UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE
BAKIM S‹GORTASI
LONG-TERM HOME CARE SERVICES AND
CARE INSURANCE
Sema O⁄LAK
Dokuz Eylül Üniversitesi Sa¤l›k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ‹ZM‹R Tlf:(0232) 412 47 20 e-mail:sema.oglak@deu.edu.tr Gelifl Tarihi: 18/11/2006 (Received) Kabul Tarihi: 06/03/2007 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
ABSTRACT
The ageing of the population, the increase of disability and chronic sickness caused the increase of demand for the health care services. The fact that portion of the health expens-es in the Gross Domexpens-estic Product (GDP) increased the demand of the need for care also caused new sources and methods to be searched for in terms of the cost. However, besides the financial problems, insufficiency of the present hospital beds, and that care services can-not be profitably provided, and the problems on quality assurance lead us to search for alter-natives for institutional care services in plenty of various aspect come into being as the rea-son for preference.
Home care services are also the individual-centered care services, and they have a lot of advantages compared with institutional care services in terms of health expenditures and costs, and this proves why those care services are preferred by both individuals and govern-ments.
Although need for care in societies, which happens due to aging, or some other reasons, is under the responsibility of the family many countries seeing recently that the family is being insufficient in meeting the basic care needs of the sick, disabled and elderly, and the family undergoes an increased burden, have been making efforts about developing low costing home care services systems and bringing forth a policy in order to provide overall balance of the role between the government and the family.
Key words: Long-term of home care services, Long-term care insurance, Elderly, Social security.
ÖZ
Nüfusun yafllanmas›, özürlülük ve kronik hastal›klardaki art›fl, sa¤l›k hizmetlerine olan ta-lebin yükselmesine ve sa¤l›k harcamalar›n›n Gayri Safi Milli Has›la (GSMH) içindeki pay›n›n büyümesi bak›m gereksinimine olan talebin art›rmas›na, maliyet aç›s›ndan da yeni kaynakla-r›n ve yöntemlerin aranmas›na neden olmufltur. Bununla birlikte; finansman sorunlar› yan›n-da, mevcut yatak say›s›n›n yetersizli¤i, hizmetin verimli bir flekilde sa¤lanmamas› ve kalite gü-venli¤i ile ilgili sorunlar kurumsal bak›m hizmetlerine alternatif aramaya yöneltmektedir.
Evde bak›m hizmetlerinin, birey merkezli bak›m hizmeti olmas› yan›nda, sa¤l›k harcama-lar› ve maliyetler yönünden de kurumsal bak›m hizmetlerine göre birçok üstünlüklerinin olma-s›, bireyler ve hükümetler taraf›ndan tercih nedeni olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Toplumda yafllanma ve di¤er nedenlerle ortaya ç›kan bak›m gereksiniminde ailenin yeter-siz kalmas› ve aile üzerindeki yükün artmas› ile uygun ve etkili bak›m hizmetlerini daha düflük maliyette, kapsaml› ve aile ile devletin rolü aras›nda dengeyi sa¤layacak olan evde bak›m sis-temlerini gelifltirmek ve politika oluflturmak konusunda çaba gösterildi¤i görülmektedir.
Türkiye’de de, evde bak›m hizmetlerine olan talepte son y›llarda ciddi bir art›fl olmakta-d›r. Gerek kamu düzeyinde gerekse özel kurulufl düzeyinde evde bak›m hizmetlerine ilginin art-mas›, bu hizmetlerin bak›m sigortas› kapsam›nda ele al›nmas› yönünde geliflmeler görülmek-tedir.
Anahtar sözcükler: Uzun süreli bak›m, Evde bak›m Hizmetleri, Bak›m sigortas›, Yafl-l›l›k, Sosyal güvenlik.
R
EVIEW
A
RTICLE
G
‹R‹fiE
vde bak›m hizmetleri, genel olarak; bireyin sa¤l›¤›n› koru-mak, yükseltmek, yeniden sa¤l›¤›na kavuflturmak amac›y-la sa¤l›k ve sosyal hizmetlerin profesyonel düzeyde veya aile bireyleri taraf›ndan bireyin kendi evinde ya da yaflad›¤› ortam-da sunulmas›d›r. Sözü edilen bu hizmetler, hem sa¤l›k hem de sosyal hizmetleri içine alan genifl bir yelpazede bireyin gerek-sinimi do¤rultusunda yaflam kalitesi ve toplumsal sayg›nl›¤›n›n korunmas›n› da sa¤lamaktad›r (1). Bu anlamda evde bak›m hizmetleri genel olarak, kurum bak›m›n›n yerini alan, kurum-larda kal›fl gereksinimi azaltan ya da geciktiren hizmetler ola-rak ifade edilmektedir (2).Evde bak›m hizmetlerinin yöneldi¤i yafl gruplar›, a¤›rl›kl› olarak 65 yafl ve üzerindeki kronik ve uzun süreli bak›m› ge-reken yafll› hastalar›n yan›s›ra kronik hastal›¤› olan her yafl grubu, bebek ve çocuklar da çok yönlü bak›m hizmetlerini gü-venli ev koflullar›nda alabilmektedirler. Avusturya’da 1998’de hizmeti alanlar›n %83’ü, Almanya’da %78’i, ABD’de %63’ü, 65 yafl ve üstündekileri oluflturmaktad›r (3). Ayr›ca, terminal dönemdeki kanserli yetiflkin ve çocuk hastalar›n onur ve say-g›nl›¤›n› korumak, yaflam›n son günlerini daha sevgi ve flefkat-le geçirilmesini sa¤lamak amac›yla bak›m hizmetflefkat-leri evde ve-rilebilmektedir. Öte yandan, tedavisi olanaks›z ve ilerlemifl olan birçok hastalar›n ölümüne kadar bak›mlar›n›n evlerinde verilmesi tercih edilmektedir (4,5).
Evde bak›m hizmetleri, özelli¤i gere¤i üç aç›dan s›n›fland›-r›lmaktad›r. Birincisi; evde bak›m, yaln›zca t›bbi hizmetlerin verilmesi de¤il, ayn› zamanda bireyin gereksinim duyabilece-¤i sosyal hizmetleri de içine almaktad›r. ‹kincisi; evde bak›m, k›sa süreli veya uzun süreli olarak sunulmaktad›r ve hizmet kapsamlar› ço¤u kez birbirinden oldukça farkl›l›k gösterebil-mektedir. K›sa süreli sunulan evde bak›m hizmetleri, t›bbi hiz-met a¤r›l›kl›d›r ve ço¤unlukla hastane sonras› nekahat döne-mi içinde verilmektedir. Bu süre, genel olarak 30 gün ile s›-n›rland›r›lm›flt›r. Uzun süreli evde bak›m hizmetleri ise, hem t›bbi hem de sosyal bak›m hizmetlerini kapsamakla birlikte, sosyal bak›m a¤›rl›kl›d›r ve 6 aydan daha fazla bak›m gereksi-niminin duyulmas› durumundaki verilen hizmetleri içene al-maktad›r (6). Üçüncüsü ise; farkl› meslek alanlar›ndaki uzman ya da yar› uzman kiflilerin verdikleri evde bak›m (formal care) ile aile bireylerinin verdikleri evde bak›md›r (informal care). Uzmanl›k düzeyinde verilen (formal care) evde bak›m hizmet-leri genel olarak flu hizmetlerden oluflmaktad›r (7):
a. Hemflirelik hizmetleri: Bireyin evine düzenli veya belirli
aral›klarla uzman hemflirelerin ziyaretleri ve evde hemflire-lik hizmetleri
b. Destek sa¤l›k hizmetleri: Psikoterapi, fizik tedavi, ayak
bak›m›, konuflma ve meflguliyet tedavisi gibi bireyin
hare-ketini ve evde birine muhtaç olmadan yaflamas›na yard›m edecek hizmetler
c. Gündüz/Gece bak›m›: Gündüz/gece bak›m
merkezlerin-de bak›ma muhtaç bireye gereksinimine uygun hizmet
d. Kiflisel bak›m (öz bak›m): Bak›ma muhtaç bireyin banyo
yapt›r›lmas›, giyinmesine yard›m vb. gibi günlük yaflam aktivitelerinin yerine getirilmesine yard›mc› olacak hizmet-ler
e. Ev ifllerine yard›m, ev düzeninin yeniden oluflturulma-s›: Evin temizlik, ütü ve al›flverifl gibi hizmetlerine yard›m
hizmetleri ile daha güvenli yaflamay› sa¤layacak ev düzeni de¤iflikliklerinin yap›lmas›d›r. Örne¤in, kap›, kilit onar›m›, çat› onar›m›, ç›k›fl rampalar› oluflturmak, banyo güvenli¤i oluflturmak, tekerlekli sandalyenin evde dolafl›m›ndaki en-gelleri ortadan kald›rmak vb.
