Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 5, Sayı 1,2002
ANATOMİK DÜZENSİZLİKLERE SAHİP DİŞLERDE KÖK KANAL TEDAVİSİ
(3 olgu nedeniyle)
Dt. Kürşat ER* Yrd.Doç.Dr. Kerem Engin AKPINAR** ÖZET
Kök kanal tedavisinde basan, kök kanal sisteminin temiz-lenmesi ve şekillendirilmesini takiben üç boyutlu olarak doldu-rulması ile sağlanır. Bu nedenle, dişler ve çevre dokuların ana-tomisinin bilinmesi tedavi sırasında tüm debrisin başarılı bir şe-kilde çıkartılabilmesi için endodontiste imkan tanır.
Bu makalede bir alt birinci büyük azı ve iki alt ikinci büyük azı dişlerinde belirlenen anatomik düzensizliklerden bahsedil-miştir.
Anahtar Sözcükler: Kök kanal tedavisi, alt birinci
bü-yük az:, alt ikinci bübü-yük azı.
SUMMARY
Success in root canal treatment is achıeved alter thoro-ugh cleaning and shaping followed by itte three dimentional obturation of the root canal system. Thus, a thorough know-ledge of the anatomy ot the teeth and their surrounding struc-tures willl allow the endodontist to remove successfully all deb-ris during treatment.
The aim of this clinical anide is to describe the anatomic irregularities that were detected in a mandibular first molar and two mandibular second molar.
Key Words : Root canal treatment, mandibular first
molar, mandibular second molar.
GİRİŞ
Kök kanal sistemi ana kök kanalı, denlin ka-nalları, aksesuar kanallar, kanal ramifikasyonları, apikal deltalar ve transvers anaslomozlardan olu-şan kompleks bir sistemdir.10 Kök kanal tedavisinde
başarılı olabilmek için bu kompleks sistemin mümkün olduğunca temizlenmesi, şekillendirilmesi ve üç boyutlu olarak sızdırmaz bir şekilde doldu-rulması gerekmektedir.22 Kök kanallarının
temiz-lenmesi ve şekillendirilmesi işlemleri ile kök kanal-larında bulunan enfekte dentin, nekrotik veya canlı pulpa artıkları, mikroorganizmalar ve bunların ürünlerinin uzaklaştırılması ve kanalların orijinal kurvatürü korunarak apikale doğru daralan konik formda şekillendirilmesi amaçlanır. Böylelikle kök kanalının apikal ve lateral yönde tam olarak doldu-rulması sağlanır.3,9
Kök kanal tedavisinde başarı oranını arttır-mak isteyen endodontist tedavi edeceği dişte kar-şılaşabileceği normal kanal morfolojilerinin yanın-da azyanın-da olsa karşılaşabileceği anatomik düzensiz-likleri de iyi bilmelidir.22
Ayrıca, teknolojik gelişmelere bağlı olarak önceki yıllarda kök kanal tedavisinin yapılamaya-cağı düşünülen çoğu anormal dişlerin tedavileri de artık başarı ile yapılabilmektedir.
Bu makalede bir alt birinci büyük azı ve iki alt ikinci büyük azı dişlerinde belirlenen anatomik düzensizliklerin teşhis ve tedavisi anlatılarak, ana-tomik zorluklarla karşılaşıldığında klinik başarıyı arttırmak için nasıl bir işlemin yapılması gerektiği konusunda hekimlere yardımcı olmak amaçlan-mıştır.
OLGU1
30 yaşındaki erkek hasta alt sol 1. büyük azı dişine konservatif bir tedavi yaptırmasına rağmen geçmeyen şikayetleri nedeni ile Cumhuriyet Üni-
versitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Kliniğine başvurdu. Hastadan alınan anamnezde dişine bastırdığında hafif tarzda ağrılarının olduğu ve za-man zaza-man dişetinde şişliklerin meydana geldiği öğrenildi. Hastanın spontan ağrı veya gece ağrısı şeklinde bir şikayeti yoktu. Ağız içi muayenesinde, dişte perküsyonda hafif tarzda ağrısı olduğu ve vi-talometrik muayenede dişin canlılığını kaybetmiş olduğu belirlendi.Yapılan radyografik incelemede mezial kökte periapikal radyolusensi belirlendi. Ay-rıca üçüncü bir kök şüphesi ile farklı açılardan pe-riapikal radyografiler alındı. Sonuç olarak; dişin üç köklü olduğu tespit edildi (Şekil 1a).
