme Performans = 1 Gelir Dilimi 1 + 2 Gelir Dilimi 2 + 3 Gelir Dilimi 3 + 4 Gelir Dilimi 4 + 5 Gelir Dilimi 5
Aada belirtilen hipotezler bamsz deikenler ile geri ödeme performans arasnda beklediimiz ilikiyi belirtecek ekilde kurgulanmtr.
Hipotez 1: Kadn ve erkekler arasnda belirgin farkllklar olmasa da bayanlarn kredi geri ödemelerinde daha ihtiyatl davrandklar ve geri ödeme performanslarnn daha yüksek olduu düünülmektedir.
Hipotez 2: Kullanlan kredi anapara tutar büyüdükçe hem kredi vadesinin hem de aylk ödemelerin artt dikkate alndnda yüksek tutarl kredilerin düük tutarl kredilere göre geri ödeme performanslarnn daha düük olduu düünülmektedir.
Hipotez 3: Yeninden yaplandrlan kredilerden, kalan anapara bakiyesi yüksek olanlarn, düük olan kredilere göre geri ödeme performanslarnn daha iyi olduu düünülmektedir.
Hipotez 4: Kredi vadesi yüksek olan kredilerin bireylerin yaam tarzlarnda, mesleklerinde, medeni durumlarnda vb. konularda meydana gelebilecek deiiklikler dolaysyla geri ödeme performanslarnn daha düük olduu düünülmektedir.
Hipotez 5: Yeninden yaplandrlan kredilerden, kalan taksit says düük olanlarn, yüksek olan kredilere göre geri ödeme performanslarnn daha iyi olduu düünülmektedir.
Hipotez 6: Yüksek faiz oranl bireysel kredilerin, aylk taksit miktarnn artmasndan ötürü, geri ödeme performansnn düük olduu düünülmektedir.
Hipotez 7: Ödemesiz döneme sahip kredilerin, tüketicilerin taksit atlatmalarndan ötürü ödeme güçlerinde azda olsa olumlu etkiye sahip olaca ve geri ödeme performanslarnn daha yüksek olduu düünülmektedir.
Hipotez 8: Gelir düzeyi yüksek olan tüketicilerin geri ödeme performanslarnn daha yüksek olduu düünülmektedir.
Hipotez 9: Genelde ahsi taahhüt ile kullandrlan (maddi teminat tesis edilmeyen) ihtiyaç kredilerinin, konut ve araç kredilerine göre temerrüde düme eilimleri daha yüksektir. Konut kredilerinin teminatn oluturan gayrimenkullerin arlkla aile konutu olmas ve Türk toplumunda gayrimenkulün aile mirasnda önemli yer tutmasndan ötürü konut kredilerinin daha dikkatli takip edildii düünülmektedir.
Hipotez 10: Gelir diliminde meydana gelen kademeli art, bireysel kredilerin aksama eilimini azaltmaktadr.
Taksitli bireysel kredi kullanan müterilerin geri ödeme performanslar ile yukarda belirtilen deikenler arasndaki fonksiyonel ilikiyi tespit etmeye çaltmz bu çalmada, 56.600 adet farkl bireysel kredi verisi kullanlmtr. Türk bankaclk sektörünün aktif büyüklüüne göre ilk be bankasndan biri olan finansal kurumun ad ve kredi kullanan müterilerin her türlü bilgileri tarafmzca gizli tutulmaktadr.
Kullanlan veriler ilgili bankann stanbul, Ankara, zmir, Mersin, Mara, Mardin, Aydn, Adana, Edremit, Edirne, Zonguldak, Afyon ve Amasya illerinde bulunan 20 farkl ubesinden temin edilmitir.
Aratrmann Plan
Çalmann ilk bölümünde bireysel bankacln geliimi, bireysel krediler, bireysel kredilere ilikin hukuki düzenlemeler, bireysel kredi türlerinin ayrntl analizi ve bireysel kredilerin Türk bankaclk sistemi içindeki yeri ele alnmtr. Çalmann ikinci bölümünde kredi maliyeti, kredi fiyatlamas ve fiyat farkllatrmas incelenmitir. Son bölümünde ise baz finansal ve demografik veriler
ile bireysel kredilerin aksamas arasndaki iliki Logit modeller yardmyla ayrntl veri taban kullanlmak suretiyle aratrlmtr. Sonuç bölümünde ise bulgular detayl bir ekilde deerlendirilmitir.
BRNC BÖLÜM
BREYSEL BANKACILIIN GELM VE BREYSEL KREDLER
Bankaclk sektörü bata Türkiye gibi gelimekte olan ülkeler olmak üzere tüm ekonomiler için hayati öneme sahiptir. Reel ekonomi ile finansal piyasalar arasnda araclk görevi üstenen bankaclk sektöründe önemli yer tutan bireysel kredilerin incelendii birinci bölümde bireysel bankacln dünyada ve Türkiye’de geliimi incelenmi olup bireysel kredilerin genel hatlar ile deerlendirilmesi yaplm ve bireysel kredilerin Türk bankaclk sektörü içerisindeki yeri ele alnmtr.
1.1. BREYSEL BANKACILIIN GELM
1.1.1. Bireysel Bankaclk ve Tarihsel Geliimi
Bireylerin geçmite olmad kadar bankaclk faaliyetleri ile iç içe olmaya balamalar ve deien ihtiyaçlar, bankaclk anlaynn deimesine ve tüm dünyada olduu gibi Türkiye’nin de gündemine “bireysel bankaclk” kavramnn oturmasna neden olmutur. Bireysel bankacln bu denli gelimesinin ardnda yatan en önemli unsur ise bireysel pazarlarn güvenli ve karl bir alan olduunun anlalmasdr. Mali piyasalarn gelimesi, bankaclk anlaynn deimesi, ekonomide bireyin etkinliinin artmas ve sanayi devrinden bu yana kurumsal pazarlarda doyma noktasna ulalmas, bankaclk sektörünün bireysel bankaclk alannda müteri saysn arttrmak için kyasya bir rekabete girmesine neden olmutur.
1980’lerden sonra yürürlüe giren finansal serbestleme hareketi, Türk bankaclk sektörünün de önemli oranda deimesine ve gelimesine neden olmutur. Kapal ekonomi döneminde temel görevi para saklama fonksiyonu olan bankalarn günümüzde tüketici kredileri, mevduat ürünleri, yatrm hesaplar,
internet bankacl, fatura tahsilatlar, cep bankacl, WAP bankacl gibi bir çok ilev üstlendii görülmektedir. Bu ürünlerin müterilerin hizmetine sunulmas için bankalar aratrma gelitirme bütçelerine yatrm yapm ve bu çerçevede yenilikçi ürünlerini pazara çkarmaya balamlardr. Bu kapsamda yeni ürünlerin gerekliliinin farkna varan bankalar karllklarn ve müteri sadakatlerini arttrc uygulamalara yönelmiler ve ürün gelitirme faaliyetlerine hz vermilerdir.
1.1.1.1. Bireysel Bankacln Tanm
Bireysel bankaclk; bireylerin vadeli veya vadesiz mevduat hesaplar, çek ilemleri, tüketici kredileri ve kredi kartlar, para transferi ilemleri, yatrm ilemleri, müteriler adna menkul kymet satm gibi ilemlerin yapld bankaclk türüdür (Parasz, 2000:14). Tasarruf aç ile ünlü ülkemizde bireylerin kt olan tasarruflarn bankalara çekmek, farkl ve farkllatrlm ürünler dizayn etmek ve bu ürünleri tüketicilere pazarlamak olarak tanmladmz bireysel bankaclk faaliyetleri, banka ve banka d finansal kurumlarn özellikle orta gelirli tüketicileri cezp etmek için kullandklar ürün gruplarnn birleimidir.
