ı m - m m ı m ı m ı m m ıı m ı ı m m m m m ı ı m ı m m m ı m m ı ı ı m m ı ı m m m m m mı ı ı ı ı ı m ıııııı ıı tın ı—m ı » • • •
Bİ R Y I L D Ö N Ü M Ü
IIII^HlIIIIIIIIIIIIIIllllllllllim iIIlI IIIIIflIIIIIIIIIIlllflIllllIIIIIIIIIIIIIİIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlIIIIHII— HU
Hilafetin kaldırılması
Y a za n : D r.
İs m e t G ir it li
«Bizi yanlış yola sevlıeden habisler, biliniz ki çok kere din perdesine bürünmüşler dir. Saf ve nezih halkımızı hep şeriat sözleriyle aldata- gelm işlcrdir. Tarihimizi oku yunuz, dinleyiniz, görürsünüz ki m illeti mahveden, esir e- den, harap eden fenalıklar hep din kisvesi altındaki kü für ve melanetten gelmiştir. Onlar her hayırlı hareketi dinle karşılarlar, halbuki hamdolsun hepimiz Müslü- maııız, hepimiz dindarız.»
ATATÜRK 3 M a r t ta r i h i , H i l â f e ti n k a ld ırıl- m as i s u r e t i y l e m e m l e k e t i m i z d e lâ- y i k d e v le t in k u r u l m a s ı y o l u n d a a- t ılm ış çok ö n e m li b i r a d ım ın yıl d ö n ü m ü d ü r . G e r ç e k t e n ne T a n z im a t, n e de B irinci ve İk in ci M e ş r u t i y e t d e v ir le r in in m e m l e k e t i m i z d e l â y i k d e v leti k u r a m a d ı k l a r ı m a l û m d u r . Bu d e v i r l e r d e d e v le t y a r ı te o k r a t i k b i r h a le gelm işse de dinî ve siyası o t o r i t e l e r i n b i r b i r i n e k a r ış m a s ın d a n m e y d a n a g e le n acay ip b i r «dualisme» = İkili» T ü r k si yasî ve İd a rî t e ş k i l â t ı n a h â k im o l m u ş tu r . A n c a k M illî M ü c a d e le ile b i r li k te d e v le t in de lâ y i k l e ş m e s i n e doğ r u ces u r, e m in ve k u v v e t l i a d ım l a r a tı l m ı ş t e o k r a t i k d e v le t in en k u v v e t l i d a y a n a ğ ı o lan S a l t a n a t t a n s o n r a s ır a H i l â f e t m ües se se si - n e g e lm iş tir . 30 E k im 1922 t a r i h l i ve 307 sa yılı Meclis k a r a r ı n d a O s m a n lı i m p a r a t o r l u ğ u n u n y ık ıld ığ ı ve o n u n ye- ] rin e T.B.M.M. h ü k ü m e t i n i n ge çti ği b i ld i r i lm i ş , 1 k a s ı m 1922 t a r i h l i ve 308 sa yılı Meclis k a r a r i y l e ise, 1921 A n a y a s a s ın ı n 1 inci m a d d e s i n de ilâ n e d ilm iş ol an M illî H â k i m i y e t ilk e s in in esa sen h e r t ü r l ü ş a h sî h ü k ü m e t ve s a l t a n a t ş e k i ll e r in i k a ld ır d ığ ı, b u i t i b a r l a î s t a n b u l d a - ki h ü k ü m e t i n e b e d iy e n t a r i h e in t ik a l ettiğ i ilâ n la, H i l â f e t y e r in d e b ı r a k ı l a r a k , d a y a n a ğ ın ı n T ü r k d e v le ti o ld u ğ u , H a lif e liğ in OsmanlI; h a n e d a n ı n a a it b u l u n d u ğ u ve T ü r
k iy e B ü y ü k M i l le t M ecli sin in ha-1 n e d a n ı n İlmî ve a h lâ k î b a k ı m d a n en l i y a k a t l i o l a n ın ı H a lif e seçec e ği b i ld i r i lm i ş t ir .
N i t e k i m V a h i d e t t in i n kaçı şı üze- 1
rin e Meclis, k e n d is in i Ş e r ’iy e V e k ilin in f e tv a s i y l e 18 a r a l ı k 1922 t a r ih in d e H a l i f e l i k t e n h a l ’e tm iş, a y nı o t u r u m d a y en i H a lif e se ç im in e g e ç i l e r e k 163 i ş t ir a k i n 148 o y u ile Ş e h z a d e A b d ü l m e c i t E f e n d i H alife se ç ilm iş tir.