f. Sosyal destek: Bireyin al›flverifline yard›m, randevular›na
götürülmesi, faturalar›n›n ödenmesi, sosyal etkinliklere ve arkadafl ziyaretlerine götürülmesini sa¤layacak hizmetler
g. G›da ve beslenme hizmetleri: Evinde yemek haz›rlama
ve piflirme ifllevini yerine getiremeyenlere evlere yemek da¤›t›m hizmetleri, sa¤l›k e¤itimi vb.
h. Dan›flmanl›k hizmetleri: Bireyin haklar› ve
sorumluluk-lar› ile ilgili öneri ve dan›flmanl›k hizmetleri ile bireyin is-tek ve flikayetlerinin ele al›nd›¤› hizmetler
i. Bak›c›lar için destek hizmetler: Evde bak›m› üstlenen
gerek aile bireyleri gerekse para karfl›l›¤›nda hizmet sunan bak›c›lara sa¤lanacak hizmetleri kapsamaktad›r. Bu hiz-metler, iki flekilde verilmektedir. Birincisi; Geçici Bak›m (Respite care): Bak›c›lar›n belirli dönemlerde dinlendiril-mesi ya da izinli say›lmas› durumunda, söz konusu hizmet-lerin geçici bir süre için kurumlarda (bak›mevi benzeri yer-lerde) verilmesidir. ‹kincisi; Bak›c› Destek Kurulufllar›: Bu kurulufllar, bak›c›lar›n daha iyi hizmet vermelerini sa¤-layacak e¤itim, bilgi, dan›flmanl›k ve bak›c› haklar› gibi te-mel konularda bak›c›lar›n desteklenmesini hedeflemekte-dir.
K›sa Süreli Evde Bak›m Hizmetleri
Sosyal, ekonomik, demografik etkenler, aile yap›lar›n›n de¤ifl-mesi, göçmenlik, kentsel ve k›rsal sosyal çevre de¤iflimleri, yoksulluk gibi faktörler, ailelerin birinci derecede görev alma-lar›n› giderek zay›flatmaktad›r. Söz konusu bak›m› yüklenen aile bireylerinin çok yönlü bak›m becerilerini baflarmalar› zor olabildi¤i gibi, e¤er aile bireyleri yeterli bilgi ve donan›ma sa-hip de¤ilse (bak›m sorumlulu¤unu yerine getirmek, basit ci-hazlar› kullanabilmek vb gibi), eskisinden daha kötü olabilecek sonuçlar do¤urabilmektedir. Bu nedenle, özellikle evde t›bbi hizmetler günümüzde konusunda bilgi birikimi olan multidisip-liner ekip anlay›fl›yla yerine getirilmektedir (8).
K›sa süreli evde bak›m hizmetlerinin temel hedefi, t›bbi bak›m ve rehabilitasyon gibi bireyin en k›sa sürede kendi ken-dine yetebilecek duruma gelmesini sa¤layacak hizmetlerin bi-reyin evinde sa¤lanmas›d›r (9). Bu hizmetler birey merkezli olup, yeniden sa¤l›¤›na kavuflmas›, sa¤l›k düzeyinin yükseltil-mesi, e¤itim ve dan›flmanl›k hizmetleri ile ailesi ve kendisine sa¤l›k sorunlar›yla bafl edebilece¤i temel becerilerin kazand›r›l-mas›n› sa¤layacak birçok disiplini kapsayan hizmetlerle bir bü-tünlük içinde verilmektedir (10).
K›sa süreli evde bak›m hizmetleri olarak; hekimlik, hemfli-relik hizmetleri, meflguliyet tedavisi, konuflma tedavisi, fizik tedavi, ayak bak›m›, beslenme ve sosyal hizmetlerin verilme-sini içermektedir. Örne¤in, ameliyat sonras› bak›m, cerrahi kaynakl› yara bak›m›, solunum tedavisi, fiziksel ve meflguliyet tedavisi, konuflma, dil geliflimi tedavisi, hasta ve bak›m vere-nin e¤itimi, damar içi ve beslenme tedavisi ile enjeksiyon uy-gulamalar› vb. gibi oldukça genifl bir alan› kapsamaktad›r.
Evde k›sa süreli t›bbi bak›m, birçok ülkede genellikle sa¤-l›k sigortas› içinde, kamu kaynaklar›yla finanse edilebilmekte ve düzenlenebilmektedir. Sözü edilen hizmetler; devlet kuru-lufllar›, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar› ve kar amaç-l› kurulufllar taraf›ndan sa¤lanabilmektedir (11-13).
Uzun Süreli Evde Bak›m Hizmetleri
Uzun süreli evde bak›m hizmetlerinin hedefi, bak›m hizmetle-rine sürekli olarak gereksinim duyan kronik hastalar, yafll›lar ve özürlülerin sa¤l›¤›n› korumak; bak›ma muhtaçl›k derecele-rinin daha da artmas›n› önlemek; hastal›k ve özürlülü¤ün or-tadan kald›r›lamad›¤› durumlarda olabildi¤ince ba¤›ms›z yafla-may› sa¤layacak e¤itim ve beceriler kazand›rmak ve profesyo-nel anlamda kaliteli bak›m hizmetlerini sunmakt›r (14). Bak›-ma muhtaçl›k; günlük yaflam aktiviteleri ve yard›mc› yaflam aktivitelerinden en az birini yard›ms›z olarak yerine getireme-me durumudur (15,16). Günlük yaflam aktivitelerinin (ADLs) ve yard›mc› günlük yaflam aktivitelerinin (IADLs) yerine geti-rilmesinde zorluk çekme ve biliflsel yetersizlik, zorunlu göze-tim alt›nda tutulma gereksinimi, bak›m hizmetlerinden yarar-lanma koflulu olarak birçok ülkede kullan›lmaktad›r. Baz› ülke-lerde yafla ba¤l› oluflabilecek sa¤l›k ve bak›m sorunlar›ndan dolay› bak›ma muhtaç olanlar da kapsam içine al›nm›flt›r. Bu yaklafl›ma benzer flekilde, Qureshi ve arkadafllar› da, uzun sü-reli evde bak›m›n temel amac›n›; yaflam kalitesinin korunma-s›, çevresel koflullara uyum, kiflisel bak›m becerilerinin yeni-den kazand›r›lmas›, kendisini de¤erli ve sayg›n hissetmesi, kültürel, bireysel ve dinsel görüfllerine uygun bak›m›n sunul-mas› ve ailesinin de bak›m plan›n›n içinde yer alsunul-mas› olarak belirtmifllerdir (17).
