KRED
MAL
YET

2.1.1. Bankalarn Maliyet Yaps

Maliyet; genel olarak belirli bir amaca ulaabilmek için katlanlan fedakarlktr. letmelerde, yani temel güdüsü kar ençoklatrmas olan kurulularda maliyet unsurunun ölçüsü, parasal de
erler baznda ifade edilmektedir. Faaliyet konusu belirli maln sat olan iletmelerde temel maliyet unsuru, hammadde veya mamul fiyatlar iken, faaliyet konusu hizmet olan firmalarda maliyet tespiti zorlamaktadr.

Faaliyet konusu hizmet olan di
er iletmeler gibi bankalarnda üretiminde stoklanabilir bir ürün söz konusu de
ildir. Faaliyet konusu mal sat olan iletmelerde mal ile parann de
iimi söz konusu iken bankalarda para ile parann de
iimi söz konusudur. Bu durum beraberinde birçok zorlu
u da getirmektedir. Banka müterisinin kredi veya di
er bankaclk hizmetlerine yönelik talebinin ortaya çkt
 anda, karlanabilir olmas yani banka tarafndan arz edilebilir olmas son derece önemlidir. te bu yüzdendir ki kredi maliyetinin belirlenmi ve kredi fiyatnn hesaplanm olmas son derece önemlidir.

Bankalarn temel fonksiyonu mali araclktr. Bankalar söz konusu faaliyetlerini sürdürürken kayna
a ihtiyaç duyarlar. Bu amaca hizmet eden en önemli kaynak mevduattr. Mevduat sahiplerinin her an paralarn talep etme haklar bulundu
undan, ilgili mevduatn talebin ortaya çkt
 anda bankalar tarafndan karlanmas gerekmektedir. Her an talep edilebilir bir kaynak olan mevduat kredi maliyeti tespitinde önemli rol oynamaktadr.

Plase edilebilir kaynaklar ço
altmak, yatrm kararlarn kolaylatrmak ve tüketimi arttrmak yoluyla ekonomiye katkda bulunan bankalarn verimli çalabilmeleri, en uygun fiyatla topladklar kaynaklar en uygun ekilde plase ederek kar marjlarn koruyabilmelerine ba
ldr (Hazar, 1996:6).

2.1.2. Bankalarn Kredi Maliyetini Belirleyen Unsurlar

Kredinin bankaya maliyetini hesaplayabilmek için maliyeti oluturan unsurlarn do
ru tespit edilmesi gerekmektedir. Fon maliyetinin do
ru hesaplanmas fiyatlama ilemlerinde zorunlu olmakla beraber zaman zaman bankalar sosyal fayda ve hükümet politikalar gere
i kredi fiyatlamasnda fon maliyetlerini göz ard edebilmektedirler. Bu durum konumuz açsndan istisnai bir unsur tekil etmekte olup, çalmamzda kar güdüsü ile kredi maliyetlerini belirleyen stratejiler üzerinde durulmaktadr.

Normal koullarda, maliyet ya da baz maliyet unsurlar, fiyat belirlenmesinde taban oluturmaktadr. Talep edilen kredi maliyeti, fonlama maliyeti ve kredi talep eden kii veya kuruma verilen hizmet maliyeti olmak üzere iki ana bölüme ayrlabilmektedir (Berk, 2001:163). Fonlama maliyeti kredi olarak kullandrlan kayna
n banka için öz kaynak veya yabanc kaynak oluuna göre elde edim maliyeti iken; hizmet maliyeti, ilgili kii veya firmaya kredi kullandrm srasnda sunulan hizmetin ortaya çkmasnda sa
lanan yer, kii ve di
er maliyetleri ifade etmektedir.

Kredi olarak verilen fonlarn maliyeti aa
daki gibi sralanabilir. (Berk, 1987:46)

x Öz kaynak ve likidite maliyeti

Öz kaynak maliyetinin iletme literatüründe anlam, öz kaynaklar ile yaplan yatrmn maliyetini gösteren ve sfr riskli bir yatrmn getirisine genel bir risk primi eklenmesiyle bulunan de
erdir. Bu tanm genel olarak bankaclk sektörü içinde geçerlilik ifade etmektedir.

