Başlık: KUZULARDA DOGUM SONRASı VENÖZ KAN GAZLARı, ASİT-BAZ DENGESİ, KAN SERUMU GLİKOZ, LAKTAT, ÜRE VE ELEKTROLİT DÜZEYLERİ İLE APGAR PUANLAMA SİSTEMİNE GÖRE SAPTANAN KRİTERLER ARASINDAKİ İLİşKİLERYazar(lar):ŞAHAL, Mehmet ;BÖRKÜ, Mehmet Kazım ;KALINBACAK,

A.Ü. Vet. Fak. Derg.

41 (3-4): 373-3871994

KUZULARDA DOGUM SONRASı VENÖZ KAN

GAZLARı, ASİT -BAZ DENGESİ, KAN SERUMU

GLİKOZ, LAKTAT, ÜRE VE ELEKTROLİT

DÜZEYLERİ İLE APGAR PUANLAMA SİSTEMİNE

GÖRE SAPTANAN KRİTERLER ARASINDAKİ

İLİşKİLER

Mehmet Şahal' Mehmet Kazım Börkü2

Aslan KalınbacakJ

Arif Kurtdede'

Hüseyin Yılmaz İmren'

Mehmet Besim Özlem2

Hikmet Ünsüren' Betül Tanyel4

Relatlonship between the criteria based on the Apgar scoring system and venous blood gases, acid-base balance, blood serum glycose, lactate, ures and electrolyte levels in lambs

afler birth.

Summary: Severe asphyxia and marked respiratoric and metabolic

acido-sis were estimated soon after the birth in newbom lambs. At that time the mean venous blood pH, pCOı, BE, HCO], pOı and SatOı, blood serum glycose, tactate, urea, sodium potassium and chloride were found as 7.162, 68.32 mmHg, -5.90 mmollL, 23.95 mmollL, 26,59 mmHg, 30.96%, 51.46 mg/dl, 43.63 mg/dl, 25.10 mg/dl, 148.60 mmollL, 5.62 mmollL and 105.20 mmollL respectively.

The mean Apgar scores were estimated as 4.3 (P<O, 0.5 and P<O.Ol), 7.7

(P<0.01), and 9.6 (P<0.01) soon after the birth and one and 12 hours after the birth in the lambs respectively.

Statistically important positive correlation between the Apgar scores and venous blood pH, HCOj BE, blood serum urea and sodium levels while nega-tive correlation between the Apgar scores and blood serum glycose, lactate, po-tassium and chloride levels were estimated.

As a result, it is thought that Apgar scoring system can be applied to the newbom lambs and that the estimation of positive relationship between the Ap-gar scors and acid-base balance and blood serum parameters give veterinary practitioners chance for rapid therapy.

ı.

Prof. Dr., A.Ü. Veteriner Fak.,

ıÇ

Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara. 2. Doç. Dr., A.Ü. Veteriner Fak.,

ıÇ

Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara. 3. Arş. Gör. Dr., A.Q: Veteriner Fak.

ıÇ

Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara. 4. Uz. Kimyager, A.U. Veteriner Fak. Iç Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara.

374 M. ŞAHAL-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.BÖRKÜ-H.lMREN-H.ÜNSÜREN-A.KALlNBACAK ....

Özet: Yeni doğan kuzuLarda doğumdan hemen sonra şiddetli as/eksi ve

be-lirgin respiratorik ve metabolik asidozis belirlendi. Bu dönemde ortaLa'!W venöz kan pH, pCOı, BD, HCOj' pOı' SatOı' kan serumu Glikoz, Laktat, Ure, Sod-yum, Potasyum ve KLor düzeyleri sırasıyLa; 7.162, 68.32 mmHg, -5.90 mmollL,

23.95 mmoLlL, 26.59 mmHg, % 30.96, 51.46 mg/dL, 43.63 mg/dL, 25.10 mg/dL,

148.60 mmoLlL, 5.62 mmollL ve 105.20 mmollL oLarak belirlendi.

KuzuLarda ortaLama Apgar puanLarı doğumdan sonra en kısa sürede, bir ve 12 saat sonra sırasıyla; 4.3 (P<0.05 ve P<O.Ol), 7.7 (P<O.Ol) ve 9.6 (P<O.Ol) olarak saptandı.

Apgar puanları ile venöz kan gazLarı, pH, HCOj BD, kan serumu üre ve

sodyum düzeyLeri arasında istatistikseL oLarak önemLi pozitif koreLasyon, Apgar puanLarı ile kan serumu Glikoz, Laktat, Potasyum ve Klorür düzeyLeri arasında

ise negatif korelasyon saptandı.

Sonuç oLarak Apgar puanlama sisteminin yeni doğan kuzulara da uyguLa-nabileceği ve Apgar puanlaması ile asit-baz dengesi ve kan serumu parametre-Leriarasındaki pozitif ilişkinin belirlenmesinin Veteriner Pratisyenlerin hızLı sa-ğaltım yapmaLarına oLanak sağLayacağı kanısına varıLdı.

Giriş

Normal doğum olaylarında, yeni doğan kuzu ve buzağılar az derecede metabolik ve respiratorik asidozisle dünyaya gelmektedir (5, i3, 18, 29). Bu durum, şiddetli doğum sancıları esnasında plasentadaki dolaşım azalmasına, do-ğumun uzun sürmesine ve annelerin şiddetli asidotik hastalıklarına dayandırıl-makta ve bu nedenlerle fötusta hipoksi ve hiperkapni meydana geldiği belirtil-mektedir (2

ı,

23).

Zaremba ve Grunert'in (33) bildirimlerine göre yavrular asidozis'in derece-si ve sürederece-sine göre ya doğmadan ölmekte ya da asfekderece-si belirtileriyle doğmakta-dır. Yeni doğan yavrularda kan pH 'sının doğumdan sonra annelerinden daha dü-şük olduğu (pH: 7,245), doğumdan sonraki ilk

Lo

dakika içerisinde pH'nın daha da düşmeye devam ettiği (pH:7,21O), ancak 24 saat sonra normal değere eriştiği bildirilmektedir (I 7). Szenci ve ark. (30), buzağılarda doğumdan 30 dakika son-ra kan pH'sında belirgin yükselme meydana geldiğini kaydetmekte ve bu neden. le yeni doğan yavrularda yaşamın ilk dakikalarını akut adaptasyon dönemi ola-rak değerlendirmektedirler. Normal koşullarda bu süreden sonra kanın oksijen doygunluğunun tamamen düzeldiği ve organizmanın metabolik asidozu respira-torik yolla kompanze ettiği bildirilmektedir (15,

ı

8, 28).

Maurer-Schweizer ve Walser (17) doğal doğumlarda metabolik a<;idozisin bir saat içerisinde düzeldiğini, buna karşın respiratorik asidozun 24 saat sonra bile tam anlamıyla normale dönmediğini belirtmektedirler. Yeni doğanlarda do-ğumdan bir süre sonra artan derecede bir respiratorik-metabolik asidozis geliş-mesi "Gecikmiş Asfeksi Sendromu" olarak değerlendirilmektedir (10, iI).

