AKKARAMAN, ALMAN SİYAH BAŞ ve BUNLARIN F₁ MELEZLERİNİN AKTİF NOR TAŞIYAN KROMOZOMLARI ÜZERİNDE ÇALIŞMALARI

Vcl.1li1. Derg. (19'>9), IS, I : 5-13

AKKARAMAN

,

ALMAN

SiYAHBA~

ve

BUN LARIN F1 MELEZLERiNiN AKTiF

NOR TA~IYAN

KROMOZOMLARI OZERiNDE CALI~MALAR1

Orhan <;etin2

T

he

S

t

udies O

n

Ac

ti

ve NO

R (Nucl

eo

lar

Org

ani

ze

r R

egio

n

) Ca

rri

e

r

s C

hrom

oso

m

es of

A

kkar

a

m

a

n,

Ger

m

a

n Bl

ac

k

M

utt

o

n and

F

1

C

ro

ss

br

ee

d

s

Summary: This study has been done to investigate ditierences within breed and between breeds and to determine the average aktiva NOR chromosom numbers of Akkaraman (AKK), German Black Multon (GBM) and crossbreed (F d

. Ten individuals

(5 male and 5 female) from each breed were used as material in the study. The chromosome preparations obtained from sheep were painted with NOR-banding method. Thirty metaphase spreads were examined in the chromosome preparation 01 each sheep and the average active NOR numbers were determined. The general average active NOR numbers of female and male AKK, GeM and F, cross were estimated 6.10, 6.33 and 6.03; and 6.03, 6.69 and 6.63 respectively. The variation between male and female of AKK, GBM and Fl cross were found not significant. The general breed averages active NOR numbers of AKK, GBM and F, cross were calculated as 6.06. 6.51 and 6.33 respectively. There were not significant variation between GBM, AKK and F, cross. The study; there were a variation individuals of AKK and GBM and Fl crossbreed connected with average active NOR numbers. 11 is concluded that more studies should be done to investigate the relationship between average active NOR chromosom numbers and yields for improvement of animal production in livestock.

Key words: Sheep, Chromosome, Active NOR's (nucleolar organizer region)

Ozet: Bu ara~tlrma: Akkaraman (AKK), Alman Siyah Sa~ (ASS) Irklan ve ASS x AKK (Ftl melezler;nin aldif NOR (nucleolar organizer region) ta:;ilyan ortalama kromozom saylsml belirlemek ve bu karakter yOnOnden Irk ~i ve Irklar arasmdaki farkllllkian ara~hrmak ~in yaplidL Ara~tlrmada maleryal olarak her bir lr1<lan 10 ba~ koyun (5 erkek ve 5 di~i) kullamldl. Koyunlardan alinan kanlardan hazlrlanan kromozom preparallatl NOR banllama ile boyandllar. Her bir koyunun loplam 30 adet metafaz sahasl incelendi va ortalama aktil NOR saYllafi belil1endi. Di~i AKK, ASS ve F_{t ' lerin} ortalama aklif NOR sayllan slraslyla; 6.10, 6.33 6.03; erkeklerin ise aynl slrayla; 6.03, 6.69 ve 6.63 olarak hesaplandl. AKK, ASB ve F, melezlerinin di~i ve erkekleri arasmda bir farkillik bulunamadl. AKK, ASS va F,' lerin genal ortalama akl;1 NOR saYllart slraslyla; 6.06, 6.51 ve 6.33 olarak laspit adildi. ASS, AKK ve F, melezleri birbirleri ile benzar bu-lundular. Su ara~tlfmantn sonucunda; ele altnan karakter yOnunden AKK, ASB va F,' lerin birayleri araslnda bir var-yasyon bulunurken. Irklar arasmdaki varvar-yasyonun istatistiki olarak onemli olmadlgl tespit edildi. Ciftlik hayvanlannda aktil NOR saYllartyla ilgil; daha lazla ar~llrmalar yapllmastnm hayvan Islahl io;:in faydaJt olabilecegi kanaatine v8nldl. Anahtar Kelimeler: Koyun, Kromozom. Aktif NOR SaYlsl.

Gjri~

PrOlein sentezi hOcre i(:inde ribozomlarda ger-cekle9mektedir. Ribazamlar, (:ak hOcrelilerde 60S ve 40S'lik ribazamal all Onilelerin biraraya gelerek olu91urduklan sitoplazmik organellerdir

(Schwar-Gch~ Tarihi : 03.10.1998 _

zacher ve Wachtler, 1993). Ribozamlan meydana gelirecek alan ribozamal RNA'Jar (rANA), rANA genleri (rONA) la91yan kramozamlardan RNA Po-limeraz I ve ANA Polimeraz Ililarafmdan Iranskribe edilmekte ve hOcrenin ribozom ihliyaci kar-91lanmakladlr. RNA polimeraz I' in ise; ribazamal RNA genlerini transkribe ederken ONA

10-I. Ru :lrn~~lfma Kernal Kmk~I' mil aym adlt Doktora lezinden l\zctlcnmi~lir. SOAF tarafmd:ln dcstcklcnmi~lir (SABE 961050). 2. Scl~uk Oniversilcsi. Veteriner FakUllesi Zootekni Anabilim Dalt, KONY A.

KIRIK\:1. \:ET!N

poizomeraz enzimi ile birlikte fonksiyon gordO{jO ve bu enzim olmadan transkripsiyon i~leminin

ger-gekle~medigi bildiri!mi:;;tir (Rose ve ark., 1988; Schwarzacher ve Wachtler, 1993).

Ribozomal RNA genleri belirli kromozomlarda ardarda slralanml$ gen topluluklan (insanlarda 300-400 kopya) halinde lokalize olmu$lardlr (Go-odpasture ve ark., 1976; Alberts ve ark., 1989; Re -eder, 1990; Schwarzacher ve Wachtler, 1993). Bu genlerden hlzli bir $ekilde RNA Polimeraz Ita -rafmdan transkribe edilen (RNA transkriptleri 45S rRNA olarak bilinlrler. Oreliten 45S rRNA trans-kriptleri hemen snRNP (small nOkleer r ibonOk-leoproteinler) taraflndan kU$atllmakta ve en-donOkleer nukleazlann etkisinden korunmakta -dlrlar. RNA Polimeraz I tarafmdan Iranskribe edUen 45S rRNA'lar 13.000 nOkleolid uzunlugundadlr. Su rRNA'lar Oretildikten ve snRNP'lerte kU$allldlklan hemen sonra sitoplazmaya ge9mezler. 45S rRNA'lardan RNA processing i$lemi neticesinde 5.8S (160 nOkleotid), 18S (2000 nOkleolid) ve 28S (5000 nOkleolid) rRNA'lar olu$ur (Alberts ve ark., 1989; Schwarzacher ve Wachtler, 1993). Geriye kalan 6000 nOkleolitlik klslm nOkleus i9inde en-donOkleazlar tarafmdan par9alanlr. 18S'lik rRNA'lar 40S'lik ribozomal all Oniteleri olu$turmak uzere hemen sitoplazmaya geyerler (Schwartz ve ark., 1989; Fischer ve ark., 1991).