Bankaclk kanunun ilgili maddesi gere
i bankalar belirli bir öz kaynak büyüklü
üne sahip olmak ve bilanço bütünü içinde söz konusu öz kaynak büyüklü
ünün krediler karsndaki seviyesini baz rasyolarn üzerinde tutmak

zorundadrlar. Ancak bu ekilde sa
lkl bir pasif kalitesine eriilebilir.

Bankalarn müterilerine sunduklar kredilerin bir bölümü özkaynaklardan karlanmaktadr. Öz kaynak maliyeti, bankalarn mevcut kredilerini öz kaynaklarndan karladklar zaman ortaya çkan maliyettir (Ece, 2007:77). Öz kaynak maliyeti hesaplanrken, bankann hedeflemi oldu
u kazanç/sermaye oran dikkate alnr. Ancak tabii ki bankalarca verilen kredilerin tamam öz kaynaklardan karlanmamaktadr. Kredilerin öz kaynak dnda kalan ksmnda bankalar mevduat ve d borçlanma (sendikasyon kredileri) gibi di
er fonlama kaynaklarna da müracaat ederler.

Bunun yannda bankalar yasa gere
i her an likit kalmak zorundadrlar. Burada amaç bankalarn, mevduat müterilerinin mevduat geri çekilerine annda cevap verebilmelerini sa
lamaktr. Bu nedenle bankalar Merkez Bankas nezdinde karlklar ayrmak zorundadrlar. te likit kalmak amacyla ayrlan bu karllar da öz kaynak maliyetinin bir di
er baca
n oluturmaktadr.

Bir yandan da sermayenin alternatif kullanm alanlar söz konusudur. Türk bankaclk sektöründe öz kayna
n en az riskli alternatif kullanm alan, hazine bonosu ve devlet tahvili yatrmdr. Uygulamada dikkate alnan öz kaynak maliyeti, gösterge kâ
t ortalama bileik faiz orandr.

x Kredi Riski Maliyeti

Kredi riski, bankalarn kullandrd
 kredilerin faiz ve anaparasnn ödenmemesi riskidir (Ece, 2007:79). Bu risk zaman zaman kredinin tamamnn geri ödenmemesi olarak karmza çkarken zaman zaman ise kredinin anapara ve faizinin ksmen tahsil edildi
i durumlarda söz konusu olabilmektedir. Kredi riski yönetimi BDDK tarafndan çkarlan “Kredi Riski Yönetimi Hakknda Tebli
” çerçevesinde yürütülmektedir. BDDK kredi riski stratejisi ile büyümeyi, kredilerin kalitesini ve karll
n sa
lkl bir ekilde sürdürülmesi gereksinimini kapsayacak ekilde tesis edilmesini ön görür. Kredi riski stratejisinde, sermaye

ve di
er kaynaklarn da maliyetleri dikkate alnarak, karllk temelinde faaliyetler için kabul edilebilir risk getiri ilikisi belirlenir. Dolaysyla kredi riskinin ölçülmesi, fon maliyetini arttrc bir olguya sebep vermektedir.

Bankalar kredi fiyatlamas yaparken kredi maliyetine kredi riski marjn da dahil ederler. Sorunlu kredilerin varl
 bankalar için ek bir maliyet oluturur (Kandral, 1998,22). Çünkü sorunlu krediler için yasal karlk oranlar di
er krediler için ayrlanlardan daha yüksektir. Ksaca bankalarn mevcut kredi portföylerinin kalitesi, cari dönemde kullandrdklar kredilerin maliyetini de bu yolla etkilemektedir.

x Birim maliyetler

Birim maliyetler, kredi maliyeti hesaplamasna istisnasz olarak yüklenebilen maliyetlerdir (Ece, 2007:80). Kredinin açl anndan, anaparasnn tahsil edildi
i ana kadar geçen süreçte bankann katland
 maliyetleri ifade etmektedir. Personel maliyetleri, bina ve yerleim maliyetleri, pazarlama ve sat maliyetleri, sorunlu kredilerin takibinde katlanlan takip masraflar, sistem alt yap masraflar vb. birim maliyetler olarak saylabilir. Burada pazarlama ve reklam giderlerine ayr bir parantez açmak gerekmektedir. Çünkü yo
un rekabet ortamnda bankalar reklam ve pazarlama faaliyetlerine ciddi kaynaklar ayrmaktadrlar.

x Genel maliyetler

Genel maliyetler, bankann bütün faaliyetleri srasnda oluan, kredilere do
rudan yüklenemeyen ve ayrm yaplamayan maliyetlerdir. Bu tür maliyetler toplam maliyetler içerisinde ortalama % 15-20 arasnda pay almaktadr (Berk, 2001:69). Bu tür maliyetler içerisine kira, sigorta, stma, yakt, elektrik, temizlik, haberleme, personel e
itim ve gelitirme maliyetleri katlabilmektedir.