Pek çok bankann piyasada faaliyet göstermesi yannda hedef pazarn yani orta gelirli bireysel müterilerin saysnn ve alm gücünün giderek daha da daralmas, bireysel bankaclk faaliyetlerinin farkllatrlmas gerekliliine neden olmaktadr. Bu farkllamann en önemli unsuru fiyat boyutunda yaanmaktadr.
Bireylere yönelik finansal hizmet sunumunda göz önüne alnmas gereken baz önemli unsurlar vardr. Bireylerin bu hizmetlerin tümüne en uygun artlarla ulaabilmeleri, kendilerinin ihtiyaçlarn karlayacak en uygun hizmeti seçmeleri, bu hizmetler hakknda hzl, kolay, doru ve kapsaml bilgiye sahip olmalar ve bu hizmetten herkesin eit bir ekilde faydalanmasdr (Türkiye Bankalar Birlii, 1995:5).
1.1.1.2. Dünyada Bireysel Bankacln Geliimi
Tarihte ilk bankaclk hizmetlerinin eski Sümer ve Babil’e kadar uzand sanlmaktadr. Sümerlerde M.Ö. 3500 ylnda kurulan “Maket” bilinen ilk banka kuruluudur (Acar, 2006:6). Maketler’in, harman zaman ödenmek üzere hammadde ve teçhizat alm için çiftçilere parasal kredi açtklar düünülmektedir (Parasz, 2000:5). Maket’lerin bir hesaptan dier hesaba transferlerinin, tediye ve teslim emirlerinin, mal belgeleri talimatlarnn varl ilgili kurumlarn ödünç verme ve mevduat kabulünde önemli rol aldklarn düündürmektedir. Hammurabi Kanunlar’nda da maketlerin ödünç ilerini nasl yönetecei, borcun vadesinde nasl tahsil olunaca, kredi verme, mevduat toplama ve komisyon ile ilgili hükümler yazlmtr (Takan, 2001:3). Hammurabi Kanunlar bankacla temel tekil ettii gibi faizsiz bankaclk kökenleri de ilk olarak burada atlmtr.
Eski Msr, Eski Yunan ve Roma’da da banka ilemleri ile uraan kurumlarn olduu bilinmektedir. Yunanllar bankacl Babil ve Fenike’den örenmilerdir. Parthenon ve Apollon tapnaklar, Yunan sitelerinin en zengin kredi kurumlar arasnda saylmaktaydr. Yunan bankalar sitelere para bularak kamu kredisinin gelitirilmesine öncülük etmilerdir (Ergin, 1972:18).
Ortaçada parann deiim arac olarak kullanlmaya balamas ile para alp borç veren, bir ülke yada ehir parasna çeviren bankerler ortaya çkmtr. Banka terimi de bu insanlarn ticaret yaparken kullandklar masalara verilen talyanca “banco” isminden türetilmitir (Solule, Antell, 1996:14). Ortaça’da ehirlerin domas ile birlikte ekonomik ilikiler gelimeye, haçl seferleri nedeniyle ordularn gereksinimlerini karlamak için büyük para nakilleri yaplmaya balanmtr. Bu nedenden dolay ticaretin kolaylkla yürütülmesi için para ilemlerinde araclk ilemini yürütecek kurumlara ihtiyaç duyulmutur. Bütün bu olaylar banka sisteminin geliimini hzlandrrken slam ve Hristiyan dinlerinin faizi yasak etmesi bankacln geliiminde önemli bir engel olarak ortaya çkm ve bu iki dinin koyduu faiz yasaklamasyla Museviler bankaclk sistemine egemen olmulardr.
Modern anlamda bankaclk etkinliini gösteren ilk banka 1609 ylnda kurulan “Amsterdamsche Bank”’tr (Takan, 2001:4). Yeniça ile birlikte Avrupa’da düünce ve ekonomi alannda balayan önemli deiiklikler nedeniyle faizin meruluunun kabul edilmesi bankacln geliimini engelleyen en önemli sebeplerden birini ortadan kaldrmtr (lkin, 1984:138).
19. yy’da ticaretin geliimi ve Sanayi Devrimi, banka sistemini büyük bir hzla gelitirmi ve bankalar önemli mali kurumlardan biri haline getirmitir. Bankaclk sektöründeki büyüme bu dönemde Merkez Bankacl’n da ortaya
çkarm ve Avrupa’da birçok Merkez Bankas kurulmutur.
Bankaclk sistemi balangçta daha çok kurum ve kurululara hizmet vermekteyken, 20. yy’da bireysel bankaclk uygulamalarnn hz kazand görülmektedir. Modern anlamda kredi kart ilk kez 1914 ylnda ABD’de hizmete girmitir (Ylmaz, 2000:4). Ticari bankalarn tüketici kredisi uygulamas ise yine ilk kez ABD’de 1928 ylnda “National City Bank Of New York”’un bireysel kredi vermesiyle hayata geçmitir. kinci Dünya Sava sonrasnda balayan ve gelien tüketim toplumu anlayyla birlikte “birey” kavramnn farkna varlmas, bunlarn taksitli kredi ihtiyaçlarnn karlanmas gerekliliini ortaya çkarmtr. Bu gereklilik bankaclk sektöründeki rekabeti artrarak bankaclk sistematii
içerisinde “Bireysel Bankaclk” kavramnn oluumuna kaynaklk etmitir.
Sava sonras giderek gelien ve tüketim ihtiyac hzla artan orta gelirli kesimi elde etme çabas ile banka ve banka d finansal kurumlarn yaratm olduklar youn rekabet süreci, bireylerin bilinçlenmesi, finansman imkanlarnn iyilemesi, finansal enstrümanlarn gelitirilmesi ile birleince bireysel bankacln hz yakalad görülmütür.
Ekonomilerin gelimesi, tüketim alkanlklarnn deimesi ve finansman imkanlarndaki art, 1950’li yllarda radyo, televizyon, buzdolab gibi dayankl tüketim mallar satnn artmasna neden olmutur. Bu bakmdan önceleri dayankl tüketim mallarn tüketicilere taksitli olarak satan firmalarn fon ihtiyacn karlayan bankalar, 1960’l yllarda kaynaklarn firmalardan tüketicilere
yönlendirmilerdir. Zaman içerisinde sosyal ve ekonomik koullarda meydana gelen gelimeler, bankaclk alannda da deiimler yaanmasna zemin hazrlam; otomobil, makine, konut ve mobilya almak için kullanlan tüketici kredilerinde önemli artlar olmutur. Bu sayede bireylerin taksitli mal almlar, bireysel krediler ile finanse edilmeye balanm ve bireysel bankaclk finansal kurumlar için cazibe merkezi haline gelmitir.
1980’li ve 1990’l yllarda sektörde teknoloji youn gelimeler yaanm ve bankalarn teknolojiye yatrmlar artan miktarlarda devam etmitir. Bu dönemde sadece ABD’de ticari banka says 15.000’i bulmutur (Acar, 2006:9).
1.1.1.3. Türkiye’de Bireysel Bankacln Geliimi
Türkiye’de bireysel bankacln geliiminin özel bankalarn kurulmas ile paralellik gösterdii bilinmektedir. Dünya savan izleyen yllarda ülkemizde ticari faaliyetlerin hzla artmas, yeni bankalara olan ihtiyac giderek arttrmtr. Bunun sonucunda 1944 ylnda Yap Kredi Bankas, 1948 ylnda ise Akbank kurulmutur (www.tbb.org.tr). 1950’li yllardan sonra özel giriimin desteklenmesi, özel bankalarn ve dolaysyla bireysel bankacln gelimesini hzlandrmtr. Ancak 1980 öncesi döneme kadar finansal serbestlemeye gidilmemi olmas ve tasarruf açnn sermaye birikimini zayf brakmas nedeniyle Türkiye’de bankacln gelimedii görülmütür.
