T.C.
CLE ÜN VERS TES FEN B MLER ENST TÜSÜ
ASP R (Carthamus tinctorius L.)
TK
NDE FARKLI SIRA ARASI
VE SIRA ÜZER MESAFELER N VER M VE VER M UNSURLARI
ÜZER NE ETK
Muhammet Tuncay ÖGETÜRK
YÜKSEK L SANS TEZ
TE EKKÜR
Tez çal mam n sürdürülmesinde en ba ta azami fedakârl kla her türlü deste ini esirgemeyen, dan man hocam Say n Prof. Dr. Davut KARAASLAN’a te ekkürlerimi sunar m. Ayr ca arazi çal malar m boyunca yan mda olan ve yard mlar esirgemeyen Prof. Dr. B.Tuba Biçer ve Doç. Dr. Özlem TONCER hocalar ma, çal ma sürecinde bana destek olan Ö r.Gör. Mehtap ANDIRMAN ve Aile Hekimli i Uzman Dr. Veysel KARS hocalar ma Dicle Üniversitesi Bilimsel Ara rma Projeleri Koordinatörlü ü (DÜBAP) yetkililerine ve hayat n her alan nda yan mda olan, maddi ve manevi olarak destekleyen aileme, te ekkürü bir borç bilirim.
TE EKKÜR……….………. I NDEK LER………... II ÖZET………... IV ABSTRACT………... V ZELGE L STES ………... VI EK L L STES ……….…….. VIII MGELER L STES ...…....……….……….….…….….. IX 1. ………..……… 1
2 ÖNCEK ÇALI MALAR.………....……… 5
3. MATERYAL VE METOT………...….…… 13
3.1. Materyal ……….……. 13
3.1.1. Ara rma Yerinin Konumu ………...….…… 13
3.1.2. Ara rma Yeri kliminin Özellikleri ………... 13
3.1.3. Deneme Alan n Toprak Yap ………... 14
3.2. Metot ……….……... 14
3.3. Gözlem ve Ölçümler ………...….……... 15
3.3.1. ncelenen Özellikler ………...….……... 15
3.3.1.1. Bitki Boyu (cm) ………...….……... 15
3.3.1.2. Bitki Ba na Dal Adeti ………...….……... 15
3.3.1.3. Tabla Say (adet/bitki) ………...….……... 15
3.3.1.4. Tabla Çap (mm) ………...….……... 15
3.3.1.5. Tablada Tohum Say (adet/tabla) ………...….……... 15
3.3.1.6. 1000 Tohum A rl (gram) ………...….……... 16
3.3.1.8. Ya çeri i (%)………...….……... 16
3.3.1.9. Ya Verimi (kg/da) ………...….……... 16
3.3.1.10. Protein Oran (%) ...………...….……... 16
3.3.2. statistiki Analiz ...………...….……... 16
4. BULGU VE TARTI MA....………...…...…….... 17
4.1. Bitki Boyu (santimetre) ...………...….……... 17
4.2. Dal Say ...………...….……... 19
4.3. Tablo Say ...………...….……... 21
4.4. Tabla Çap ...………...….……... 23
4.5. Tablada Tohum Say ...………...….……... 24
4.6. Bin Tane A rl ...………...….……... 26
4.7. Tohum Verimi ...………...….……... 27
4.8. Protein Oran (%) ...………...….……... 29
4.9. Ya Oran (%)...………...….……... 30
4.10. Ya Verimi ...………...….……... 32
5. SONUÇ VE ÖNER LER ...………...…...……... 35
5.1. Sonuç ...………...…...……... 35
5.2. Öneriler ...………...…...……... 35
6. KAYNAKLAR ...………...…...……... 37
EKLER ... 43
ÖZET
ASP R (Carthamus tinctorius L.) TK NDE FARKLI SIRA ARASI VE SIRA
ÜZER MESAFELER N VER M VE VER M UNSURLARI ÜZER NE ETK
YÜKSEK L SANS TEZ Muhammet Tuncay ÖGETÜRK
CLE ÜN VERS TES
FEN B MLER ENST TÜSÜ
TARLA B TK LER ANAB M DALI
2018
Aspir bitkisi yeti tiricili i üzerinde yapm oldu umuz ara rma, Dicle Üniversitesine ait Ziraat Fakültesine ba Tarla Bitkileri Bölümünde tahsis edilmi deneme e itim alan nda 2013-2014 y llar aras nda Remzibey-05 çe idinin farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerde verim ve verim ö elerine etkisinin belirlenmesi amac yla yap lm r. Çal ma, Tam ansa Ba Bloklar Deseninde Bölünmü Parseller deneme desenine göre 3 tekrarlamal olarak kurulmu olup, 3 de ik s ra aras (15, 30 ve 45 santimetre ) ile 5 de ik s ra üzeri mesafe ( 5, 10, 15, 20 ile 25 santimetre) denenmi tir.
Bu çal mada bitki boyu, dal say , tabla say , tabla çap , tohum say , bin tohum rl , verim, ya oran , ya verimi ve protein oran gibi özellikler incelenmi tir.
Ara rma sonucuna göre en yüksek verim 581.97 kg/da ile 5 santimetre s ra üzeri ve 45 santimetre s ra aras mesafe uygulamas ndan, en yüksek ya oran ise % 29.34 ile 20 santimetre
ra üzeri ve 30 santimetre s ra aras mesafe uygulamas ndan elde edilmi tir.
ABSTRACT
EFFECTS OF DIFFERENT PLANT SPACING
ON YIELD AND YIELD COMPONENTS OF SAFFLOWER (Carthamustinctorius L.)
MSc THESIS
Muhammet Tuncay ÖGETÜRK
DICLE UNIVERSITY
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE DEPARTMENT OF FIELD CROP
2018
This research was conducted to determine the efficiency of different rows to rows
(15,30 and 45 cm) and (5,10,15,20 and 25 cm) plant to plant distance of yield and quality parametersof safflower cultivar of Remzibey-05 under Diyarbak r conditions during growing season of 2013-2014 in the trial area of Field Crops Department, Faculty of Agriculture, University of Dicle.The research was carried out in 3 replications according to the design of "Split plot in Random Blocks".
In this study, properties such as plant height, number of branches, number of capitula
per plant, diameter of capitulum, number of seeds per capitulum, 1000- seed weight, seed yield,
oil content, oil yield and protein content were examined.
According to the results of the study, the highest seed yield and oil yield were obtained from 45 cm rows to rows and 5 cm plant to plant distance with (581.97 kg/da) and (160.05 kg/da) respectively. The highest oil content was obtained from the rows to rows 30 cm and plant to plant distance of 20 cm with (29.34%).
ZELGE L STES
Çizelge No Sayfa
Çizelge 3.1. Denemenin yürütüldü ü Diyarbak r 2013 – 2014 sezonuna ait ara rma iklim verileri
14
Çizelge 4.1. Bitki boyu de erlerinde varyans analiz çizelgesi 17
Çizelge 4.2. Aspir bitkisinde farkl s ra üzeri ve s ra aras mesafelerinin bitki boyu de erlerine ait varyans analiz çizelgesi
18
Çizelge 4.3. Dal say verilerine ait varyans analiz çizelgesi 19
Çizelge 4.4. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin dal say verilerine ait varyans analiz çizelgesi
20
Çizelge 4.5. Tabla say verileri ait varyans analiz çizelgesi 21
Çizelge 4.6. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin tabla say verilerine ait varyans analiz çizelgesi
22
Çizelge 4.7. Tabla çap verilerine ait varyans analiz çizelgesi 23
Çizelge 4.8. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin
tabla çap verilerine ait varyans analiz Çizelgesi 24
Çizelge 4.9. Tablada tohum say verilerine ait varyans analiz çizelgesi 25
Çizelge 4.10. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin
tohum say verilerine ait varyans analiz çizelgesi 25
Çizelge 4.11. Verim verilerine ait varyans analiz çizelgesi 26
Çizelge 4.12. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ile s ra üzeri mesafelerinin verim
verilerine ait varyans analiz çizelgesi 26
Çizelge 4.13. Bir dane a rl verilerine ait varyans analiz çizelgesi 28
Çizelge 4.14. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin bir dane
rl verilerine ait varyans analiz çizelgesi 28
Çizelge 4.15. Protein oran verilerine ait varyans çizelgesi 29
Çizelge 4.16. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin protein
Çizelge 4.17. Ya oran verilerine ait varyans analiz çizelgesi 31
Çizelge 4.18. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin ya oran
verilerine ait varyans analiz çizelgesi 31
Çizelge 4.19. Ya verimi verilerine ait varyans analiz çizelgesi 33
Çizelge 4.20. Aspirde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin ya verim
EK L L STES
ekil No Sayfa
ekil 1. Deneme e itim alan zdan bir görüntü 43
ekil 2. Deneme e itim alan zdan bir görüntü 43
ekil 3. Deneme e itim alan zdan bir görüntü 44
ekil 4. Hasat 44
ekil 5. Tohumlar n ç kar lmas 45
KISALTMA VE S MGELER
b : Ba lant geni li i [mm] F : Yük [N]
I : Atalet momenti
L : Kompozit levha uzunlu u [mm] Lü : Ba lant uzunlu u [mm]
Ly : Kompozit yama uzunlu u [mm]
P : Yük [N]
Pkr : Kritik burkulma yükü [N]
T : S cakl k [oC]
tb : Bekleme süresi [saat]
tk : Kompozit levha kal nl [mm]
To : Oda s cakl [25 oC]
ty : Kompozit yama kal nl [mm]
W : Kompozit levha geni li i [mm] Wy : Kompozit yama geni li i [mm]
: Kayma gerilmesi [MPa] : Takviye aç [Derece] : Narinlik derecesi
1.
Ya lar insanlar n beslenmesinde oldukça önemli yer tutmaktad r. Genellikle ya lar n hayvansal ve bitkisel kaynakl oldu u bilinmektedir. Gerek yüksek oran içerikli doymu ya asitlerini ihtiva eden hayvansal ya lar n ve gerekse üretiminin maliyetiyle beraber oldukça s rl olmas nedeniyle dünyam z ve ülkemizde tüketilebilir ya lar n büyük bölümü bitkisel içerikli ya lardan kar lanmaktad r.