Evde Bak›m Hizmetlerinde Aile Bireyi veya Bak›c›n›n Rolü
Kurum ve evde bak›m hizmetlerinin giderek artmas›na karfl›n ülkemizde ve dünyada evde bak›m, büyük ço¤unlukla aile bi-reyleri taraf›ndan verilmektedir. Bu durum, yaln›zca ekono-mik nedenlerden de¤il, ayn› zamanda sosyal ve kültürel ne-denlerden ve evde bak›m›n “ailenin temel bir görevi” olarak görülmesinden kaynaklanmaktad›r. Aile bireylerinin bak›m›n-da ise, büyük ço¤unlu¤unun kad›nlarbak›m›n-dan (efl, k›z, gelin) olufl-tu¤u görülmektedir. Birçok Avrupa ülkesinde aile bireyi bak›m s›kl›¤› yaklafl›k %80-90 aras›nda de¤iflmektedir (18).
Ancak, çal›flma yaflam›na kad›nlar›n kat›lmas›yla birlikte bak›ma muhtaç bireylerin bak›m›nda aile bireylerinin yerini, belirli bir ücret karfl›l›¤›nda çal›flan bak›c›lar ya da kurumsal bak›m seçene¤i almaktad›r (19). Geliflmifl ülkeler bak›m yükü-nün, ekonomik ve sosyal nedenlerle alt›ndan kalkamayacak boyutlara ulaflaca¤›n› öngördüklerinden ailenin desteklenme-sini hedef alan bak›m sigortas› kapsam›nda yasal düzenleme-lere sosyal politikalar› içinde yer verdikleri görülmektedir (9). Nitekim, Almanya, Avusturya, Hollanda, ‹srail ve Japonya’da sosyal güvenlik sistemi içinde “bak›m sigortas›” uygulamalar› yer almaktad›r. Bunun yan›nda, sosyal hizmet uygulamalar› içindeki düzenlemeleri içinde ‹ngiltere, Norveç, ‹sveç, Alman-ya ve Hollanda’da devletin, bak›c› aile bireylerini destekleyen uygulamalar› söz konusudur (20). Birçok ülkenin de, sosyal güvenlik ve mali düzenlemelerle bu grubun haklar›n› gözete-cek, sosyal ve ekonomik avantajlar sa¤layacak çabalar içinde olduklar› görülmektedir (21).
Ülkemizde de, devletin bak›m hizmetleri sa¤lamadaki ye-tersizli¤i ve bak›m hizmetlerini veren kurulufllar›n maddi aç›-dan getirdi¤i ek külfet nedeniyle yafll›, özürlü ve kronik hasta-lar›n bak›m› büyük ölçüde aile üyeleri ve/veya gönüllü bak›c›-lar taraf›ndan yürütülmektedir (9).
Bak›m rolü, bak›c› aile bireyini çok yönlü etkilemektedir. Birincisi; fiziksel ve ruhsal sa¤l›¤› olumsuz yönde etkilenmek-tedir. ‹kincisi; sosyal yaflamlar›n› etkilemekte, son olarak da; çal›flma hayatlar› kesintiye u¤ramaktad›r. Ayr›ca, emeklilik, sosyal güvenlik haklar› ço¤u kez bak›m verme zorunlulu¤u ne-deniyle kaybedilmektedir. Günümüzde Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO), bak›m hizmetinin ister aile bireyi, ister resmi bir kurum isterse para karfl›l›¤›nda sa¤lans›n, bak›m verme iflinin, normal ifl gibi kabul görülmesi gerekti¤ini (ekonomik güven-ce, tan›nma, sayg›nl›k) savunmaktad›r (6,9).
Çal›flmalar, aile bireyleri olmaks›z›n uzun süreli evde ba-k›m hizmetlerinin yürütülmesinin olanaks›z oldu¤unu göster-mektedir. Bak›m yükünün zorluklar› aç›s›ndan ve bak›m ver-me sorumluluklar›n›n uzun y›llar devam etver-mesini sa¤lamak için birçok ülkede uygulanan bak›m sigorta sistemleri de bak›-ma muhtaç olanlar›n uzun süreli bak›m gereksinimini
tümüy-le karfl›layamamaktad›r. Kuflkusuz, bak›m sigorta sistemtümüy-leri- sistemleri-nin amac›, tümüyle ailesistemleri-nin yerini almak de¤il, ailesistemleri-nin bak›m sorumlulu¤unu bir ölçüde de olsa azaltabilmeye yöneliktir. Çünkü, bak›m rollerinin devam etmesi, bak›ma muhtaç birey-lerin hastane veya bak›m merkezbirey-lerine yat›fl›n azalt›lmas›nda önemli bir etken olmaktad›r. Bu yüzden, evde bak›m hizmet-leri ile aile bak›m› yan›nda profesyonel bak›m hizmethizmet-leri (he-kim, hemflire, terapist, sosyal hizmet uzman›, sosyal bak›m çal›flan›, bak›c› elaman) birlikte destek sa¤lanmaktad›r. Sözü edilen bu hizmetler, çok farkl› ve yap›daki hizmet seçenekleri sunarak, aile bireylerinin omuzlar›ndaki bask›y› bir ölçüde azalt›lmas›nda etkili olabilmektedir. Ayr›ca, yasal anlamda gü-vence alt›na al›nm›fl oldu¤unun bilinmesi, bak›m›n devam›n›n sa¤lanmas›nda aile bireylerine büyük güvenlik duygusu ver-mektedir.
B
AKIMS
‹GORTASI‹
Ç‹NDEE
VDEB
AKIMH
‹ZMETLER‹E
vde bak›m hizmetleri, sa¤l›k ve sosyal hizmetlere olan ta-lebin h›zla artmas› yan›nda baz› hastal›klarda sa¤l›k harca-malar›n› azaltan, birey memnuniyetini sa¤layan, insanlar›n özellikle tercih ettikleri bir hizmet olarak birçok ülkede ciddi anlamda yatakl› tedavi kurumlar›na alternatif olarak görül-mekte ve bak›m sigortas› düzenlemeleri içinde evde bak›m hizmetleri uygulamalar›na yer verilmektedir. Bilindi¤i gibi, dünya nüfusunun yafllanmas›, ailenin küçülmesi ve kad›n›n ça-l›flma hayat›na kat›lmas›, uzun süreli bak›m›n finansman›n› zorlamakta ve mevcut sosyal güvenlik sistemi yetersiz kalmak-tad›r. Bu ba¤lamda, bak›m sigortas› günümüzde çok daha faz-la önemli hale gelmifltir. Bu konuda öncü ofaz-lan ülkelerin gerek finansman kayna¤›, gerekse uygulama aç›s›ndan alabilece¤i-miz birçok deneyim ve örnekler bulunmaktad›r (6,22).Örne¤in, Avusturya; 1994 y›l›nda Federal Bak›m Paras› Yasas› ile mental, fiziksel ve duygusal anlamda bak›ma muh-taç özürlülerin sürekli bak›ma muhmuh-taç olmas› ve bu durumun 6 ay sürmesi ve bak›m gereksiniminin ayda 50 saatten fazla olmas› durumunda bak›m paras› ödenmekte ve bunun finans-man› da tümüyle vergilerle karfl›lanmaktad›r. Almanya’da ise, 1995 y›l›nda yürürlü¤e giren Bak›m Sigortas› Yasas›n›n fi-nansman› yap›s›, zorunlu sosyal sigorta primlerine dayand›r›l-maktad›r. Japonya’da ise, 2000 y›l›nda yürürlü¤e giren Ba-k›m Sigortas› Yasa’s›n›n finansman›, %50’si çal›flan ve emek-lilerden kesilen sosyal sigorta primleri ile %50’si vergilerden oluflan karma bir yap›ya sahiptir. Danimarka ise, bak›ma muhtaçlar için bak›m› tümüyle vergilerden karfl›lamaktad›r.