KUZULARDA DOGUM SONRASı VENÖZ KAN GAZLARl ₃₇₅

Dawes ve ark. (5) yeni doğmuş kuzularda doğumdan sonraki ilk 10-20 da-kikalık dönemde kan glikozunu 14 mg/lOO ml, laktat miktannı ise 17 mg/lOO mJ olarak saptamışlardır.

Johnson ve ark. (13) yine yeni doğmuş kuzulardan ilk 20-30 dakika içeri-sinde femoral arterden aldıklan kan örneklerinde, kan pH'sınl 7,130, P02 basın~ cını 90 mmHg, pC02 basıncını ise 66 mmHg bulmuşlardır. Yeni doğmuş buza-ğılar üzerinde yapılan çalışmalarda (17, 28) ise venöz kan pC02 basıncı sağlıklı hayvanlarda 58.15 mmHg, asfeksi belirtisi gösterenlerde 72,7 mmHg olarak saptanmıştır. Bu değerler doğumdan 24 saat sonra sırasıyla 42, 95 mmHg ve 40,5 mmHg'ya düşmüştür.

Maurer-Schweizer ve Walser (17) asfeksi belirtisi gösteren buzağılarda do-ğumdan sonra venöz kan baz durumunu -10,6 olarak tesbit etmişler, 24 saat son-ra bu değerin +3,0'a eriştiğini, kan p02 basıncının ilk dakikada 18 mmHg, 24 saat sonra 31,7 mmHg olduğunu, standart bikarbonat değerinin ise doğum son-rası 16,7 mmollL,24 saat sonra 26,4 mmollL'ye eriştiğini rapor etmektedirler. Yeni doğan buzağılarda venöz kan oksijen doygunluğunu n (Sat 02) asfeksi du-rumlarında ortalama %28,1 olduğu, bu değerin 24 saat sonra %63,5'e eriştiği kaydedilmektedir (28).

Şahal ve ark. (31) yaklaşık birbuçuk aylık sağlıklı LO adet kuzuda venöz kan ortalama pH değerini 7,40, pC02 basıncını 43, II mmHg, p02 basıncını 43,34 mmHg, standard bikarbonat konsantrasyonunu (HCOj) 26,15 mmollL, kanın oksijen doygunluğunu %70,07, Baz durumunu ise 2,78 mmollL saptamış-lardır.

Kan serumu sodyum ve klor miktarlarında direkt doğumdan sonra azalma saptandığı (sırasıyla 135,5 ve 89,7 mmollL), doğumdan 24 saat sonra yavrudaki bu değerlerde hafif artma gözlendi ği (137,8 ve 92,9 mmollL), yeni doğan yavru-lardaki potasyum ve üre miktarlarının ise ilk dakikalarda yüksek (sırasıyla 5,2 mmollL ve %33,6 mg), 24 saat sonra bu miktarlarda azalma oluştuğu (sırasıyla 4,7 mmollL ve %27 mg) kaydedilmektedir (24).

Şahal ve ark. (31) sağlıklı kuzularda ortalama kan serumu sodyum miktarı-nı 147,30 mmollL, potasyum miktarımiktarı-nı 5,40 mmollL, klor miktarımiktarı-nı 102,20 mmollL, üre konsantrasyonunu ise %25,68 olarak bildirmektedirler.

Yeni doğan buzağıların insan hekimliğinden alınan ve geliştirilen Apgar sistemine göre klinik muayeneleri yapılmaktadır (22, 26, 29, 32). Buna göre; yeni doğan yavrunun kas tonusu ve hareketi, reflekslerin uyarılması, solunumun düzenliliği ve mukozaların rengi ayrı ayrı değerlendirilmekte ve her bir kritere 0-2 arasında puan verilmektedir. Zamanında doğan yavrulann aldıkları Apgar puanlarının organizmadaki asit-baz dengesiyle iyi bir korelasyon oluşturduğu

376 M. ŞAHAL-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.BÖRKÜ-H.IMREN-H.ÜNSÜREN-A.KALINBACAK ....

belirtilmektedir (3, 7, 29). Bu nedenle yavruların prognozu açısından alınan pu-anlaf'.n güvenilir bir kriter olarak değerlendirilebileceği ileri sürülmektedir (3).

Bu çalışmada, kuzulardaki doğal doğum olaylarında asit-baz dengesiyle, şimdiye kadar yalnızca bebek ve buzağılara uygulanan Apgar puan sisteminin kuzulara da uyarlanmasıyla klinik tablo arasında gerçek bir ilişkinin var olup ol-madığını araştırmak ve pratiğe yönelik sağaltım uygulamalarının zamanında başlatılmasına yardımcı olmak amaçlanmıştır.

Materyal ve Metot

Araştırma materyalini, A.Ü. Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalında doğalolarak doğum yapan 8 koyun ve

Lo

adet kuzu oluşturdu. Anne koyunlardan doğum öncesi bir kez, kan gazları muayeneleri için Vena jugula-ris'ten kan örnekleri alındı. On adet kuzunun hepsinden direkt doğumdan sonra (post partum) aynca 30,60 dakika sonra ve 2, 4,8, 12,24,48, 72 ve 96'ncı saat-lerde Vena jugularis'ten kan gazları muayeneleri için iki ml'lik steril heparinli enjektörlere kan örnekleri alınarak konusları Parafilmle kapatıldı. Aynı kuzular-dan direkt doğumkuzular-dan sonra (p.p), 12 ve 24'ncü saatlerde alınan kan örneklerinin serumu çıkartılarak, kan serumunda glikoz, sodyum, potasyum, klor ve üre kon-santrasyonları belirlendi. Aynca bu süreler içerisinde 1 ml kan için

Lo

mg sod-yum florit katılmış tüpler içersine alınan kanın plazmasında laktat miktarları ta-yin edildi.

Alınan kan örnekleri aşağıda belirtilen metotlara göre İç Hastalıkları Ana-bilim Dalı laboratuvarında incelendi:

a)- Venöz kandaki asit-baz dengesi: pH, pC02 (parsiyal karbondioksit ba-sıncı), p02 (parsiyal oksijen baba-sıncı), Sat 02 (Oksijen doygunluğu), HCO) (ak-tuel bikarbonat), BD (Baz Durumu); CORNİNG kan gazları analiz cihazı, Tip

170'de belirlendi.

b)- Kan serumundaki elektrolit miktarları: Sody!lm ve potasyum COR-NİNG. Tip 480 Ramfotometre cihazında, klor, CORNING Tip 925 Klorimetre cihazında belirlendi.

c)- Kan serumunda glikoz: Enzimatik-Kolorimetrik metoda göre (Glu-cinet, Sclavo diagnostici Cat.NO: 81016), SHIMADZV spektrofotometre, Mo-del, VV - 120-0 1 cihazında miktarı belirlendi.

d)- Kan serumunda üre: Modifiye Gentzkow (Nesslerizasyon) metoduna göre (9), Spektrofotometrik tayini yapıldı.

e)- Kan plazmasında laktat: Enzimatik-Kolorimetrik metoda göre (Sigma, Cat.No: 735- 1O)Spektrofotometrik ölçümü yapıldı.