Ya lar beslenmemizde çok önemli bir yere sahip temel ihtiyaç maddelerinden say lmaktad r. Bitkisel içerikli ya lar doymu ya asidi oranlar n dü ük olmas ve vücudumuzda ya da eriyen vitaminleri (A, D, E, K) çözmesi gibi özelliklere sahiptir. Bu nedenle insan sa na katk lar olmakla beraber çok yüksek besin de erine de sahiptirler (Anonim, 1999).
Normal ko ullarda yeti kin bir insan n günlük ortalama kalori ihtiyac 2000 kaloridir ve yakla k yüzde 35 kalorilik bölümünü ya kaynakl kar lamaktad r. Böylece normal bir insan n günde ortalama 70 g ya almas gerekmektedir. Almas gereken ya n üçte birini yemeklerden s olarak al nmakta, üçte ikisini ise peynir, süt, kat ya gibi kahvalt ve benzeri ö ünlerden kar lanmaktad r. Al nmas gereken günlük ya miktar 48 g olarak bildirilmi tir. Bu miktar ki i ba na y ll k 17.5 kg ya tüketimine tekabül etmektedir (Karaali, 1987).
Son dönemlerde Türkiye ekonomisi sürekli büyürken, bitkisel ya sektörü
için gerekli olan bitkisel hammadde temini konusunda at m bir türlü
sa lanamam r.Türkiye’nin Ekolojik ko ullar bak ndan aspir, kolza, soya, ayçiçe i, susam ve yerf st gibi pek çok ya tohumlu bitkiyi yeti tirme imkan na sahip olmas na ra men, gerek al m fiyatlar n yeterli düzeyde olmamas gerekse yeti tirildikleri bölgelerde di er bitkilerle rekabete girememelerinden dolay istenen üretim potansiyeline ula lamamaktad r.
Türkiye ya bitkileri aras nda ekili alanlar , üretim, ya kaynakl tüketim aç ndan ayçiçe i birinci s ray olu turmaktad r. Fakat elde edilen bitkisel kaynakl ya miktarlar taleplerimizi kar lama aç ndan yetersiz kalmaktad r. thalat n azalt lmas ve üretimin art lmas için kolza ve aspir gibi ya bitkileri tar n artt lmas bir mecburiyet olu turmu tur (Bayramin ve Kaya, 2009).
1. G
verimin ve kalitenin art lmas , gerekli tedbirlerin yeteri düzeyde ve zaman nda al nmas , ikinci ürün tar nda devam eden tar m sistemi içerisinde ekim nöbeti uygulanmal ve bu sistemde muhakkak ya bitkilerine önemli ölçüde yer verilmesi gibi tedbirlerin al nmas gerekmektedir. Kura a dayan kl olan aspir bitkisinin ekili alanlar n artt lmas da al nacak tedbirler aras nda önemli bir yere sahiptir.
Dünyada 2016 y nda Aspir bitkisi 1.140.002 hektar alan daekilmi , 948.516 ton üretim gerçekle mi ve ortalama verim 83.2 kg/da olmu tur. (FAO, 2016). Ülkemizde 2016 y nda 393.520 dekar alanda 58.000 ton aspir üretimi gerçekle mi olup, ortalama verim 147 kg/da’d r (TU K, 2016).
Aspir ( Carthamustinctorius L.) di er ya bitkilerine oranla daha az su iste i olan, k raç artlarda rahatl kla yeti ebilen ve son dönemlerde önemi giderek artan bir bitkidir (Gilbert, 2008).
Yazl k ve k k tiplerin geli tirilmi olmas , farkl iklim ve farkl dönemlerde yeti tirilebilmesi nedeniyle kuru ve sulu alanlarda münavebeye girerek bitkisel ya aç n kapat lmas konusunda çok önemli yere sahip aspir bitkisinin ekim nöbetine al nmas gerekir. Ekim nöbeti uygulamalar nda aspir bitkisine yer verilmesiyle nadas alanlar n büyük ölçüde dü ece i belirtilmektedir (Baydar ve Turgut, 1993).
Tek y ll k, sar , beyaz, k rm , krem ve turuncu renklerinde çiçeklere sahip, geni yaprakl , dikenli ve dikensiz tipleri olan bu bitkinin tohumlar ndaki ya oran %25-45 aras nda de im göstermektedir. Kullan m alanlar aras nda farkl klar olmas nedeniyle, yeti tirilme amac yönünden farkl k göstermektedir. (Mozaffari ve Asadi, 2006; Singh ve Nimbkar, 2007; Uher, 2008; Badri ve ark., 2012McPherson ve ark.,2004).
Aspir bitkisinin ya nda bulunan lineloik asit (% 75) kalp damar sertli i tedavilerinde ve ayr ca kandaki kolesterol miktar n azalt lmas nda etkili olabilecek bir ya bitkisi olma özelli ini ta maktad r (Weiss, 1971).
Aspir bitkisinden elde edilen ya ; yemeklerde, salata ya üretiminde ve margarin ya n yap nda kullan lmaktad r. Yenilebilir ya elde etmek amac yla yeti tirilmektedir. Aspi rbitkisinin tohumlar ndan elde edilen ya yemeklik ya üretiminin yan s ra vernik, cila, boya ve sabun üretiminde kullan lmaktad r (Corleto ve ark., 1997).
Aspir bitkisi, çiçeklerinde bulunmakta olan Carthamin ve Carthamidin maddeleri g da ve kuma boyalar nda da kullan lmaktad r (k l ve ark., 2008). Özellikle kozmetik ürünlerinin, likörlerin ve besin maddelerinin boyanmas nda do al
da boyas olarak Carthamin maddesinden yararlan lmaktad r (Serogini ve ark., 1995).
Aspir bitkisinin kullan lan çe ide göre uygun s ra aras mesafe ve tohum miktar n belirlenmesi önem arz etmektedir. Weiss (1983) aspir bitkisinde ekim kl n kullan lan çe ide göre farkl k gösterdi ini bildirmektedir. Ülkemizde benzer konularda yürütülen çal malarda tescilli Yenice, Dinçer ve Remzibey aspir çe itleri ile çal malar yürütülmü tür (Özel ve ark 2004 K l ve Gül, 1999; K ve inan, 2005).
Konu ile ilgili yap lan baz çal malarda aspir bitkisinin taç yaprak verimi üzerine ekolojik faktörlerin ve kültürel uygulamalar n önemli etkide bulundu u bildirilmi tir (K ve Meral, 1998; K l ve Gül, 1999; özel ve ark., 2004; K l ve ark., 2008; y lmazlar, 2008; Omidi ve Sharifmogadas, 2010 Tabrizi, 2002).
Bu çal ma, aspir bitkisinin kuru ko ullarda farkl s ra üzeri ve s ra aras mesafelerinin verim ve verime ba ö elerin üzerine etkisini belirlemek amac yla yap lm r.
2. ÖNCEK ÇALI MALAR
Dinçer (1964), Orta Anadolu artlar nda aspir çe itlerinde bitki boyunun 40 – 80 cm, bin tohum a rl n 30 – 50 g, kabuk oran n %34-35 ve ya oran n %26-40 aras nda de ti ini belirtmi tir.
Francois ve Bemstein (1964), de ik aspir çe itlerini kullanarak Kaliforniya’da yapt klar ara rmada, aspir çe itlerinde bitki boyunun 99-109 cm, tabla say n bitki ba na 5.20-9.51 adet ve bin dane a rl n 31.4-43.2 g aras nda de ti ini tespit etmi lerdir.
ncekara (1964), aspirde tohum veriminin 100-150 kg/da, bin tohum rl n 30-50 g aras nda oldu unu, kabuk oran n %50, içte ya oran n %45, kabuklu ya oran n %25 olarak olu tu unu bildirmi tir.
Hoag ve ark. (1968),kuru artlarda yap lan bir çal mada, aspir bitkisinde 15 cm, 53 cm ve 91 cm den olu an 3 de ik s ra aras mesafe olu turmu lard r. Çal mada s ra aras mesafe artt kça tohum verimi ve ya oran azal rken, tabla say n ve tabladaki tohum miktar n artt gözlenmi tir.
(Weiss, 1971; Roe, 1999), aspir bitkisinde s ra aras mesafe bölge durumuna, ya durumuna ve sulama olanaklar na göre de iklik göstermektedir. Yeterli ya a sahip alanlarda s ra aras mesafe daha dar, sulu tar m olanaklar n bulunmad ve ya miktar n yetersiz oldu u alanlarda su stresi riskini azaltmak için daha geni s ra aras mesafelerde ekim yap lmas daha uygundur.
Esendal ve Tosun (1972), toplam yirmi aspir çe idinde yap lan çal mada tohum verimi 280.5 (kilogram/dekar) ya içeri i %26.80; ya verim miktar 54.70 (kilogram/dekar)olarak belirlenmi tir.
lisulu (1973), aspirden 100-300 kg/da tohum verimi , 300-600 kg/da sap verimi al nd , içte ya oran n %34-45, kabuklu ya oran n ise %20-25 aras nda de ti ini bildirmi tir.
Tay i ve Sepeto lu (1975), kuru ko ullarda aspir bitkisinde yap lan bir ara rmada, ekim zaman n gecikmesiyle birlikte bitkide tabla say miktar n 32.3’den 12.8’e, tabladaki tane say miktar n 31.1’den 21.1’e, bin dane a rl n 51.4 gram’dan 36.5 grama, tane veriminin 266 (kilogram/dekar)’dan 165.4 kilogram/dekara, ya veriminin 101.1 kilogram/dekar’dan 54.6 kg/da ve ya içeri inin %35.6’dan %30.9’lara kadar geriledi ini belirtmi lerdir.
2. ÖNCEK ÇALI MALAR
Veeranna ve ark. (1977), Hindistan’da kurak ko ullarda yap lan ve farkl ekim derinliklerinin (2.5, 5.0, 7.5 ve 10.0 cm) uyguland çal mada, aspir çe itlerinin tohum verimi 160-188 kg/da aras nda de mi tir. Bu ara rma sonucunda 5.0 cm ekim derinli inin uyguland parsellerde bitkideki tabla say ile tablada tohum miktar ve bin dane a rl nda art lar oldu unu vurgulam lard r.