Bak›m Hizmetinden Yararlanma; Uzun süreli evde
bak›m hizmetlerinde, bak›ma muhtaçl›k derecesi esas al›n-maktad›r. Birçok ülkede, ulusal düzeyde tek bir de¤erlendirme ölçe¤i kullan›lmaktad›r veya bu yönde ola¤anüstü çaba
göste-rilmektedir. Tek tip de¤erlendirme sistemi, derecelendirme süreçlerinin standardize edilmesine de yard›mc› olabilmekte-dir. Bak›m hizmetlerinden yararlanmada en az 6 ay devam eden bir bak›m gereksinimi dikkate al›nmaktad›r. K›sa süren bak›m hizmetleri, bak›m sigortas› kapsam›nda de¤erlendiril-memektedir. Hemen her ülkede, bireyin bak›ma muhtaç olup olmad›¤›na ve bak›m hizmeti alma gereksiniminde, bak›m de-recelendirme sistemi uygulanmaktad›r. Buna göre, bireyin baflkalar›n›n yard›m›na günlük, haftal›k ya da ayl›k olmak üze-re hangi s›kl›kta geüze-reksinim duyaca¤› bak›m saati saptanmak-tad›r. Bireyin gereksinim duyaca¤› olas› bak›m›n saat say›s›, bak›ma muhtaçl›k derecesini belirlemektedir.
Bak›m Sigortas›n›n Kapsam›; Bak›m
hizmetlerin-den yararlanmada, bak›ma muhtaç olunan saat esas al›nmak-tad›r. Örne¤in, Almanya ve ‹srail’de günde en fazla 2 saat ev hemflirelik hizmetleri karfl›lan›rken, Hollanda’da en fazla 3 sa-at olabilmektedir. Almanya bak›m sigortas›nda, en alt düzey-de sunulan bak›m, gereksinim duyulan bak›m›n %37’sini olufl-tururken, en yo¤un bak›m gereksiniminde de bu say›, %44’ü olabilmektedir. ‹srail’de 1.derecede bak›m için, haftada 17.5 saat gerekmesine karfl›n yaln›zca haftada 10 saat sunulmak-tad›r. Buna göre yaklafl›k %57’si bak›m sigortas› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Baz› durumlarda gereksinimin %35’i bak›m sigortas› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Avusturya’da en yo¤un bak›m gereksiniminin %16’s› karfl›lanmakta, en az bak›m ge-reksinimi durumunda da (ayda 180 saatten fazla) 40 saat hemflirelik bak›m› ve 80 saat ev yard›mlar› olmak üzere %44’ü karfl›lanmaktad›r. Japonya’da bak›m gereksiniminin karfl›lanmas›nda kapsam genifl tutulmufltur.
Önemle vurgulanmas› gereken bir di¤er nokta ise, birçok ülkede k›sa süreli evde bak›m genel olarak sa¤l›k sigortas› için-de yer al›rken, uzun süreli eviçin-de bak›m, sa¤l›k ve sosyal hiz-metlerin bir bölümü veya farkl› bir program olarak sunulabil-mektedir.
Ayr›ca, bak›m sigortas› kapsam› içinde; hizmet sunumu, bak›m paras› ve evde bak›m› kolaylaflt›r›c› cihaz ve teknolojik hizmetlerden yararlanma durumu sözkonusudur. Bak›m para-s›, hem do¤rudan hem de dolayl› flekilde ödenebilmektedir. Do¤rudan ödeme, bak›m hizmeti alan bireye ya da bak›c›s›na yap›labildi¤i gibi, belirli giderlerde vergiden muaf tutulma, ver-gi indirimi veya ulafl›m ver-giderlerinde belirli indirim yap›lmas› ver- gi-bi, dolayl› ödemeler fleklinde de olabilmektedir (23,24).
Genel olarak ülkelere bak›ld›¤›nda, bak›m paras›, ayl›k su-nulan hizmetin parasal de¤erine göre daha düflüktür. Örne¤in Almanya’da bak›m paras›, hizmet de¤erinin %45-53’ü aras›n-dad›r. ‹srail’de bak›m paras› ancak, gereksinim duyulan hiz-metin sunulmamas› durumunda tercih edilmekte ve hizmet de¤erinin yaklafl›k %80’ine karfl›l›k gelmektedir (6).
Bak›ma Muhtaçl›¤› De¤erlendirme Sorumlu¤u;
Sigorta kurulufllar› taraf›ndan yap›labildi¤i gibi ba¤›ms›z bir kurum/kurulufl da yapabilmektedir. Bu hizmetlerden yarar-lanmada objektif, özerk ve tek de¤erlendirme ölçütleri kulla-n›lmaktad›r. Ülkelerde, bak›ma muhtaçl›¤›n de¤erlendirilme-sinde hekim, hemflire ve sosyal hizmet uzman› gibi kendi ala-n›nda uzmanlara yer verilebildi¤i gibi, birçok meslek uzmanla-r›ndan oluflmufl bak›m ekibi de olabilmektedir. Söz konusu de-¤erlendirme, çok yönlü ve birey gereksinimine uygun olarak yap›lmaktad›r.
Aile Bireylerinin Bak›m› (informal care);
Kuflku-suz ki, bak›m sigorta yasalar›, bak›ma muhtaç olanlar›n uzun süreli bak›m gereksinimini tümüyle karfl›layamamaktad›r. Bu nedenle, bireyin bak›m›nda ailesi, bak›m›n sunumunda ve fi-nansman›nda sorumlu olmaktad›r. Bak›m sigorta yasas›n›n amac›, tümüyle ailenin yerini almak de¤il, ailenin bak›m so-rumlulu¤unu bir ölçüde de olsa azaltabilmektir. Bak›m sigor-tas›nda çeflitli flekillerde sunulacak olan profesyonel bak›m ya-n›nda aile bak›m›n› destekleyen vergi indirim, emeklilik ve üc-ret ödeme vb uygulamalar mevcuttur.
Finansman; Geliflmifl ülkelerde bak›ma muhtaçl›k riski
ve bunun gerçekleflmesi sonucunda oluflabilecek sorunlar›n çözümünde sosyal güvenlik sistemi içinde bak›m› güvenceye alan sistemler gelifltirilmektedir. Bak›m sigortas›, bak›ma muhtaç bireyin bak›m hizmetleri gereksinimini, sosyal güven-lik sistemleri içinde çözüm bulmaya çal›flan bir uygulamad›r. Bir baflka deyiflle, uzun süreli bak›m› tümüyle ailenin sorumlu-lu¤una b›rakmayan, bak›m› için toplumsal dayan›flma anlay›fl› çerçevesinde sosyal ve maddi deste¤in verilmesinin kaç›n›l-maz oldu¤u görüflüne dayanmaktad›r (14,25). Sözü edilen uy-gulama ile bak›ma muhtaç bireye sunulan evde veya kurum-sal bak›m hizmetlerinin gider art›fllar› ve gelir kay›plar› olufla-cak finansman sorunlar›na bir çözüm getirilmek istenmekte-dir.