KUZULARDA DoGUM SONRASı VENÖZ KAN GAZLARı ₃₇₇

Yeni doğan kuzuların klinik muayeneleri, insan hekimliğinden buzağılara uyarlanan, fakat kuzularda henüz rastlanmayan APGAR-puanlamasına göre ger-çekleştirildi (22,32). Post partum 1., 30., ve 60. dakikalarda, ayrıca 2, 4, 8 ve 12. saatlerde hayvanların klinik durumları Apgar puanlarına göre değerlendiril" di. Aşağıda açıklanan kriterler di~kate alınarak bu kriterlere, O'dan 2'ye kadar puan verildi (O=Kötü; I=Orta; 2=Iyi):

- Kas tonusu ve hareket yeteneği

- Reflekslerin uyarılması (tırnak arası, göz kapağı ve emme refleksi) - Düzenli solunurnun başlaması

- Konjonktivaların rengi

Daha sonra 4 kriterin toplam puanı sayılarak; yaşam yeteneği kuvvetli olanlar 7-8; tehlikeli kabul edilenler 4-6; yaşamsal zayıf olanlar (ağır asfeksili) 0-3 puan arasında değerlendirildi. Kuzuların ayrıca aynı dakika ve saatler içeri-sindeki beden ısısı, solunum ve nabız frekansları tesbit edildi. Apgar puanları dışındaki bu kriterlerin kontrolüne doğum sonrası 24, 48, 72 ve 96. saatlerde de devam edildi.

Her kan alma ve klinik muayene zamanlarında bütün parametrelerin ortala-ma (x), standart saportala-ma (Sx) ve xmin-ortala-max. değerleri istatistiksel yöntemlere gö-re hesaplandı. Bir parametgö-redeki ortalama değerle, değişik ölçüm zamanları ara-sındaki kıyaslama Hestine göre gerçekleştirildi (6). Ayrıca kuzuların Apgar puanları, kan gazları ve kan serumu parametreleriyle karşılaştırılarak aralarında-ki korelasyon katsayısı (r) tesbit edildi.

Bulgular

Direkt doğumdan sonra (p.p.) kuzularda tehlikeli derecede (Apgar puanı x= 4,3) asfeksi ve kanda b~lirgin bir respiratorik-metabolik asidozis tesbit edildi (Tablo 1,3). Post partal ortalama venöz kan pH değeri 7,162, pC02 basıncı 68,32 mmHg bulundu. Baz durumu (BD) ve HC0

3

değerleri bu zaman süresin-de sırasıyla -5,90 mmoUL ve 23,95 mmoUL olarak kaysüresin-dedildi. p02 basıncı 26,59 mmHg, kanın oksijen doygun luğu (Sat 02) %30.96 saptandı. Kuzularda post partal belirlenen kan pH'sl, HC03 ve BD değerlerinin daha sonraki dakika ve saatlerde elde edilen verilere göre p<O,OI ve p<O.OOI düzeyinde düşük oldu-ğu dikkati çekti. Direkt dooldu-ğum sonrası belirlenen pC02 ba<;ıncının ise diğer za-man dilimlerine göre p<O,OI ve p<O,OOI düzeyinde yüksek olduğu görüldü (Tablo 1).

Post partal

ı.

saatte ortalama pH değeri 7,253'e yükseldi (p<O.OI). Bu de-ğer 24. saatte 7.341 Leerişti (p<O.OO1). Daha sonraki saatlerde ise hafif azalmalar göstererek 7.307'ye geriledi (Tablo 1). Fakat tesbit edilen kan pH değerinin

yi-378 M. ŞAHAI .-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.BÖRKÜ-H.IMREN-H.ÜNSÜREN-A.KAI .INBACAK ...

nede anne koyunların ortalama kan pH değerinden daha düşük olduğu dikkati çekti.

Kuzuların doğumundan bir saat sonra ortalama pC02 basıncının 56,97 mmHg düştüğü görüldü (p<0.01). Bu değer 24. saatte 48,56 mmHg'ya geriledi (p<O.OOI), 96. saatte ise 49.88 mmHg olarak saptandı (p<O.OO1).Bütün zaman dilimlerinde elde edilen pC02 basıncı değerlerinin yinede anne koyunların orta-lamasından daha yüksek olduğu dikkati çekti (Tablo I).

Venöz kan p02 basıncı doğumdan sonraki ilk bir saat içerisinde hafif aza-larak 25.95 mmHg'ya düştü, bu değer 24. saatte 30,50 mmHg'ya 96. saatte ise artıŞ göstererek 36.56 mmHgya erişti (p<0.05 ve p<0.01). Bu kan alma zaman-larında saptanan p02 değerlerinin, anne koyunların ortalama p02 miktarların-dan daha düşük olduğu farkedildi (Tablo I).

Kuzuların venöz kan aktuel bikarbonat (HC03) değeri doğumdan sonraki ilk bir saat içerisinde hafif artarak 24,39 mmollL'ye, 24. saatte de 25,5i m~oU

L'ye yükseldi. Bu miktar 96. saatte hafif azalarak 24,33 mmoUL'ye düştü (p<0,05). Kuzularda saptanan ortalama aktuel bikarbonat değerlerinin anne ko-yunlara nazaran hafif artış gösterdiği dikkati çekti (Tablo I).

Kuzularda venöz kanı n oksijen doygunluğu (Sat 02) ilk bir saat içersinde hafif artıŞ göstererek %33,30'a, 24. saatte bu artıŞ devam ederek %42,66'ya 96. saatte ise %50,5i'e erişti (p<O,O1). Fakat yinede söz konusu değerin anne ko-yunların Sat 02 ortalamasından düşük olduğu görüldü.

Kanın baz durumu ilk bir saat içerisinde -5,90 mmoUL'den belirgin bir ar-tışla -2,96 mmoUL'ye yükseldi (p<O,01). Yirmi dördüncü saatte baz açığı kapa-narak + 0,50 mmoUL'ye erişti (p<O,OO1).Baz durumu 96. saatte hafif azalma göstererek - i,30 mmoUL'ye geriledi. Bu değerin erişkin anne koyunlardan dü-şük olduğu görüldü (Tablo 1).

Yeni doğan kuzularda kan serumu glikoz miktarı direkt doğumdan sonra 51,46 mg/dı bulundu. Bu değer 12. saatte 79,77 mg/dl'ye yükseldi. Doğumdan sonraki 24. saatte ise glikoz miktarının 97,20 mg/dl'ye eriştiği saptandı (p<O.OI) (Tablo 2).