24 Ocak 1980 kararlar ile ekonomide serbestleme dönemi balam olup bu süreç bankaclk alannda da önemli sonuçlar dourmutur. Öncelikle serbestleme sonras yabanc bankalarn Türkiye’de ki faaliyetlerine izin verilmi, uzun yllardr yurt dnda bireysel bankaclk ürünlerini satmakta olan bankalarn faaliyetleri, yurt içindeki rekabeti güçlendirmitir. 1980’li yllarda mevduata pozitif faiz verilmesi nedeniyle mevduat maliyetleri artm, bu maliyet artlarnn önüne geçmek için bankalar etkin çalma prensipleri gelitirmilerdir. Bankalarn ksa vadeli fon fazlalklarn eritmek amacyla 1986 ylnda TCMB öncülüünde Interbank Piyasasnn kurulmasyla bankalarn fon kaynak maliyetleri azalm ve
bu süreç kredi maliyetlerine olumlu yansmtr.
Bireysel bankaclk alannda yaanan en önemli gelime tüketici kredisi kullandrmlarnda 1980 sonras dönemde yaanan arttr. 1984 ylnda online bankacla geçen Yap ve Kredi Bankas ilerleyen zamanlarda ilk kez tüketici kredisi vermeye balam; daha sonra, kamu ve özel sektör bankalarnn çou tüketici kredisi ilemlerini yapar hale gelmilerdir. Bankalar gelien ekonomi ile birlikte bireysel bankaclk alannda ki hizmetlerini paketleyip, müterilerine entegre çözümler sunmaya balamlardr (www.ykb.com.tr).
Türkiye tarihinin en önemli krizlerinden olan 2000-2001 krizi sonras alnan radikal kararlar bankaclk sektörünü de ciddi biçimce etkilemitir. Bu dönemden sonra yaanan dezenflastyonist süreç, bankalarn kaynak yapsn etkilemi, mevduat faizlerindeki düü yannda vade yapsnn uzamas bireysel kredi sürecine olumlu katk salamtr.
1.1.2. Bireysel Bankaclk Ürünleri
Banka ve banka d finansal kurumlarn müterilerine sunduklar, müteri ihtiyaçlar ve pazarn dinamiklerine göre sürekli deiim gösteren, teknolojiye yaplan yatrmlar sayesinde gelien ve farkllaan, müteri beklentileri dorultusunda tasarlanm finansal hizmet paketleri olarak adlandrabileceimiz bireysel bankaclk ürünleri temelde dört ana grup altnda snflandrlmaktadr. Bunlar bireysel krediler, kredi kart ve debit kartlardan oluan banka kartlar, mevduat ürünleri ve alternatif datm kanallardr.
1.1.2.1. Bireysel Krediler
Bireysel krediler bireysel bankaclk ürünleri içerisinde çok önemli bir yer tutmaktadr. Bireysel krediler, bankalar ve tüketici finansman irketlerince hane halkna kullandrlan tüketici kredileri ve banka kartlar ile yaplan harcamalarn toplam (Tekirda, 2009:3) olarak kabul edilmektedir.
4077 sayl Tüketicilerin Korunmas Hakknda Kanun’un 10. Maddesinde bireysel krediler (tüketici kredileri); “tüketicilerin bir mal veya hizmet edinmek amacyla kredi verenden nakit olarak aldklar kredi” olarak tanmlanmtr. lgili yasada tüketici kavram; “bir mal veya hizmeti ticari ve mesleki olmayan amaçlar ile edinen, kullanan veya yararlanan gerçek ya da tüzel kiiler” olarak tanmlamtr. Tüketici kredilerinin tanm uyarnca, bu tür kredilerin gerçek kiiler yannda tüzel kiilere de kullandrlabilecei, ticari veya mesleki olmayan amaçlar çerçevesinde bir tüzel kiinin de (bir ticaret irketinin) tüketici olarak kabul edilebilecei sonucuna ulalabilmekle beraber baz kaynaklarda konunun hukuki olarak tartmal olduu ve firmalarn nitelikleri gerei bireysel kredi kullanamayacaklar ifade edilmitir (Özel, 1999:29). Ancak hem çalmamzda kullanlan veriler kapsamnda hem de konunun anlam bütünlüü açsndan bireysel krediler, gerçek kiilerin ticari ve mesleki olmayan, ahsi ihtiyaçlarnn tatmini amacyla kullanlan krediler olarak ele alnmtr.
Ekonomik gelimeler ve bankaclk sektöründe yaanan youn rekabet, yeni ürünlerin çkmasna ve tüketici kredilerinin kapsamnn genilemesine neden olmaktadr. Yeni ürünlerin dizayn edilmesi, ödeme ekillerinin gelimesi, tüketim alkanlklarnn deimesine ramen genel olarak tüketici kredileri, bankalarca dorudan nakit eklinde ya da mal veya hizmet satn almna yönelik finansman ihtiyacnn karlanmas eklinde kullandrlmaktadr. Bireysel krediler; konut, tat ve tüketim mallarnn (dayankl tüketim mallar, hzl tüketim ürünleri vb.) satn alnmasna yönelik olabilecei gibi mesleki amaç, eitim, tatil, giyim vb. amaçlarla da kullandrlabilmektedir. Tüketici kredileri, tüketim tercihlerinin zaman içerisinde deimesi nedeniyle yeni tüketim harcamalarna imkan salamaktadr.
Bireysel kredi türlerinin ayrntlar çalmamzn ilerleyen bölümlerinde ayrntl bir ekilde açklanmakla beraber bireysel kredilerin dier ticari krediler ile olan farklklar aada sralanmtr.
x Bireysel kredilerde; bir gerçek kii ticari ve mesleki amaçlar dnda fon talebinde bulunurken, ticari ve sanayi kredilerinde fon talebinde bulunanlar iletmelerdir.
x Bireysel krediler; tüketime yönelik bir ihtiyac karlama amac ile kullanlrken, ticari kredilerde nihai amaç karn azamiletirilmeye çallmasdr.
x Bireysel kredilerde tüketicileri korumaya yönelik bir yasal çerçeve varken, dier kredilerde ticari hayatn düzenlenmesine ilikin düzenlemeler vardr. Türk Ticaret Kanunu ile her tacire, ticari faaliyetlerine ilikin her türlü eyleminde basiretli i adam gibi hareket etme zorunluluu getirilirken, tüketiciye yönelik böyle bir art söz konusu deildir.
x Bireysel krediler genellikle aylk taksitler halinde ödenirken; dier krediler
çounlukla, BCH1 eklinde kullandrlmakta ve ödemeler de bu çerçevede
yaplmaktadr.
x Bireysel kredilerin teminatlar ile dier kredilerin teminatlar farkllk gösterebilmektedir. Tüketici kredilerinde teminatlar kiinin gelecekteki geliri ve satn ald maln kendisiyken, ticari kredilerde teminat ticari iletme rehini, teminat mektubu, ticari senetlerin skontosu gibi kendine has teminatlardr. Ancak uygulamada zaman zaman ahsi taahhüdün ticari krediler açsndan çok önemli bir teminat türü olduu görülmektedir.
x Bireysel kredilerin vade ve faiz yaps ticari kredilere göre farkllk göstermektedir. Bireysel krediler ticari kredilere göre daha uzun vadeli ve daha düük faizli kullandrlabilmektedir.