Şekil 1a: Alt sol 1.
büyük azı dişinden alınmış olan teşhis radyografisinin görünümü.
Köklerden biri mezialde diğer ikisi ise distalde idi. Hastaya kronik apikal periodontitis teşhisi konulduktan sonra kanal tedavisine başlandı. Hastaya lokai anestezi yapıldı. Rubber dam ile izolasyon sağlandı. Giriş kavitesi açıldığında, ikisi mezialde diğer ikisi de distalde olmak üzere dört adet kanal bulundu. Kök kanalları ekstirpe edildikten sonra çalışma boyutunu belirlemek amacıyla 15 nolu paslanmaz çelik eğelerle radyografi alındı (ŞekiMb).
Şekil 1b: Çalışma
boyutunu belirlemek için alınan radyografi.
*Cumhuriyet Üniversitesi Dişhek. Fak. Endodonti Bilim Dalı, Araştırma Görevlisi ** Cumhuriyet Üniversitesi Dişhek. Fak. Endodonti Bilim Dalı, Öğretim Üyesi
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 1
Tüm kanalların preparasyonu Tri Auto Zx (J. Morita MFG. Corp., Kyoto, Japan) ile kullanılan Ouantec serisi Ni-Ti eğelerle (Analytic Endodon-tics, California, USA) step-down tekniği kullanıla-rak yapıldı. Preparasyon işlemi sırasında irrigas-yon maddesi olarak % 2.5'luk sodyum hipoklorit ve % 19'luk EDTA (File-Eze, Ultradent, USA) kullanıl-dı. Preparasyon tamamlandıktan sonra son yıka-ma % 2.5'luk sodyum hipoklorit ile yapılıp, kağıt koniler ile kanallar kurulandı. Pulpa odasına fenol içerikli bir kök kanal antiseptiği ile nemlendirilmiş pamuk yerleştirilerek geçici bir dolgu maddesi (Coltosol, Switzerland) ile kavite kapatıldı.
Üçer gün ara ile yapılan iki seans sonrasın-da kanal dolgusu yapmaya engel hiçbir sorun ol-madığına karar verildi. Kanallar % 2.5'luk sodyum hipoklorit ile irrige edilip kağıt konilerle kurulandık-tan sonra guta perka (Diadent, Korea) ve AH Plus (Dentsply, Germany) ile lateral kondenzasyon tek-niği kullanılarak dolduruldu (Şekil 1c). Daha sonraki günlerde yapılan kontrollerde hastanın hiçbir şi-kayeti olmadığı saptandı.
Şekil 1c: Kök kanal tedavisi tamamlandıktan sonraki radyografik görünüm OLGU 2
25 yaşındaki bayan hasta sağ alt çene böl-gesinden ağrı şikayetleri nedeniyle Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Klini-ğine başvurdu. Hastadan alınan anamnezde sağ alt 2. büyük azı dişinde spontan ağrılar olduğu ve bu ağrıların soğuk ve sıcakla özellikle de soğukla arttığı öğrenildi. Radyogratik incelemede alt sol 2. büyük azı dişinde çürük ile birlikte üçüncü bir kö-kün varlığı tespit edildi (Şekil 2a).
Şekil 2a: Alt sağ 2.
bü-yük azı dişinden alın-mış olan teşhis radyog-rafisinin görünümü.
kök kanal tedavisine başlandı. Lokal anestezi altında çürük dokular kaldırıldı. Giriş kavitesi açıldığında üç adet kanal ağzı bulundu. Ancak, normalden farklı olarak kanal ağızlarının üçü de mezio-bukkal tüberkülün altında idi ve ikisi bukkalde diğeri ise lingualde idi.