Samadi ve zali (1979), k k ve yazl k aspir tipleriyle 1973-1974 y llar nda ran’da yapt klar ara rmalarda k k ve yazl k ekimlerin verime etkilerini ara rm lard r. Ara rma bulgular na göre k k ekimlerde k k tiplerin canl klar daha yüksek olurken, yazl k tiplerin canl yazl k ekimlerdekine göre daha dü ük olmu tur. K k tiplerde yazl k ekildiklerinde daha dü ük verimli olmu lard r. Bu durum ise büyüme dönemlerinde yerli so uklanmay almam olmalar ndan kaynaklanm r. K k tipler bitki boyu, tohum verimi bak ndan yazl klara göre daha yüksek de erlere sahip olmalar na ra men, tohumlar ndaki ya oran daha dü ük bulunmu tur. Yazl k tiplerin tohumlar ndaki ya içeri i k k ve yazl k ekimlerde, k k tiplere göre daha yüksek oldu unu saptam lard r.
Langer ve Hill (1982), aspirden kurak ko ullarda 150 kg/da tohum verimi al nabilece i ancak sulu ko ullarda bu miktar n artaca belirten, aspir tohumunda ya oran n %36-43 aras nda de ti ini bildirmi lerdir.
Sepeto lu (1982), aspir bitkisinde ortalama bitki boyunun 136.5cm, bitkide tabla say n 19.2 adet, tablada tohum miktar n 26.5 adet, bin tohum a rl n 35.2 g, tohum veriminin 212.8 kg/da, kabuk oran n %43.5, ya oran miktar n %32.4 ve ya verim miktar n 68.9 kg/da olarak aç klanm r.
(Umrani ve Bhoi, 1984), S k ekimlerde bitkiler daha iyi geli me göstermektedir. Böylelikle dal say bitkide tabla ve tohum miktar n artmas na neden olmaktad r.
Ekiz ve Bayraktar (1986), Ankara’n n kurak artlarda yazl k olarak denedi i aspir bitkisinde tohum verimi 14.60-18.50 gr/bitki, bitki boyunun 69.30-77.60 cm, bitkide ba na dal say n 7.40-10.70 adet, tabla miktar n 13.20-22.00 adet, kabuk oran n %37.70-49.90, ya oran n ise %28.90-35.70 aras nda de ti i saptam r. Bergman ve ark. (1987), Montana ve Dakota’n n kurak ko ullarda denemeye ald klar “Hartman” aspir çe idinde, ya oran ve tohum verimi de erleri s ras yla %43.0 ve 181.6 kg/da olarak bulunmu tur.
Engin (1988), Remzibey (5-154), Yenice (5-38), Dinçer (5-118) aspir çe itlerinin bitki boylar s ras yla 60-80 cm, 100-120 cm ve 90-110 cm, çiçek renginin Remzibey çe idinde sar , Yenice çe idinde k rm ve Dinçer çe idinde turuncu oldu unu belirtmi tir. Protein oranlar Remzibey ve Dinçer çe itlerinde %14, Yenice çe idinde ise %13, kabuk oranlar Remzibey %40, Yenice %49 ve Dinçer %46 olarak bulunmu tur. Bin dane a rl s ras yla 46-50, 38-40, 45-49 gr ve ya oranlar %35-40, %24-25, %25-28 eklinde saptam lard r.
Sar kaya (1989), kurak ko ullarda yap lan ekimlerde, aspir çe itlerinde bitki boyu 97.3-101.3 santimetre ve bitki ba na dal say 8.5-11.7 adet.Bitki ba na tabla say 13.2-27.6 adet, bin dane a rl 33.4-38.5 g, tohum verimi 105.1-189.7 kg/da,kabuk oran %38.7-46.2, sap verimleri 829.1-895.4 kg/da ve ya oran %30.4-36.5 aras nda oldu unu belirtmi lerdir.
Esendal ve ark (1992), aspir bitkisinde yap lan ara rmada k k ekimlerde verimde art oldu unu tespit etmi lerdir.
Esendal ve ark (1993), 1989-1992 y llar nda Samsun’da k tl ko ullarda yap lan çal mada geç sonbahar ve ilkbahar ekiminin etkisi denemesinde; yazl k ekimde çe itler yakla k 110-120 gün içerisinde olgunla klar halde, k k ekimlerde bu süre 270 günü geçmektedir. Her iki ekim çal mas nda bitkiler
Temmuz ay n ortas nda çiçek açmakta, yakla k bir ay sonra tohumlar
olgunla maktad r. K k ekilen bitkiler, daha uzun boylu olduklar ve daha çok dalland klar halde tohum bin dane a rl daha dü ük ç kmaktad r. Buna kar k tohum ya oran her iki y lda da yazl k ekimlerde yakla k % 10 daha yüksek oldu u tespit edilmi tir.
Aspir bitkisinin kuru ko ullarda, de ik bölge ve aspir çe itleri üzerine çok say da çal ma mevcut olup, kullan lan çe it, uygulanan s ra aras mesafe, uygulanan gübreleme ve farkl çevre ko ullar na göre verimde önemli ölçüde farkl klar gözlenmi tir. Örne in, tohum miktar El (1991) 114.0-135.0 kg/da; Öztürk (2003) 149.1 kilogram/dekar; Hircmath ve ark. (1993). 165.0 kilogram/dekar; Ülker (1990) 72.5-88.9 kg/da olarak belirlemi lerdir.
(Gonzalez ve ark., 1994), a s cakl k ve susuzluk gibi faktörler bitkilerde rekabet olu mas tohum geli mesinde olumsuz yönde etki etmektedir.
2. ÖNCEK ÇALI MALAR
Öztürk (1994), Konya ko ullar nda yazl k olarak yeti tirilen aspir bitkisinin ortalama bitki boyunu 91.5-199.3 cm, dal say 7.0-8.4 adet, bitkide tohum verimi 12.2-19.1 g, tabla say 13.3-19.7 adet, tohum verimi 175.6-208.6 kg/da, tablada tohum say 23.5-29.5 adet, kabuk oran % 41.3-49.6, içte ya oran % 51.6-61.0 ve kabuklu ya oran ise % 26.0-35.2 aras nda de ti ini tespit etmi lerdir.
Patel ve ark., 1995, kurak ko ullarda yap lm ara rmada bitki ba na tohum miktar , fosfor ve azot yararl n 30 cm s ra aras mesafelerinde maksimum seviyede oldu u tespit edilmi tir.
Singh ve ark., 1995, aspirin kurak artlarda 45 cm s ra aras mesafesinde yeti tirilmesi su kullan m etkinli ini ve azot al art rd gözlemlenmi tir.
Salera, 1996, aspir bitkisinin ilkbahar ve sonbahar ekimlerinde üç de ik s ra aras mesafelerinin (25 santimetre, 50 santimetre ve 75 santimetre) denendi i bir çal mada, maksimum tohum miktar 50 cm s ra aras mesafede sonbaharda yap lan ekimden, maksimum ya oran da her iki yeti tirme döneminde yine 50 cm s ra aras mesafeden al nm r.
Arslan ve ark (1997), Van artlar nda yap lan bir çal mada üç aspir çe idinde (5-38, 5-118, 5-154) yirmi er gün aral klarla yazl k olarak yap lan farkl ekim zamanlar nda (7 Nisan, 27 Nisan, 17 May s, 7 Temmuz) bitki boyu, dal say , tohum verimi, tabla say , tabladaki tane say , ya verimi, ya oran üzerindeki etkilerini ara rm lard r. En yüksek tohum verimi ve ya oranlar 7 Nisan tarihinde s ras yla 227 kg/da ve %24.6 olarak tespit etmi lerdir.
Cazzato ve ark (1997), Akdeniz artlar nda aspir bitkisi ekimiaç ndan Kas m ay nda uygun ekim oldu unu ve yüksek oranda ya verimi elde edildi ini,
ubat ay nda yap lan ekimlerde bitkilerin May s/Haziran aylar içerisinde sulamaya ihtiyaç duyduklar anla lm r.
Günel ve Arslan (1997), Van ko ullar nda 1991-1992 y llar nda, aspir çe itlerinin (5-118, 5-62 ve 5-154), verim ve kalite özellikleri üzerine azotlu gübrenin etkisini tespit etmek maksad yla yapt klar çal mada, farkl azot gübre
formlar (CAN, AS ve ÜRE) ve dozlar (0, 50, 100, 150 ve 200 kg/da)
kullanm lard r. Bitki boyu, tabla say , ya oran , bin dane a rl ve ya verimleri üzerine gübre formlar n etkisinin önemli olmad ancak artan azot dozlar kar nda tohum ya içeri i hariç, bitki boyu, bin dane a rl , tabla say ve ya
verimlerinin artt tespit etmi lerdir. Ara rma sonucunda, azot dozlar na göre bitki boyunun 38.1-43.9 cm aras nda, tabla say n 4.0-6.9 adet/bitki aras nda, ya oran n % 29.0-30.2 aras nda ve ya verimlerinin 22-36 kg/da aras nda de ti ini bildirmi lerdir.
Weiss, 1971; Roe, 1999, Toprakta bulunan nem oran n yeterli olmad durumlarda, s ra aras ekim mesafelerinin daha geni tutulmas daha uygun olaca bildirmi tir.
Öztürk ve ark., 2000, Konya ilinde kurak artlarda yap lan 4 de ik s ra aras mesafenin (30 santimetre, 40 santimetre, 50santimetre ve 60 santimetre) olu turuldu u çal mada maksimum bitki boyu 61.70 santimetre, dal say 4.90 adet, tabla miktar 17.20 adet ve bin tohum a rl 42.42 g 60 santimetre s ra aras mesafesinde olu urken, maksimum tohum verimi ise 132.07 kg/daile 30 santimetre
ra aras mesafesinden sa lanm r.
Öztürk ve ark., 2000, Konya ekolojik ko ullar nda yap lan ekim zaman çal mas nda (15 Mart, 30 Mart ve 10 Nisan) en yüksek tohum veriminin (132.07 kg/da) 15 Mart’ta yap lan ekimden elde edildi i ve ekim zaman geciktikçe tohum veriminin azald belirtmi lerdir.