1
BCH krediler; iki kimsenin para, mal, hizmet ve dier hususlardan dolay birbirlerindeki alacaklarn ayr ayr istemekten karlkl olarak vazgeçip bunlar zimmet ve matlup ekline çevirerek hesabn kesilmesinden çkacak bakiyeyi istemelerine dayanan bir kredi sistemidir.
1.1.2.2. Banka ve Kredi Kartlar
Gelien teknolojiyle birlikte, artan tüketici ihtiyaçlarn karlamaya yönelik yeni ödeme araçlarna gereksinim duyulmas, kartl ödeme sistemlerinin gelimesine neden olmutur.
Bireysel bankaclk ürünlerinin banda gelen kredi kartnn çeitli tanmlar bulunmaktadr. Kredinin Latince karl “credere” kelimesi, “bir kimseye emniyet ve itimat etmek” anlamna gelmektedir. Kredi kart çkaran kurulu da hamile, kart ancak gerekli incelemeleri yapp, onun ödemelerini zamannda yerine getireceine kanaat getirdikten sonra verdii için “emniyet kart” ya da “güven kart” terimleri yerine kredi kart terimi kullanlmaktadr (Teoman, 1989:6).
Kredi kart; kart çkaran kurulularn müterilerine belirli limitler dâhilinde açtklar kredilerle, nakit kullanmakszn mal ve hizmet alabilmeleri, nakit kredi çekebilmeleri için verdikleri ödeme aracdr (Uluda, 2001:139). Bankalararas Kart Merkezi’ne ait resmi internet sitesinde kredi kart; “bankalarn ve kart çkarmaya yetkili dier kurulularn müterilerine belirli limitler dâhilinde açtklar kredilerle, nakit kullanmakszn mal ve hizmet alm, nakit kredi çekme
imkân salamak için verdikleri ödeme arac” olarak tanmlanmtr.
5464 sayl Banka Kartlar ve Kredi Kartlar Kanunu’nun üçüncü maddesinin “e” bendinde ise kredi kart; “nakit kullanm gerekmeksizin mal ve hizmet alm veya nakit çekme olana salayan basl kart veya fiziki varl bulunmayan kart numarasn” ifade eder eklinde tanmlanmtr.
ATM kart ile ayn anlamda kullanlan banka kart ise Bankalararas Kart Merkezi’ne ait resmi internet sitesinde; dorudan kart hamilinin mevduat hesabna bal olan, bu hesaba ifre aracl ile ulalarak ATM ve POS terminallerinden mal ve hizmet almaya, para çekmeye ve sunulan dier bankaclk hizmetlerinden faydalanmaya yarayan kart olarak tanmlanmtr.
Kr kart hami salamakt avans çek kavumak artmakta o ekil 1: 20 Kaynak: K redi kartlar illerinin nak ta ve ticaret kebilirken ay ktadr. Kred olup, konu 002 – 2009 Kredi Kayt ve banka kit ihtiyac t hacminin yn zamand di kart ve
ile ilgili baz
Yllarna t Bürosu kartlar öd n azaltrke artmasna k da pein ya banka kar z istatistikî likin Kred deme arac en, ekonom katk salam da taksitli a rt kullanm î bilgiler a di ve Banko olma fonk minin kayt maktadr. K alveri ya m her geçe ada ekill omat Kart S ksiyonu say altna aln Kart hamille apabilme im en gün ülk lendirilmit ays yesinde nmasn ri nakit mkanna kemizde tir.
ekil 2: Baznda Kaynak: K ek toplam ka 101 milyo toplam ka gelindiin bireysel b beraber tü ek ilem mik TL olarak yükseldi bankaclk 54 veya herh 2002 – 20 lem Mikta Kredi Kayt kil 1’den d art says 20 on adete yü art says nde % 41’e bankaclk ü üketicilerin kil 2’de; 2 ktarnn 200 k gerçeklet i görülmek k sistemi aç 11 sayl B hangi bir 009 Yllarn ar t Bürosu de açkça g 009 yl son ükselmitir. içinde ki yükseldii ürünleri içe tercihlerini 2001 krizin 02 ylnda 5 tii ve 2002 ktedir. te çsndan son 1.1.2.3. ankaclk K ekilde hal na likin görülebilece nuna gelind Yukardak orannn 2 görülmekte erisinde kr de yanstm nin hemen 6,9 milyar 2 ylndan 2 bu nedenl n derece öne Mevduat Kanunu’na lka duyuru Kredi Kar ei üzere 2 diinde iki k ki grafik inc 002 ylnd edir. Bu ista edi kartna mas açsnd ardndan y TL iken 20 2009 ylna ledir ki, ba emli bireys göre mevdu ulmak sure rt ve Bank 2002 ylnd kattan fazla celendiind da % 31 ik atistik, bank a verdii ön dan önemlid yükselmeye 009 yl sonu gelindiind anka kart el bankacl uat, yazl y etiyle ivazs ka Kart T da 50 milyo a art kayd e kredi kar ken 2009 kaclk sekt nemi göste dir. e balayan unda 387,9 de be katta ve kredi k ürünlerid ya da sözlü sz veya b Toplam on olan dederek rtlarnn ylnda törünün ermekle toplam milyar an fazla kartlar dir. ü olarak ir ivaz
karl, istendiinde veya bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen para olarak tanmlanmaktadr. Dier bir anlatmla mevduat, bankalarn halktan faiz ödeyerek topladklar kaynaklardr. Bankalar kendileri için kaynak tekil eden mevduatla, fon fazlas olanlardan topladklar fonlar araclk fonksiyonu üstlenmek suretiyle fon aç olanlara kanalize etmektedirler.
Mevduat; tasarruf mevduat, ticari mevduat, bankalar mevduat, resmi mevduat ve dier mevduat ürünleri olmak üzere be balk altnda incelenebilmektedir. Her mevduat türü kendi içinde vadeli, ihbarl ve vadesiz olmak üzere ayrlmaktadr. Ayrca mevduatlar farkl döviz cinslerine göre TL mevduat ve döviz tevdiat hesab (DTH) olarak da snflanabilmektedir (Acar, 2006:22). Konumuz açsndan öncelikli öneme sahip tasarruf mevduat kavramnn ise Bankaclk Kanunu’na göre ifadesi “mevduat bankalar nezdinde açtrlan, gerçek kiilere ait ve münhasran çek keide edilmesi dnda ticari ilemlere konu olmayan mevduat hesaplar” eklinde tanmlanmtr.
Mevduatn bankalar için önemi, özkaynaklar ve dier finansal borçlar dnda bankalarn asl fonksiyonlarn gerçekletirebilmeleri açsndan çok önemli fon kaynaklar olmasdr. Bankalar halktan fon toplayamasalard kendi öz kaynaklar veya dier piyasa ve bankalardan temin ettikleri kaynaklar ile yeterince derin bankaclk hizmetleri sunamazlar ve karl olamazlard. Bu nedenle bireysel bankacln gelimesinde ve hizmet çeitliliinin arttrlmasnda mevduatn önemli yer tuttuu bir gerçektir.
1.1.2.4. Alternatif Datm Kanallar
Sektörde yaanan rekabet; müteri memnuniyetini ön plana alan pazarlama anlay, bankaclk hizmet alanlarnn ve bireysel bankaclk ürünlerinin gelimesini salarken, bankalarn müterilerine bilinen ube alar ile deil alternatif yollarla ulamalarna neden olmutur. Alternatif datm kanallar olarak adlandrlan ATM, internet ubeleri, telefon ubesi, pos terminal noktalar vb. araçlar sayesinde hem bankalar maliyetlerini düürme frsatna
erimekte hem de müteriler daha hzl ve ucuz hizmet satn alabilmektedirler.