Kök kanalları ekstirpe edildikten sonra çalış-ma boyutunu belirlemek açalış-macıyla 15 nolu paslan-maz çelik eğelerle radyografi alındı (Şekil 2b).
Şekil 2b: Çalışma
boyutunu belirlemek için alınan radyografi
Tüm kanalların preparasyonu elle kullanılan Ni-Ti eğelerle (Ergoflex Ni-Ti 755, Swiss Dentai Products) step-back tekniği kullanılarak yapıldı. Preparasyon işlemi sırasında irrigasyon maddesi olarak % 2.5'luk sodyum hipoklorit ve oksijenli su ardarda kullanıldı. Bütün kanallar 35 nolu eğeye kadar genişletildi. Kanal genişletme işlemi tamam-landıktan sonra % 2.5'luk sodyum hipoklorit ile son irrigasyon yapılıp, kağıt koniler ile kanallar kuru-landı. Pulpa odasına fenol içerikli bir kök kanal antiseptiği iie nemlendirilmiş pamuk yerleştirilerek geçici bir dolgu maddesi (Coltosol, Switzerland) ile kavite kapatıldı.
iki gün sonraki ikinci seansta kanal dolgusu yapmaya engel hiçbir sorun olmadığına karar ve-rildi. Kanallar % 2.5'luk sodyum hipoklorit ile irrige edilip kağıt konilerle kurulandıktan sonra guta per-ka (Diadent, Korea) ve AH Plus (Dentsply, Ger-many) ile lateral kondenzasyon tekniği kullanılarak dolduruldu (Şekil 2c). Daha sonraki günlerde yapı-lan kontrollerde hastanın hiçbir şikayeti olmadığı saptandı.
Şekil 2c: Kök kanal
tedavisi
tamamlandıktan sonraki radyo g raf i k görünüm
Yapılan ağız içi muayenesinde, dişte perküsyonda ağrı olduğu, dişin normal ark boyunca uzanmayıp yaklaşık 45° kadar bukko-lingual doğrultuda pozisyon almış olduğu, çürük nedeni ile meziobukkal tüberkülün tamamen kaybolduğu, vitalometrik muayenede ise dişin komşu dişlere göre daha kısa sürede cevap verdiği belirlendi. Hastaya akut pulpitis teşhisi konulduktan sonra
OLGU 3
20 yaşındaki erkek hasta sol alt çene bölge-sinden ağrı şikayetleri nedeniyle Cumhuriyet Üni-versitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Kliniğine başvurdu. Hastadan alınan anamnezde hastanın daha önce başka bir diş hekimine gittiğini, hekimin yaptığı muayene sonrasında diş köklerinin aşırı
eğri olması nedeniyle kök kanal tedavisi yapılama-yacağını dişin çekilmesi gerektiğini ifade ettiğini ancak hastanın bunu istemediği için bize başvur-duğu öğrenildi. Sol alt 2. büyük azı dişinde spon-tan ağrılar olduğu öğrenildi. Radyografik inceleme-de alt sol 2. büyük azı dişininceleme-de yaygın çürük tespit edildi (Şekil 3a).
Şekil 3a: Alt sol 1.
büyük azı dişinden alınmış olan teşhis radyografisinin görünümü
Ayrıca, kanal kurvatür açısını belirlemek için bilgisayarlı dental radyografi cihazı (CDR, Schick Tecnologies Inc. USA) ile dişin dijital radyografisi alındı. Kurvatür açısı Schneider'ın metodu kullanı-larak bilgisayarda saptandı. Mezial kökün açısı 55° ve distal kökün açısı 30° bulundu. Yapılan ağız içi muayenesinde, dişte perküsyonda ağrı ol-duğu, vitalometrik muayenede ise dişin komşu diş-lere göre daha kısa sürede cevap verdiği belirlen-di. Hastaya akut pulpitis teşhisi konulduktan sonra kök kanal tedavisine başlandı. Lokal anestezi al-tında çürük dokular kaldırıldı. Giriş kavitesi açıl-dıktan sonra kanallar çok dar olduğu için 10 nolu K-tipi paslanmaz çelik eğe ile kanallar genişletil-meye başlandı. 15 nolu kanal aleti rahat çalışacak hale gelene kadar genişletmeye devam edildi. Da-ha sonra çalışma boyutunu belirlemek amacı ile radyografi alındı {Şekil 3b).