Samanc ve ark (2001), Ankara ve Antalya ekolojik artlar nda,1 Mart (I), 15 Mart (II), 30 Mart (III), 15 Nisan (IV) ve 1 May s (V) olmak üzere 5 ekim zaman ele al nm r.Geç ekimde bitki boyu, tabla say , dal say , tohum verimi gibi özelliklerde büyük ölçüde azalma oldu u belirtilmi tir. Dal say n Antalya artlar nda Ankara artlar ndan daha dü ük oldu u her iki lokasyonda da en yüksek tohum verimini ilk ekim zaman nda (214 kg/da) ve ikinci ekim zaman ndan (189 kg/da) elde edildi i saptam lard r.
Kolsar ve Eda, 2002; Agyeman/Armah ve ark 2002; Oad ve ark., 2002; Uslu ve ark. 1998; Polat 2007;Sergek,2001,kuru artlarda, aspir tar nda önerilen ekim mesafeleri genellikle 30-60 cm olmas na ra men s ra aras mesafelerin 15-20 cm aral nda oldu u zaman sonuçlar n daha iyi ç kt bildirmi lerdir.
Juknevicus ve Pekarskas., 2002, ba ka bir çal mada,aspir bitkisinde 30 santimetre ve 60 santimetre s ra aras mesafelerin tane verim inetesiri ara lm olup, 189.00 kg/da verim elde edilen60 santimetre s ra aras mesafenin en ideal s ra aras mesafe oldu u görülmü tür.
2. ÖNCEK ÇALI MALAR
l (2002), Diyarbak r artlar nda 3 aspir çe idinin (Dinçer, Yenice ve Remzibey-05) ve 6 ekim zaman n (15 Nisan , 15 Mart, 15 ubat, 15 Ocak, 15 Aral k ve 15 Kas m) ele al nd denemde, tohum veriminin 97.7 / 140.9 kg/da, ham ya oran n ise yüzde 26.4-31.3 aral nda de ti i, maksimum tohum ve ya veriminin birinci ekim zaman ndan (15 Kas m) al nd bildirilmi tir.
Samanc ve Özkaynak (2003), yap lan ara rmada ekimin geciktirilmesiyle tohum verimi, ya içeri i, palmitik asit, stearik asit ve oleik asit içerikleri azal rken; linoleik asit içeri inde art oldu unu belirlemi lerdir. Ayr ca, ekim zaman n gecikmesiyle, çiçeklenme dönemindeki yüksek hava s cakl n tozla ma ve döllenmeye engel olmas n, dü ük verime neden olmu olabilece i bildirilmi tir.
(Özel ve ark., 2004), Kurak ko ullarda Harran ovas nda(1998-1999 ve 1999-2000) k k ekimlerde, be farkl s ra üzeri mesafelerde yap lan çal mada5cm, 10cm, 15cm, 20cm ve 25 cm’lik mesafelerinde aspir bitkilerinde bitkisel ö eler üzerindeki etkilerini saptamak amaçlar yla çal ma yap lm r. Ara rmada 1999 ile 2000 tarih dönemiyle s ra üzeri mesafelerde yeti tirilen bitkilere göre bitki boyunda 68.41cm ile (73.57 cm) aral nda de iklik gösterdi i ve 5 cm s ra üzeri mesafelerinden maksimum de erin elde edildi i görülmü tür. Ayr ca s k ekimler incelendi inde bitki boyundaki oransal art oldu u göze çarpm r. kinci yeti tirme döneminde taç yaprak verimi üzerine s ra üzeri mesafelerin etkisinin oldu u saptanm r. 0.46-0.89 g/bitki aras nda taç yaprak veriminde de im oldu u ve 20 cm s ra üzeri mesafeden en yüksek de er elde edilmi tir.
Eren ve ark (2005), Ankara yeti tirme artlar nda baz aspir çe itlerinde k ve yaz dönemleri olarak ekilmesinin kalite aç ndan ve verim ve verim özellikleri aç ndan etkisinin ara lmas maksad yla yap lan denemede; bitki boyunun yazl k ekimlerde68.3-99.5 cm, k k ekimlerde ise 76.7-119.7 cm aras nda de ti ini, bitki ba na tohum veriminin yazl k ekimlerde 16.7-21.3 g, k k ekimlerde ise 19.3-27.2 g aras nda de ti ini, bin tohum a rl n yazl k ekimlerde 36.4-44.7 g, k k ekimlerde ise 40.7-48.9 g aras nda de ti ini, ya oranlar ve ya verimlerinin yazl k ekimlerde s ras yla %48.0-53.0, 55.1-70.7 kg/da, k k ekimlerde ise s ras yla % 52.7-55.2, 65.6-94.0 kilogram/dekar aras nda de ti ini saptam lard r.
ld m ve ark (2005), Van artlar nda 2001 y llar nda yap lan çal mada; aspirde bitki boyunun 36.7-68.9 cm, tabla say n 8.1-14.6 adet, bin dane
rl n 40.8-45.8 g, tohum veriminin 150.2-363.0 kg/da, ham ya oran n % 26.2-31.0, ham ya veriminin ise 45.6-98.7 kg/da aras nda oldu unu saptam lard r.
Karaaslan ve Hakan (2007), Diyarbak r ekolojik artlar nda aspir tar için gerekli olan en uygun yazl k ekim zaman n ve çe itlerin belirlenmesi amac yla; Dinçer, Yenice ve 5-154 çe itleri ile iki farkl ekim zaman nda (19 Mart, 1 May s) yap lan çal mada, en yüksek bitki boyu 1. Ekim zaman nda Yenice (107.8 cm), en dü ük bitki boyu ise 2. ekim zaman nda 5-154 (71.7 cm) çe idinde elde edilmi , en yüksek tohum verimi 2.ekim zaman nda Dinçer (225.4 kg/da), minimum tohum verimi ise 1.ekim zaman nda 5-154 (159.3 kg/da) çe idinde tespit edilmi tir.
ll ve Ermi (2009), Kahramanmara artlar nda 2005 y nda yap lan denemede , tabla ba na tohum say n 21.7-40.8 adet, bin tohum a rl n 42.3-46.8 g, bitki ba na tohum veriminin 35.3-59.3 g, ya oran n %26.1-29.1, ya veriminin 62.5-103.1 kg/da aras nda de ti i sonucuna varm lard r.
3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal
Çal ma, Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme alanlar nda yürütülmü tür. Denemede materyal olarak GAP Uluslar aras Tar msal Ara rma Enstitüsünden temin edilen Remzibey (dikenli) aspir çe idi kullan larak yap lm r. Bu materyalin özellikleri:
Remzibey 05; Dikenli, orta boylu, orta erkenci, orta verimli ve sar çiçekli, bir çe it olup, ya oran (%35-40) yüksektir.
3.1.1. Ara rma Yerinin Konumu
Üniversitemize ait Tarla Bitkileri Bölümü uygulama bölgesinde çal mam z yürütülmü olup, denemenin uyguland arazide 370-53I Kuzey enlemi ve 400-16I Do u boylam üzerinde bulunmaktad r.
3.1.2. Ara rma Yeri kliminin Özellikleri
Diyarbak r iklim özellikleri bak ndan Güneydo u Anadolu step iklimi içerisinde bulunmaktad r. Y ll k ortalama ya 490 mm olup, bu ya n %18’ i sonbahar, % 44’ ü k , % 37’ si ilkbahar ve %1’ i yaz aylar nda dü mekte, yani ya lar en çok k ve ilkbaharda görülmektedir. Y ll k s cakl k ortalamas 15.80C olup, en kurak ve maksimum s cakl a ula lan aylar Temmuz ve A ustos aylar r (Bilmez, 2015).
Denemenin yürütüldü ü Diyarbak r ilinde2013–2014 Ekim sezonuna ait nem, s cakl k ve ya durumu Çizelge 3.1.'de gösterilmi tir.
3. MATERYAL VE METOT
Çizelge 3.1. Denemenin uyguland Diyarbak r 2013–2014 sezonuna ait ara rma iklim verileri (Diyarbak r Meteoroloji Bölge Müdürlü ü)
AYLAR Max. cakl k (0C) Min. cakl k (0C) Ort. cakl k (0C) Kapal k Ort. Nem (%) Ya (mm) Y.Gün Say 2013 Eylül 32.1 15.9 24.4 0.1 25.0 0.0 0 2013 Ekim 25.0 9.0 16.9 0.1 28.3 0.0 0 2013 Kas m 17.6 6.1 11.3 0.1 69.1 54.0 10 2013 Aral k 1.4 -7.1 -3.4 0.1 84.5 50.4 10 2014 Ocak 9.2 -1.0 3.4 3.3 82.1 43.0 8 2014 ubat 13.4 -1.0 6.0 1.9 58.4 38.6 4 2014 Mart 16.8 4.9 10.8 3.9 68.2 60.6 10 2014 Nisan 22.0 6.9 14.7 3.1 63.1 39.9 12 2014 May s 28.1 11.1 19.8 0.1 53.5 48.8 13 2014 Haziran 34.1 17.6 26.6 1.1 29.2 21.4 2 TOPLAM DE ER 356.7 69
3.1.3. Deneme Alan n Toprak Yap
Deneme alan ndaki topra n özellikleri a r yap (ince tekstürlü) olmakla beraber fosfor ve özellikle organik madde aç ndan fakir olup kireç oran normal standartlarda, tuzsuz ve orta derece düzeyinde alkali reaksiyona sahip ve katyon de im kapasitesi yüksek topraklard r (Bilmez, 2015).
3.2. Metot
Ara rma Tam ansa Ba Bloklarda Bölünmü Parseller deneme plan na göre 3 tekrarlamal olarak kurulmu olup çal mada 3de ik s ra aras (15, 30, 45 cm) ile 5 de ik s ra üzeri mesafesi (5, 10, 15, 20 ve 25 cm)çal lm r. Her bir parselin alan 5 m x 1.8 m = 9 m2 olarak planlanm ,15 cm s ra aras mesafede 12 , 30 cm s ra aras mesafede 6 , 45 cm s ra aras mesafede 4 s ra olu mu tur.
Deneme alan 04.11.2013 tarihinde toprak tav nda iken bir defa pullukla,18.11.2013 tarihinde ise kültivatör ile sürülmü tür. Ayr ca 19.11.2013 tarihinde tapan çekilmi 21.11.2013 tarihinde parselasyon yap larak ekime haz r hale getirilmi tir. Ekim, 22.11.2013 tarihinde denemede ele al nan s ra aral klar na göre
3-4 cm derinli inde s ra üzeri mesafelerine göre elle yap lm olup. Ayr ca ekimle beraber dekarda 5 kg saf N ve 5 kg saf P2O5gelecek ekilde gübreleme ve yine vejetasyon döneminde gerekli gözlemler al nm olup, 10.07.2014 tarihinde el ile hasat yap lm r.