Dünya bankaclk tarihinde kullanlan ilk ATM 1939 ylnda Luther George Simjian tarafndan icat edilmi olsa da modern anlamda baaryla ileyen ilk ATM, Don Wetzel tarafndan 1968 ylnda gelitirilmitir. Bu ATM ilk defa New York Chemical Bank tarafndan 1969 ylnda kullanlmtr. Türkiye’de ise ilk ATM 1980’ler de hizmete sokulmutur. lk ATM sistemi ise 1987 ylnda NCR firmas tarafndan kullanma açlmtr (Kaya, 2004:15). Genel uygulamaya bakldnda banka ve kredi kartlarnn icad ile ATM’lerin geliiminin paralellik gösterdii görülmektedir.
Bankalar Aras Kart Merkezi’nin tarifiyle ATM’ler kart hamillerinin banka ve kredi kartlar araclyla mevduat ve kredi kart hesaplarna ifre aracl ile ulamalarn ve sunulan bankaclk hizmetlerini kullanmalarn salayan elektronik cihazlardr. Teknolojik gelimelerle birlikte, gelimi ATM’ler günümüzde para çekmenin yan sra hesaba para yatrma, hesaplar arasnda transfer yapma, fon alp satma, tahvil alp satma, hisse senedi ilemleri yapma, müterilerine hesap durumlar hakknda bilgi verme, düzenli ödemeleri yapma, çek defteri verme, seyahat çekleri çkarma ve kredi bavurularn kabul etme gibi ilevleri de yerine getirmektedirler.
nternet ve telefon ubeleri banka müterilerinin ilemlerini bankaya gelmeden telefon ve internet üzerinden yapabilmelerini salamak amacyla kurulmutur.
Telefon bankaclnda ki sistem, müteriye verilen ve sadece kendisinin bildii bir ifre ile kendi hesap bilgilerine ulamas ve telefon tularn kullanarak kendisini yönlendiren sesli uyarlar ile talep ettii ilemi yerine getirmesidir. Bu uygulama hem bankalara hem de müterilere büyük kolaylklar getirmitir. Bu nedenle hemen hemen tüm bankalarn birer telefon bankacl kanal vardr.
nternet bankacl ise internet ortamnda görüntülü olarak yaplabilen ube d bankaclk ilemlerinden bir dieridir. Bu bankaclk türü internetteki gelimeler ile birlikte 1990’lardan itibaren bankalarn ve kamuoyunun dikkatini çekmeye balamtr (Çelik, 2001:4). nternet ortamna balanan kullanc, bankann kendisine verdii ve sadece kendisine özel tanmlanm bir veya birkaç ifre ile ilgili bankann kendi hesaplarna ait sitesine balanr ve nakden para yatrmak ve çekmek dnda tüm ilemleri yerine getirebilir.
Bir kart vastas ile çalan terminaller araclyla müterilerin kendi banka hesaplarndan satcnn banka hesabna para aktarlmas fikri temelinde çalan elektronik fon transfer (POS) sistemleri, iyerlerinin kredi/banka kart kabul ederken kulland elektronik cihazdr. Bu cihazlar, kartn arka yüzündeki manyetik erit bilgilerini elektronik olarak okur ve elektronik olarak yetki alp ilemi tamamlar. Bu sistemde özel bir elektronik alet içine yerletirilen kredi kart veya banka kart ile alcyla satcnn hesaplar arasnda direkt transfer yaplr.
Alternatif datm kanallar; ube çalanlarnn i yükünü hafifletmesi, ubelere yaplan insan kayna ve dier yatrm harcamalarnda tasarruf salamas, müterileri ubeye gitme zahmetinden kurtarmas, ube olmayan yerlerde de bankaclk hizmetinin verilmesini salamas ve ulalabilen müteri an geniletmesi açsndan önem arz etmektedir.
1.2. BREYSEL KREDLER
1.2.1. Kredi Tanm ve Hukuki Düzenlemeler
Bankaclk ilemlerinin çeitlenmesi, kredi türlerinin artmas ve müteri ihtiyaçlarnn farkllamasna paralel olarak kredi tanmnn da kapsam genilemitir. Bu sebeple hem müterilerin hem de bankalarn yan sra hukuk sisteminde de kredi tanm ve yüklenilen anlam farkllk göstermeye balamaktadr.
1.2.1.1. Kredi Tanm
Kredi kelimesinin sözlük anlam “güven, saygnlk ve itibar”dr. Latincede inanma anlamna gelen credere kökünden gelmektedir (Usta, 1985:1). Ödünç alnan veya verilen para, borç ödemede güvenilir olma ve mal anlamlarn da içeren kredi kelimesinin, literatürde çeitli tanmlar yer almaktadr.
Kredi; “bir süre sonra ödenmek vaadiyle mal, hizmet veya satn alma gücü salayabilme yetenei (Akta, 2000:10)”, “ticaret, hizmet ve sanayi iletmelerinin mal ve hizmet sunum faaliyetlerini desteklemek amacyla, bankalarca verilen ve bilançolarn aktifine alacak olarak yansyan ilemlerin yürütülmesi (Berk, 1999:6)” gibi anlamlar tamakla beraber bankalar açsndan ise; “bir miktar parann veya banka itibarnn belirli bir süre için ve mutlaka geri alnmak kouluyla bir bedel karlnda ödünç olarak verilmesi veya ödünç verilmi bir varln geri ödenmesine kefil olunmas (Akta, 2000:10)” eklinde tanmlanabilmektedir.
Kredi, en genel tanmlama ile herhangi bir kimseye ödünç para verilmesi veya nakit olarak alnacak bir mala ya da verilecek bir hizmete kefalet edilmesi/garanti verilmesi veya bedelinin daha sonra alnmas kaydyla bir maln satlmas ya da hizmetin verilme iidir.
1.2.1.2. Hukuki Düzenlemeler
Bankalarn mali yaplarnn ve bankaclk sisteminin gözetim ve denetiminin güçlendirilmesi, kredi kullanclarnn ve bankalarn hareket snrlarnn belirlenmesi açsndan radikal deiim Bankaclk Kanunu ile gerçekletirilmitir. 2005 ylnda bankaclk sistemini güçlendirmek amacyla Avrupa Birlii direktifleri ile dier genel kabul görmü uluslararas uygulamalar da dikkate alnarak hazrlan bu kanun 01.11.2005 tarihinde Resmi Gazete’de yaynlanarak yürürlüe girmitir.
Türkiye’de kurulu mevduat bankalar, katlm bankalar, kalknma ve yatrm bankalar, yurt dnda kurulu bu nitelikteki kurulularn Türkiye'deki ubelerinin tüm faaliyetlerinin düzenlendii bu kanunda krediler öyle tanmlanmtr:
Bankalarca verilen nakdî krediler ile teminat mektuplar, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul gibi gayrinakdî krediler ve bu nitelii haiz taahhütler, satn alnan tahvil ve benzeri sermaye piyasas araçlar, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir ekil ve surette verilen ödünçler, varlklarn vadeli satndan doan alacaklar, vadesi geçmi nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemi faizler, gayrinakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo ilemlerinden alacaklar, vadeli ilem ve opsiyon sözlemeleri ile benzeri dier sözlemeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklk paylar ve BDDK tarafndan kredi olarak kabul edilen tüm ilemler kredi saylr.
Bankaclk kanununda da açkça belirtildii üzere bankalarca verilen nakdi krediler ilgili kanun kapsamnda olup, bankalarn bireysel krediler ile ilgili tüm ilemlerinde Bankaclk Kanununa uygun hareket etmeleri önem arz etmektedir.