Kan serumu laktat konsantrasyonu post partal 43,63 mg/dı bulundu. Bu miktar 12. saatte azalarak 23,27 mg/dl'ye düştü. Yirmidördüncü saatte bu değer 25,68 mg/dı olarak saptandı. Bu zaman dilimleri içerisinde kan serumu laktat konsantrasyonları arasında önemli bir istatistiksel farklılık oluşmadı (Tablo 2).

Yeni doğan kuzularda direkt doğumdan sonra, i2. saat ve 24. saatte kan se-rumu sodyum, potasyum ve klor miktarları ortalamaları arasında kayda değer bir istatistiksel farklılık saptanmadı (Tablo 2).

Tablo i: Do~um öncesi ana koyunlar ve do~um sonrası kuzularda k~n gazlan parametrelerindeki deıışikliklcr. d< ıu lı<J.k1 c</" a<c.d.c" d<g.h.ı' .J e<kU c<g.h.l' c<i' a<J' 3<J' ,- - ,- ,- .-- --'1--'

Ana koyun!. Dolumdan sonnl. kan alma zamanlan

i",ı~~""",_,ı i ~~: I-~_Daklka - -,- -- -- -- --- - Saatler- -- -- - - i lı.ıalISlikM:l

, , i _ ----~-~-~' ,---~~---'--- deıerlendinnclcr

~ _1__ .

---!-Dıreklpp' i 306_L~_ Qd: __ 4t ---t- ~

ı~

+

24h

ı ~

1_ 7-t ~.~ ---J._ - --n i 8 LO i LO 10 i Lo i 10 ' 'O i 9 i 9

i

9 9 .d h<d",h" pH i 7.405 7.'62 i 7214 7253, 7,26& i 7,21l4 i 7275 i 7,336 i 7341 7319 i 7321 7307 .<h,q,k" ,<d,g,h' i

~S,

i 0,0IR i 0030 i 0036 0037 i 0032 i 0,022 i 0053 0019 10019 i 0,011 i 0012 000' .«L<,g,h,,'" d<',h' m",m" 7.308.746717019.7.303 7\)1>6-7.34116,9S4-737117,026-7.376, 716"735816,837.7,36517216.7.37117,235.7.421 17251.736517,264.736917.272-7.\"0! b<,.<," «R,h' L--1-L-ı--1

ı---ı--~---~-

---l - -,

i i n i K LO i LO LO: LO LO i LO 9 ---:;. ,.- -;

--=~

b>g.hu <<<'u

pC0ı 36.91 68.32' 60.31 .56.97 i .5.5.19 i .56.66 i .52.26 i 49.54 48 ..56 .53.98 .50.Kl 49 KR h<ı' i ImmII,)i i i .>h."d.<.," <>hJ' .;S~ 1.8.5 366 3.81 3.8-4 i 3.49 i 3.62 499 i 1.52 i 241 i 1.60 193 14~ a>g.h.j.ku, c>g" i>J' i_ ~_~ 296-~~6.\l4~ ~~~~_1_474.816r9.833~ ~~L:5':.~--J~6:J~6~ 1~~8 45"5h9,. hxd.) k' k,u i i n i 8 LO i LO i LO i Lo .)0 LO i 9 i 9 ' 9 d<j,k' i pOı ;: i 4979 i 26 ..59 2.5.97 i 2.5.9.5 i 24.72 i 2.5.64 28.28 I. 2.5.80 30.50 i 25.26 31.08 36,~2 3<k1 ImmII,)i __{+S, 3.11 i 2,} i8 2,83 i 1% i 166 i 182 2,97 i 141 4,23, 189 i 2 54 488 «l" imin.m,,1 383.64.1 i 16.'.368 i '40-463---ıIR2.349 16.2.3~ 17.5.372 i 16.0-482 ' 212.32.1 i 195.562 i '8"3~ 214.420 210.h'3 «j.k'

i '1- n-Iı-~ 1----;0-1-:- i --:---+1 -LO

i----;~

101 i 1~-9 i

~~ i' i iIm;~;,1Ii ;s, 2:~ i 2::: i 2)3; i ::: i 2:: i 2:: i 2:: i 20':: i 2::: i 2::: i 215:: 2:~: imin.m"i 20.5.25,4 : 20,3.281 i IR,7.288i 20.1.279 i 20.2.27.7i 243.29.5 i 150.2h2 i 237.28.3 i 22.1.29.2i 24,4.309 i 20,0.302 i 216.275

I----ı--~---I

i

ı.--t--T-

-r-

--J - -

+-! i i 10 i 10 i LO i LO i LO i LO i 9 9 9 i i ~; i 79.IR i 30% i 31.56 i 33,30 3099, 3291 i 3'.42 36,06 i 42.66 i 3340 i 4437 505' 1%) ;s, i 3.02 i 4.12 i 511 3.98 i 370 i 4,08 i h,18 i 314 i 7.47 i 384 ' 4.70 i 714 im"'"",,i 66.9.87,2 i 108.492 i 109.637 1146-50,7 i 132-487 i IR,9.58.3 i 107-77.2i 24.0-49.51228.856 i 179.47.1i 241.h) 8 257.•• 0 ~ - -1--8-1 ~ -j- 10 ~ ~ 1----;0-I-ı~

i

LO

1--;

1-;-1. ----;

-! -

9- i-i .024 'i .590 i .4,53 ' .2% i .2,10 i -071 i .313 059 i 0.50 ' 2.9< i 020 .'10 II,~~1i1.) i +S,

i

068 i 1.60 i 1.85

i

I.h9

i

1.46 i 0.72 222 0.89 094, i 1.99 i 118 054 .q.h.'''' (d L "~,:,,,"""~~26).3~.~.9).0~127).l.h 11.14.6).2.3 (.124)-30 (.4.5).28 1('230)'0.5 (-4.8)'34! (-40).4,0 i (.1.5).5,6i 1.55).5~19).0~_L~::::', ~, x: P<O.05. n: P<1101 xu.: p<O.ooı

380 M. ŞAHAL-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.8ÖRKÜ-H.lMREN_H_ ÜNSÜREN-A.KALlNBACAK ....

Tablo 2: Doğum sonrası kuzularda kan serumu glikoz, laktat, sodyum, potasyum, klor ve üre miktarlarında değişiklikler Doğum sonrası saat

----1--

Glukoz (mg/dı)

o

nx 5 i.46aLO 43.639 +SX 8.03 8.98 min-max 23.49-98.78 17.34-88.50 Lo Lo Lo Lo 148.60 5.62 105.20 25.lOa 2.48 0.50 3.09 2.23 129-157 4.19-9.63 88-120 16.24-37.74 12 24 n x

+Sx

min-max n x

+Sx

min-max 9 79.77ab 12.10 35.52-138.4 i 9 97.20bxx 9.52 52.00- i34.93 8 9 23.27 149.00 3.82 1.12 i 1.09~6.921_144-155 8

i

9 25.68 150.00 5.75 2.32 11.94-56.08 140- 166 9 9 9 5.46 105.00 30.77bx 0.34 2.35 2.60 4.34-7.96 96-117 21.32-48.29 5.~7

j

ıo~881

3.X.b'

0.27 2.51 i. 3.74 4.52-7.02 90-

ııo

16.49-56.98

a,b= Aynı sütunda farklı harfleri taşıyan ortalama değerler arası farklar önemlidir. x= P<0.05

xx = P<O.OI

Kuzularda kan serumu üre konsantrasyonu direkt doğumdan sonra 25,10 mg/dı olarak belirlendi. Bu değer 12. saatte artış göstererek 30,77 mg/dl'ye 24. saatte ise 38,56 mg/dl'ye erişti (p<0.05).