3.3. Gözlem ve Ölçümler
Parsellerin kenar tesirleri ç kar ld ktan sonra a da bulunan gözlem ve ölçümler yap lm r.
3.3.1. ncelenen Özellikler 3.3.1.1. Bitki Boyu (cm)
Olgunla ma tarihinde her parselde rastgele tercihen belirlenen on bitkinin boyu ölçülerek, ortalama bitki boyu hesaplanm r. Bitki boyu olarak, toprak seviyesi ile bitkinin en yüksekte bulunan tablas n alt noktas na kadar olan yükseklik al nm r.
3.3.1.2. Bitki Ba na Dal Adeti
Parsellerden hasat edilen bitkiler aras ndan rastgele seçilen 10 adet bitkinin dal say lar say lm ve ortalama de erleri hesaplanm r.
3.3.1.3. Tabla Say (adet/bitki)
Her parsel de 10 bitki üzerindeki tablalar say larak ortalamalar al nm r.
3.3.1.4. Tabla Çap (mm)
Hasattan önce her parselde 10 bitki üzerindeki tablalar n çap ölçülüp ortalamalar hesaplanm r.
3.3.1.5. Tablada Tohum Say (adet/tabla)
Hasattan önce her parseldeki bitkilerden rastgele seçilen için 10 bitki üzerindeki tablalar n tohumlar say larak ortalamalar al nm r.
3. MATERYAL VE METOT
3.3.1.6. 1000 Tohum A rl (gram)
Her parsel ba na hasat edilmi tohumlar dört defa yüzer adet say p tart lm , toplanm ve 4’e bölünerek ortalamas al narak ve 10 kat ile çarp p 1000 dane
rl hesaplanm r.
3.3.1.7. Tohum Verim Miktar (kilogram/dekar)
Her parsel için hasat edilen bitkilerin hasat ve harman ayr ayr yap larak parsel tohum verimleri tespit edilmi tir. Daha sonra dekara verime dönü türülmü tür.
3.3.1.8. Ya çeri i (%)
Tüm parsellerden al nan 5 g aspir taneleri ö ütülmü numune al narak Soxhlet yöntemi ile alt ar saat süreyle petrol eteri ekstrasyonu yöntemi ile ya analizi yap lm ve % ya oranlar elde edilmi tir.
3.3.1.9. Ya Verimi (kg/da)
Dekara tohum verimi ile % ya oranlar birlikte oranlanarak dekara ya verimi belirlenmi tir.
3.3.1.10. Protein Oran (%)
Her parselden al nan numuneler Gerhardt App. Feeds analiz metoduyla % protein oranlar hesaplanm r.
3.3.2. statistiki Analiz
Çal mada, incelenen özelliklere ait elde edilen veriler, JMP 13 istatistik paket program kullan larak analizi yap lm olup, varyans sonuçlar z EGF çoklu kar la rma testine göre grupland lm r.
4. BULGU VE TARTI MA 4.1. Bitki Boyu (santimetre)
Aspir bitkisinde de ik ekim s kl klar nda yap lan ara rmada olu an bitki boyu sonuçlar na ait varyans analiz ve de im katsay (DK) sonuçlar Çizelge 4.1’de, ortalama de erleri ile elde edilen gruplarda ise Çizelge 4.2’de gösterilmi tir.
Çizelge 4.1. Bitki boyu de erlerinde varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.1’de bitki boyu üzerine de ik s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin istatistiksel olarak etkisinin olmad görülmektedir.
Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 251.66 3.17 ra Aras 2 22.75 0.28 A.D ra Üzeri 4 32.39 1.34 A.D ra Aras *S ra Üzeri 8 45.9 1.9 A.D Hata - 1 4 79.15 3.29 Hata 24 24.03 Genel 44 D.K. (%): 5.2
**p 0.01 abstrokde önemli ve *p 0.05 abstrokde önemli A.D: Önemli - anlaml de ildir
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.2. Aspir bitkisinde farkl s ra üzeri ve s ra aras mesafelerinin bitki boyu de erlerine ait ortalamalar ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 87.63 97.23 96.63 93.83 10 94.83 99.5 96.26 96.86 15 94.5 90.9 100 95.14 20 94.96 89.76 91.46 92.06 25 94.96 90.2 93.5 92.88 Ortalama 93.38 93.52 95.58 94.16 EGF
Çizelge 4.1’de izlendi i gibi de ik ekim mesafelerinin bitki boyu üzerine tesiri istatistiki yönden önemsiz bulunmu tur. S ra aras mesafelerine göre bitki boylar 93.38 – 95.58 cm aral nda de im göstermi ve en yüksek de er 45 cm s ra aras mesafesinden elde edilmi tir. Bitki boyuna ait de erler s ra üzeri mesafelerine göre ise 96.86 –92.06 cm aral nda olup,en yüksek de er 10 cm s ra üzeri mesafesinden elde edilmi tir. Çizelge 4.2’den anla laca üzere s ra aras mesafeler artt kça bitkinin boyunda da düzenli bir art olmu tur. Fakat s ra aras mesafesinin istatistiki olarak bitkinin boyu üzerine etkisi önemsiz bulunmu tur (Çizelge 4.2).
En yüksek (100 cm) bitki boyunun ölçüldü ü ekim aral 15*45 cm
mesafenin kullan ld uygulamad r. Bulgular z Özel ve ark.(2003) ve Slera (1996)’n n verileriyle benzerlik göstermektedir.
Dinlersöz (1996), bitki boyunun 97.00-100.30 cm; Özel ve ark. (2004), 67.40-103.70 cm de erleri aras nda de im gösterdi i bildirmi lerdir. Ara rmac lar n sonuçlar bu çal mada elde edilen bulgularla uyum göstermektedir.
Sergek (2001), üç farkl ekim s kl denedi i ara rmas nda en yüksek bitki boyunu 40 santimetre s ra aras mesafeden 87,91 santimetre olarak, 20 santimetre s ra aras mesafeden ise en k sa bitki boyunu 85,81 santimetre olarak saptanm r. Ara rmac n bu sonuçlar çal mam zda ç kan sonuçlarla k smen benzerdir.
Ankara ko ullar nda Sergek (2001), s ra aras 20, 30 ve 40 cm mesafelerin çal ld ara rmada 20 cm s ra aras n uyguland mesafeden en dü ük bitki boyu (66.60 cm) elde edilmi tir. Ç kan sonuçlar n bulgular zla farkl k göstermesi denemelerin yap ld yerlerin farkl iklim ko ullar na sahip co rafik bölgelerde yap lm olmas , ara rmalar n farkl y llarda yap lm olmas ve ya ortalamalar n farkl olmas ndan kaynaklad dü ünülmektedir.
4.2. Dal Say
Aspir bitkisinde farkl ekim s kl klar nda yap lan ara rmada olu an dal say sonuçlar na ait varyans analiz ve de im katsay (DK) sonuçlara göre Çizelge 4.3'te ortalama de erler ve elde edilen gruplar ise Çizelge 4.4’te belirtilmi tir.
Çizelge 4.3. Dal say verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.3’te dal say üzerine s ra aras mesafelerinin istatistiksel olarak etkisinin olmad görülmekte olup; s ra üzeri mesafelerinin ve s ra aras x s ra üzeri interaksiyonunun ise istatistiksel olarak önemli oldu u tespit edilmi tir.
Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 3.45 3.23 ra Aras 2 7.29 6.82 A.D ra Üzeri 4 6.15 7.64** ra Aras *S ra Üzeri 8 2.15 2.68* Hata - 1 4 1.06 1.32 Hata 24 0.8 Genel 44 D.K. (%): 14.73
**p 0.01 abstrokde önemli ve *p 0.05 abstrokde önemli A.D: Önemli - anlaml de ildir
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.4. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin dal say verilerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 5.5 defg 8.5 a 5.7 cdefg 6.6 A 10 4.7 fg 5.4 defg 5.5 defg 5.2 B 15 4.3g 5.0 efg 6.0 cdef 5.1 B 20 5.6
cdefg 7.1 abc 6.4 cde 6.4 A
25 6.0 cdef 6.6 bcd 7.9 ab 6.8 A
Ortalama 5.2 6.5 6.3 6.0
EGF ra Üzeri:0.87
EGF nteraksiyon:1.51
Çizelge 4.4’te dal say lar s ra aras mesafe uygulamalar na göre 5.2 – 6.5 adet/bitki aral nda olu mu tur. Dal say lar s ra üzeri mesafeye göre ise 5.1 – 6.8 adet/bitki aras nda olu mu tur. S ra üzeri mesafeye göre en yüksek dal say 5 cm ra üzeri mesafeden 8.5 adet/bitki, en dü ük dal say ise 15 cm s ra üzeri mesafeden4.3 adet/bitki ile elde edilmi tir. nteraksiyona bakt zda ise en yüksek de er 5*30 cm ekim s kl ndan en dü ük de er ise 15*15 cm ekim s kl ndan olu mu olup, metrekareye dü en bitki say art kça dal say nda dü olmaktad r.
Dal say n az yada çok olmas üzerinde olu an tabla say
etkileyece inden verim üzerinde olumlu yada olumsuz yönde etki etmektedir. Fazla dal say bitkide fazla tabla olu umunu ve dolay yla fazla tohum olu turmakta ve tohum verimini art rmaktad r.
Erzurum kuru ko ullarda Polat (2007), taraf ndan yap lan çal mada, 60, 45, 30, 15 cm’lik uygulanan ekim s kl klar nda dal say lar s rayla 5.74, 5.39,4.88 ve 4.26,adet/bitki olarak bildirilmi tir. Dal say lar ekim mesafelerinin en dü ük mesafesinden en yüksek ekim mesafelerine do ru düzenli bir ekilde art göstermi olup, dal say lar üzerine ekim mesafelerinin etkisinin oldu u saptanm r. Ekim mesafelerinde art oldukça dal say lar n da artt tespit edilmi tir.