Bireysel krediler konusunda dier önemli hukuki düzenleme ksaca karlklar kararnamesi olarak adlandrlan “Bankalarca Kredilerin ve Dier Alacaklarn Niteliklerinin Belirlenmesi ve Bunlar çin Ayrlacak Karlklara likin Usul Ve Esaslar Hakknda Yönetmelik” kapsamnda ele alnmtr. 01.11.2006 tarihinde Resmi Gazete’de yaynlanarak yürürlüe giren ilgili yönetmelikte amaç; bankalarn kredileri ve dier alacaklarnn niteliklerine göre snflandrlmas ve bunlar için ayrlacak karlklara ilikin usul ve esaslarn belirlenmesidir.
Bu yönetmelik kapsamnda bankalarca kullandrlan krediler be farkl grup kapsamnda deerlendirilmitir. Bu snflandrmada söz konusu kredilerin ve dier alacaklarn tahsil kabiliyeti ve borçlularn kredi deerlilii dikkate alnmtr. Karlklar kararnamesinde 23.01.2009 tarihinde yaplan deiiklik ile
kredi ve dier alacaklarn snflandrlmasnda tüketiciler lehine baz deiiklikler yaplm ve aksamada olan kredilerin yeniden yaplandrlarak canl tutulmas salanmtr. Tabi bu düzeltmeler bankalarn aksayan kredileri asli hesaplarda izlemesine ve dolaysyla daha az karlk ayrmasna da temel olmu ve bankalar için de avantajl bir durum oluturmutur.
1.2.2. Bireysel Kredi Türleri
4077 sayl Tüketicilerin Korunmas Hakknda Kanun’da tüketici kredileri; “tüketicilerin bir mal veya hizmet edinmek amacyla kredi verenden nakit olarak aldklar kredi” olarak tanmlanmtr. Bankaclk sektöründe bu tanmlamaya genel olarak uyulmakla birlikte bireysel krediler, gerçek kiilerin ticari amaç dnda mal ve hizmet almlarnn finansmanna yönelik olarak, genellikle bir defada kullandrlan ve eit taksitlerle geri ödenen krediler olarak anlmaktadr.
Çalmamzn devamnda bireysel krediler; taksitli ihtiyaç kredileri, konut kredileri, araç kredileri ve dier kredi türleri alt balklarnda ele alnmtr.
1.2.2.1. Taksitli htiyaç Kredileri
Taksitli ihtiyaç kredileri bireylerin mal ve hizmet almlarnn finansman amacyla kullandklar kredi türleridir. Çalmamzda taksitli ihtiyaç kredileri araclyla alnan mallar; konut ve araç dnda kalan tüketim mallar olarak ele alnmtr. Dolaysyla taksitli ihtiyaç kredileri buzdolab, çamar makinesi, mobilya, ev aletleri gibi tüketim mallar veya eitim, tatil, salk, düün gibi hizmetlere yönelik almlar kapsamaktadr.
Taksitli ihtiyaç kredileri ile bireyler, gelecekte elde edecekleri gelirlere istinaden bireysel ihtiyaçlarn karlayabilmektedirler. Bunun için kredi kullanclar elde ettikleri gelirleri bankalara ibraz etmek durumunda kalmaktadrlar. Gelir kapsamna; bireylerin kadrolu olarak çaltklar firma ve kurumlardan elde ettikleri ücret/maalar, kendilerine ait gayrimenkullerden elde
ettikleri ve kira kontrat ile beyan ettikleri kira gelirleri, yurt dnda yaam ve bu ülkelerde emekli olmu vatandalarmzn banka hesaplarna yatan maalar, gerçek kii firmalarn (sadece bireysel ihtiyaçlarnn finansman kapsamnda) iletme hesap özeti veya kurumlar vergisi beyanname ekinde belirttikleri karlar gibi sürekli elde edilen gelirler dahil edilmektedir.
Gelir tespitinde bankalar açsndan önemli olan gelirin sürekliliidir. Beyan ettii geliri sürekli olmayan kiilere (örnein sezonsal içiler, sözlemeli öretmenler) kredi kullandrmnda bankalar genelde isteksiz davranmaktadrlar. Bu gibi durumlarda bankalar ek teminat tesisi suretiyle sektörde yaanan youn rekabete ayak uydurmak zorunda kalmaktadrlar. Ek teminattan kast; kefalet, araç veya gayrimenkul ipotei tesisidir. Bu teminatlarn salamlna göre bankalar sürekli geliri olmayan kiilere de taksitli ihtiyaç kredisi kullandrabilmektedir.
Bireyler taksitli ihtiyaç kredileri ile gelecek döneme ait satn alm güçlerini bankalara taahhüt etmek suretiyle pein mal almlarndan faydalanabilmektedirler. Söz konusu kredilerden 18 yan doldurmu, fiil ehliyetine sahip, düzenli gelir beyannda bulunabilen kiiler rahatça faydalanabilmektedir.
1.2.2.2. Konut Kredileri
Ülkemizde konut kredileri 06.03.2007 tarih ve 26454 sayl Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüe giren 5582 sayl “Konut Finansman Sistemine likin Çeitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun” kapsamnda kullandrlmaktadr. lgili kanunda konut finansman; konut edinmeleri amacyla tüketicilere kredi kullandrlmas, konutlarn finansal kiralama yoluyla tüketicilere kiralanmas, sahip olduklar konutlarn teminat altnda tüketicilere kredi kullandrlmas olarak; konut kredileri ise bu kapsamdaki kredilerin yeniden finansman amacyla kullandrlan krediler olarak tanmlanmtr.
lgili kanunda, konutlarn finansal kiralama yoluyla tüketicilere kiralanmas ilemi konut finansman kapsamnda saylmakla beraber uygulamada söz konusu ileme istinaden konut kredisi kullandrlmas son derece düüktür.
Bireylerin gayrimenkul satn almlarnn finansmannda kullandrlan konut kredileri arl oluturmakla beraber, kendilerine ait gayrimenkulü bankaya teminat tesis etmek kaydyla kullandrlan taksitli ihtiyaç kredileri de konut finansman kapsamnda deerlendirilmektedir. Sektörde ipotek karl taksitli ihtiyaç kredileri olarak anlan kredi türü 5582 sayl kanunda konut finansman kapsamnda deerlendirilmi ve BSMV’den muaf tutulmutur. Buna karn kredinin teminatn oluturan konutun, borçlu dnda 3. ahslara ait olmas durumunda ise; kredinin konut finansman kapsamnda deerlendirilemeyeceini hüküm altna almtr.
Konut kredileri bireysel krediler içinde son derece büyük bir öneme sahiptir. Uzun vadeli ve düük faizli olan ayrca vergi istisnalar da içeren konut kredilerinde sektörde oldukça sk bir rekabet yaanmaktadr. Bu rekabet zaman zaman faiz oranlarnda indirimler olarak zaman zaman ise kredi kullandrmnda tüketicilere yanstlan masraflar ve komisyonlarda indirimler olarak karmza çkmaktadr.
Türkiye ekonomisi açsndan son derece stratejik bir sektör olan inaat sektörü açsndan da önemli olan konut finansman; sektörde rekabetin artmas, ortalama vadelerin uzamas, masraf ve komisyonlarn düürülmesi, esnek ödeme imkanlarnn türetilmesi sayesinde Türkiye ekonomisine de katk salamaya devam etmektedir.
1.2.2.3. Tat Kredileri
Tat kredileri otomobil satn almak isteyen müterilere gerekli olan finansmann salanmas amacyla kullandrlan kredilerdir. Bu kredi türünde tüketiciler kullanlm otomobiller yannda bayiler kanalyla satlan sfr
kilometre otomobil almlarn finanse edebilirler. Tat kredilerini dier taksitli ihtiyaç kredilerinden ayran unsur sadece araç almna yönelik olmas ve kredinin temel teminat unsurunun satn alnan araç üzerine konulan rehin olmasdr.