Bankalarda genel maliyetler, farkl birimler (pazarlama, krediler, takip, hukuk vb.), farkl müteri gruplar (kamu, özel, genç, maal vb.), ana faaliyet alan (konut projeleri, d ticaret finansman) veya bilançonun herhangi bir kalemi baznda de
erlendirilebilir.

Çalmamzda bankalarn kredi maliyetini belirleyen unsurlardan ksaca bahsettikten sonra, Türk bankaclk sektörünün pasif kompozisyonunu incelemekte fayda görülmütür.

Temel makroekonomik göstergeler dikkate alnd
nda Türkiye ekonomisinin 2000 ve 2001 yllarnda yaanan krizlerden sonra istikrarl bir büyüme performans sergiledi
i ve bankaclk sektörünün de bu gelimeye ayak uydurdu
u görülmektedir. (ekil:3) Bu süreçte aktif yapsndaki en büyük de
iiklik kredi portföyünün büyümesi ve çeitlenmesi olmutur. Böylece bankaclk sektörü asl faaliyetlerine odaklanm ve aktif içinde menkul kymetlerin pay azalrken kredilerin pay yükselmitir.

Aktif tarafnda bu gelimeler yaanrken pasif kompozisyonunda ciddi bir de
iim yaanmad
 ve mevduatn halen en önemli fon kayna
 olmaya devam etti
i görülmütür. ekil-10’dan da görülebilece
i üzere 2000 ylnda % 68 seviyesinde olan aktif toplam içinde mevduat büyüklü
ü 2009 ylnda % 65 seviyesinde gerçeklemitir.

Mevduatn pasif bütünü içinde önemini korumas yannda dikkat çeken bir di
er özellik öz kaynak orannn artan bir seyir izlemesidir. 2000 ylnda Türk bankaclk sektöründe öz kaynak toplamnn pasif büyüklü
ü içindeki oran % 6 seviyelerinde iken 2009 ylna gelindi
inde söz konusu rasyonun % 13 oldu
u ve öz kaynak açsndan bankaclk sektörünün daha sa
lkl bir yapya kavutu
u anlalmaktadr.

ekil 10: Mevduat Kaynak:T nc rakamsal çkmaktad ylna gel arasnda 6 iki fon ka beraber, belirlenm bizlere bir Ba egüdüml gerçeklet bata mev yoluyla sa 2000 – 200 ve Özkayn TCMB celenen dö detaylarna dr. 2000 y lindi
inde 64,9 milyar ayna
nn d bu tablo mesinde en ö r kez daha 2.1.3. ankacl
n lemektir. tirmezler. B vduat olmak a
lanan fo 09 Yllar A nak A
rl
 önemler itib a inildi
ind ylnda 5,8 101,6 mily r TL’den 5 da pasif bü bizlere Tü önemli iki u göstermekt Kredi Mal temel f Bankalar Banka bila k üzere döv nlar, banka Aras Mevd  bariyle me de karmz milyar TL yar TL’ye, 08,1 milya üyümesine p ürk bankac unsurun me tedir. liyeti Hesap fonksiyonu bu fonks ançolarnn viz tevdiat alar aras p duat Banka evduat ve za yukarda L olan öz k mevduat b ar TL’ye yü paralel bir clk sektö evduat ve ö plama Yönt u fon ek siyonun s pasif taraf hesaplar v piyasadan g alar Pasif B öz kaynak aki tabloya kaynak büy büyüklü
ün ükseldi
i gö art sergil öründe kre öz kaynak m temleri ksi
i ile sadece öz f incelendi ve mevduat gerçekletir Büyüklü
ü k büyüklük benzer bir yüklü
ünün nün ise ayn örülmekted ledi
i görü edi maliyet maliyeti old fon faz kaynakla i
inde bank sertifikalar rilen fonlar ü çinde klerinin durum n 2009 n yllar dir. Her ülmekle tlerinin du
unu lalarn ar ile kalarn, r, repo r ve öz