II B u s u r e t l e S a l t a n a t ı n k a l d ı r ı l m a s ın a k a r ş ı lı k , d e m o k r a t i k d ü z en le b a ğ d a ş a m ı y a n ve esa se n b a ğ d a ş m a s ın a i m k â n o lm ı y a n b i r t e o k r a s i m ec lis h ü k ü m e t i s is t e m i y l e d e v a m e d iy o r , H a l if e li k S a l t a n a t ı n d aim î b i r k ö p r ü b a ş ı s ı gibi t e l â k k i o l u n u y o r d u . B u m ü es s e s e d u r d u k ça d in ci m o n a r ş i k u v v e t l e r i de t.eh lik e o l m a k t a d e v a m ed eb ilird i. G e r ç e k t e n 1924 y ı lı n d a p o l it i k a s a h n e s i n d e h â l â M e ş r u t i y e t i n «gö zü ka p alı» d e m o d e ve gafil p o liti k a c ı l a r ı v a r d ı. B u n l a r M eclis için de, s a n k i b a ş k a b i r d ü n y a d a y a ş a r gibi, eski sö zleri ve z ih n iy e ti t e m sil ve t e k r a r e t m e k l e y a s a m a gö r e v le r in i y a p t ı k l a r ı n a i n a n ı y o r l a r , H a lif e A b d ü l m e c i t E f e n d i n i n bazı h a r e k e t l e r i ise m o n a r ş i k u v v e t l e rini t o p l a y ı p g e l i ş t i r m e y e m a t u f h a r e k e t l e r o l a r a k göze ç a r p ı y o r d u .
H a lif e liğ in k a ld ı r ı lm a s ı ile ilgili m ü z a k e r e l e r d e d e v r in A d l i y e Ve kili H u k u k F a k ü l t e s i U s u lü F ı k ı h M ü d e r r i s i S e y y id Bey: H a lif e liğ in d e v r in i t a m a m l a y ı p b o z u l d u ğ u n u ; siyasî i k t i d a r ı n m ü s t e b i d a n e b i r k u l l a n ı l m a ş e k l in d e n b a ş k a b i r şey o l m a d ı ğ ın ı sö ylem iş, b u k o n u da m u h a l e f e t ise G ü m ü ş h a n e m e b u s u Z ek i B ey ve K a s t a m o n u m e b u s u H a l it Be y t a r a f ı n d a n y a p ıl m ış tı r. t e m i n e d e n l e r d e n d o l a y ı k a l m ı ş tır.»
H a lif e liğ in k a l d ı r ı l m ı ş ı ile ilg ili m ü z a k e r e l e r 3 m a r t 1924 t a r i h l i ve 431 s a y ılı «H ilâfe tin i lg a s ı n a ve H a n ed a n -! O s m a n i 'n in T ü r k i y e C u m h u r i y e t i m e m a l i k i h a r i c i n e ç ı k a r ı l m a s ın a d a ir » k a n u n u n k a b u l ü ile s o n u ç l a n m ı ş t ır Bu s u r e t l e m e s le k d a ş ı m ı z ve de ğ e r li ilim a d a m ı P r o f . T a n k Z. T u n a y a ’n ı n « I s l â m c ı lı k c ere y an ı» ad lı y e n i ve g ü ç lü e s e ri n d e « T ari h in y ı la n h ik ây e si» o l a r a k a d l a n d ırd ığ ı (1) h i k â y e sona e r d i r i l m i ş ve d e v l e t i n b ü n y e s i n d e , siyasî ik t i d a r ı n y ü r ü t ü l m e s i t e ş k i l â t ı n d a k i d inci v e m o n a r ş i k k u v v e t l e r i n ve m ü e s s e s e le r in tas fiy e si t a m a m l a n m ış tır. F a k a t y in e de t e ş k i l â t ve so s yal y a ş a y ış ş e k lin e m ü e s s i r o l m a k t a d e v a m e d en b azı dinî u n s u r l a r he n ü z m e v c u t t u r . B u n l a r h a t t â 1924 A n a y a s a s ın d a da y e r a l a c a k l a r ve a n c a k l â i k l i k p r e n s i p in i g e r ç e k l e ş t i r e n bu Aan- y a s a n ın 1928 t a r i h i n d e k i t â d i l in d e o r t a d a n k a l k a c a k l a r d ı r . (1) T a n k Z. T u n a y a , Is l â m c ı lı k C e r e y a n ı, İst. 1962 s. 162. B a ş v e k il i s m e t P aşa, h ü k ü m e t i n g ö r ü ş ü n ü a ç ı k l ık l a o r t a y a ko y m jı ş tu r : « is t ik l â l S a v a ş ı n d a H a lif e lik m a k a m ı bu d â v a y ı d e s t e k l e m e m i ş tir . A k s in e H a lif e b ü t ü n n ü f u z u n u k u l l a n a r a k m il l e t i n a le y h i n e h a r e k e t e tm i ş t ir . İ s t a n b u l T ü r k l e r i n e- linde... M akam -ı H i l â f e ti n fe tv a s ı n a k a r ş ı isy a n e d ip m u z a f f e r i y e t