Sektörde baz farkllklar göstermekle beraber bankalar genellikle aracn kasko deerinin tamamna veya belirli bir yüzdesine kadar kredi kullandrabilmektedirler. Kullanlm otomobil kredilerinde ise dier bir önemli unsur aracn yadr. Bankalar genellikle sekiz yan am ikinci el araçlarn finansmanna teminat deerinde ve alm satm gücündeki zayflama nedeniyle scak bakmamaktadrlar.
Söz konusu kredi türünde kredinin teminatn tekil eden araçlar menkul mal nitelii tadklarndan, kaza, çalnma ve nakde döndürülmek istendiklerinde bulunamama riski tadklar için Bankalar mutlak surette söz konusu araçlar sigortalatmak istemektedirler. Bu durum kasko maliyetleri de dikkate alndnda tüketiciye ek maliyet yaratmakla beraber bankalar için çapraz sat oranlarn arttrdklarndan fayda salamaktadr.
1.2.2.4. Dier Kredi Türleri
Çalmamzda bireysel kredi türleri taksitli ihtiyaç, konut ve araç kredileri olmak üzere üç ana balk altnda incelenmektedir. Ancak günümüzde bireysel krediler sadece bu kredi türlerinden ibaret deildir. Çalmamzda incelenen nakdi bireysel krediler yannda gayrinakdi bireysel krediler de bulunmaktadr. Bu tür krediler teminat veya kefalet mektubu eklinde düzenlenen, süreli veya süresiz, özel metinli veya maktu bir içerik içeren, belirli bir tutarn ödenmesini taahhüt altna alan gayrinakdi ödeme taahhütleridir. Toplam bireysel kredi hacmi içerisinde oldukça düük pay almakla beraber bu tür krediler de bankaclk sisteminde bulunmaktadr.
1.2.3. Bireysel Kredilerin Türk Bankaclk Sistemi çerisindeki Yeri
2001 ylndan itibaren yaanan dezenflasyon süreci ile beraber Türkiye ekonomisinin hzl büyümesi, bireylerin tüketim alkanlklarn da deitirmi ve ertelenen tüketim taleplerinin gerçeklemesine neden olmutur. Bu sürece Türk bankaclk sektöründe yaanan politika deiiklikleri de eklenince, bireysel kredilerde kayda deer bir gelime izlenmitir. Çalmamzn bu bölümünde bu kayda deer gelimenin yarar ve sakncalar ile bireysel kredilerin Türk bankaclk sektöründen ald paya deinilecektir.
1.2.3.1. Bireysel Kredilerin Yarar ve Sakncalar
Ticari amaçlara yönelik olmadan herhangi bir mal yada hizmet almaya yönelik olarak, belirli koullar dahilinde, sözlemeye dayanarak, teminatl yada teminatsz, belirli bir plan dahilinde ödenmek üzere kullandrlan bireysel krediler; otomobilden, beyaz eyaya, okul taksitlerinden, tatil masraflarna kadar geni bir yelpazeye yaylmas nedeniyle, Bankalar için önemli bir plasman kayna oluturmakta, seyyaliyeti yüksek ve geri ödenmeme riski düük olmas ile de bankalarn karlln olumlu yönde etkilemektedir.
Bireysel kredilerin bireyler, bankalar, satclar ve genel ekonomi anlamnda olumlu ve olumsuz birtakm etkileri bulunmaktadr.
Bireysel kredilerin bireyler açsndan olumlu ve olumsuz etkileri u ekilde sralanabilir:
Olumlu
x Bireysel krediler, bireylerin satn almak istedikleri veya ihtiyaç duyduklar mal ve hizmetlere hemen sahip olmalarn salar.
x Özellikle enflasyonun hakim olduu dönemlerde bireylerin bütçelerine uygun bir ekilde ödeme imkan salamak suretiyle mevcut yaam
standartlarn yükseltir.
x Bireylerin maddi imkanlarn daha planl bir ekilde kullanmalarn ve dolaysyla zorunlu tasarruf yapmalarn salar.
x Alverilerde bireylere toplu pein para avantaj salayarak pazarlk gücü kazandrr.
Olumsuz
x Bireysel krediler, tüketicilerin mali imkanlarnn üzerinde harcama yapmalarna ve borç altna girmelerine neden olabilir.
x Bireylerin gelecekteki tasarruflarn bugünden harcamalar sonucunda, gelecekteki likiditeleri ile finansal varlklarna yatrm yapma yetenekleri azalr.
Bireysel kredilerin bankalar açsndan olumlu ve olumsuz etkileri u ekilde sralanabilir:
Olumlu
x Bireysel krediler, bankalarn plasman hacimlerini geniletirken, bankacln temel prensibi olan riskin tabana yaylmasn salarlar.
x Bankalar, bireysel krediler ile ellerinde bulunan fazla fonlar deerlendirirler.
x Bireysel krediler, sektörel dalgalanmalardan etkilenmeyerek salam ve yaygn bir kredi sistemi oluturulmasn salarlar.
x Bankalar bireysel krediler vastasyla müteri hacimlerini geniletme ve bankaclk ürünlerini pazarlama imkan elde ederler.
Olumsuz
x Yukarda belirtilen olumlu etkilerinin yan sra, alt yaps iyi hazrlanmad takdirde bireysel krediler, maliyetlerin artmasna ve kârllk orannn dümesine sebep olur.
Bireysel kredilerin satclar açsndan olumlu etkileri u ekilde sralanabilir:
x ktisadi durgunluk dönemlerinde çeitli mal ve hizmetlerin bireysel kredilerle satn alnabilinmesi, mali durumu sarslan birçok teebbüsün ayakta kalmasna hizmet eder.
x Bireysel krediler pein satlar arttrr, bu durum firmalarn kâr marjn yükseltir.
x Firmalar pein para ile sat yaptklar için daha az banka kredisi kullanrlar, böylece firmalarn maliyetleri düer ve sunduklar mal ve hizmetlerin kalitesi artar.
x Bireysel krediler üreticinin ve satcnn srtndaki finansman yükünü hafifletir.
x Bireysel krediler, firmalarn sat devir hzlarn yükseltmekte ve likidite sorunlarnn almasna yardmc olmaktadr.
Bireysel kredilerin genel ekonomi açsndan olumlu ve olumsuz etkileri u ekilde sralanabilir:
x Bireysel krediler, kaydi para yaratlmasn salarlar. x Parann tedavül hzn arttrrlar.
x Mal ve hizmetlere talebi arttrarak ekonomik büyümeyi, dolaysyla da arz arttrr, ölçek ekonomisi ile maliyet ve fiyat düürücü ekonomik ortam yaratrlar.
x Talebe yönelik olarak ekonomide kapasite art salayamazsa, bireysel kredilerin etkileri fiyatlar arttrma yönünde gerçekleir.