ANA Polimeraz III ise, 5S rRNA Iranskriptlerini urelir. Su rRNA transkripti de snRNP'ler taraflndan kU$atllir ve RNA Polimeraz I'in Orenigi 5.8S ve 28S rANA'larla birle$erek sitoplazmaya geyerler ve 60S'lik buyOk ribozomal all unitesini meydana ge -(irirler (Alberts ve ark., 1989; Reeder, 1990; Fisc -her ve ark., 1991; Schwarzacher ve Wachtler,

1903).

rRNA genleri (rONA) organizmalarda belir!i kromozomlarda ta$lnmaktadlrtar. Su kro -mozomlann rRNA genleri la$lyan klslmlan, intenaz esnasmda nOkleus iyinde belirli bir bolgede t op-lanarak ve interlazda koyu boyanan bir bolgeyi meydana gelirirler ki, bu bOlge nOkleolus olarak isimlendirilmektedir (Goodpasture ve ark., 1976; Al -berts ve ark., 1989; Fischer ve ark., 1991; Schwar-zacher ve Wachtler, 1993). DolaylSlyla nukleolusu meydana getiren kromozomlann rRNA genleri

(rONA) la$lyan klslmlan nukleolar organizer region veya klsaca NOR olarak adlandlfllmaktadlr.

NOkleolus bol miktarda prolein (snRNP) ve RNA iyermektedir. Su proteinlerin gorevi, Orelilen rRNA Iranskriptlerini hemen kaplayarak en-donukleazlann aktiviteterinden korumak ve par-yalanmalaflnl onlemeklir. NOkleolusun iyerdigi pro-teinlerden alan ve bol miktarda bulunan nOkleolin dikkate deger bir madde olup sadece rRNA trans-kriptlerini kaplar ve karakteristik olarak gOmO$le bo -yanabilme ozelligine sahiptir (Alberts ve ark., 1989; Schwarzacher ve Wachtler, 1993).

NOkleolusun rRNA ve protein sentezi iyindeki fonksiyonu ancak 1960'tarda ke$fedilmi$tir. NOk-leolus protein sentezinde onemli bir rol oy-namakladlr. Nukleolusun buyuklO{jO bulundu{ju huc-renin protein sentezi aktivitesi hakklnda onemli fikit vermektedir. Protein sentezi baklmmdan inakli! olan bazl bilki ve hayvan hucrelerinde yok kuyuk iken, bOyOk miklarda protein sentezleyen hucrelerde, bir hOc renin toplam nOkleus hacminin % 25'ini mey-dana getirebilir (Alberts ve ark., 1989; Schwar -zacher ve Wachller, 1993).

Genomda la$man rRNA genlerinin tamaml her hOcrede aklif degildir. Yani rRNA genleri ta$lyan bazl kromozomlar, rRNA genlerine sahip olduklan halde bu kromozomlardan rRNA'lar uretilmez. Do-laylslyla rONA ihtiva eden aneak interfazda rRNA uretmeyen bu kromozomlar nukleolusun yaplslOa kalilmaziar. Su genlerin lamaml aktif oldugunda 0 hOcrenin nOkleolusu en bOyOk halini almaktadlr. Wachtler ve ark., (1991)'mn in situ hibridizasyon tekni{ji kullanarak yapml~ olduklan bir yall$mada, in-lerfazda iken transkribe editen veya transkribe edil-meyen insan rONA bOlgelerinin aynl dizilere sahip olduklan g6sleritmi$tir.

NOR-Banttama

NOR'lann aktifli{ji veya inaktifligi kromozom bantlama melotlanyla belirlenebilmekledir (Go -odpasture ve ark., 1976; Pathak, 1979; Buys ve Osinga, 1980; Verma ve Babu, 1989). rRNA ta$lyan kromozomlann rRNA genlerini bulunduran klslmlan N-banllama meloduyla (Matsui ve Sasaki, 1973; Funaki ve ark., 1975; Verma ve Babu. 1989); fakat hOcre interfazda iken rRNA Greten klslmran

NOR-Akkllram:lIl, Alman Siyah na~ ve ...

bantlama adl veri len metolla belidenebilmektedir (Goodpasture ve Bloom, 1975; Goodpasture ve ark., 1976; Hubbell va Hsu, 1977; Miller ve ark., 1977; Henderson ve Bruere, 1980; Verma ve Babu, 1989).

NOR-banllamanln mekanizmaSIOin remeli; rONA'lardan Iranskribe edilen rRNA'lan sararak nOkleustaki nOkleazlann aktivilelerinden korumakla gorevli olan nOkleolin adh proteinin gOmO~O bOn-yesine ba{jlayabilme 6zelli{jine dayanmaktadlr (Buys ve Osinga, 1980; Verma ve Babu, 1989). NOR-banllama; hOerelerde ka~ ade! kromozomun aklil NOR ta~ldl{jIOI, dolaYlslyla protein sen-tezindeki aktivilesini tespi! etmeyi ko-layla:;;llrmaktadlr (Verma ve Babu, 1989).