Yukar daki çal malar n sonuçlar denemelerde elde etti imiz verilerle uyumludur. Ancak bitki ba na dal say ara rmada buldu umuz sonuçlardan daha dü üktür. Bu durumun ara rmalar n farkl ekolojik ko ullarda ve farkl kültürel uygulamalar n yap lmas ndan kaynakland dü ünülmektedir.
Sergek (2001), Ankara iklim artlar nda yapt çal mada seyrek ekimlerde dal say n artt gözlemlenmi tir. Bu sonucun çal mam zla benzer oldu u görülmektedir.
Çal mam zda elde etti imiz veriler, daha önceki çal malar ndan Özel ve ark. (2003), K l ve Gül (1999), K (1998),’da ç kan de erlere göre biraz daha yüksek düzeyde, Uslu (1998), Esendal (1990), K ll ve Küçükler (2005)’in sonuçlar yla k smen uyum içindedir.
4.3. Tabla Say
Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerin denendi i ara rmada olu an tabla say na ili kin varyans analiz sonuçlar ve de im katsay (DK) Çizelge 4.5'te ortalama de erler ve olu an gruplar ise Çizelge 4.6’da verilmi tir.
Çizelge 4.5. Tabla say verileri ait varyans analiz çizelgesi Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 22.43 3.99 ra Aras 2 109.21 19.42** ra Üzeri 4 65.36 9.66** ra Aras *S ra Üzeri 8 15.83 2.34 A.D Hata - 1 4 5.62 0.83 Hata 24 6.76 Genel 44 D.K. (%): 19.63
**p 0.01 abstrokde önemli ve *p 0.05 abstrokde önemli A.D: Önemli - anlaml de ildir
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.5’te tabla say üzerine s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin etkisinin istatistiki aç dan anlaml oldu u saptanm r.
Çizelge 4.6. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin tabla say verilerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 8.83 13.8 14.33 12.32 BC 10 9.83 11.6 11.66 11.03 C 15 8.13 10.2 14.7 11.01 C 20 11.96 15.63 15.93 14.51 B 25 14.73 13.53 23.73 17.33 A Ortalama 10.7 B 12.95 B 16.07 A 13.24 EGF: ra Aras : 2.40 EGF: ra Üzeri: 2.52
Çizelge 4.6’da anla laca gibi bitkide tabla say de erleri, 11.01 – 17.33 adet/bitki aras nda de irken. en yüksek tabla say 25 cm s ra üzeri mesafeden, en dü ük tabla say ise 11.01 adet/bitki ile 15 cm s ra üzeri mesafeden elde edilmi tir. ra aras mesafelerin tabla say aç ndan etkili olup en yüksek tabla say 16.07 adetle 45 cm s ra aras mesafeden elde edilmi tir. Ara rmada genel olarak s ra aras mesafe artt kça (15, 30, 45 cm) tabla say da art göstermi tir (10.7, 12.95, 16.07 adet/bitki). Bu durum bitkilerin daha geni bir alana sahip olduklar nda daha fazla nem ve bitki besin elementlerine sahip olduklar ve rekabet ortam n azald dolay yla daha iyi bir geli me gösterdiklerinden kaynakland söylenebilir.
Tabla say de erlerine bak ld nda en yüksek tabla say n en yüksek s ra aras mesafesinden 45 cm ve en yüksek s ra üzeri mesafesinden 25 cm elde edildi i görülmektedir. Bu durum bitkinin geli me gösterdi i alan n artmas ile daha iyi geli im gösterdi i ve bununda tabla say de erlerini artt rd görülmektedir.
Denemede saptanan sonuçlar, s ra üzeri mesafede art oldukça bitkide tabla say n artt sonucuna varan Özel ve ark.(2003), Salera (1996) ve s ra aras mesafede art oldukça bitkide tabla say miktar n da art bildiren Sergek (2001) ve Dinlersöz (1996)’ün sonuçlar ile uyum içerisindedir.
Farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinden elde edilen tabla say lar yla alakal de erler, Esendal (1990), K ll ve Küçükler (2005), Y ld m ve ark. (2005)’ n belirtti i de erlerle benzer; nan ve K (2001), Özel ve ark. (2003), K l ve Gül (1999)’ün belirtti i de erlerden yüksek ç km r. Bunun nedeni farkl s ra aras mesafeler, farkl tarla ko ullar , farkl toprak yap ve kültürel uygulamalardaki farkl klardan kaynakland dü ünülmektedir.
4.4. Tabla Çap
Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin denendi i ara rmada olu an tabla çap na ili kin varyans analiz sonuçlar ve de im katsay (DK) Çizelge 4.7‘de ortalama veriler ve olu an gruplar ise; Çizelge 4.8’de görülmektedir.
Çizelge 4.7. Tabla çap verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.7’de tabla çap (cm) üzerine s ra aras mesafelerinin istatistiksel olarak etkisinin olmad görülmektedir.
Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 2.62 2.94 ra Aras 2 1.91 2.15 A.D ra Üzeri 4 0.98 1.5 A.D ra Aras *S ra Üzeri 8 0.83 1.28 A.D Hata - 1 4 0.89 1.39 Hata 24 0.65 Genel 44 D.K. (%): 3.95
**p 0.01 abstrokde önemli ve *p 0.05 abstrokde önemli A.D: Önemli - anlaml de ildir
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.8. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin tabla çap verilerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 20.44 19.95 21.07 20.48 10 19.36 20.15 19.73 19.74 15 19.97 20.67 19.81 20.15 20 19.61 20.16 20.59 20.12 25 19.86 20.26 21.61 20.57 Ortalama 19.85 20.23 20.56 20.21
Çizelge 4.8’de anla ld gibi s ra aras mesafe artt kça tabla çap ortalamalar da art göstermektedir. En yüksek tabla çap ortalamas (21.61 cm) ; 45 santimetre s ra aras ve 25 santimetre s ra üzeri mesafelerinden elde edilmi tir. S ra aras ve s ra üzeri mesafelerin artmas bitkiye daha geni alan olu turdu undan her ne kadar yabanc ot oran nda art gösterse de güne nlar ndan faydalanma ve bitki hava sirkülasyonunu art rd ndan dolay tabla çap ortalamalar artmaktad r.
4.5. Tablada Tohum Say
Aspir bitkisinde de ik s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinde yap lan ara rmada olu an tablada tohum say na ili kin varyans analiz sonuçlar ve de im katsay (DK) Çizelge 4.9'da ortalama de erler ve olu an gruplar ise Çizelge 4.10’da verilmi tir.
Çizelge 4.9. Tohum say verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.9’da tohum say üzerine farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin istatistiksel olarak etkisinin olmad görülmektedir.
Çizelge 4.10. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin tohum say verilerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 23.96 29.5 34.13 29.19 10 25.6 26.93 28.26 26.93 15 25.13 29.6 27.26 27.33 20 26.36 28.66 30.93 28.65 25 27.76 28.43 33.3 29.83 Ortalama 25.76 28.62 30.78 28.39
Çizelge 4.10’da görüldü ü gibi s ra aras mesafe geni ledikçe tablada tohum say da art göstermektedir. En yüksek tablada tohum say 45 cm s ra aras mesafeden 34.13 adet/tabla, en az tohum say ise 15 cm s ra aras mesafeden 23.96 adet/tabla elde edilmi tir. S ra üzeri mesafeye göre ise en yüksek tablada tohum say 5 cm s ra üzeri mesafeden 34.13 adet/tabla, en az tohum say ise 5 cm s ra aras mesafeden yine 23.96 adet/tabla ile elde edilmi tir.
Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 27.81 1.31 ra Aras 2 94.9 4.49 A.D ra Üzeri 4 13.6 0.74 A.D ra Aras *S ra Üzeri 8 11.54 0.63 A.D Hata - 1 4 21.11 1.15 Hata 24 18.24 Genel 44 D.K. (%): 15.04
**p 0.01 abstrokde önemli ve *p 0.05 abstrokde önemli A.D: Önemli - anlaml de ildir
4. BULGU VE TARTI MA
4.6. Bin Tane A rl
Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinde yap lan ara rmada olu an bin tane a rl verilerine ili kin varyans analiz sonuç ve de im katsay (DK) Çizelge 4.11'de ortalama de erler ve olu an gruplar ise Çizelge 4.12’de verilmi tir.
Çizelge 4.11. Bin tane a rl verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.11’de bin tane a rl üzerine farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin istatistiksel olarak etkisinin olmad görülmektedir.
Çizelge 4.12. Aspir bitkisinde de ik s ra aras ile s ra üzeri mesafelerinin bin tane a rl verilerine ait ortalama de erler
ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 39.18 33.8 35.13 36.04 A 10 34.36 35.88 33.53 34.59 A 15 37.26 32.61 36.09 35.32 A 20 33.13 34.64 36.82 34.86 A 25 33.5 35.53 37.89 35.64 A Ortalama 35.48 A 34.49 A 35.89 A 35.29 Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 12.32 1.82 ra Aras 2 7.76 1.15 A.D ra Üzeri 4 3.06 0.39 A.D ra Aras *S ra Üzeri 8 15.6 2.02 A.D Hata - 1 4 6.73 0.87 Hata 24 7.7 Genel 44 D.K. (%): 7.84
**p 0.01 abstrokde önemli ve *p 0.05 abstrokde önemli A.D: Önemli - anlaml de ildir
Çizelge 4.12’de anla ld üzere de ik ekim mesafelerinin 1000 tane rl na tesiri istatiksel yönden önemsiz bulunmu tur. Ara rmada 1000 tane rl 32.61 – 39.18g aral nda seyretti i, en yüksek de erin 5*15 cm ekim kl ndan al nd , en dü ük de erin ise 15*30 cm ekim s kl ndan elde edildi i görülmektedir. Uygulanan s ra aras mesafelere göre; en yüksek 1000 tane a rl n 45 cm s ra aras mesafesinden (35.89 g), en dü ük bin dane a rl n ise 30 cm s ra aras mesafesinden (34.49 g) elde edildi i izlenmektedir.
Uygulanan s ra üzeri mesafelere göre ise; en yüksek 36.04 g ile 5 cm s ra üzeri, en dü ük de er ise 34.59 g ile 10 cm s ra üzeri mesafe uygulamas ndan elde edilmi tir.