Sekil 3b: Çalışma
boyutunu belirlemek için alınan radyografi
Bu işlemlerden sonra tüm kanalların prepa-rasyonu elle kullanılan Ni-Ti eğelerle (Ergoflex Nİ-Ti 755, Svviss Dental Products) step-back tekniği kullanılarak yapıldı. Preparasyon işlemi sırasında irrigasyon maddesi olarak % 2.5'luk sodyum hipok-lorit ve oksijenli su ardarda kullanıldı. Bütün ka-nallar 30 nolu eğeye kadar genişletildi. Kök kanal-ları çok dar ve aşırı eğri olduğu için preparasyon uzun bir zaman sürecinde gerçekleştirildi. Kanal genişletme işlemi tamamlandıktan sonra % 2.5'luk sodyum hipoklorit ile son irrigasyon yapılıp, kağıt koniler ile kanallar kurulandı. Pulpa odasına fenol içerikli bir kök kanal antiseptiği ile nemlendirilmiş pamuk yerleştirilerek geçici bir dolgu maddesi (Coltosol, Switzerland) ile kavite kapatıldı.
Bu işlemler sırasında hastanın sol alt gömü-lü 3. büyük azı dişinden de şikayetleri olduğu tes-pit edildi ve çekimine karar verildi. Bu dişin çekimi sonrasında yara bölgesinin iyileşmesi iç,,, on gün alt sol 2. büyük azı dişinin kök kanal tedavisine ara verildi.
On gün sonraki ikinci seansta kanal dolgusu yapmaya engel hiçbir sorun olmadığına karar ve-rildi. Kanallar % 2.5'luk sodyum hipoklorit ile irrige edilip kağıt konilerle kurulandıktan sonra guta per-ka (Diadent, Korea) ve AH Plus (Dentsply, Ger-many) ile lateral kondenzasyon tekniği kullanılarak dolduruldu (Şekil 3c). Daha sonraki günlerde yapı-lan kontrollerde hastanın hiçbir şikayeti olmadığı saptandı. Şekil 3c: Kök kanal tedavisi tamamlandıktan sonraki radyografi k görürüm TARTIŞMA
Günümüzde kök kanal tedavisinin en önemli hedefi, anatomik zorlukların varlığında bile komp-leks kök kanal sisteminin mümkün olduğunca oriji-nal şeklinden sapmadan genişletilip biyouyumlu materyaller ile sızdırmayacak şekilde kapatılması-dır. Kanalın temizlenmesi ve şekillendirilmesi bü-yük önem taşır ve klinik başarıyı belirler.
Klasik bilgilere göre"''6'7'14'19 genel olarak alt
1. büyük azıların mezial ve distal olmak üzere iki kökü vardır. Bunlardan mezial kökte iki, distal kökte de bir kanal bulunmaktadır. Bu nedenle giriş kaviteleri okluzal yüzeyin mezial yarısında ve ta-banı mezialde, tepesi distalde üçgen şeklinde ha-zırlanır. Distal kanal genellikle daha geniştir. Dis-talde dördüncü bir kanaldan şüphelenildiğinde giriş kavitesinin üçgen yerine yamuk şeklinde açılması daha uygundur. Alt 2. büyük azı dişinin anatomik özellikleri alt 1, büyük azı dişine benzer. Ancak anatomik düzensizlikler alt 1. büyük azıya göre da-ha fazla görülür.