NOR saYlsl

TOrier araslOda kromozom saYlsl a~lslOdan farkhhklar oldu{ju gibi NOR' Ian ta:;;lyan kromozom saY'SI a~lslndan da farkhhklar vardlr. Insanlar 13, 14, 15, 21 ve 22. ~ift kromozomlarda loplam 10 adet (Henderson ve ark., 1973; Goodpasture ve ark., 1976; Warburton ve ark., 1976; Pathak, 1979; Schwarzacher ve Wachtler, 1993); koyunlar 1, 2, 3, 4 ve 25. ~ift kromozomlarda toplam 10 ade! ( Han-sen, 1973; Henderson ve Bruere, 1977; Henderson ve Bruere, 1980; Moreno-Millan ve Rodero-FranganiJIa, 1990); sl{jlrlar Oi Berardino va ark., (1985)' na gore 2, 3, 6, 11 ve 27. ~ift kro-mozomlarda, Mayr ve ark., (1987)' na gOre ise 2, 3, 4, 11 ve 28. yift kromozomlarda toplam 10 adet; aliar 1, 25 ve 30. Qilt (Kopp ve ark., 1981) vaya 1, 26 ve 30. Qilt (Kopp ve ark., 1988) kromozomlarda toplam 6 adet; e:;;eklerde 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29 ve 30. Qilt kromozomlarda toplam 16 ade! JKopp ve ark., 1988); domuzlar 8 ve 10. yilt kromozomlarda toplam 4 adel (Arroyo-Nombela ve ark., 1990; liu ve ark., 1995); tav:;;anlar 13,16,20 ve 21. ~ift kro-mozomlarda toplam 8 adet (Arruga, 1989).; fareler ise 12, 15, 16, 18 ve 19. Qilt kromozomlarda topJam 10 adel (Kurihara ve ark., 1994) kromozomda NOR ta~l(lar.

Koyunlardaki NOR'lann; 1. ~ilt kromozomun p kolunun, 2. ve 3. ~ift kromozomun q kolunun Ie· lomerik bOlgesinde, 4. ve 25. yilt kromozomlann da telomerik b61gelerinde bulunduklan bildirilmi~tjr

7

(Hansen, 1973; Henderson ve Bruere, 1977; Hen-derson ve Bruere, 1980; Moreno·Millan ve Rodero-Franganilla, 1990).

NOR varyasyonu

Aynl veya farkh organizmalarlO hOcreleri ara-s.nda, genomda bulunan NOR'Iann aktil olanlannlO saYlsl hOerenin protein sentez ihtiyaci ve Qevre ~art­

lanna gOre varyasyon g6sterdi{jine dair ortak bir

g6rO~ bulunmaktadlr (Goodpasture ve ark., 1976; Mikelsaar ve ark., 1977a; Alberts ve ark., 1989).

Bir organizmanlO hOereleri araslOdaki NOR sa-YISI aQlslndan var olan varyasyona, bireyler ara-sinda da rastlanml~tlr. Goodpaslure va ark. (1976)'nln yapml~ olduklan bir Qah~mada; 2 er-kekten haZirlanan kromozom preparatinda NOR'lann 9.2-9.3'OnOn aktif oldu{ju, buna kar~lhk 2 kadinin 7.3·6.5'inin aktil oldu{ju balirtenmi~tir. Mi-kelsaar va ark. (1977a)'nln yapml:;; oldu{ju aynl tip bir Qah~mada da 51 birayin (31 erkek va 20 kadm) lanfositlerindaki aklil NOR'Iann saYllan belir1enmi~

ve NOR saYISI aQlslndan kadiniaria erkekler ara-stnda istatistiki olarak 6nemli bir lark g6rOlmemi~tir

(P>O.OS).

Insanlarda NOR saYlsln1n belirlenmesi Gzerine yapllan ara~tlrmalann bOyOk ~ogunlu{ju kanserler Ozerinedir. Bu ara~llrmatann bazllannda kansarli va kanserli olmayan hOcrelerin ta~ldlklan aktil NOR or-taiamasl yOnOnden farkhllk bulunamazken (Hubbell va Hsu, 1977; Deranzini va ark., 1989; BOlbOI ve ark., 1993) bazllannda farkhllklar tespit edilmi:;;tir (Arden va ark., 1989; Suarez ve ark., 1989) (P<O.05). Crocker ve ark. (1989)' da kanserli do-kulardaki aktll NOR saylSln1n prognozda kuJ-lamlabilecek bir kriler olabilece{jini iled sOrmO~lerdir.

Insanlarda NOR' lar haslallklarla i1i~kilerinin be· lirlenebilmesi amaclyla incelenirlerken, Qiltlik hay-vanlannda yapllan ara~tlrmalar genelde aklif NOR ortalamalanntn belirlenebilmesi amaclyla dO-zanlenmi~lerdir. 6rne{jin, Moreno-Millan ve Aodero-FranganiUo (1990), Ispanyol Merinoslarinin aktif NOR ortalamaslnl 6.31 olarak bildirmi~terdir. Hen· derson va Bruere (1977) iS9, Yani Zelanda ko-yunlanmn aktif NOR la~lyan kromozom ortalamaslnl 7.71 olarak hesaplaml~lardlr. Bu ara~tlflcllar, aklil NOR saYlsl a~lsmdan Ozerinde yaJI~tlkran Irktaki ko·

KIRIK<;:1. <;:ETlN

yunlar araslnda larkllilk belirlemi~lerdir (P<O.Ol). Henderson ve Bruere (1977), Yeni ZeJanda koyunJarmdaki akti/ NOR'lan metasentrik

kro-mozomlann (1, 2 ve 3. yill), akrosenlrik olan 4 ve 25. yift kromozomlardan daha lazla bir slkllkJa ta-~ldlkJanni ilade etmi~ler. koyunlann melasentrik

kromozomlan araslnda ku~uk bir varyasyon 01-dugunu bildirirlerken, 4 ve 25. eill kromozomlarda

bu varyasyona rastlayamaml~lardlr.

Vico ve ark., (1992), anabolik verilmi~. ve-rilmemi~ ve anabolik y6nunden ~upheli olan 51

-glrlarda, aklil NOR ortalamaslOl anabolik ve-rilenlerde 4.03 ve verilmeyenlerde 2.37 va ~upheJi

olan slgrrlarda 5'inin 3.19-4.26, diger 6'smm da 2.07-2.54 araslnda degi~ti~ini bildirmi~lerdir.

Mayr ve ark .• (1987) Avuslurya' da suni 10-humlama bo~asl oJarak kul1anrlan larkh rrklan bo-galann aklil NOR yonunden bir varyasyon g6s-lerdiklerini belirleyerek, genel ortalamaYI 6.06 olarak lespit elmi~lerdir. Bu ara~IInCllar, aklil NOR

sayrsl dagillmlnrn her bir boga iCin karakleristik 01-dugunu belirterek gelecekle yapllacak olan pedigri ahalizlerinde aklil NOR ortalamaslOa bakllmaSlnr da lavsiye elmi~lerdir.