kaynaklar ile kredi müterilerini fonlad
 anlalmaktadr. Pasif tarafta bankalarn sa
lad
 tüm fonlarn maliyeti ve özkaynak maliyeti, aktif taraftaki ürünlerin fiyatlamas üzerinde etkili olmaktadr. Çalmamzn bundan sonraki bölümünde kredi maliyeti hesaplamasnda kullanlan yöntemler ele alnacaktr.

2.1.3.1. Ortalama (Paçal) Maliyet Hesaplama Yöntemi

Ortalama maliyet yönteminde, banka bilançosunun pasifinde bulunan her bir fon kayna
nn faiz giderleri toplam, bilanço toplamna bölünür. Böylece ortaya çkan oran, banka fonlarnn ortalama maliyetidir.

Baz kaynaklarda “tarihsel metod” (Ece, 2007:86) olarak ta adlandrlan bu hesaplama yönteminde sonuç, sadece faiz oranlarnn sabit oldu
u bir ortamda do
ru olmaktadr. Oysaki faiz oranlarnn de
iti
i günümüzde, ortalama maliyet yönteminin gerçekçi bir sonuç vermeyece
i açktr. Çünkü pasif tarafta bulunan fon kaynaklarndan bazlarnn faiz oran sabitken bazlarnn faiz oran de
iti
inde yani bankaya yeni giren mevduatlara yüksek faiz oran verildi
inde daha önce verilmi olan krediler düük faiz oranndan de
erlendirilmi olmaktadr.

2.1.3.2. Marjinal Maliyet Yöntemi

Banka bilançolarnda fon kaynaklarna ilave edilen son birim fon kayna
nn toplam maliyetlerde oluturdu
u de
iikli
e marjinal fon kaynak maliyeti denilmektedir (Ece, 2007:80). Tanmdan da anlalaca
 üzere marjinal fon kaynak maliyet yönteminde, kullanlabilir fonlardaki her birim artn maliyetinin genel maliyetler üzerindeki etkisi aratrlmaktadr.

Marjinal maliyet yönteminden hesaplama, yukarda anlatlan ortalama maliyet yönteminden çok daha karmaktr. Pasif tarafa katlan her birim fon kayna
nn maliyetinin bilinmesi veya tahmin edilmesi gerekmektedir. Ayrca hesaplamaya faiz maliyetleri yannda faiz d maliyetler de dahil edilmektedir.

Hesaplamann bir di
er zor ksm ise, kullanlan faiz oran tahminlerinin tüm verileri kapsamas ve sk sk de
itirilmesi zorunlulu
udur (Uzuno
lu, 2002:15). Di
er bir zorluk ise faiz d giderlerin tespit edilmesi ve maliyetinin tahminlenmesidir.

Ekonomide mevduat faiz oranlarnda bir yükselme olmas durumunda, bankaya yeni katlacak mevduat ve di
er fonlarn maliyeti artacak, beraberinde marjinal maliyet de artacaktr. Tersi durumda ise bankaya en son katlan bir birim fon kayna
 bir önceki bir birim fon kayna
ndan daha ucuza mal olaca
 için marjinal maliyet azalacaktr. Bu durumdan çkarlan sonuç; marjinal maliyetin kredi fiyatlamasnda son derece önemli oldu
udur. Marjinal maliyetlerdeki yukar veya aa
 yönlü tahminler, aktif getirisini yani kredi maliyetlerini de etkileyecektir.

Çalmamzda marjinal maliyet hesaplama yöntemi iki alt balkta incelenmektedir. Bunlar tek kaynak maliyeti yöntemi ile a
rlkl ortalama fon maliyeti yöntemidir.

2.1.3.1.1. Tek Kaynak Maliyeti

Tek kaynak maliyetinin en önemli varsaym bankalarn verecekleri kredileri tek bir kaynak ile finanse edecekleridir. Günümüz bankaclk koullarna pek uymayan bu yöntemde temel mantk, bankann verdi
i kredileri pasif tarafnda ki tek bir kayna
a dayandrmasdr. Ayrca bu maliyete, ek olarak piyasada belirlenen risk faktörü priminin de eklenmesi gerekmektedir.