Yeni doğan kuzulann doğumdan sonraki klinik muayenelerinde solunum frekansı ortalaması 69,2/dak. saptandı. tık bir saat içerisinde solunum sayısında hafif azalma; 24. saatte ise artış belirlendi (p<O,05). Doğumdan sonraki 96. saat-te solunum frekansı saat-tekrar azalarak 68,4/dak. geriledi (Tablo 3). Araştınna ku-zulanndaki ortalama nabız frekansının post-partal 217,3/dak. olduğu saptandı. Bu değer ilk bir saat içerisinde hafif artış göstererek 219,6/dak. erişti. Kuzulann nabız frekansı 24. saatte i75,3/dak. düştü (p<O,05). Bu hayvanlann 96. saatteki nabız frekansı ortalaması i99,6/dak. olarak kaydedildi. Kuzularda doğum sonra-sı saptanan beden ısonra-sısonra-sı ortalamasonra-sı 38,35.C bulundu. Doğumdan bir saat sonra bu değer 38,61 .C, 24. saatte ise 39,20 .C'ye erişti. Kuzulann 96. saatteki beden ısı-sı ortalamaısı-sının 39,35"C olduğu belirlendi. Bu zaman süreleri içerisinde hay-vanlann beden ısılarında istatistiksel bir farklılık saptanmadı (Tablo 3).

Yenİ doğan kuzulann APGAR-puanlan ortalaması direkt doğumdan sonra 4,3 olarak belirlendi (p<O,05 ve p<O.OI). Kuzulann aldıklan bu puanlar ilk bİr saat içerisinde artış göstererek 7,7'ye (p<O,Ol), 12 saat sonra ise 9,6'ya yükseldi (p<O,OI). Daha sonraki saatlerde hayvanlarda belirgin bir düzelme oluştuğun-dan, APGAR-puanları değerlendinneye alınmadı.

Tablo 3: Doğum sonrası kuzularda Respirasyon (R), Pulzasyon (P), Temparalür (T) ve Apgar puanlan (AP). 192.6 184.67 175.3 i 186.0 i 199.3 1996 _h<a,dj" 11.24 677 672 6.80 5.72 9.83 h<b.cU. 142.244 160.220 132-200 146-216 168.220 136.228 c> ıL i -- _. LO 9 9 9 9 9 38.83

ı

39.01 39.20 39.1i 39.36 39.35 0.36 0.22 028 0.34 0.11 0.23 37.6.39.6 37.5.39.8 37.2.40.1 36.7-40.0 38.7-39.8 37.6.40i ._---_. LO 9 a< bl'

8.9 9.6 T.E. T.E T.F. TE. a< c.d,c,f,gU

bd' 0.46 0.24 b<gXl 6-10 8-10 c<gll - --_.-- --0.35 0.26 36.0-39.8 37.2.39.8 LO LO 8.1 8.4 0.66 0.56 4-10 6-10 LO 6.7 0.63 4.10 LO x 4.3 AP +S~. ₀₅₀ min-max 2-7

i -

--i

--;;;;'ka

--1--

Saaıler-

1- ---

i

Klinik i i i

---,---1

ISlalıslık,.1 i

muayene Dırekı i 'de~erlendımıeler

-1--

~:

i

3~:

!--::----~-:-~-~-:---~-:--

';'

i ,," :' ';

i ~'

1----;;;.-(d~k)

1,,-

692 66.8 i 628 630 596 652 i 66.2 71.1i 62.89 63 II 6844 I. e<h' i i i :+:5i

ı

2.46 i 3.()6 . 2.80 226 2.70 503 585

i

587 666 3.87 i 4.34 h>j'. i ~ 48-84 40-92 i 36-84 44-100 36-104 48-80 44-84 i i n i LO i LO -LO

1-

9

---;19

+

-j-

j-g<b.~,-I

,,", i •

i "" i "" '''' i ~.

i

"O.'

i ,:ts. 15.92; 11.88 999 844 i 8.94

1--

,,[_-max

141-2801144-256 152.252[154.240 i 150.240 i

cl,

i ~

,:::-1 ,::, ,::, ,::

i ,::

Lj

m,::.. ,,::,'

,,~:O,,::,.

n

4~

382 M. ŞAHAL-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.BÖRKÜ-H.IMREN-H.ÜNSÜREN_A.KALINBACAK ....

Kuzularda direkt doğumdan sonra başlayarak saptanan APGAR-puanları ile kan pH'sı, HeO] ve Baz durumu (BD) değerleri arasındaki korelasyon Tablo 4'de gösterilmiştir. Bu tablodan da anlaşılacağı gibi ilk

ı

2 saat içerisinde, bu de-ğerler arasında pozitif bir korelasyon saptandı. Ayrıca elde edilen APGAR-puanları ile, söz konusu venöz kan değerleri arasında değişik zaman dilimleri içerisinde p<O,05; p<O,OI ve p<O,OOI düzeyinde önemli istatistiksel farklılıklar belirlendi (Tablo 4).

APGAR-puanları ile direkt doğumdan sonra saptanan glukoz, laktat, potas-yum ve klor konsantrasyonlan arasında negatif korelasyon, üre ve sodyum kon-santrasyonları arasında ise pozitif korelasyon saptandı. Doğumdan sonraki 12. saatte glukoz. laktat ve sodyum miktarlan arasında pozitif korelasyon; üre, po-tasyum ve klor miktarları arasında ise negatif bir korelasyon belirlendi. AP-GAR-puanlan ile 12. saatte saptanan potasyum miktan arasındaki negatif kore-lasyon p<O,Oidüzeyinde önemli bulundu (Tablo 5).

Tablo 4. Kuzularda doğum sonrası değişik kan alma zamanlarında Apgar puanlan ile kan pH'sı, Bikarbonat (HC03) ve Baz Durumu (BD) değerleri arasındaki korelaıif ilişkiler (r).

