YENİÇERİ KIRIMI, BEKTAŞİ TEKKESİNİN TASFİYESİ VE TARİH DERS KİTAPLARINDA OSMANLI KİMLİĞİ (1826-1908)
Eray Yılmaz1
Özet: 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin yaşadığı toprak kayıpları ve milliyetçi hareketler, Osmanlı Devlet adamlarını merkeziyetçiliğe ve yeni bir kimlik politikasını öne alan modernleşme çabasına sürüklemiştir. Özellikle 1826’da yaşanan Yeniçeri Kırımının ardından, Bektaşi Tekkesi tasfiye edilmiş, böylece Müslüman toplum, Osmanlı iktidarı tarafından, Sünni İslam’a dayanan tekçi bir anlayışla inşa edilmeye çalışılmıştır. Yeni kimlik politikalarında şüphesiz en etkili araç kamu okulları olmuş, yeni okullar, öğretmenler ve ders müfredatı vasıtasıyla modern bir kimlik politikası uygulanmıştır. Bu makalede, 1826’dan sonra gerçekleşen kimlik politikası, kamu okullarında 1869’dan 1908’e kadar okutulan tarih ders kitaplarının çözümlenmesi ve yorumlanması üzerinden değerlendirilmektedir. Makalede öncelikle ve kısaca Yeniçeri-Bektaşi ilişkileri, Bektaşilerin neden tasfiye edildiği ve yeni kimlik politikalarının hazırlıkları üzerinde durulmakta, ardından daha geniş bir biçimde kamu okullarında tarih dersleri vasıtasıyla nasıl bir kimlik inşa edildiği değerlendirilmektedir. Sonuç itibariyle görülmektedir ki merkeziyetçiliğe dayanan Osmanlı modernleşmesi, Sünni-İslam ve Türk köken unsurlarını modern kimliğin iki önemli unsuru haline getirmiş, böylece Bektaşi-Kızılbaş kitleleri asimile etmeye çalışmıştır.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Kimliği, Yeniçeri Kırımı, Bektaşi, Kızılbaş, Osmanlı Tarih Ders Kitapları
THE JANNISARIES MASSACRE, LIQUIDATION OF THE BEKTASHI DERVISH LODGE AND THE OTTOMAN IDENTITY ON THE HİSTORY TEXTBOOKS
(1826-1908)
Abstract: The Ottoman state had been dragged to modernization which gives preference to centralization and modern identity policy, because of losing his territories and facing to nationalist separatist movements in the 19th century. Especially after the Janissaries massacre in 1826, the Bektashi Dervish Lodge had been liquidated and so that Muslim community had been tried to build on one identity that is the Sunni Muslim by Ottoman power. At the new identity policies, the most powerful instrument had been public schools undoubtedly, the modern
1 Öğr. Gör. Dr. Yıldız Teknik Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü, eray_veli@hotmail.com. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü, Davutpaşa Yerleşkesi, Taşkışla, A-2006, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul/Türkiye. 05323720312.
Ottoman identity policy had been implemented by means of the Sunni-Muslim teachers and syllabus in the modern schools. In this article the identity policy that was realized after 1869 is taken into consideration via analyzing and commenting on the history textbooks published between 1869 and 1908. In the article firstly, the relationships between Janissaries and Bektashi, the reason of Bektashi Dervish Lodge liquidation and the preparing of identity policy are debated briefly and then in public schools how kind identity was built by means of history lessons is analyzed and commented in more detailed. Consequently, Ottoman modernization based on centralization had made the Sunni-İslam and the Turk origin as two important elements of the modern Ottoman identity and had tried to assimilate Bektashi Kizilbash people.
Keywords: Ottoman Identity, Janissaries Massacre, Bektashi, Kizilbash, Ottoman History Textbooks.