Uzun süreli bak›ma muhtaçl›ktan kaynaklanan sorunlara karfl› oluflturulan sosyal güvenlik sistemleri içinde birçok mo-del ortaya ç›km›flt›r. Hangi momo-del tercih edilirse edilsin, bak›-ma muhtaçl›k riskine karfl› al›nbak›-mas› gereken önlemler ve ba-k›ma muhtaç bireylere tan›nan sosyal haklar genel olarak benzerlik göstermektedir.
Bak›m sigortas›n› finansman›, tüm ülkeler için önemli bir konudur. Devletin katk› düzeyi, özel sigortalar›n rolü ve sos-yal sigorta prim ödemeleri ülkeden ülkeye farkl›l›k göstermek-tedir (26). Ülkeler, bak›m sigortas›n›n finansman politikalar›-n›n oluflturulmas›nda befl temel soru üzerinde durmaktad›rlar (27).
a. Bak›m hizmetlerinden kimler yararlanacak? b. Hizmetlerden yararlanma hakk› nas›l belirlenecek?
c. Finansman› hangi kaynaklardan sa¤lanacak?
d. Bu hizmetler nas›l sunulacak (Hizmet sunum stratejileri ve yöntemleri)?
e. Bak›m hizmetleri sistemi içinde sa¤l›k ve sosyal hizmetle-rin entegrasyonu nas›l sa¤lanacak?
Tüm bunlar› içine alabilen kapsaml› ve bak›ma muhtaçla-ra sunulacak hizmetlerin yüksek kaliteli, ailenin finansal, fizik-sel ve duygusal yükünü hafifletecek uygulamalar›n tercih edil-mesinin kamu sorumlulu¤u aç›s›ndan önemli oldu¤u savunul-maktad›r (28).
Bunun yan›nda, bak›m sigortas›n›n finansman›nda, ülkele-rin ekonomik yap›lar›, siyasal tercihleri ve sosyal hedeflerle iliflkileri kadar, sosyo-kültürel de¤erler ve kurumsal yap›lar aç›-s›ndan da birtak›m farkl›l›klar önemli rol oynamaktad›r (29). Bu nedenle finansman kayna¤›nda da birbirinden farkl› bir ya-p› ortaya ç›kabilmektedir. Afla¤›da, finansman kayna¤› olarak befl yaklafl›m›n esas al›nd›¤› görülmektedir (24,28,30). a. Vergiye dayal› (genel vergilerden finanse edilen)
b. Sosyal sigorta: (primler yoluyla finanse edilmektedir, ge-reksinime ve prim oran›na göre hizmet ya da bak›m para-s› verilmektedir.)
c. Özel sigorta: (gönüllülük temelinde bak›m sigortas›) d. Kamu destekli özel sigorta: (devletin para yard›m›, vergi
teflvikleri veya ortakl›k düzenlemeleri gibi)
e. Özel tasarruflar (cepten ödeme): (bireyin yüklenece¤i tam risk)
Bak›m sigortas›nda sa¤l›k ve sosyal hizmetleri temel bir in-san hakk› olarak kabul eden ve her bireye eflit ve ücretsiz su-nuldu¤u yaklafl›m yan›nda, bu hizmetleri pazar ekonomisi ku-rallar› çerçevesinde ele alan ya da her iki anlay›fl› içeren kar-ma uygulakar-malar da mevcuttur.
Sosyal güvenlik ve özel sigorta veya cepten harcamalar aras›ndaki denge, bak›m sigortas›nda bir di¤er önemli göster-gedir. Uygulamada, birçok geliflmifl ülke, hem sosyal güvenlik hem de özel sigorta finansman›na dayanmaktad›r (30,31).
T
ÜRK‹YE’DES
A⁄LIK VES
OSYALH
‹ZMETLERDEM
EVCUTD
URUMÜ
lkemiz henüz genç ve dinamik bir nüfus yap›s›na sahip ol-mas›na karfl›n yap›lan öngörüler gelecekte çok h›zl› bir fle-kilde yafllanaca¤›n› ortaya koymaktad›r (32). 2005 y›l› verile-rine göre, 72 milyon olan Türkiye nüfusunun gelecek 10-15 y›lda de¤iflerek bugünün geliflmifl ülkelerindeki benzer bir da-¤›l›ma ulaflaca¤›n› göstermekte ve %5.9 olan 65 yafl üstünde-ki nüfusun toplam, 2025 y›l›nda %9’a olaca¤› öngörülmekte-dir (33-35). 2002’de gerçeklefltirilen Türkiye Özürlüler Arafl-t›rmas› verilerine göre, %12.29 olan özürlü nüfusun içinde kronik hastal›klara ba¤l› özürlülük s›kl›¤› %9.7’dir (36).Türkiye’nin do¤ufltan beklenen ortalama yaflam süresi 2003 y›l› için 68.7’dir. OECD ülkeleri ile k›yasland›¤›nda or-talama beklenen yaflam süresi en k›sa olmas›na ra¤men 2045-2050 y›llar› için ortalama 78 y›l olaca¤› varsay›lmakta-d›r (37,38).
Ülkemizde kifli bafl›na düflen yatak say›s›n›n yan›nda he-kim ve hemflire say›s›n›n da OECD ülkeleri ortalamas›n›n al-t›nda kalmas› yan s›ra, yataklar›n büyük bir bölümü de etkin ve verimli kullan›lmamaktad›r (39-41). Ayr›ca, etkin taburcu-luk planlamas›n›n yetersizli¤i ve evlerine gidecek hastalar›n ve di¤er bak›ma muhtaç bireylerin bak›m›n›n evde devam edebil-mesi olanaklar›n›n yoklu¤u/yetersizli¤i, hastane kal›fl süresini uzatan faktörlerden birini oluflturmaktad›r. Taburcu olduktan sonra bak›m›n›n sürdürülmesine iliflkin sistematik yaklafl›m›n olmamas› ve hastane d›fl›nda bak›m hizmetlerinin sa¤l›k sigor-tas› taraf›ndan karfl›lanmamas›, bak›m gereksinimi olanlar›n söz konusu hizmetleri ya özel sa¤l›k sigortas› ya da kendi kifli-sel harcamalar›yla karfl›lamak zorunda kalmalar›na neden ol-maktad›r (42).
1961 y›l›nda yürürlü¤e giren 224 say›l› Yasa ile, daha çok koruyucu hizmetler anlam›nda anne ve çocuk sa¤l›¤› ve e¤iti-mi yönünden evde bak›m hizmetine yer verile¤iti-mifl olmakla bir-likte, evde bak›m hizmetlerinin sa¤l›k hizmetleri içindeki yeri bugünkü anlam›yla yer almad›¤› görülmektedir. Günümüzde, Sa¤l›k Bakanl›¤› bünyesinde yürürlükte olan sa¤l›k hizmetleri, yatarak veya ayaktan tedaviyi kapsamakla birlikte evde bak›m hizmetlerine yer verilmemifltir. Maliye Bakanl›¤› Bütçe Uygu-lama Talimatlar›nda da, sa¤l›k hizmetleri sunumunda evde ba-k›m hizmetlerinin ücretlerinin ödemesine iliflkin uygulama he-nüz oluflturulmam›flt›r.