+0.640 +0.580 +O.684x +O.793xx +0.279

~:~~,

+0.413

t "'::"

i +O.723x

.

i

+0.346

1

+O.624X +o 816XX +O.913XXX __ ~.394 _

[---;:~

-::--

r

pH zamanı ---

----i

Direkt p.p. +0.765xX i 30dak. +O.768xx

i

ıh , "'.560

L ;~

L.

+:~::ıx:

8h +O.91OxxX 12h +O.692x ---._-- --- .. x: P<0.05 xx:

P<o.oı

xxx: P<O.OOi

Tablo 5. Kuzularda doğum sonrası Apgar puanlan ile diğer kan serumu parametreleri arasındaki korelatif ilişkiler (r).

f

-Kan alma- _ GI_UkOZi Laktat üre_or Sodyum _potasyum--_~mı:anı (saat) -0.258 -0.065 +0.089 +0.074 -0.454 +0.391

i

+0.222 -0.530 +0.051 -0.8IRxx L_ -- __ i _ xx:

P<o.oı

Klor -0.103 -0.245

KUZULARDA DoGUM SONRASı VENÖZ KAN GAZLARı 383

Araştırmaya alınan kuzulardan bir tanesi 8. saatte aniden kötüleşerek ölü-me sürüklendi. Bu kuzuda post partal venöz kan pH'sı=7,044 (-log H+/L),

pCOı

=

73,7 mmHg, pOı=16,l mmHg, HCÜj=20,3 mmollL, 0ıSat=%13,1, Baz Durumu (BD)= -12,9 bulundu. Ölüm öncesi kan pH'sı=6,80Tye düştü,

pCOı basıncı 95,3 mmHg'ya yükseldi. pOı basıncı 19,2 mmHg'ya, HCOj

mik-tarı 15,0 mmollL'ye, 0ı Sat değeri %lO,Tye, Baz Durumu ise -23,0 mmollL'ye azaldı. Ölen kuzunun, A.Ü. Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalında yapı-lan otopsisinde histopatolojik olarak; karaciğerde geniş alanlar halinde yoğun nötrofil lökosit infiltrasyonu ve hepatositlerde nekrotik yapı saptanmış, menin-gial damarların oldukça hiperemik olduğu dikkati çekmiştir. Patolojik anatomik olarak Hepatitis apestomatoza ve meningial damarlarda hiperemi tanısı konul-muştur.

Tartışma

Yeni doğan kuzuların doğal doğum olaylarını takiben yapılan bu araştırma-da kuzuların, hem respiratorik hemde metabolik asidozisle birlikte dünya'ya gel-dikleri saptandı. Nitekim diğer araştırıcılarda yeni doğan kuzu (13) ve buzağı-larda (20, 22, 32) aynı olgunun belirlendiğini bildirmektedirler. Fakat buzağıların doğumdan sonra bu durumu kompanze etme saatleriyle ilgili olarak çok sayıda araştırmaya (7,8,28,29) rastlanmasına karşın, yeni doğan kuzular üzerinde bir bildirim saptanmamıştır.

Maurer-Schweizer ve ark. (18) ve Mülling (21), yeni doğan buzağılarda kan pH'sında düşme ile bağlantılı olarak baz açığında artış ve aktuel bikarbonat miktarında azalma meydana geldiğini tesbit etmişlerdir. Bu araştırmada da ku-zularda direkt doğum sonrası kan pH'sı ortalaması 7,162, baz açığı- 5,90 saptan-mış, elde edilen bu değerlerin daha sonraki dönemlere göre p<O,OO1 düzeyinde önemli olduğu görülmüştür. Aynı zaman diliminde aktuel bikarbonat miktarın-da ise p<0,05 oranınmiktarın-da azalma tesbit edilmiştir. Yeni doğan buzağılarmiktarın-da hipok-sinin (Asphyxia neonatorum) nedeni olarak ileri sürülen; uterus, plasenta ve gö-bek damarlarında oksijen taşınmasının bozulması (21,23), araştırma kuzularında da saptanmış, direkt doğum sonrası kanda oksijen azlığı (26,59 mmHg) ve res-pirasyon bozukluğuna bağlı olarak karbondioksit artışı (68,32 mmHg) oluştuğu belirlenmiştir (Tablo 1). Yeni doğanlarda bu şekilde ortaya çıkan asidozis'in yalnızca kanda karbondioksit birikimiyle olmayıp, özellikle laktat konsantrasyo-nu artışı ve bikarbonat azalmasıyla birlikte ortaya çıkmasının çeşitli araştırıcı-larca (19,28), metabolik bir asidozise işaret sayıldığı kaydedilmektedir. Bu gö-rüşe paralel olarak asfektik bebeklerde postnatal H iyonu ve laktat miktarı artışından söz edilmektedir (4,14). Buna karşın Ammann ve ark. (1) buzağılar-da, James ve ark. (12) bebeklerde ve Randalı (25) domuzlarbuzağılar-da, direkt doğumdan sonra, asfeksinin derecesine göre kanda asidozis şekillendiğini bildirmektedir-ler. Kuzulardaki bu araştırmada her iki görüşle uyumlu olarak hem metabolik hem de respiratorik bir asidozis tablosu ortaya çıkmıştır. Şöyleki, hayvanlarda post portal pH değeri, laktat konsantrasyonu (en yüksek değer 88,50 mg/dı) ve

384 M. ŞAHAL-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.BÖRKÜ-H.İMREN-H.ÜNSÜREN_A.KALINBACAK ....

diğer metabolik ve respiratorik parametrelerde sapmalar belirlenmiştir. Kuzula-ra, ilerleyen saatlerde hiçbir sağaItım uygulanmamasına rağmen söz konusu pa-rametrelerde kendiğilinden önemli derecelerde (p<O,O1 ve p<O,OOI) düzelmeler ortaya çıkmıştır. Fakat metabolik asidozis'in normale dönmesi 12 saat içerisinde gerçekleştiği halde, respiratorik asidozis ancak 96 saat sonra bile, sağlıklı kuzu-larda saptanan değerlere (31) erişmemiştir (Tablo 1).