Kopp ve ark .• (1988) at ve e~eklerin aktif NOR

yonunden varyasyon goslerdiklerini

be-lirlemi~lerdir.

Arroyo-Nombela ve ark., (1990) vah~i

do-muzlar uzerinde yapmr~ olduklarr bir eall~mada

loplam % 84'IOk akUf NOR'lardan yalnrzca % 1.15'inin lum NOR'larrnrn aklil oldugu g6zlenmi~tir. Bu ara~llrmada, incelenen melalazlann % 72'sinde 10. eift kromozomlann her ikisinin de aktif olduklan (+1+) lespil ediJmi~tir. Benzer sonw;lar Mellink ve

ark., (1994),nlO yine domuzlar uzerinde yaptlklan bir yall~ma sonucunda, 10. yifl kromozomiarm 8. yift kromozomlardan daha aklil olduklan

be-lirlenerek de allOml~hr. Arroyo-Nombela ve ark .• (1990). domuzlarda rRNA'lann esas urelimini yapan kromozomlann 10. Cifl kromozomlar 01·

dugunu ilade elmi~lerdir.

Bu ara~tlrma; Akkaraman (AKK), Alman Siyah

Ba~ (ASB) ve ASS x AKK (F,) koyun ge-nOliplerinin lenlositJerindeki ribozomal RNA gen-lerini aklil olarak la~ryan (aktil NOR) ortalama kro·

mozom 'saYlslnr belirlemek ve genolipler araslndaki

farkhhklan ortaya koymak amaclyla yaplldl. 00

-laylsryla bu karakter y6nunden maleryal genotipler ve genotipler iyindeki koyunlardaki varyasyon ara~­ llOldl.

Materyal ve Metol

Ara~lrrmanrn materyalini; Konya Hayvanclhk

Merkez Ara~tlrma Enstilusunde yeti~lirilmekle olan

AKK. ASB ve bunlarrn

F,

metezi koyunlar ile Ban· dlrma Merinos Ara~lIrma EnstilOsOnde yeti~lirilen

Alman Siyah Ba~ koyunlar olu~turdu. Ara~tlrmada her bir genotipten 10 ba~ (5 erkek ve 5 di~i)) olmak uzere toplam 30 ba~ koyun kul1anlldl.

Ara~tlrma maleryalini olu~luran genoliplerden

raslgele s8((ilen 5 koyun ve 5 kcx;:tan Moorhead ve ark .• (1960)'nrn bildirdigi metoda gore kromozom preparatlan hazlrlandl. Hamlanan preparaUar

bo-yama i~leminden Once 15 gOn sOreyle ada ISlsmda bekletilerek eskilildi ve daha sonra NOR-banUama ile boyandllar. (Howell ve Black. 1978a). Boyanan preparaUar mikroskopla (Leitz) incelendi ve ara~· Ilrmanln maleryalini olu~luran her 3 genotipteki

bi-reylerden hazlrlanan preparatJardaki uygun olan 30 adet metafaz sahasrndaki aklil NOR ta~lyan kro-mozomlar saylldl ve koyunlann ortalama aklil NOR sayllan belinendi.

Genolipler arasrndaki ortalama aktil NOR sa-Yisl arasrndaki larkhllklar, varyans analizi ile; erkek ve di~iler arasrndaki larkhlrklar ise t lesti ile incelendi (Duzgune~ ve ark., 1991). Islatistiki analizler iyin SPSS-6.0 bilgisayar programlndan yararlanlldl.

Bulgular

Bu ara~tlrmada materyal olarak kullanllan

koyun Irklannrn ve melezlerinin. hazlrlanan ve NOR-bantlama ile boyanan kromozom preparatlannda 54 ade! koyun kromozomundan loplam 10 adelinin ri-bozomal RNA genlerini veya NOR'lan la~ldlgl tespit edilmj~tir. NOR la~lyan kromozomlann 1, 2. 3, 4 ve

25. yilt kromozomlar olduOu ve NOR' lann; 1. yilt

Akknraman, Alman Siyah Ba~ Ye ••.

ise q kolunun lelomerik bOlgelerinde, 4. ve 25.

eilt

lelosenlrik kromozomlann ise lelomerik bOl· gelerinde yerle~tigi beljr1enmi~lir ($ekil 1).

• I

'-

~'I-.jI....

"

I

"'f:!...I"/~ ~C

I

' " 2

~."

I

•

1

_

1

.

\~

\

..

"

.

\"

.

~,

.

,

,

...

~.1

_,

'

$ekil 1. Koyun TOrunde NOR Ta~lyan Kro·

mozomlar.

Genotiplerdeki aktif NOR sayisl

Ara~IInTlada kullamlan AKK, ASS va F,

me-lezlerinin aklif NOR ta~lyan kromozomlanmn oran-Ian va ortalama aklif NOR sayllan T ablo l' da gos-lerilmekledir.

Tablo I. Genoliplerdeki Di~j va Erkek Bireylerin OrtaJama

Aklif NOR SaYllan

AKK

Hayvan No Ortalama Aktil NOR SaYlsl (ldSx) o 1 7.10±1.79 r 2 5.13±2.06 $ 3 6.63±1.59

I

4 6.00±1.72 5 5.63±1.77 E 1 S.77±2.30 R 2 6.43±1.96 K 3 E 4 K 5 6.30±2.18 5.83±1.76 S.80±2.20

Ase

Ortalama Aklil NOR SaYlsl (x±Sx) 5.23±1.43 6.90±1.79 6.23±1.96 7.33±1.86 5.97±2.40 6.47±1.72 7.13±1.81 6.80±1.88 6.53±1.83 6.53±2.29 F1 Ortalama Aklil NOA SaYlsl (ldSx) 6.20±1.71 6.37±2.28 S.27±2.16 6.20±2.09 6.10±1.77 7.43±1.65 5.83±2.42 7.DO±I.66 5.87±2.21 7.03±1.65

AKK, ASS ve Fl' lerin tOm dj~i ve erkeklerinin aktif NOR ta~lyan kromozomlannm oranlan ve or·

lalama aktil NOR sayllan Tablo 2' de gos-lerilmekledir.