1.2.3.2. Bireysel Kredilerin Bankaclk Sisteminden
Ald Pay
Türk bankaclk sektörü 2000 ve 2001 yllarnda yaanan büyük krizden sonra Türkiye ekonomisi ile paralel bir büyüme sergilemitir. TCMB ve
BDDK’ d 2000 yl milyar TL büyüklük yükseldi mevduat paralellik sektörü dü ekil 3: Bankalar Kaynak: T Me hacmi de mevduat b milyar TL 2000 yl görülmek sonrasnd az fonlay kredilerde makroeko yaanan g dan elde ed sonu itibar L düzeyine leri toplam i görülmek bankalarn sergileme üünülemez 2000 – 20 Aktif Büy TCMB evduat ban e art serg bankalarnc L’ye yükse nda % 2 ktedir. Düe da bankalar yarak kayn e yaanan onomik ve gerileme, fa dilen veriler riyle 166,7 e ulat, mnn ayn y ktedir. Aa nn aktif b ektedir. Kü z. 009 Yllar yüklüü nkalarnn gilemektedi ca kulland lmitir. Ak 27,1 olan en enflasy zamanla g naklarnn ö n art e e siyasal i aiz marjlar r nda c milyar TL buna para yllarda 95 ada ki ta büyüklükle üçülen bir rn likin bilançolar ir. 2000 y rlan kredi ktif toplam rasyonun yon ve ban erçek faaliy önemli ks iliminin b istikrar sür ndaki dara cari fiyatlar L düzeyind alel olarak 5,9 milyar T ablodan da eri Türkiye ekonomid Cari Fiyat nn büyüm ylnda 26 plasman 2 içinde kre 2009 yl nkaclk sek yetlerine od mn kredi balca ne recine ba alma neden r ile hesapl den 2009 y mevduat b TL’den 714 a rahatça g e ekonomi de büyüye tlar ile GS mesine par milyar TL 2009 ylson edilerin ora nda % 4 ktöründe y daklanml ilere ayrm edenleri; d l olarak niyle banka lanan GSY yl sonunda bankalarn 4,6 milyar görülecei isinin geli en bir ban SY ile M ralel olarak L düzeyind nu itibariyle anna bakld 41,1’e yük yaanan dü ar ve devle mlardr. B dezenflasyo kredi faiz alarn yeni k YH’nn a 952,6 n aktif TL’ye üzere, imiyle nkaclk Mevduat k kredi de olan e 293,6 dnda kseldii üzeltme eti daha Bireysel on ile zlerinde karllk
alanlarna ertelenmi ekil 4: 2 Mevduat Kaynak: T Kr kullandr göstermi 2009 yls yllardan ald pay a yönelme talebin be 000 – 2009 Bankalar K TCMB redi plasma lan ve çal tir. 2001 y sonu itibari 2009 ylso yn da % 7,3 eleri ve 2 ekleyilerde 9 Yllarn l Kredi Büyü annda ya mamzn ylnda 2,3 iyle 90,6 m onuna gelin 3 seviyeler 2000-2001 eki iyilem likin Mev üklüü ve K anan arta temelini o milyar TL milyar TL s ndiinde tü rinden % 30 yllarnda me nedeniyle duat Banka Kredilerin A a paralel ol oluturan tü L’ye kadar seviyesine üketici kred 0,8’e yükse yaanan e efektif ha alar Aktif B Aktif Topla larak mevd üketici kre r gerileyen kadar yük dilerinin to eldii izlenm kriz dola ale gelmesi Büyüklüü am çindek duat banka edileri de g tüketici kr kselmitir. 2 oplam kred mektedir. aysyla dir. ü, ki Pay alarnca gelime redileri 2000’li dilerden
ekil 5: Krediler, Pay Kaynak: T Tü de deit kredileri ylsonund son on yl talebi ya anlalma 2000 – 20 Tüketici K TCMB üketici kred tirmitir. 2 içerisinde da % 47’e y l boyunca T anrken, a aktadr. 009 Yllar Kredileri ve dilerinde ya 2000 ylnd konut kred yükselmiti Türk toplum araç almn na likin e Tüketici K aanmakta o da mevdua dilerinin p ir. Aada munda kon na kanalize Mevduat Kredilerini olan bu art at bankala ay sadece aki tablodan nut almna edilen fin Bankalarn in Toplam , talep edi arnca kulla e % 14 ike n da açkça yönelik cid nansmann nca Kullan Krediler ç ilen kredi ti andrlan t en bu oran a görülece
ddi bir borç orannn a ndrlan çindeki iplerini tüketici n 2009 i üzere çlanma azald
ekil 6: Konut-Ta Kaynak: T So yaanan h sonucudu azalmasn gerilemes odaklanm yaanmt Yu kredilerde ilerlemesi 2000 – 20 at ve htiy TCMB onuç olarak hzl art, ur. Yakn dö na, enflasy sine neden malarna ne tr. 1.2.4. ukarda anla e art ya i uzun vade 009 Yllar yaç Krediler k, bankacl makro ek önemlerde yonun dü n olmutu eden olmu Bireysel K atld üze anm olm eli dengeler na likin rinin Tüket lk sektörü konomideki yaplan re ümesine, ur. Bu sü u, böylec Kredilerde T ere bireyse makla ber r açsndan Mevduat tici Kredile ünün kullan i yapsal f eformlar, ek nominal üreç, ban ce bireysel Temerrüt el krediler raber, bu son derece Bankalarn eri çindeki ndrd bi faktörlerin konomidek ve reel nkalarn as l kredilerd de dahil o artn sa e önemlidir nca Kullan Pay ireysel kre iyilemesin ki dalgalanm faiz oran sl faaliye de ciddi olmak üze lkl bir r. ndrlan edilerde nin bir malarn nlarnn etlerine artlar re tüm yapda
Bankalar için salkl kredi, ödeme plan dahilinde bankaya dönen kredidir. Bankalar için esas olan aktif ve pasif kalitesini gözeten kredi politikalar izlemek ve krediler açsndan aktif kalitesini sürekli klmaktr. Bu bakmdan kredilerin temerrüt durumu son derece önemlidir.
Temerrüt hali, kredi borçlusunun yükümlüünü vadesinde yerine getirememesidir. Vadesinde ödenmeyen her kredi bankalar için sorunlu kredidir. leride bahsedeceimiz üzere bireysel kredilerde temerrüt durumu kanunla belirlenmise de sorunlu kredi; “Banka ile borçlu arasnda ki geri ödeme anlamasnn bozularak tahsilatn geciktii ve zarar olaslnn ortaya çkt kredi” olarak tanmlanabilir (Selimler, 2006:11).
Tüketici kredilerinde temerrüt hali 4077 sayl “Tüketicilerin Korunmas Hakknda Kanun” kapsamnda deerlendirilmi ve güvence altna alnmtr. Bu Kanunun amac, kamu yararna uygun olarak tüketicinin salk ve güvenlii ile ekonomik çkarlarn korumak, aydnlatmak ve eitmektir.
Bahsi geçen kanunun onucu maddesinde ele alnan tüketici kredileri, çalmamzn önceki bölümlerinde belirtildii üzere tüketicilerin bir mal veya hizmet edinmek amacyla kredi verenden nakit olarak aldklar kredi olarak tanmlanmakta ve kredi ilikisinin tüketici ile banka arasnda yazl olarak yaplmasn art komaktadr. Ayrca ilgili kanun maddesinde zorunlu tutulan ve çalmamz açsndan önemli bir husus ise borçlunun temerrüde dümesinin hukuki sonuçlar yannda gecikme durumunda, akdi faiz orannn yüzde otuzunu geçmemek üzere gecikme faizi uygulanabilecei hususudur.
Söz konusu kanunda temerrüt durumu ise öyle tanmlanmtr. “Kredi veren, taksitlerden birinin veya birkaçnn ödenmemesi halinde kalan borcun tümünün ifasn talep etme hakkn sakl tutmusa da bu hak; ancak kredi verenin bütün edimlerini ifa etmi olmas durumunda ve tüketicinin birbirini izleyen en az iki taksidi ödemede temerrüde dümesi halinde kullanlabilir.” Kanun maddesinde de açkça belirtildii üzere bireylere kullandrlan kredilerin