Ait 1. ve 2. büyük azı dişlerinin normal diş anatomileri, kanal morfolojileri ve varyasyonları birçok araştırmacı tarafından araştırılmış ve çeşitli sonuçlar elde edilmiştir.2,12,13,17,18,20.21
Üç köklü alt 1. büyük azı dişi görülme sıklığı beyazlarda {İngiliz, Alman, Finlandiya ve diğer Av-rupalılar), Afrikalılarda (Bushmen, Bantu, Sene-gal), Euroasian ve Hint toplumlarında % 5'den az iken, Mongoloid özellikler taşıyan Çinliler, Eskimo-lar ve Amerikan yerlilerinde % 5-40 oranında gö-rülmektedir.13
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CiLT: 5, SAYI: 1
Skidmor ve arkadaşlarının 20 Kafkasya orijinli hastalarında yapmış oldukları çalışmalarında ali 1. büyük azı dişinde üç kök bulunma oranının % 2.2 olduğu ve aynı çalışmada dört kanal bulunma oranının da % 28.9 olduğu gösterilmiştir. AI-Naz-han'ın2 çalışmasında Suudi Arabistan toplumunda alt 1. büyük azı dişlerinde üç kök bulunma oranı % 5.97, üç kanal bulunma oranı % 42.3 ve dört kanal bulunma oranı % 57.76 olduğu gösterilmiştir. Sperber ve arkadaşları21 Senegal halkının alt 1. büyük azı dişlerindeki kök ve kanal sayılarını ince-ledikleri araştırmalarında üç köklülük oranını % 3.12 ve dört kanal bulunma oranım % 25 olarak bulmuşlardır. Loh'un17 araştırmasında Singapur halkında üç köklü alt 1. büyük azı diş oranı % 7.9, üç köklü alt 3. büyük azı diş oranı % 3.7 olarak tespit edilmiştir. Ancak alt 2. büyük azı dişlerinin hiçbirinde üç köke rastlamamışlardır. Gulabivala ve arkadaşları13 araştırmalarında Tayland halkında üç kök bulunma oranını ali 1. büyük azılarda % 12.7, alt 2. büyük azılarda % 1.2 olarak bulmuştur. Ayrıca, alt 1. büyük azıların % 5'inde iki kanal, %61'inde üç kanal, % 30'unda dört kanal ve alt 2. büyük azıların % 23'ünde iki kanal, % 58'inde üç kanal, %17'sinde ise dört kanal bulunmuştur.Yine Gulabivala ve arkadaşlarımın12 yapmış olduğu başka bir çalışmada Burma halkının alt çene azı dişlerinin kök kanal morfolojileri incelenmiştir. Ça-lışma sonucu olarak; iki kök bulunma oranı alt 1. büyük azılarda % 90, 2. büyük azılarda %58 ve 3. büyük azılarda %53 olarak bulunmuştur. Ayrıca, 1. büyük azılarda üç kök oranı % 10, 2. büyük azı-larda C-şekilli kök görülme oranı % 22.4 olarak tespit edilmiştir. Rou ve arkadaşları18 Çin toplu-munda alt azı dişlerinin kök kanal sistemini incele-dikleri çalışmalarında; 127 adet alt 1. büyük azı di-şinin 25 tanesinde (% 19.7) üç kök, 102 tanesinde (% 80.3) iki kök bulunduğunu tespit ettiler. Yine aynı çalışmada alt 1. büyük azı dişinde üç kanal bu-lunma oranı'% 65.9, dört kanal bubu-lunma oranı % 34.1 olarak bulundu. Costa Rocha ve arkadaşları8 628 adet çekilmiş alt 1. ve 2. büyük azı dişlerinin anatomisini inceledikleri çalışmalarında, alt 1. bü-yük azılarda üç kök bulunma oranı % 5.2, alt 2. büyük azılarda %1.5 olarak bulundu. Alt 1. büyük azıların % 6.5'i iki kanala, % 32.4'ü üç kanala, % 21.1'i ise dört kanala sahipti. Alt 2. büyük azıların ise % 23'ü iki kanala, % 66.5'i üç kanala, %10.5'i ise dört kanala sahipti.