Tablo 2. Genolip ve Cinsiyetierin NOR Ta~lyan Kromozomlarmm Ortalama Aklil NOR Oranlan (%) ve Ortalama Aktlf NOR SaYllan (n=5)

AKK

Di~i Erkek (x.±Sx) (X±Sx) Kromozom I (%) 25.90±O.66 27.42±1.75 Kromozom 2 (%) 17.73±1.90 19.83±1.70 Kromozom 3 (%) 11.18±1.49 12.51±1.22 Kromozom 4 (%) 27.52±2.34 21.24±1.85 Kromozom 25 (%) 17.58tl.24 19.00±1.34

OrTalama Aklil NOR Sayisl 6.10±1.90 6.03±2.08

Tablo 2' den de gOrOlecegi uzere AKK .. ASS ve Fl' lerin erkek ve di~ilerinin NOR la~lyan kro· mozomlan araslnda ve genel ortalamada islatisliki oJarak herhangi bir farkllilk belirlenememi~tir. Or-talama aktif NOR saylsl AKK di~ilerinde erkeklere nazaran. ASS ve F 1 erkeklerinde ise di~ilere

na-ASe

F,

Di~i Erkek Di~j Erkek

(ldSx) (ldSx) (X±Sx) (x±Sx) 26.78±O.75 25.73±O.78 27.94±1.48 27.85±1.57 19.58±1.09 21.02±1.08 20.87±1.30 20.22±1.24 11.97f1.65 12.6I±O.70 12.92±O.72 12.43±1.02 23.23±1.38 23.45±O.73 20.13±1.44 23.20±0.88 18.44±2.09 17.19±O.88 18.15±O.75 16.44±1.16 6.33tl.79 6.69±1.91 6.03±2.03 6.63±2.03

zaran biraz yOksek olduQu gorOlmekledir, ancak farkJlllklar istatisliki olarak onemli bulunmaml~tlr.

9

Ara~tlrmanln maleryalini olu~luran genotiplerin

NOR ta~lyan kromozomlannln oranlan ve ortalama

KIRIK<;I. <;ETIN

Tablo 3. Farkll Genoliplerin NOR Ta~lyan

Krome-zomlannm Ortalama Aktil NOR Oranlan (%)

ve Ortalama Aklif NOR SaYllan (n= 1 0)

AKK ASS Fl

(X±Sx) (X±Sx) (X±Sx)

Kromozom 1 (%) 26.66±O.92 26.26±O.54 27.89±1.02

Kromozom 2 (%) 18.78±1.25 20.30±0.76 20.55±O.85

Kromozom 3 (%) 11.84±O.93 12.29±O.88 12.67±O.59

Kromozom 4 (%) 24.38±1.75 23.34±O.74 21.66±O.94

Kromozom 25(%) 18.29±O.89 17.82±1.09 17.29±O.71

Ortalama Aklil

NOR SaYlsl 6.06±1.99 6.51±1.97 6.33±2.05

Tablo 3 incelendiginde AKK, ASS ve Ft' lerin

NOR ta~lyan kromozomlann la~ldlklan aktil NOR

oranlan ve ortalama aklil NOR saYlsl baklmlndan

1, 2, 3, 4 ve 25. ~ill kromozomlar araslnda onemli bir varyasyonun olmadlgl anla~llmaktadlr. Sa~ka

bir iladeyle bu karakter baklmlndan ara~llrmada

kullamlan genolipler birbirleriyle benzer bu·

lunmu~lardlr.

Tartl~ma ve Sonu~

NOR ta~lyan kromozomlar : Ara~tlrmada materyal olarak kullanllan AKK, ASS Irklan ve Fl

melezlerinin kromozom saylsl 54 olarak bu·

lunmu~tur. Sulunan kromozom saylsl, Hansen

(1973) ve Poyraz ve ark., (1995)' nln koyun to·

runOn kromozom saYlsl olarak bildirdikleri degerle uyumludur. Ara~tlrma materyali olarak kullanllan bireylerde, bu kromozom saYlslndan saylsal olarak sapma gosterene rasUanmaml~tlr.

Henderson ve Bruere (1977) ve M

oreno-Millan ve Rodero-Franganilla (1990), koyun kro-mozomlanndan 10 adelinin NOR la~ldlklanm bi!-dirmi~lerdir. Bu ara~tlrmada da koyun tOninOn

NOR' Ian 1, 2, 3, 4 ve 25. /tilUer olmak Ozere top-lam 10 adet kromozomda ta~ldlklan belirlenmj~ ve bu bulgu literatur bildiri~leri ile uyum halindedir. NOR' lann; 1. /tift submetasenlrik kromozomun p

kolunda 2. ve 3. ~ifl submelasentrik

kro-mozomlann q kolunun telomerik bOlgelerinde, 4.

ve 25. ~ift telosentrik kromoZ'tlmlann ise telomerik

bolgelerinde yerle~tikleri belirlenmi~tir. Henderson

ve Bruere (1977) ve Moreno-Millan ve Roder o-Franganilla (1990)' da koyunlarda NOR' lann bu ara~tlrmada belirlenen bolgelerde lokalize

01-duklanm birdirmi~lerdir.

Irklardaki akUf NOR saYlsl: Ara~llrmada ma-leryal olarak kullamlan genoliplerin di~i ve

er-keklerinin ortalama aklil NOR sayllan a~lslndan bir

varyasyon tespit edilmi~tir (Tablo 1). Bu ara~­ Ilrmada belirlenen varyasyona; Henderson ve Bru-ere (1977) Yeni Zelanda koyunlannda, Moreno-Millan ve Rodero·Franganilio (1990) Ispanyol Me· rinoslannda, Oi Berardino ve ark., (1985) slQlrlarda,

Arroyo-Nombela ve ark., (1990) domuzlarda, Kopp ve ark., (1981) atlarda, Kopp ve ark., (1988) at ve

e~eklerde, ve Goodpasture ve ark., (1976), da in·

sanlarda rastlaml~lardlr. OolaYlslyla ortalama aklil

N08 s"aYlsmln bireysel bir ozeJlik oJdugu bu ara~­

tlrmanm materyalini olu~luran genotiplerin bi·

reylerinde de lespit edilmi~tir.