Tek kaynak maliyeti yöntemini bir örnekle açklayalm. ABC Bankasnn yurt içi bankalardan 1.000.000 TL borçland
n düünelim. Borçlanma faiz orannn % 8, borçlanmaya ilikin operasyonel giderlerin % 0,1, ilem maliyetinin % 0,01 ve rezerv miktarnn ise % 2 olarak kabul edelim. Bu durumda elde edilen en son fon kayna
 olan yabanc kayna
n maliyeti u formülle hesaplanacaktr.

Faiz Gideri + Operasyonel Giderler + lem Maliyetleri Tek Kaynak Maliyeti =

1-Rezerv Miktar

0,08 + 0,001 + 0,0001

Tek Kaynak Maliyeti =

1 – 0,02

Tek Kaynak Maliyeti = % 8,2755

Yukarda tespit edilen rakam, gizli marjinal maliyet veya risk am faktörü olarak adlandrlan risk faktörü priminden ba
msz bir hesaplamadr. lgili rakama piyasa cari dönem itibariyle genel kabul görmü risk faktörü (örne
in % 0,025) eklendi
inde gerçek maliyet ( % 8,3005 ) hesaplanabilmektedir.

Bu yönteme getirilen önemli eletirilerden birisi, risk primi tespiti amacyla gerçekletirilen tahminlemelerin sk sk test edilmesi ve do
rulunun teyit edilmesindeki güçlüktür (Güler, 1996:94).

Sonuç olarak tek kaynak maliyeti, tüm pasif maliyetini temsil edecek bir maliyet yöntemi de
ildir. Günümüz bankalarnn tek kayna
 olmad
ndan, a
rlkl ortalama fon maliyeti yöntemi gelitirilmitir.

2.1.3.1.2. A
rlkl Ortalama Fon Yöntemi

imdiye kadar anlatlan yöntemler günümüz bankaclk anlayn tam olarak yanstmayan yöntemlerdir. Ancak bankalarn tüm aktiflerinin ayn havuzdan finanse edildi
i dikkate alnd
nda, kredi fiyatlamasnda havuzdaki tüm kaynaklarn a
rlkl marjinal maliyetini dikkate almak en do
ru yaklamdr.

Bu yöntemde bankalarn pasif tarafn oluturan fon kaynaklarnn pasif taraf içindeki a
rlklar tespit edilir. Daha sonra bu a
rlklardan hareketle her bir kayna
n toplam maliyete etkisi hesaplanarak ortalama maliyet hesaplanr.

Aa
daki örnek konumuz açsndan açklayc olacaktr.

Tablo-1: A
rlkl Ortalama Fon Yöntemi Örnek Tablosu

A
B
C
D
E


T1
T2
Deiim
Toplam
Marjinal
Deiim
çindeki
Arl
(%)
Maliyet (%)
Vadesiz
Hesap
380.000 400.000 20.000 4,76
0,01
Vadeli
Hesap
1.260.000 1.400.000 140.000 33,33
8,00
Mevduat
Sertifikas
80.000 150.000 70.000 16,67
7,00
Borç
Senetleri
560.000 600.000 40.000
9,52
6,50
Hisse
Senedi
800.000 950.000 150.000 35,71
2,50
TOPLAM
3.080.000 3.500.000 420.000

Yukardaki tabloda ABC Bankas bilançosunda pasif taraftaki fon kaynaklarnn T1 döneminden T2 dönemine de
iimi gösterilmektedir. C sütunu iki dönem arasndaki nominal de
iimi, D sütunu her bir fon kayna
nn toplam marjinal de
iim içindeki payn, E sütunu ise fon kaynaklarnn maliyetini ifade etmektedir.

Fon kaynaklarnda bu tür bir de
iim olan ABC bankasnn, de
iim sonras a
rlkl ortalama maliyeti iki ekilde hesaplanabilmektedir.

a) Nominal Giderler Yöntemi

Nominal giderler yönteminde her bir fon kayna
nn de
iim sonras pasif içinde yaratt
 giderler tespit edilir ve toplanr. Ardndan nominal giderlerin toplam tüm fon kaynaklarnda yaratlan de
iim toplamna bölünür.