Yeni doğan bebeklerden buzağılara uyarlanan APGAR-puan sistemi, bu çalışmada yeni doğan kuzulara uyarlanmıştır. Çalışmada APGAR-puanları ile incelemeye alınan venöz kan pH'sl, aktuel bikarbonat ve Baz Durumu değerleri arasında önemli derecelerde (p<O,05; p<O,OI; p<O,OOl) pozitif korelasyonlar saptanmıştır (Tablo 4). Schlerka ve ark. (28), yeni doğan buzağılarda yaptıkları çalışmada aynı parametrelerde, bu çalışmayla uyumlu bulgular elde etmişlerdir. Litschgı ~e ark. (l6)'da yeni doğan bebeklerde APGAR-puanları ile kan pH de-ğeri, Baz Durumu ve Standart bikarbonat arasında pozitif bir ilişkinin mevcut olduğunu belirtmektedirler. Buna karşın Saling (27) ve Berg ve Saling (2) asit-baz dengesiyle, klinik tablo arasındaki uyumsuzluktan söz ederek, bu durumda-ki hastalarda simpatik adrenerjiklerin artması sonucunda dolaşımın etdurumda-kilendiğini ve bu nedenle de kalp frekansında artıŞ ortaya çıktığını, dolayısıyla asidite ile kalp frekansı arasında bir ilişki bulunmadığını ileri sürmektedirler. Fakat bu ça-lışmada Litschgi ve ark. (l6)'nın görüşüne paralel, Saling'in (27) ise aksine ku-zuların kan pH'sında düşmeyle paralelolarak, nabız frekanslarında da p<O,05 ve p<O,Ol düzeylerinde artıŞ kaydedilmiştir (Tablo 3). Schlerka ve ark. (28)'da ye-ni doğanlarda kliye-nik depresyon durumu ne kadar şiddetliyse, asidozis'in o dere-cede ağır olacağını belirtmektedirler. Schulz ve Vollhardt (29), yeni doğanlarda asit-baz dengesiyle oksijen temini arasında bir ilişkinin bulunduğundan söz ede-rek, solunum fonksiyonları ve perifer mukoza kanlanmasının APGAR-puanlan ile değerlendirilmesinin yapılarak, yeni doğanın oksijen teminin yeterli olup ol-madığı hakkında tahminde bulunulabileceğini rapor etmektedir. Bu çalışmada da yeni doğan kuzularda doğumdan sonraki dakikalarda yüksek olan solunum frekansının, kanın oksijen doygunluğunun artmaya başlamasıyla birlikte bazı ol-gular hariç tedricen azaldığı tesbit edilmiştir (Tablo i ve 3). Yeni doğan kuzular üzerinde yapılan bu araştırmada hayvanların beden ısıIarı ile asit-baz dengesi arasında kayda değer bir ilişki saptanmamıştır. Konuyla ilgili diğer çalışmalarda da bu parametre ile ilgili bildirime rastlanmamıştır.

Araştırma kuzularında direkt doğumdan sonra kan serumunda tesbit edilen glikoz ve laktat konsantrasyonlarının, aynı zaman periyodunda Dawes ve ark. (5)'ının yeni doğan kuzularda saptadıkları değerlerden daha yüksek olduğu gö-rüldü (Tablo 2). Bazı kuzularda post partal belirlenen laktat miktarı artışının, özellikle kan pH değerleriyle ilişkili olduğu ve asidotik yeni doğanlarda labora-tuvar tanıda bunun iyi bir kriter olarak değerlendirilebileceği bildirilmektedir (29). Nitekim bu araştırmada da kan pH değerinin düşük olduğu doğumdan raki ilk dakikalarda laktat miktarında artıŞ belirlendi. Fakat bu artışın daha son-raki kan alma zamanlarına göre signifikant olmadığı kaydedildi (Tablo 2).

Eigenmann ve ark. (8), yeni doğan buzağılarda respiratorik ve metabolik asidozis olgularında kanda glikojen noksanlığı ortaya çıktığını rapor

etmektedir-KUZULARDA DOGUM SONRASı YENÖZ KAN GAZLARı 385

ler. Bu araştırmada da kuzularda direkt doğumdan sonraki kan glikoz miktarı 24. saate göre p<O,OI düzeyinde düşük bulundu (Tablo 2).

Araştırma kuzularında direkt post partal ve ayrıca i2 ve 24. saatlerde sap-tanan, kan serumu sodyum, potasyum ve klor konsantrasyonu ortalamaları, Şa-hal ve ark. (3 i)'nin sağlıklı kuzularda belirledikleri değerlere yakınlık gösterdi. Söz konusu zaman periyodlarında bu değerler arasında önemli bir istatistiksel farklılık oluşmadı. Buna karşın Pickel ve ark. (24). Yeni doğan buzağılarda doğum anında saptanan kan serumu potasyum miktarının 24 saat sonra p<O,05 düzeyinde azalma gösterdiğini, sodyum ve klor konsantrasyonlarında ise kayda değer bir değişiklik oluşmadığını belirtmekte ve söz konusu kriterlerin yeni do-ğanlarda doğum sonrası oluşan respiratorik ve metabolik asidozis olaylarında değerlendirmeye alınacak derecede önemli olmadığını ileri sürmektedirler.

Yeni doğan kuzularda direkt post partal saptanan kan serumu üre konsant-rasyonu ortalamasının (25, iO mg/dı), Şahal ve ark. (31)'nın sağlıklı kuzularda belirledikleri ortalama değerle uyum içerisinde olduğu görüldü. Fakat doğum-dan sonraki i2. ve 24. saatlerde, üre miktarında p<O,05 düzeyinde bir artıŞ sap-tandı (Tablo 2). Pickel ve ark. (24), yeni doğanlarda üre miktarındaki artışın ne-deninin tam anlamıyla açıklığa kavuşmadığını vurgulayarak, bu durumun bazı olgularda ortaya çıkan glomerular filtrasyon kapasitesinin azalmasından ileri ge-lebileceğini belirtmektedir.

Sonuç olarak, Apgar-puanlama sisteminin yeni doğan kuzularada uyarı ana-bileceği, Apgar-puanlarıyla asit-baz dengesi ve kan serumu parametreleri ara-sındaki pozitif ilişkinin dikkate alınmasıyla, pratiğe yönelik olarak sağaıtırnın zamanında başlatılmasının sağlanabileceği kanısına varılmıştır.

Kaynaklar

i. Ammann, H., Berchtold, M. und Schneider F. (1974). Bluıgas und Sauren-Basen Verhaltnisse bei normalen und asphyklischen Kalbem. BerI. Münch. Tieıiirztl. Wschr., 87, 66-68.

2. Berg, D. und Saling, E.(ı968). Kritische Betraehlung der Zustandsdiagnostik beim Neuge-borenen nach einem Punktsystem. Geburtsh. U. Frauenheilk, 28, 238-247.

3. Bom, E. (198ı).Untersuehungen über den Einfluss der Sehniltentbindung auf die Vitalitat neugeborener Kalber. Hannover, Tierarztl. Hochschule, Diss.

4. Daniel, S.S., Adamsons, K. and James, S (I 966). Laetate and Pyruvate as an Index of

Pre-natal Oxygen Deprivaıion. Pediatrics 37, 942-953.

5. Dawes, G.S., Jacobson, H.N., Mott. J.e., Shelley, HJ. and StafTord, A. (1963). The

Tre-atment of asphyxiated. mature fostal lambs and rhesus monkeys with intravenous glueose and sodium carbonate. J. Physiol. 169, 169-184.

6. Düzgüneş, O., Kesici, T. ve Gür.büz, F. (1983). "Istatistik Metotları I." A.Ü. Ziraat Fak. Yayın., 861, Ders Kitabı: 229, A.U. Basımevi, 218. Ankara.