Genotiplerin di~i ve erkeklerinin ortalama aklil

NOR oranlan ve saYllan Tablo 2' de verilmi~tir. Tab·

lodan da g6rOiecegi Gzere Erkek ve di~i AKK' larm

NOR la~lyan kromozomlan arasmda ve genel

or-talamada islalistiki olarak herhangi bir farkllilk be-1irlenememi~tir. Erkek ve dj~i AKK' larln 1, 2, 3, 4 ve 25. ((itt kromozomlannm ortalama aklil NOR oranlan slraslyla; % 27.42 ve 25.90, 19.83 ve 17.73, 12.51

ve 11.18, 21.24 ve 27.52, 19.00 ve 17.58 olarak he-saplanml~llr. Erkeklerde en lazla aklil NOR la~lyan

kromozomlar 1. ~ilt kromozomlar iken; dj~ilerde 4. ~ifl kromozomlarm daha lazla aklil NOR ta~ldlklan g6ze /tarpmaktadlf. AKK erkek ve di~ilerinin or-lalama aktil NOR sayllan ise 6.03 ve 6.10 olarak belirlenmi~lir. AKK di~ilerinde ortalama NOR saYlsl

erkeklere nazaran biraz yOksek oldugu

g6-rOlmektedir, aneak bu farkllilk islalistiki olarak

6nemli bulunmaml~tlr.

ASB Irkmln erkek ve di~ileri arasmda da aklil

NOR ta~lyan kromozomlann oranl baklmlndan

her-hangi bir larkllllk belirlenememi~lir. ASS erkek ve di·

~ilerinin 1, 2, 3, 4 ve 25. /tift kromozomlanmn

or-talama aklif NOR oranlan slraslyla; % 25.73 ve

26.78,21.02 ve 19.58, 12.61 ve 11.97, 23.45 ve

23.23, 17.19 ve 18.44 olarak hesaplanml~tlr. ASS' lerin hem erkekleri ve hem de di~ilerinin en lazla aklil NOR la~lyan kromozomlarlnln, 1. /tift

kro-Akkaraman, Alman SiYllh IIl1~ ve ...

mozomlan oldu{lu garulmektedir. Ortalama aklil NOR saYllan ise erkek ve di~ilerde 6.69 ve 6.33

olarak belirlenm;~lir. ASB erkeklerinin aklil NOR

ortalamasl, AKK' lann lersine di~ilerden daha

yuk-sek bulunmu~!ur, lakat is!alisliki yanden bu

de-{lerler arasmda da herhangi bir larkllilk tespi! edj-lememi~lir ,

F, melezi erkek ve di~ilerinde de, AKK ve ASS' lerde oldu{lu gibi tam aklil NOR la~lyan kro-mozomlar arasmda herhangi bir larkllilk lespi!

edi-lememi:;;tir. Fl melezlerinin di~i ve erkeklerinin 1, 2, 3, 4 ve 25. 9ift kromozomlannm ortalama aklil NOR oranlan Slraslyla; % 27.85 ve 27.94, 20.22 ve 20.87,12.43 ve 12.92, 23.20 ve 20.13,16.44 ve 18.15 olarak hesaplanml~llr. Ortalama aklil NOR

saYllan ise di~i ve erkeklerde 6.03 ve 6.63 olarak

belirlenmi~lir. Erkeklerin ortalamasl di~ilerden

yuk-sek bulunmu~, aneak lark islalisliki olarak onem-sizdir.

Bu ara~lIrmada her 3 genolipin di~i ve

er-keklennin aklil NOR la~lyan kromozomlann

oran-Ian ve ortalama aklil NOR saYllan yonOnden bir farkllhk bulunmadl{jl gorOlmekledir. Mikelsaar ve ark., (1977a)' da kadm ve erkeklerin aklil NOR or-talamatan Ozerinde yapllklan bir ara~tlrmada aynl

sonuea varml~lardlr.

Bu ara~tlrmanm maleryalini olu~turan ge-nOllplerin ortalama aklil NOR sayllan Tablo 3' Ie

verilmi~tir. Tablodan da garOleee{ji Ozere ge-notiplerde 1. 9ift kromozomlann aklil olma oranl %

27; 2. 9ift kromozomlann % 20; 3. 9ift

kro-mozomlann % 12; 4. 'Yift kromozomlann % 23 ve

25. 9ift kromozomlann aklil olma oranl ise % 18 seviyesindedir. Su bulgudan yola 91kllarak koyun 10rOnde submelasenlnk kromozomlann la~ldlklan

NOR' lann telosentrik kr'Omozomlara gore daha aktif olduklan soylenilebilir. Henderson ve Bruere (1977), de yapml~ olduklan 9all~mada, ay"' so-nuea varml~lardlr. Aneak aktif NOR la~lyan kro-mozomlann akW olma oranlannm niein larkll de-gerlerde oldugu konusunda herhangi bir g6rO~

ortaya konamaml~hr.

AKK, ASB ve F, melezlerinin ortalama aktil NOR saYllan slraslyla; 6.06, 6.51 ve 6.33 olarak

belirlenmi~lir. DeQ'erler araslnda saylsal olarak bir

larkllllgm bulunmaslna ra{jmen, istatistiki olarak 11

anemsizdir. DolaYlslyla arajtlrmada materyal olarak kullanllan genotipler, ele allnan karakter baklmmdan birbirleriyle benzerlik gastermi~lerdir.

Bu ara~llfmada materyal olarak kullanllan ge-notiplerde tespi! edilen ortalama aktil NOR sa-Yllanna baklldl{lmda, Henderson ve Bruere (1977), nin Yeni Zelanda koyunlannda tespil eltikleri or-lalama 7.71'1ik de{jerden dO~Ok olduklan go-rOlmektedir. Ancak bu ara~llfmada elde edilen

or-talama de{jerlerden olan F,' lerin ortalama aktil NOR saYls. Moreno-Millan ve Rodero-Franganilla (1990)' nm Ispanyol merinoslan i9in lespit etlikleri deger olan 6.31 ile benzer; buna kar~lhk ASB Irkinin ortalama aklil NOR saYlsl bu de{lerden yOksek ve

AKK Irkmm orlalama aktif NOR saylsl ise bu

de-{Jerden du~uk bulunmu~tur. Su durum, Irk

lark-1I11{Jlna ba{llanabilir.