Son y›llarda evde bak›m hizmetlerine talebinin artmas›, özel evde bak›m kurulufllar›n›n say›s›nda art›fl meydana getir-mifltir. Ülkemizde evde bak›m hizmetlerin sunumunda ve de-netiminde boflluk olmas›, Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan sözü edi-len kurulufllar›n aç›lma koflullar›, çal›flma flekli ve denetedi-lenme- denetlenme-si ile ilgili olarak 2005 y›l›nda “Evde Bak›m Hizmetleri Sunu-mu Hakk›nda Yönetmelik” yürürlü¤e konulSunu-mufltur (43).
Öte yandan, Emekli Sand›¤›, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Ba¤-Kur gibi sosyal sigorta kurumlar›n›n sa¤l›k sigor-tas› içinde evde bak›ma olanak tan›yan ve bu hizmetlerin fi-nansman›n› sa¤layan bir yap›lanma oluflturulmam›flt›r. Mev-cut sa¤l›k sigortas›, yaln›zca ayaktan yatarak tedavi ve ilaç harcamalar›n› karfl›lamaktad›r.
Son y›llarda nüfus yap›s›n›n de¤iflmesi ile aktüeryal denge-nin bozulmas›, mevcut sosyal güvenlik sistemidenge-nin t›kanmas›, gelir da¤›l›m dengesizli¤i, SSK, Ba¤-Kur ile Emekli Sand›-¤›’n›n finansman aç›klar›n›n ekonomiyi olumsuz etkilemesi ve tüm ülkeyi kapsayacak flekilde bir sosyal güvenlik sisteminin yoklu¤u gibi temel nedenler mevcut sosyal güvenlik sisteminin
yeniden yap›land›r›lmas› gere¤ini ortaya ç›karm›flt›r (54). Re-formun temel amac›, yoksullukla mücadelede daha etkin, ma-li aç›dan sürdürülebima-lir bir sosyal koruma sistemini yaratmak-t›r. Bu ba¤lamda, sosyal güvenlik sisteminin tek çat› alt›nda toplanmas› ve genel sa¤l›k sigortas› (GSS) gibi temel düzenle-meler yap›lm›fl ve 31.05.2006 tarihinde 5510 say›l›, “Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Yasas›” olarak kabul edil-mifltir. 01.07.2007 tarihinde yürürlü¤e girecek olan yasada da GSS içinde de evde bak›m hizmetlerinin finansman›na yö-nelik uygulama yer almam›flt›r.
Sosyal yard›m ve sosyal hizmetler sistemimiz aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da, durum o kadar yüz güldürücü de¤ildir. Top-lam yatak kapasitesi 19.073 olan 232 huzurevi ve bak›mevi-nin, bugün ve gelecek y›llarda ülkemizdeki yafll›lar›n uzun sü-reli kurum bak›m›na yan›t verecek düzeyde olmad›¤› aç›kt›r (45). afll› ve özürlünün bak›m› denildi¤inde ço¤u kez birçok yafll›n›n ayn› çat› alt›nda yaflamlar›n› sürdürdükleri kurum a¤›r-l›kl› bak›m› ifade etmektedir. Öte yandan, yafll›lar kurumlarda, kendilerini ifle yaramaz, kimsesiz ve terk edilmifl hissetmekte-dirler. Yafll› ve di¤er bak›ma muhtaçlar›, yaflad›¤› çevreden so-yutlamadan, de¤iflik yafl gruplar›ndaki bireylerle iletiflim içinde ve aileleri ile birlikte olabilecekleri koflullar›n yarat›lmas›, onla-r›n yaflam kalitesi ve onurlu yaflamlar› için son derece önem-lidir (46,47).
Bak›m sorunu ile ilgili di¤er bir olgu da, ülkemizde aile ya-p›s›n›n de¤iflmesi, kad›nlar›n çal›flma yaflam›nda daha fazla yer almas› ile söz konusu gruplar›n bak›m›, gelecek y›llarda daha da sorun olaca¤›d›r. Bak›m taleplerinin kurum bak›m› yoluyla karfl›lanmas›n›n ülkemiz altyap› ve finansal gerçe¤i öl-çüsünde zor olmas›, bireyleri kendi evlerinde, aile bireyi tara-f›ndan veya ücretli bak›c› bireyler taratara-f›ndan bak›lmas›na ne-den olmaktad›r.
Bak›ma muhtaç özürlülerle ilgili, son y›llarda özürlüler ala-n›nda yap›lan etkili sosyal politikalar sayesinde sosyal hizmet-ler kapsam› içinde belirli bir düzeyde önemli say›labilecek çö-zümler üretilmifl oldu¤u görülmektedir. Özürlülerin bak›m hiz-metlerine yeni bir boyut kazand›ran ve 01.07.2005 tarihli ve 5378 say›l› “Özürlüler Yasas›” (48) ile ilk kez bak›ma muhtaç özürlülere evde bak›m hizmeti olana¤› sa¤lanm›fl, 30.07.2006 tarihli ve 26244 say›l› üç ayr› yönetmelikle de, bak›m hizmetlerine, ücret ve ödemelerle ilgili usul ve esaslar belirlenmifltir (49). Ancak, bu düzenlemeden yararlanmada; sosyal güvenlik kurumlar›na tabi olmayan, ailesini kaybetmifl olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunan bak›ma muhtaç özürlüler evde ve kurumda ücretsiz olarak yararlanabilecekleri bir yap›ya kavuflturulmufltur. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, bak›m hizmetinden yararlanacak bak›ma muhtaç özürlü say›s› oldukça daralt›lm›flt›r. Primsiz sistem içinde getirilen evde bak›m güvencesinin, sosyal sigorta
(prim-li) bak›m güvencesi içinde di¤er bak›ma muhtaç özürlüleri de kapsayacak flekilde yer verilmesi gerekmektedir. Çünkü, bak›-ma muhtaçl›k kendi bafl›na bir sosyal risk olbak›-mas› nedeniyle ge-lir durumundan ba¤›ms›z olarak bütün bak›ma muhtaçlar, sos-yal bak›m güvence çat›s› alt›nda olmal›d›rlar.
E
VDEB
AKIMH
‹ZMETLER‹ VEB
AKIMS
‹GORTASINAY
ÖNEL‹KÖ
NER‹LERÜlkemizde “bak›m sigortas›” uygulamas›ndan söz edildi¤inde ilk akla gelen konunun, bu hizmetlerin nas›l finanse edilebile-ce¤i ile ilgili olmaktad›r. Evde bak›m, halihaz›rda yaln›zca özel bak›m sigortas› olan veya bu hizmetlerin bedelini ödeme gü-cüne sahip olanlar taraf›ndan al›nabilen bir hizmettir. Sözü edilen hizmetlerin kamu temelli ve sosyal güvenlik sistemi içinde yer almas›, hem sosyal devlet ilkesi, hem de sosyal ada-let anlay›fl›n›n bir sonucu oldu¤u kabul edilmektedir. Büyüyen özel bak›m sigortas›n›n zorluklar› yan› s›ra, uzun süreli bak›m hizmeti için önemli oranlarda para ödenmesinin bireyi ve ai-lesini daha da yoksullaflt›rabilece¤i inanc›, bu hizmetlerin her-kese kamu taraf›ndan sosyal güvenlik kapsam›nda verilmesi düflüncesini kuvvetlendirmifltir. Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) de, bak›m hizmetinin genifl bir kitleye verilmesine ve sosyal koruman›n, sosyal güvenlik yoluyla sa¤lanmas›na iflaret et-mektedir. En önemlisi de, bak›ma muhtaçl›¤› bir “normal ya-flam riski” olarak de¤erlendirilmesi üzerinde durmaktad›r (30).