Türk toplumunda alt büyük azı dişlerinin kök sayısı, kanal sayısı ve kök kanal morfolojisi konu-sunda yapılmış pek fazla çalışma yoktur. Beyaz ır-kın tipik özelliklerini gösteren toplumumuzda üç köklü alt büyük azılarına nadiren rastlamaktayız. Zaimoğlu ve arkadaşları23 260 adet alt 1. büyük
azı diş üzerinde yapmış oldukları incelemede diş-lerin iki köklü olma oranını % 99, üç köklü olma oranını % 0.7 olarak buldu. Yine aynı çalışmada alt 1. büyük azı dişlerinde iki kanal oranı % 2.6, üç kanal oranı % 75, dört kanal oranı % 22.3 ola-rak tespit edildi. Diğer bir araştırmada, Cenktaş ve Serper'in6 vaka raporu olarak bildirdiği üç köklü dört kanallı alt 1. büyük azı dişi bulunmaktadır.
Son yıllarda kanal preparasyonlarında karşı-laşılan problemlerden kaçınmak ve preparasyon süresini kısaltmak amacıyla bir çok yeni kök kanal aletleri ve preparasyon teknikleri geliştirilmiştir. Bizde vakalarımızın tedavilerinde Tri Auto Zx, Ni-Tİ eğeler, step-down ve step-back tekniklerini kul-landık.
Tri Auto Zx, rotary kanal preparasyonu için dizayn edilmiş bir başlıktır. Rotasyon hızı 280 rpm'dir. Kablosu yoktur. Enerji kaynağı olarak şarj edilebilen piller kullanılır. Torku ayarlanabilir ve apeks locatoru vardır. Başlık eğe kanala girdiğinde otomatik olarak çalışmaya başlamakta ve çıkarıl-dığında durmaktadır. Ni-Tİ eğeye fazla basınç uy-gulandığında otomatik olarak durmakta ve tersine rotasyon göstermektedir. Eğe ucu klinikçi tarafın-dan belirlenen apeks meşalesine ulaştığında yine otomatik olarak durmakta ve tersine rotasyon baş-lamaktadır.5'16'24 .
Çalışmamızda paslanmaz çelik eğelerden daha esnek olması, eğri kanallarda kanala uyum, kanal transportasyonunda basamaklarda ve kırıl-ma riskinde azalkırıl-ma, daha çabuk preparasyon, eğelere ön eğim verilmesinin gerekmeyişi gibi avantajlarından1'11'15 dolayı Ni-Tİ eğeleri kullandık. Özellikle aşırı eğri köklere sahip üçüncü vaka-mızda Ni-Tİ eğeleri işlemlerimizi oldukça kolaylaş-tırdı.
Sonuç olarak; klinik uygulamalarımız sıra-sında çok değişik anatomik özelliklere sahip dişler-le karşılaşabiliriz. Bu gibi dişdişler-lerin tedavisinde ye-terli teorik bilgimiz olursa, uygun kanal aletleri ve teknikleri kullanırsak başarılı sonuçlar elde edebi-liriz. .
KAYNAKLAR
1- Alaçam T., Uzel l., Alaçam A., Aydın M.: Endodonti, Barış Yayınları, Ankara, s:196-198, 2000.
2- AI-Nazhan S.:lnsidence ol four canals in root-canal- treated mandibular first molars in a Saudi Arabian sub-populati- on., Int End J., 32:49-52, 1999.
3- Akpınar K.E., Tiirköz E.: Eğri kök kanallarında iki farklı tekniğin preparasyon sonrası kanal açısını değiştirme yö nünden karşılaştırılması., Cumhuriyet Üniversitesi Dışhekimliği Fakültesi Dergisi, 2 (1): 5-9, 1999.
4- Beer R ,Baıımann M.A., Kim S.: Endodontology, Thi- eme, Stuttgart, p:58, 2000.