Bu ara~lIrmaOln maleryalini olu~luran koyun 10-rOnOn orlalama aktil NOR sayllan, Goodpasture ve ark., (1976), nln insanlarda erkek ve kadmlar i9in tespit ettikleri degerden du~Ok, Vieo ve ark., (1992)' nln sl{llflar i9in lespil ettikleri de{jerlerden yuksek ve Mayr ve ark., (1987), nln sl{llflar i9in lespit ettikleri de{Jerle benzer bulunmu~lur. Bu karakter yanOnden adl gegen tUrler araslnda bir de{Jerlendirmenin ya-pllmasl gue olsa bile, NOR ta~lyan kromozomlann her 09 tarde de aynl saYlda, yani 10 adet olmasl bu

degerlendirmenin yapllmasma imkan vermekledir.

Dolaylslyla de{lerler araslndaki larkm tOr lark-hllgmdan ilen geldi{li anla~llmakladlr. Ancak adl g6((en her 3 10rde de NOR la~lyan kromozom say lSI

e~il oldu{ju halde, orlalama saYllann ni9in bu kadar

larkll oldu{luna dair bir dO~Onee ortaya ko-namamaktadlr. Su konuda yeni ara~tlfmalara ih-liya9 duyulmakladlf.

Su ara~llrmanm sonu'Y'an a~a{jldaki ~ekilde

51-ralanabilir;

1. Koyun lOra 54 adet kromozomdan 10 la-nesinde NOR ta~lmakladlrlar ve bu kromozomlar; 1, 2, 3, 4 ve 25. 9ift kromozomlardlr.

2. NOR ta~lyan kromozomlar araslnda, aklil olma oranl a91smdan AKK, ASB ile F,' lerin erkek ve

di~ileri

arasmda bir varyasyon

bulunmu~l~r

.

Ancak genotiplerin di~i ve erkekleri He Irklar ara-smda bu karakter yOnOnden !espit edilen varyasyon istatisliki olarak Onemsizdir.

KIRIKCI. CETIN

3. Ara~tlrmanln materyalini olu~turan Irklar

arasmda bir larklJ!IOln olmadlO. gorulse de, .rklar

iyindeki di~i ve erkekler arasmda saYlsal

lark-1illklann olduOu gOrOlmektedir. DolaYlslyla hayvan Islahmda bu varyasyondan yararlanmak iyin; daha lazla saYlda maleryalin kullamldlOI ara~llrmalann

yapllmasl gerekmekledir. Ayrlca meme, kas ve ya-paOI hucreleri gibi direk verimlere etki eden

hoc-relerin ortalama aklif NOR saYlsl ile verimler

ara-smda da korelasyon aramaya yonelik

ara~tlrmalafln yapllmasl, hayvan Islahl iyin daha

pratik ve zaman kazandlnCI bilgiler saOlayabilir.

Kaynaklar

Alberts B. Bray 0, lewis J, Raff M, Roberts K and Wat·

son JD (1989) Molecular Biology of the Celr. Garland Publishing. Newyork. london.

Arden KC, Johnston DA, Cork A and Pathak S (1989)

Differantial Nucleolus Organizer Activity in Normal and

Leukemic Bone Marrow. Am. J. of Hematology 30, 164-173.

Arroyo-Nombela JJ, Rodriguez Murcia C, Abaigar T and

Vericad JR (1990) Cytogenetic Analysis (GTG, CBG, and NOR bands) of a wild Boar Population (Sus scrofa scrofa) with Chromosomal Polymorphism in the Soulh-east of Spain. Genet. Sel. Evol. 12, 1-9.

Arruga MV (1989) Oifferences in NOR Activity levels of the Chromosome Pairs in Spanish Common Rabbit. Edi-ted by; Halnan, 297-300. C.R.E. Wallingford, UK.

Boon ME. Schleicher A, Wijsman·Grootendorst A, Lyon

Hand Kok LP (1988) Staining of the Nucleolus with

Protein and RNA Stains for Automatic Measurement of

Nucleofar Size in Paraffin Sections. Stain Tech. 63, 5, 289-297.

Buys CHCM and Osinga J (1980) Abundance of

Pro-tein-bound Sulfhydryl and Disulfide Groups at

Chro-mosomal Nucleolus Organizing Regions. Chromosoma (Berf.)77,1-11.

Bulbul Dilek, Bakl( G, yamllbel S (1993) Preoperatif

Ke-mOlerapi Uygulanan Meme Karsinomlu Hastalann Bi-yopsi ve Maslektomi Materyatlerindeki AgNOR Sa-y_larlnm Ka~'la~t"_lmas_. Ankara Patoloji Bulleni 10,1, 55-57.

Crocker J, Boldy DAR and Egan MJ (1989) How Should

We Count AgNORS? Proposals for a Standardized App-roach. J. of Pathology 158, 185-188.

Derenzini M. Pession A, Farabegoli F, Trere 0, Badiali M

and Dehan P (1989) Relationship Between lnterphasic Nucleolar Organizer Regions and Growth Rate in Two

Neuroblastoma Cell Lines. Am. J. Path. 134.4,925-932.

Di Berardino 0, Lioi MB and Iannuzzi L (1985)

Iden-tification of Nucleolus Organizer Chromosomes in Cattle (Bos Taurus L.) by Sequential Silver Staining + RBA Ban-ding. Caryologia 38, 95-102.

Duzgune~ 0, Kesiel T ve Gurbuz F (1983) Istatislik Me-totlan. -1-

A.U.

Zir. Fak. YaYlnlan, Ankara.

Fischer 0, Weisenberger 0 and Scheer U (1991) Review:

Assigning Functions to Nucleolar Structures.

Chro-mosoma 101, 133-140.

Funaki F, Matsui SG and Sasaki M (1975) Location of

Nucleolar Organizers in Animal and Plant Chromosomes

by Means of an Improved N-banding Technique.

Chro-mosoma (Berf.) 49, 357-370.

Goodpasture C and Bloom SE (1975) Visualization of

Nucleolar Organizer Regions in Mammalian Chro

-mosomes Using Silver Staining. Chromosoma (BerL) 53,

37-50.

Goodpasture C, Bloom SE, Hsu TC and Arrighi FE (1976) Human Nucleolus Organizers: The Satellites or

the Stalks? Am. J. Hum. Genet. 28. 559-566.

Hansen KM (1973) The Karyotype of the Domestic sheep (Ovis aries) Identified by Ouinacrine Mustard Staining

and Fluorescense Microscopy. Hereditas 75. 233-240.