Evde bak›m hizmetlerinin kamu kaynaklar›yla finanse edil-mesi, sa¤l›k giderlerini denetim alt›na almas› ve özellikle ya-takl› tedavi giderlerini azaltmas› aç›s›ndan sa¤l›k sisteminde önemli bir seçenek olarak de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Gerçekten de, geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde evde ba-k›m hizmetlerinin hastane ve di¤er kurum baba-k›m hizmetlerine göre sosyal ve ekonomik avantajlar› ile ilgili çok say›da çal›fl-ma mevcuttur (50-52). Ülkemizde de, henüz yeni say›labile-cek bir hizmet sektörü olmas› ve az say›da yap›lm›fl çal›flma-larda da, evde bak›m›n maliyet ve bireyin yaflam kalitesine yö-nelik pozitif bulgular oldu¤u görülmektedir. Evde bak›m hiz-metleri ile ilgili yasal düzenlemenin yürürlü¤e girmesi ve ba-k›m sigortas› ile tüm vatandafllar› kapsamas› halinde, özellikle de yafll›lar ve kronik hastalar›n hastane yataklar›n› gereksiz kullan›m›n› azaltacakt›r.
Türkiye’de oluflturulacak uzun süreli bak›m hizmetlerinin verilebilece¤i bak›m sigortas›n›n; tek bafl›na sosyal sigorta primleri ya da vergilerle finanse edilmesi, ülkemiz gerçe¤i aç›-s›ndan gerçekçi görülmemektedir. Bu nedenle, sosyal sigorta primleri, vergiler ve hizmetin kullan›m› durumunda belirli kat-k› pay› ödemesi uygulamas›na yer verildi¤i karma bir model daha etkili olacakt›r. Özel bak›m sigortas› da uzun süreli ba-k›m hizmetleri aç›s›ndan desteklenmelidir.
S
ONUÇÇ
a¤›m›zda yafllanma ve beraberinde ortaya ç›kan kronikhastal›k ve özürlülü¤ün artmas›, sosyal politikalar üzerin-de büyük bir bask› unsuru oluflturmaya bafllam›flt›r. Çünkü bu art›fl, ortalama yaflam süresinin uzamas› ile birlikte bak›ma muhtaçl›¤›n artmas›na, sa¤l›k harcamalar›n›n tahmin edilenin ötesine ç›kmas›na ve alternatif bak›m sistemlerinin gelifltiril-mesine neden olmufltur.Tüm dünya ülkeleri taraf›ndan, bak›ma muhtaçlar›n temel gereksinimlerini karfl›layacak, uygun ve etkili bak›m hizmetle-rini daha düflük maliyette, etkili, kapsaml› ve aile ile devletin rolü aras›nda uygun dengeyi sa¤layacak olan k›sa ve uzun sü-reli evde bak›m hizmetlerini gelifltirme ve politika oluflturma konusunda çaba gösterilmektedir. Bireye uygun bak›m siste-mi oldu¤u kabul edilen evde bak›m hizmetleri, tüm geliflsiste-mifl ve geliflmekte olan ülkelerde h›zla kurum bak›m sisteminin yeri-ni almaya bafllam›flt›r. Tüm bu geliflmeler de, sosyal politika-lar üzerinde çok önemli etki yapmaya bafllam›fl ve sa¤l›k ve sosyal gereksinimlerle ilgili yasal düzenlemelerin yeniden göz-den geçirilmesine ve bak›m sigortas› ile ilgili uygulamalar›n yürürlü¤e konulmas›na neden olmufltur.
Ülkemizde de yafll›l›k, özürlülük ve kronik hastal›klar›n art-mas› ve hastane sonras› bak›m hizmetlerine olan talebin yük-selmesi, gelecek y›llarda sa¤l›k harcamalar›nda ciddi bir art›fl olaca¤›n›n iflaretlerini vermektedir. Türkiye’de kamu taraf›n-dan desteklenen gerek k›sa süreli gerekse uzun süreli evde ba-k›m hizmetlerine yönelik tüm vatandafllar› içine alan yasal dü-zenleme ve organizasyon oluflturulmam›flt›r. Bak›ma muhtaç-lar› sosyal korumay› amaçlayan mevcut yasal düzenlemelerin iflleyifli, k›sa süreli ve uzun süreli evde bak›m almas› bak›m›n-dan yetersizdir. Öte yanbak›m›n-dan, bak›ma muhtaç özürlülere yöne-lik 5378 say›l› yasa ile özürlülerin evde bak›m hizmetleri, ba-k›m güvence sisteminin sosyal güvenlik sistemi içinde sosyal yard›m ve sosyal hizmetler çerçevesinde ele al›nmas›, ülkemiz aç›s›ndan bafllang›ç olarak sevindirici olmakla birlikte, kapsa-m› aç›s›ndan yeterli görülmemektedir. Sosyal güvenlik sistemi aç›s›ndan bak›ma muhtaçl›k bir sosyal risk olarak alg›lanmad›-¤› için, özürlüler d›fl›nda kalan bak›ma muhtaç bireylerin bak›-m› güvence alt›na al›nmabak›-m›flt›r. Bu durum, özellikle sosyal ba-k›m güvence kapsam› d›fl›nda kalan aile bireylerini sosyal ve ekonomik yönden etkilemeye devam edecektir.
Geliflmifl ülkelerin, bak›m sigortas› uygulamalar›n›n, yal-n›zca gelir düzeyi düflük olanlara de¤il, gelir durumu iyi olan-lar› da içine alacak flekilde oluflturulmaya do¤ru bir çaba için-de olduklar› görülmektedir. Ülkemizin AB’ye aday ülke olma sürecinde, bu ülkelerde örneklerini gördü¤ümüz gibi, kamu temeline dayanan ve sosyal güvenlik sistemi içinde bir bak›m sigortas›n›n yer almas›, sosyal refah anlay›fl›n›n bir sonucudur.
Hangi nedenden dolay› olursa olsun, bak›ma muhtaç duruma düflmüfl bireylerin sosyal koruma alt›na al›nmas› ve bir sosyal hak olarak ülkelerin kendi flartlar›na uygun olarak olufltura-caklar› bak›m sigortas› sistemi içinde yer almalar›, sosyal gü-venli¤in temel hedeflerindendir.
K
AYNAKLAR1. Havens B. Home Care Issues at the Approach of the 21st Cen-tury from a World Health Organization Perspective, An Anno-tated Bibliograpy. World Health Organization, Canada, 1999.
2. World Health Organization. Home-Based and Long-Term Ca-re, Home Care Issues and Evidence, Edited by; Havens, B. 1999.p.2
3. Thome B, Dykes AK, Hallberg IR. Home care with regard to Definition, Care Recipients, Content and Outcome: Systema-tic Literature Review. Journal of Clinical Nursing, 2003;12:860-872.
4. Nahcivan, Ö.N. Evde Bak›m Sürecinde Hastada Geliflen Tehli-ke Belirtilerinin De¤erlendirilmesi, I. Ulusal Evde Bak›m Kon-gresi Kitab›, Marmara Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ve T›p Fakültesi. 24-26 Eylül 1998. ‹stanbul, pp. 213-214.