Sergek (2001), taraf ndan farkl s ra mesafelerinin denendi i ara rmada, maksimum 1000 tane a rl 40 santimetre s ra aras uygulamadan elde edilmi (38.60 g) ve s ra aras mesafelerde art oldukça 1000 tane a rl n da artt gözlemlenmi tir. Ara rmac n elde etti i sonuçlar bu çal mada bulunan sonuçlarla benzerlik göstermektedir.
Daha önce yap lm olan ara rmalardan; Remzibey çe idinde bin tane rl ortalamalar , Dinlersöz (1996) 40.54 g, Y ld m ve ark. (2005) 43.11 – 44.30 g, Cama ve ark. (2007) 34 – 43 g, ncel (2005) 41.56 – 42.26 g, olarak saptanm r. Sonuçlar n bu çal mada elde edilen bulgulardan yüksek olmas ara rmalar n de ik ekolojik ko ullarda yürütülmesinden, farkl kültürel uygulamalardan ve farkl çe itlerin kullan lmas ndan kaynaklanm oldu u san lmaktad r.
4.7. Tohum Verimi
Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinde yap lan ara rmada olu an tohum verimine ili kin varyans analiz sonuçlar ve de im katsay (DK) Çizelge 4.13‘de ortalama de erler ve elde edilen gruplar ise Çizelge 4.14’de verilmi tir.
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.13. Tohum verimi verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.13’detohum verimi üzerine s ra aras , s ra üzeri ve s ra aras *s ra üzeri mesafeleri interaksiyonunun istatistiki aç dan anlaml oldu u görülmektedir.
Çizelge 4.14. Aspir bitkisinde de ik s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin tane verimine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 314.15 ef 330 e 581.97 a 408.70 A 10 270.22 f 326.94 e 451.11 c 349.42 B 15 338.40 e 318.33 e 505.68 b 387.47 A 20 334.29 e 341.76 e 486.17 bc 387.41 A 25 349.18 de 394.81 d 480.86 bc 408.28 A Ortalama 321.25 B 342.37 B 501.16 A 388.26 EGF: ra Aras : 47.57 EGF: ra Üzeri: 27.32 EGF: nteraksiyon: 47.32 Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 217.97 0.09 ra Aras 2 1450.68 65.85** ra Üzeri 4 5239.33 6.63** ra Aras *S ra Üzeri 8 3871.97 4.9** Hata - 1 4 2202.89 2.78 Hata 24 789.6 Genel 44 D.K. (%): 7.23
Çizelge 4.14’de tohum verimi de erleri ncelendi inde en yüksek tohum veriminin 581.97 kg/da ile 45×5 cm ekim s kl ndan, en dü ük tohum veriminin ise 270.22 kg/da ile 15×5 cm ekim s kl ndan elde edildi i görülmektedir.
ra aras ve s ra üzeri interaksiyonu incelendi inde; en yüksek tohum verimi 581.97 kg/da ile 45 cm s ra aras ve 5 santimetre s ra üzeri mesafelerinden al nd görülmektedir. En dü ük tohum verimi ise 270.22 kg/da ile 15 cm s ra aras ve 10 cm
ra üzeri mesafelerinden saptand görülmektedir. Genel olarak 45 cm s ra aras mesafesinde ve 15 ve 30 cm s ra aras mesafelerine göre daha yüksek verimler elde edildi i interaksiyon çizelgesi incelendi inde görülmektedir. Bu durum geni s ra aras mesafesinde bitkilerin daha iyi geli im gösterdi i kan uyand rmaktad r.
Hoag ve ark. (1968), Uslu ve ark. (1998) ve Sergek (2001) yapt klar ara rmalarda s ra aral geni ledikçe verimin azald belirtmi lerdir. Ara rmalardaki sonuçlar aras nda olu an farkl klar; kullan lan çe itlerin farkl olmas , uygulanan kültürel i lemlerden, farkl çevre ko ullar ndan, farkl ekim zamanlar ndan ve ara rmalar n kurak veya sulu ko ullarda yap lmas ndan kaynaklanm olabilir.
4.8. Protein Oran (%)
Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin denendi i ara rmada olu an protein oran verilerine ili kin varyans analiz sonuçlar ve de im katsay (DK) Çizelge 4.15‘de ortalama de erler ve olu an gruplar ise Çizelge 4.16’de verilmi tir.
Çizelge 4.15. Protein oran verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri
Blok 2 0.05 0.26 ra Aras 2 5.49 26.4** ra Üzeri 4 5.41 22.53** ra Aras *S ra Üzeri 8 1.99 8.29** Hata - 1 4 0.2 0.86 Hata 24 0.24 Genel 44 D.K. (%): 3.19
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.15’te protein oran üzerine s ra aras , s ra üzeri mesafelerinin ve ra aras x s ra üzeri interaksiyonunun istatistiki aç dan anlaml oldu u görülmektedir.
Çizelge 4.16. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin protein oran verilerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 14.23 h 14.36 gh 16.17 bc 14.92 C 10 14.21 h 25.85 bcde 15.51 cdef 15.19 C 15 13.79 15.03 efgh 14.42 gh 14.41 D 20 15.18 defg 17.45 a 16.65 ab 16.43 A 25 15.95 bcd 16.56 b 14.75 fgh 15.75 B Ortalama 14.67 B 15.85 A 15.5 A 15.34 EGF: ra Aras : 0.46 EGF: ra Üzeri: 0.47 EGF: nteraksiyon: 0.82
Çizelge 4.16’da, protein oran bak ndan farkl s ra üzeri ve s ra aras mesafelerine ili kin de erler incelendi inde, en yüksek protein oran n % 17.45 ile 30 × 20 cm ekim s kl ndan, en dü ük protein oran n ise % 13.79 ile 15 × 15 cm ekim s kl ndan elde edilmi tir.
Farkl s ra aras mesafelerinde protein oran 30 cm ve 45 cm s ra aras mesafesinde s ras yla % 15.85 ve % 15.50 ile en yüksek olurken, 15 cm s ra aras mesafesinde %14.67 ile en dü ük olmu tur.
ra üzeri mesafelerinde ise; 20 cm s ra üzeri mesafesinde % 16.43 ile en yüksek protein oran elde edilirken, en dü ük protein oran ise 15 cm s ra üzeri mesafesinden % 14.41 ile elde edilmi tir.
4.9. Ya Oran (%)
katsay (DK) Çizelge4.17‘de ortalama de erler ve olu an gruplar ise Çizelge 4.18’de verilmi tir.
Çizelge 4.17. Ya oran verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.17’de ya oran üzerine s ra aras , s ra üzeri mesafelerinin ve s ra aras x s ra üzeri interaksiyonunun istatistiki aç dan anlaml oldu u görülmektedir.
Çizelge 4.18. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin ya oran verilerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 23.37 b 24.29 b 27.50 a 25.05 B 10 20.72 cd 24.30 b 27.92 a 24.31 BC 15 18.48 d 23.14 bc 27.06 a 22.89 C 20 23.9 b 28.96 a 28.24 a 27.03 A 25 19.58 b 29.34 a 22.96 bc 23.96 BC Ortalama 21.21 c 26.01 B 26.74 A 24.65 EGF: ra Aras :0.47 EGF: ra Üzeri: 1.48 EGF: nteraksiyon: 2.55 Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 0.06 0.29 ra Aras 2 135.39 577.93** ra Üzeri 4 21.43 9.18** ra Aras *S ra Üzeri 8 17.34 7.43** Hata - 1 4 0.23 0.1 Hata 24 2.33 Genel 44 D.K. (%): 6.16
4. BULGU VE TARTI MA
Çizelge 4.18 irdelendi inde; 45 cm s ra aras mesafesinde % 26.74 ile en yüksek ya oran elde edilirken, 15 cm s ra aras mesafesinde % 21.21 ile en dü ük ya oran belirlenmi tir.
Di er taraftan s ra üzeri mesafelerine göre ise 20 cm s ra üzeri mesafesinden % 27.03 ile en yüksek de er saptan rken, 15 cm s ra üzeri mesafesinden ise % 22.89 ile en dü ük ya oran elde edilmi tir. 5 cm, 10 cm ve 25 cm s ra üzeri mesafelerinde ise s ras yla; % 25.05, % 24.31 ve % 23.96 de erleri belirlenmi tir.
nteraksiyon verileri irdelendi inde ise en yüksek ya oran % 29.34 ile 45×20 cm ekim s kl ndan elde edilmi tir. En dü ük ya oran (% 18.48) 15 ×15 cm ekim s kl ndan elde edilmi tir.
Polat (2007), Sergek (2001), Dinlersöz (1996) ve Mane (1983) taraf ndan yap lan ara rmalarda s ra aral mesafelerin ya oran na etkisinin önemsiz oldu u tespit edilmi tir.
Bu çal maya göre s ra aras mesafe artt kça ya oran da artmaktad r.Ara rmada elde edilen ya oranlar daha önceki ara rmalardan;
ldr m ve ark. (2005), Dalip(1994), Cama ve ark. (2007)’n n elde etti i de erler ile benzerlik göstermektedir.
4.10. Ya Verimi
Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin denendi i ara rmada elde edilen ya verimi de erlerine ili kin varyans analiz sonuçlar ve de im katsay (DK) Çizelge4.19 ‘de ortalama de erleri ve olu an gruplar ise Çizelge 4.20’de verilmi tir.
Çizelge 4.19. Ya verimi verilerine ait varyans analiz çizelgesi
Çizelge 4.19’da ya verimi üzerine s ra aras s ra üzeri mesafelerinin ve s ra aras x s ra üzeri interaksiyonunun istatistiki aç dan anlaml oldu u görülmektedir.