Henderson LM and Bruere AN (1977) Association of Nuc-leolus Organizer Chromosomes in Domestic Sheep (Ovis

aries) Shown by Silver Staining. Cytogenel. Cell Genel.

19,326-334.

Henderson LM and Bruere AN (1980) Nucleolus

Or-ganizer Region Location and 'ring' Chromosomes in the Bhara!. Experientia 36, 176-178.

Henderson AS, Warburton 0 and Atwood KC (1973)

Ri-bosomal DNA Connectives between Human Acrocentric Chromosomes. Nature 245, 14,95-97.

Howell WM and Black DA (1978a) A Rapid Technique for Producing Silver-Stained Nucleolus Organizer Regions and Trypsin-Giemsa Bands on Human Chromosomes. Hum. Genet. 43, 53-56.

Silver-Akkaraman, Alman Siyah na~ ve ...

staining of Nucleolus Organizer Regions with a Pro-tective Coltoidal Developer. a step method. Experientia 36,1014·1015.

Hubbell HR and Hsu TC (1977) Identification of Nuc-leolus Organizer Regions (NOAs) in Normal and Ne· oplastic Human Cells by the Silver-Staining Technique. Cylogenet. Cell. Genet. 19,185· 196.

Kopp E, Mayr B, Czaker Rand Schieger W (1981) Nucleolus Organizer Aegions in the Chromosomes 01 Ihe Domestic Horse. J. of Heredity 72, 357·358.

Kopp E, Mayr B. Kalat M and Schleger W (1988) Poly· morphisms of NOAs and Heterochromatin in the Horse

and Donkey. J. of Heredity 79, 332-337.

Kurihara Y, Suh OS, Suzuki Hand Moriwaki K (1994) Chromosomal Locations of Ag-NOAs and clusters of Ai-bosomal DNA in Laboratory Strains of Mice. Mam-mahan-Genome 5, 4, 225·228.

liu WS, Lu Xl, Oiu H (1995) Number and Distrubution of Silver-Stained Nucleolar Organizer Regions and Evo-lutionary Relationships in Domestic Pig. Anim. Genet. 26. 5, 293-298.

Matsui SI and Sasaki M (1973) Differantial Staining of Nucleolus Organizers in Mammalian Chromosomes. Na· ture 246, 148·150.

Mayr B, SChleger Wand Auer H (1987) Frequency of Ag·$lained NUcleolus Organizer Regions in the Chro-mosomes of CaUle. The J. of Heredity 78, 206-207. Mellink CHM, Bosma AA and de Haan NA (1994) Va-riation in Size of Ag-NOAs and Fluorescent rDNA in situ Hybridization Signals in Six Breeds of Domestic Pig. He-reditas-Landskrona 120,2,141-149.

Mikelsaar AV, Schmid M, Krone W. Schwarzacher HG and Schnedl W (1977a) Frequency of Ag-Slained Nuc-leolus Organizer Regions in the Acrocentric Chro· mosomes of Man. Hum. Genet., 37, 73·77.

Mikelsaar AV, Schwarzacher HG. Schnedl Wand Wa-genbichler P (1977b) Inheritance of Ag-Slainability of Nucleolus Organizer Regions. Hum. Genet., 38,183-188.

Miller DA, Tantravahi R, Dev VG and Miller OJ (1977) Frequency of Satellite Association of Human Chro-mosomes 15 Correlated with Amount of Ag·Staining of Ihe Nucleolus Organizer Aegion. Am. J. Hum. Genet.,

29,490-502.

Moorhead PS, NoveJi PC, Mellman WJ, Batipps OM and

13

Hungeriord DA (1960) Chromosome Preparations 01 Le-ucocytes Cultured from Human Peripheral Blood. Ex-perimental Cell Research, 20, 613·616.

Moreno-Millan M and Rodero-Franganilla A (1990) Nuc-leolus Organizer Regions, Types of Association and Iden-tification of Carrier Chromosomes in Domestic Sheep. Genet. Cell. Evol., 22, 273-277.

Pathak S (1979) Cytogenetic Research Techniques in Humans and LaboratoIY Animals that can be Applied most Prolibitably to Livestock. J. DailY Sci, 62, 836-843. Poyraz 0, Akcan A, Ertugrul O. Akmci Z ve Orman M (1995) TQrkiye'de Yeti~tirilen Ruminant TOrlerine Ait Bazl Yerli Irklarm KaIYotipik 6zeJlikleri. Tr. J of VelerinaIY and Anim. J. Sci. t9, 265·274.

Reeder RH (1990) rRNA Synthesis in the Nucleolus.TIG. 6,390·395.

Rose KM, Szopa J, Han F, Cheng Y, Richter A and

Sche-er U (1968) Association of DNA Topoisomerase I and RNA Polymerase I: A Possible Role lor T opoisomerase I in Ribosomal Gene Transcription. Chromosoma, 96, 411-416.

Schwartz S, Roulston 0 and Cohen MM (1989) Invited Editorial: dNOAs and Meiotic Nondisjunclion. Am. J. Hum. Genel. 44. 627·630.

Schwarzacher HG and Wachtler F (1993) The Nucleolus. Anal. Embryol. 188, 515-536.

Suarez V, Newman J, Hiley C, Crocker J and Collins M (1989) The Value of NOR Numbers in Neoplastic and Non-neoplastic Epithelium of Ihe Stomach. His-topathology 14:61-66.

Verma RS and Babu A (1989) Human Chromosomes. Manual 01 Basic Techniques. Pergamon Press. Newyork. Oxford. Beijing. Frankfurt. Sao Paulo. Sidney. Tokyo. To -ronto.

Vico G, Papparella S, Maiolino P, Reslucci B, Fontanelli G, Condoleo R and De Vico G (1992) Studies on Silver-Stained Nucleolar Organizer Regions (Ag-NORs) in Catt-le Treated with Anabolics. Ag-NORs in the Prostrate of CatUe Treated or not Treated with Hormonally Active Substances. Anim. Toxicology (Abstr).

Wachtler F, SchOler C, Schedle A, Schwarzacher HG, Hartung M, Stahl A, Gonzales I and Sylvester J (1991) Transcribed and Nontranscribed Parts 01 Ihe Human Ai· bosomal Gene Repeat Show a Similar Pattern of Dist· ribution in Nucleoli. Cytogenet. Cell. Genet. 57: 175-178.