Tablo-2: Nominal Gider Yönetimi Örnek Tablosu

C
E
F

Deiim
Maliyeti
(%)
Nominal
Gider
(
C
x
E
)

Vadesiz
Hesap
20.000
0,01
2
Vadeli
Hesap
140.000
8,00
11.200
Mevduat
Sertifikas
70.000
7,00
4.900
Borç
Senetleri
40.000
6,50
2.600
Hisse
Senedi
150.000
2,50
3.750
TOPLAM
420.000


22.452

A
rlkl Ortalama Maliyet = 22.452 / 420.000 Arlkl Ortalama Maliyet = % 5,3457

b) Ortalama Maliyet Yöntemi

Ortalama maliyet yönteminde her bir fon kayna
nn toplam marjinal de
iim içindeki pay kendi maliyeti ile çarplmak suretiyle a
rlkl ortalama maliyeti bulunur. Ardndan her bir fon kayna
 için tespit edilen a
rlkl ortalama maliyetler toplanr.

Tablo-3: Ortalama Maliyet Örnek Tablosu

D
E
G


Pasif
çindeki
Arl
Maliyeti
(%)
Arlkl
Ortalama
Maliyet
(%)
(
D
x
E
)
Vadesiz
Hesap
4,76%
0,01
0,00
Vadeli
Hesap
33,33%
8,00
2,67
Mevduat
Sertifikas
16,67%
7,00
1,17
Borç
Senetleri
9,52%
6,50
0,62
Hisse
Senedi
35,71%
2,50
0,89
TOPLAM

5,35

A
rlkl Ortalama Maliyet = 0,0005% + 2,6667% + 1,1667% + 0,6190% + 0,8929%

Arlkl Ortalama Maliyet = % 5,3457

A
rlkl fon maliyetini hesaplarken gerçek maliyetin bulunabilinmesi için munzam karlk oranlarna göre mevduat kaynakl fon maliyetinde düzeltme yaplmas gerekmektedir (Berk, 2001:181).

2.1.3.3. Çok Fonlama Havuzu Yöntemi

Çok fonlama havuzu yöntemi pasif ve aktif arasnda faiz duyarll
, likidite veya baz hukuki düzenlemeleri temel alarak fon maliyetini hesaplamay esas alan bir yöntemdir.

Çok fonlama havuzu yöntemi, ksa vadeli borçlarn cari varlklara, uzun vadeli borçlarn ise duran varlklara tesis edilmesini önerir. Bankalar için uzun vadeli ve di
er fon kaynaklarna göre daha ucuz olan öz kaynaklar, itiraklerin veya gayrimenkullerin finansmannda; bankalar için ksa vadeli ve pahal finansman kayna
 olan mevduatlar ise ksa vadeli ve getirisi yüksek cari varlklarn finansmannda de
erlendirilmelidir.

2.1.3.4. Fon çeriklerinin De
itirilmesi Yöntemi

Zaman zaman banka bilançolarnn pasif tarafnda de
iimler yaanabilmektedir. Bu durum yasal zorunluluklardan olabilece
i gibi banka üst yönetiminin finansal ya da finansal olmayan kararlaryla da ilgili olabilir.

Bu tür de
iimler sonucunda bankann öz kaynaklar ve öz kaynaklar dnda di
er fon kaynaklarnn da
lmnda de
iiklikler söz konusu olabilecektir. Örne
in bir bankann yurt dndan gerçekletirdi
i borçlanma, bir müddet sonra borç senetleri hisse senetleri ile de
itirilmek suretiyle öz kayna
a döndürülebilir. Yani bankann pasif büyüklü
ü de
imeden pasif da
lmnda de
iimler yaanabilmektedir.

Kaynaklarn da
lmm de
imesi halinde fonlarn marjinal maliyetleri de de
iecektir. Banka fonlarnn içeriklerinin de
itirilmesinde dikkat edilmesi gereken nokta; fonlarn içeriklerinin de
itirilmesi ile elde edilen getiri, içeriklerin de
itirilmesinden önce fonlarn kullanmndan elde edilen getiriden yüksek olmas zorunlulu
udur. Ancak bu durumda banka karl bir pasif yapsna kavuabilir.