5- Campbell D., Friedman S., Nguyen H.Q., Kaufrnan A., Keila S.: Apical extent ot rotary canal insturmentation with an apex-locating handpiece in vitro., Oral Surg Oral Med., 85: 319-324, 1998.
6- Cenktaş A., Serper A.: Üç köklü dört kanallı alt 1 . bü yük azı dişin endodontik tedavisi (bir olgu nedeniyle)., Hacette pe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 19 (1-2): 67-69, 1995.
7- Cohen S., Burns R. C.: Pathways of the pulp, Bth edi- tion, Mosby Inc., St. Louis, p:210-213, 2002.
8- Costa Rocha L F., Sousa Neto M. D., Fide! S. R., Costa W. F., Pecora J. D.: External and internal anatomy of mandibular molars, BrazDentJ,, 7(1}: 33-40, 1996.
9-_ Çolak K. M., Karaoğlanoğlu S.: Hero 642 sistemi, Atatürk. Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 11(3): 57-62,2001.
10- Er K., Akpınar K. E.: Chlorophenol(klorofenol), Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 4(1); 61-65,2001.
1 1- Esposito P. T., Cunningharn C. J.: A comparison of canal preparation with nickel-titanium and stainless steel instru-ments, Journal of Endodontics, 21(4): 173-176, 1995.
12- Guiabivala K., Aung T. H., Alavi A, Ng Y-L.: Root and canal morphology of Burmese mandibular molars, Int End J. ,34:359-370, 2001.
13- Guiabivala K., Opasanon A., Ng Y-L,, Alavi A.: Root and canal morphology of Thai mandibular molars, Int End J., 35: 56-62, 2002.
14- Ingle J. l.: Endodontics, Lea & Febiger, Philadelp- hia, p: 162-165, 1972.
15- Kaptan R. F. U.: Nikel -titanyum ve paslanmaz çelik kanal aletlerinin eğri kök kanallarının preparasyonundaki etkin liklerinin bilgisayarlı dental radyografi yöntemleri ile incelenme- si, doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık bilimleri Enstitüsü., Diş Hastalıkları ve Tedavisi A.D., istanbul, s:1 8-25, 1999.
16- Kobayashi C., Yoshioka T., Suda H.: A new engine- driven canal preparation system with electronic canal measu- ring capability, Journal of Endodontics, 23(12): 751-754, 1997.
17- Loh H. S.: Incidence and features ol three-rooted permanent mandibular molars, Australian Dental Journal, 35{5): 434-7, 1990. -
18- Rou J. W., Diau W. H., Lee l. C.,Huang T, J., Roan R. T.: Root canal system of mandibular permanent molars in a Chinese population, Journal of Endodontics, 20(4): 208, 1994.
19- Slowey R. R.: Root canal anatomy, road map to successful endodontics, Dental Clinics of North America, 23(4): 555-573,1979.
20- Skidmore A. E., Bjorndal A. M.: Root canal morpho logy of the human mandibular first molar, Oral Surg Oral Path, 32:776-84,1971.
21-SperberG. H., Moreau J. L: Study of the number of roots and canals in Senegalese first permanent mandibular mo-lars, Int End J., 31: 117-122,1998.
22- Üngör M., Arı H.: C-şeklinde kanallı mandibular ikin ci molarlar, Selçuk Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 9(1): 61-65, 2001.
23- Zaimoğlu L., Sonat B., Zıraman F.: Mandibular birin ci molar dişlerde kök kanal sistemi, Ankara Üniversitesi Dişhe kimliği Fakültesi Dergisi., 18(1,2,3): 221-226, 1991.
24- Zmener O., Grimberg F., Banegas G., Chiacchio L: Detection and measurement of endodontic root perforations using a newly designed apex-locating handpiece, Endod. Dent. Traumatol., 15:182-85, 1999.
Yazışma Adresi: Dt.Kürşat ER
Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı KAMPUS/SİVAS
Tel: 0 (346) 21 91 300/2764
e-mail:kursater@cumhuriyet.edu.tr