Çizelge 4.20. Aspir bitkisinde farkl s ra aras ve s ra üzeri mesafelerinin ya verimi de erlerine ait ortalama de erler ra Üzeri (cm) ra Aras (cm) 15 30 45 Ortalama 5 73.52 ef 80.15 e 160.05 a 104.57 A 10 55.99 f 79.56 e 125.96 bc 87.17 C 15 62.47 ef 73.75 ef 137.01 b 91.08 BC 20 79.85 e 98.84 d 137.72 b 105.47 A 25 68.29 ef 115.86 cd 110.48 cd 98.21 AB Ortalama 68.02 C 89.63 B 134.24 A 97.30 EGF: ra Aras : 11.82 EGF: ra Üzeri: 10.62 EGF: nteraksiyon: 18.39
Çizelge 4.20’de farkl s ra aras uygulamalar na göre ya verimleri 68.02 – 134.24 kg/da aral nda olu mu tur. En yüksek ya verimi 134.24 kilogram/dekar ile 45 santimetre s ra aras mesafesinden elde edilirken, en dü ük ya verim miktar ise 68.02 kilogram/dekar ile 15 cm s ra aras uygulamas ndan saptanm r. Bu durum
Varyasyon Kaynaklar Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F De erleri Blok 2 12.84 0.09 ra Aras 2 17105.4 124.94** ra Üzeri 4 589.13 4.91** ra Aras *S ra Üzeri 8 785.92 6.55** Hata - 1 4 136.9 1.14 Hata 24 119.87 Genel 44 D.K. (%): 11.24
4. BULGU VE TARTI MA
ra aras mesafesi artt kça tohum verimininde artmas ve dolay yla ya veriminede yans mas ndan kaynaklanmaktad r.
Çizelge 4.20’de farkl s ra üzeri mesafelere göre ya verimleri 87.17 – 105.47 kg/da aral nda olup, EGF kar la rma testi aç ndan 4 de ik grup saptanm r. En yüksek de erler s ras yla 20 ve 5 cm s ra üzeri mesafelerinin uyguland uygulamalardan 105.47 ve 104.57 kg/da al nm r. En dü ük ya verimi 10 santimetre s ra üzeri mesafelerinin uyguland uygulamadan (87.17 kg/da) saptanm r.
Bulgulara göre farkl s ra aras mesafe uygulamalar nda s ra aras mesafe artt kça ya veriminin de artt gözlemlenmektedir.
ra aras ve s ra üzeri interaksiyonu incelendi inde ise; 45 santimetre s ra aras ve 5 cm s ra üzeri mesafelerinden 160.05 kg/da ile en yüksek ya verimi elde edilirken, en dü ük ya verimi ise 15 cm s ra aras ve 10 cm s ra üzeri mesafesinden 55.99 kg/da ile elde edilmi tir. Ya verimi de erlerine göre s ra aras mesafesi artt kça ya veriminin de art gösterdi i gözlemlenmektedir.
Elde edilen veriler daha önce yap lan ara rmalardan Cama ve
ark.2007(26.1 – 82.1 kg/da), Y ld m ve ark. 2005 (55.10 ile 85.92 kg/da)elde edilen de erlerden daha yüksek ç kt tespit edilmi tir.
5. SONUÇ VE ÖNER LER 5.1. Sonuç
Farkl ekim mesafelerinin aspir bitkisinde verim ve kalite aç ndan etkilerini belirlemek amac yla Diyarbak r ili Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alan nda, 2013 - 2014 Aspir tar sezonunda kurak artlarda “Tesadüf Bloklar nda Bölünmü Parseller Deneme Desenine” göre 3 tekerrürlü olarak kurulmu olup, denemede, 3 farkl s ra aras 45cm, 30cm ve 15 cm olarak, 5 farkl s ra üzeri
mesafe 25cm,20cm,15cm ve 5cm olarak uygulama yap lm r. Ara rmada, GAP
Uluslararas Ara rma Enstitüsü’nden al nan Remzibey-05 çe idi materyal olarak kullan lm r.
Deneme sonunda farkl s ra aras ile s ra üzeri mesafelerin tablada tohum say , tabla çap , bitki boyu ve 1000 tohum a rl üzerine istatistiki olarak önemli olmad , tabla say , dal say , ya oran , tohum verimi, ya verimi ve protein oran na etkisinin istatistiki olarak anlaml oldu u görülmü tür.
Çal mada s ra aras uygulamas n tabla say , tohum say , tohum verimi, protein içeri i, ya içeri i ile ya verimlerine etkisinin oldu u ve s ra aras mesafe artt kça tabla say , tablada tohum say , tohum verimi, protein içeri i, ya içeri i ile ya verimlerinde art meydana geldi i görülmü tür.
5.2. Öneriler
Bu çal maya göre Aspir yeti tiricili i sonucunda elde etti imiz de erler ba lam nda tohum verimi, protein içeri i, ya içeri i, ile ya verimi göz önüne al nd nda 45 cm s ra aras ile 20 cm s ra üzeri mesafelerinin göze çarpt ve bu de erler aç ndan en iyi neticeyi verdi i görülmektedir. Bu nedenle 45 santimetre s ra aras x 20 santimetre s ra üzeri mesafe uygulamas Diyarbak r ko ullar nda aspir üretimi yapacak üreticilere önerilebilir.
Bu ara rma ile Ülkemiz ya aç n kapat lmas ve d a ba ml n
5. SONUÇ VE ÖNER LER m
dolay yla bölgemiz gibi kurak ko ullarda kurakl a dayan kl bir bitki olan aspirin yeti tiricili inin geli tirilmesi ve yeti tirme tekniklerinin belirlenmesi ve üreticilere aktar lmas aç ndan son derece önem arz etmektedir.
Ayr ca bölgemiz ekim nöbeti sistemine yeni ve son derece önemli bir alternatif bitkinin kazand lmas ve bu bitkiyle ilgili teknik konularda alt yap say labilecek teknik bilgilerin üretilmesi ve pratik çal malarla üreticilere aktar lmas konusunda son derece de erli katk lar ortaya konulmu tur.
Bir ba ka aç dan de erlendirildi inde aspir bitkisinin insan beslenmesi aç ndan son derece kaliteli olan bir ya içeri ine sahip olmas n yan s ra ya ç kar ld ktan sonra geriye kalan küspesinin de hayvan beslenmesi aç ndan son derece önemli oldu u bu bitki tar n bölgemizde yayg nla mas ile birlikte bölge insanlar n sa kl ve kaliteli bir ya ile beslenme olana elde etmelerinin yan s ra bölge hayvanc n da geli imine katk sa layaca dü ünülmektedir.
Bütün bunlar n yan s ra aspir bitkisi yeti tiricili inin bölgede yayg nla lmas ve geli tirilmesinin tam olarak hedefine ula labilmesi için bu konuda yeni ve farkl ara rmalar n yap lmas , aspir bitkisinin bölgede desteklenen ürünler aras na al nmas ve üreticiler desteklenmesi son derece önemli ve gereklidir.
6. KAYNAKLAR
Anonim,1999. Zirai ve iktisadi Rapor 1997-98. Ankara.
Armah-Agyeman G, Loiland J, Karow R, Hang AN 2002. Safflower. Oregon State University Arslan, B., Y ld m, B., ilba , A. ., dede, Ö., Okut, N., 1997. TheEffect of SowingDate on YieldandYieldCharacters of Varieties of Safflower (Carthamustinctorius L.) IVth
International Safflower Conference Bari, Italy. June 2-7, 125-127.
Badri,R.A., Rad,A.H.S.,Zadeh, S.S.and Bitaraftan, Z. 2012. Sowing Dateeffect on spring safflower cultivars. International Journal of Science and Advanced Technology,1(9):26- 32. Bayraktar, N., Ülker., 1990. Dört Aspir (Carthamustinctorius L.) çe it Aday nda verim ve verimi etkileyen ö eler. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Y ll , s.129-140.
Bayramin, S., Kaya, M.D. 2009. Son Y llarda Ülkemiz Aspir ve Kolza Üretimindeki Geli meler. Tarla Bitkileri Merkez Ara rma Enstitüsü Dergisi, 18(1-2): 43-47
Bergman, J.W.,Baldr dge, D.E., Brown, B.L, Dubbs, A.L, Kushnak, G.D. ve R veland, N.R., 1987. Registration of “Hartman” Safflovver. CropScience. 27 (5): 1090-1091.
Bilmez, A., 2015. Türkiye’nin Farkl Bölgelerinden Sa lanan Susam (Sesamum ndicum L.) Populasyonlar n Agro-Morfolojik Özellikler Bak ndan Kar la lmas , Dicle Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
Cazzato, E.,Ventricelli, P., Corleto, A., 1997. Effects of Date of Seedingand Supplemental IrrigationHybridand Open-PollinatedSafflowerProductionIn 97 SouthernItaly. IVth
International Safflower Conference. (2-7 June), 119-124, BeijingChina.
CORLETO, A., ALBA, E., POLIGNANO, G.B., VONGHIA, G. 1997. Safflower: A multipurpose species with un exploded potential and world adaptablity, Theresearch in taly. IV
International Safflower Conference, 2-7 June, 23-31, Bari, Italy.
Çama , N., Ç rak, C., Esendal, E., 2007. Seed Yield, Oil Content and Fatty Acids Composition of Safflower (Carthamus tinctorius L.) Grown In Northern Turkey Cond ons OMÜ Zir. Fak. Dergi-si, 22(1):98-104.
Dalip, S., Deedar, S., Kolar, J.S., and Singh D., 1984, Effect of nitrogen and row spacing on growth, yield and nitrogen uptake in rainfed safflower, Indian Journal of Agricultural
Sciences, 64 (3), 189-191.
Dinçer, N., 1964. Aspir (Carthamustinctorius L.) Tar m Bakanl Ziraat leri Genel Müdürlü ü Yay nlar .Yay n No: D-102, Ankara.
Dinlersöz, E. 1996. Baz Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çe itlerinde Farkl Ekim S kl n Verim ve Verim Ö elerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 38s
Ekiz, E., Bayraktar, N., 1986. Kendilenmi Aspir (Carthamustinctorius L.) Hatlar n E leme (Coupled) Yöntemiyle Aç kta Tozlanmas yla Elde Edilen Melezlerin Seçimi ve Kuru Tar m Bölgelerine Adaptasyonu. TUB TAK-TOAG-KBTBAÜ Ankara.
Engin, D., 1988. Aspir Tar ve Aspir’in Endüstride Kullan m Alanlar . T.C. tar m Orman ve Köy leri Bakanl Geçit Ku Tar msal Ara rma Enstitüsü Müdürlü ü. Eski ehir
Eren, k.,Ba alma, d., Uranbey, S., Er, C., 2005. Effect of Growing in Winterand Spring on Yield, Yield Components andQuality of SomeSafflower (Carthamustinctorius L.) Cult vars in Ankara. VI.International Safflower Conference, (6-10 June 2005), 154-160. Istanbul.