386 M. ŞAHAL-A.KURTDEDE-M.ÖZLEM-M.BÖRKÜ-H.İMREN_ H.ÜNSÜREN-A. KAI.lNBACAK ....

7. Eigenmann, U..J.E., Grunert, E. und Boro, E. (ı981). Untersuchungen üher den £influss der Schnittenıbindung auf den Saurehasenhaushalı sowie die P/asmagluk(}sekonzenıration neugeborener Kalber. Dtsch. Tierarzt!. Wochenschr, 88, 433-437.

8. Eigenmann, U..J.E., Rüdiger, B., Schoon, H.A. und Grunert, E. (1982).

Natriumbikarho-nat und Glukosebehandlung hei der Asphyxie des Ka/bes. Dtsch. Tierarztl. Wochenschr., 89,

228-234.

9. Ersoy, E. ve Bayşu, N. (l98[). "pratik Biyokimya". A.Ü. Yet.Fak. Yayn., 372 Ders Kitabı

270 A.Ü. Basımevi. 279, Ankara.

10. Grunert, E., Schoon, H.A. und Bölting, D. ([992). Aıemnoısyndrom (Spatasphyxie) und Hypothyreose bei einem neugeborenen reifen kalb. Tierarztl. Umschau 47, 344-35 [.

[ [ .. Jahn, D. ([ 982). Untersuchungen über die Ursachen des Atemnoısyndroms frühgeborener Kalber mit besonderer Berücksichtigung des Surfacıanı Syslems. Hannover, Tierarzı!. Hochsch., Diss.

[2. James, L.S., Weisbrot, I.M., Prince, c.E., Holaday, D.A. and Apgar, Y. (1958). The

Acid-Base Sıaıus. of Human lnfants in Relation to Birıh Asphyxia and ıhe Onsel of Respirali-on. J. Pediat, 52, 379-394.

[3. Johnson, G.H., Kırschbaum, T.H., Brinkman, C.R. and Assali, N.S. (197[). Effecıs of

acid, base, and hyperıonicity on feıal and neonatal cardiovascular hemodynamics. Am. J. Physiol, 220, [798- [807.

[4. Kona, E., Kacmarik, J., Seveik, A. und Elecko, J •• (1970) Einfluss der milden Asphyxie

neugeborener Ka/her auf deri Kohlenhydrat und Fettstoffwechsel in den ersten Stunden nach der Geburt. Fortpfl. Haust., 6, 152-159.

15. Köpke, U. (1980). Blulgas und Saure-Basen-Werte bei vorzeilig und tenningerecht entwic-kelten Kalbem in den erslen 24 Stunden. Hannover. Tierarztl. Hochsch., Diss.

16. Litschgi, M., Beuz, J..J. und Glatthaar, E. (1974). Aktuelle und Prognostische Bedeutung

des arteriellen Nabelschnur. pH /Ür die post partale zustandsdiagnostik. Z. Geburtsh. Peri-nat., 178: 23-29.

17. Maurer-Schweizer, H. und Walser, K. (1977). Azidose und klinischer Zustand bei

asph-yktischen Kalbem. BerI. Münch. Tierarztl. Wochenschr., 90: 364-366 ve 369-371.

18. Maurer-Schweizer, H., Wilhelm, U. und Walser, K. (1977). Blutgas und

Saure-Basen-VerOOltnisse bei lebensfrischen Kaiserschnittkiilbem in den ersten 24 Lebensstunden. BerI. Münch. Tierarztl. Wochenschr., 90: 215-218.

19. Moore, W.E. (1969). Acid-base and eleclrolyte changes in nonnal calves during the

neona-tal period. Am. J. Yet. Res., 30: 1133-1138.

20. Mülling, M., Henning, HJ. und Mareks, Ch. (1972). Aktuelle pH- Werte im Blut

neugebo-rener Kalber. Tierarztl. Umsch., 27: 180-181.

21. Mülling, M. (1974). Perinatale Kiilberverluste. BerI. Münch. Tierarztl. Wochenschr., 87: 473-475.

22. Mğl!ing, M. (1976). Asphyxie des neugeborenen Kalbes. Prakt. Tierarzt. 58

KUZULARDA DOGUM SONRASı VENÖZ KAN GAZLARı ₃₈₇

23. Nagel, H. (I 988). Erfahrungen beim therapeutiw:hp.n Ein<nlz ",m,Mypnon- und SiiuerstoJ! bei der Asphyxie des Kalbes. Mh.Yet.Med., 43: 380-382.

24. Piekel, M., Zaremba, W. und Grunert, E. (1989). Keratinin, HamstoJ! und

MineralstoJ!-gehalte bei frühgeborenen gesunden oder an einer Spatasphyxie erkrankten Kalbem im Ver-laufderersten Lebenswoche. J. Yet. Med. A., 36: 132-141.

25. Randall, G.C.B. (1971). The Relationship of Arterial Blood pH and pC02 to the Viability of the Newbom Piglet. Can. J.Cornp.Med. 35: 141-146.

26. Rüdiger, B. (1982). Behandlung asphyktischer Kalber mit Natriumbikarbonat und Glukose.

Zürieh. Univ., Yeterinar Med. Fak., Diss.

27. Saling, E. (1966). Das Kind im Bereich der Geburtshilfe. Georg Thierne Yerlag, Stuttgart. 28. Sehlerka, G., Petschenig, W. und Jahn, J. (1979). Untersuchungen über die Blutgase, den

Saure-Basen-Haushalt, Elektrolytgehalt, einige Enzyme und InhaltsstoJ!e im Blut neugebo-rener Kalber. Dtseh. Tierarztl. Wsehr., 86: 95-100.

29. Sehulz, J. und Vollhardt, W. (1983): Vitalitiitskriterienfür neugeborene Kalber. Mh. Yet.

Med., 38: 62-64.

30. Szenci, O., Törös, I. and San, A. (1981). Changes of acid-base balance in Holstein-Friesian calves during the First two days after birth. Aeta Yet. Aead. SeL Hung., 29:

143-151.

31. Şahal, M., İmren, H.Y., Ünsüren, H., Kahnbaeak, A., ırmak, K., Tanyel, B. (199.\).

En-teritisli kuzularda klinik dehidrasyon ve metabolik asidosis olaylarının sağaltımı. A.U. Yet.

Fak. Derg., 38 (3): 302-321.

32. Waizenhöfer, H. und Mülling, M. (1978). Untersuchungen über das Verhalten von pHakt., p02 und pC02 im venösen, kapilliiren und arteriellen Blut neugeborener Kiilber. Beri.

Münch. Tierarzı!. Wochenschr., 9 I: 173-176.

33. Zaremba, W. und Grunert, E. (1986). Zur Asphyxie des Kalbes. Prakt. Tierarzt. 67, Co1!. Yet. 16. (1985),17-24.