5. Aksayan S, Cimete G. Kronik Hastal›kl› Bireylerin Evde Bak›m Gereksinimleri, Olanaklar› ve Tercihleri, I.Ulusal Evde Bak›m Kongresi Kitab›, Marmara Üniversitesi Hemflirelik Yüksekoku-lu ve T›p Fakültesi. 24-26 Eylül 1998. ‹stanbul, pp. 79.
6. Brodsky J, Habib J, Mizrahi I. Long-Term Care Laws in Five Developed Countries, A Review. JDC Brookdale Institute of Gerontology and Human Development, Jerusalem, World He-alth Organization, 2000.
7. Australian Government Department of Health and Ageing; Community Care For Older People and People with Disabiliti-es: Explaining the Home and Community Care Program, Eri-flim: 17.04.2005,http://www.health.gov.au/internet/wcms/ publishing.nsf/Content/hacc-pub_commcare.htm
8. Robinson R. The Finance and Provision of Long Term Care for Elderly People in the UK: Recent Trends, Current Policy and Future Prospects. Journal of Population and Social Secu-rity, Social Security Study. 2002; 1:2.
9. World Health Organization; Current and Future Long-Term Care Needs, 2002. www.who.int./ncd/Long-term-care, Eri-flim; 12.05.2005
10. Home Care & Palliative Care;. Recommendations to Increase
Awareness, Access and Integration, A Review of Provincial/ Territorial Programs. Executive Summary. Canadian Home Care Association. 2003;Ottawa. Ontario. March
11. World Health Organization, Current and Future Long-Term
Care Needs, 2002. www.who.int./ncd/Long-term-care, Eri-flim; 12.05.2005
12 Algera M, Francke LA, Kerkstra A, et al. Home Care Needs of Patients with Long-Term Conditions: Literature Review. Jour-nal of Advanced Nursing.2004;46 (4): 417-429.
13. Horfmarcher M.M, Riedel M. Development of Age Structure in
the EU: The EU is ageing:even when expanding eastward. Fo-cus: Acut care and long-term care: An interface according to analysis or chance?, Health System Watch, Suplement of the Journal Social Security by the Institute for Advanced Studies, IHS Health Econ, Edited by the Fedaration of Austrian Social Security Institions. 2001.
14. Seyyar A. Yafll›l›¤a Ba¤l› Bak›m Sorunlar›na Çözüm Olarak
Sosyal Politikalar. T.C. Baflbakanl›k Aile ve Sosyal Araflt›rma-lar Genel Müdürlü¤ü ve ‹SAV (‹slamî ‹limler Araflt›rma Vakf›); Aile Sempozyumu; ‹stanbul; 02.-04.12.2005
15. Joel ME, Dufour-KS. Financing systems of care for older
per-sons in Europe, Aging Clinical and Experimental Research. 2002;14:293-299.
16. Feder J, Komisar L, H Niefield M. Long-term care in the
Uni-ted States; An Overview. Health Affairs, 2000; 19(3):40-56.
17. Qureshi H, Nicholas E. A new conception of social care
outco-mes and its practical use in assessment with older people. Re-search Policy and Planning, 2001;19(2):11-25.
18. Hilman L. Maximum impact-looking to the future. Canadian
Home Care Association 12. Annual Confference, 2002; November 22-23, Vancouver-B.C, pp18.
19. Picard L, Comas-HA, Font CJ, et al. Modelling an entitlement
to long-term care in Europe: Projections for long-term care Ex-penditure to 2050. 6th. European Sociological Association Conference, Murcia,Spain, 2003; September 23-27, Research Network on Ageing in Europe, pp1-52.
20. Hurst J, et al. Trends in long-term care in OECD countries:
evi-dence from recent OECD studies and preliminary findings from a study of 19 countries. AARP International Long-Term Care. 2003;October 22, Washington DC.
21. World Health Organization; Lessons for Long-Term Care
Po-licy, 2002 WHO/NMH/CCL/02.1.
22. Jacobzone, S. Ageing and Care For Frail Elderly Persons: An
Overview of International Perspectives. Labour Market and So-cial Policy - Occasional Papers No:38, 1999. OECD 40.
23. Pijl M. When Private Care Goes Public, Payment For Care, A
Compartive Overview, (Evers A, Pijl M, Ungerson C [eds]), Eu-ropean Centre Vienna, Avebury.1994, pp7-12.
24. Seyyar A. Bak›ma muhtaçlar›n sosyal güvenli¤i. Sakarya
Üni-versitesi Bas›mevi. Yay›n No: 35. Adapazar›, 1999, pp130-131.
25. Commonwealth of Australia; Review of Pricing Arrangements
in Residential Aged Care, Long Term Aged Care, International Perspectives, Background Paper, 2003;(3):127.
26. Bergman H, Beland F, Perrault A. The Global Challenge of
Understanding and Meeting the Needs of the Frail Older Popu-lation. Aging Clinical and Experimental Research, 2002; 14:223-225.
27. Brodsky J, Habib J, Hirschfeld M, Siegel B. Care of the frail
el-derly in developed and developing countries: The experience and the challenges. Aging Clinical and Experimental Research. 2002;14:279-286.
28. ‹kegami N, Campbell CJ. Choices, policy logics and problems
in the design of long-term care systems. Social policy and ad-ministration, 2002;36(7):719-739.
29. Devlet Planlama Teflkilat›; Sa¤l›k Hizmetlerinde Etkinlik Özel
‹htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›, Yay›n No:DPT:2561-Ö‹K:577. Ankara. 2001; s.118-119
30. Gibson JM, Gregory RS, Pandya MS. Long-term care in
deve-loped nations: A brief Overview. AARP Public Policy Institute 2003.
31. Commission of the European Communities. Europe’s
Respon-se to World Ageing Promoting Economic and Social Progress in an Ageing World a Contribution of the Europen Commissi-on to the 2. World Assembly Commissi-on Ageing. 2002; COM143 final
32. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Sosyal Güvenlik Kurumu
Baflkanl›¤›; a.g.e., pp15.
33. Savas B. Serdar et al. Health Care Systems in Transition:
Tur-key In: Thomson S. Mossialos E (eds). European Observatory on Health Care Systems, Copenhagen; 2002:4(4).
34. TÜB‹TAK Vizyon2023 Teknolojik Öngörüsü Projesi, Sa¤l›k ve
‹laç Paneli Sa¤l›k Hizmetleri Altgrubu Rapor-1, Ankara, 2003;pp2.
35. American Health Association, “Issues of Cost-Effectivenes for
Home and Community-Based Services for Long-Term Care” Health Services Research and Evaluation, August 26, 2003, pp1-3.
36. Devlet ‹statistik Enstitüsü, www.die.gov.tr/yillik/05_saglik.pdf. 37. Devlet ‹statistik Enstitüsü, www.die.gov.tr.
38. OECD Health Data 2005, www.oecd.org, Eriflim:10.09.2005 39. Devlet ‹statistik Enstitüsü, www.die.gov.tr; OECD Health Data
2005, www.oecd.org, Eriflim:10.09.2005.
40. Y›ld›r›m S. Sa¤l›k Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi,
Devlet Planlama Teflkilat›, Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlü¤ü, Yay›n No: 2350, 1994, pp16-17.
41. Morlock L, Waters H, Lyles A, Özsar› H, Aktulay G. Sa¤l›kl› Bir
Gelecek: Sa¤l›k Reformu Yolunda Uygulanabilir Çözüm Öneri-leri, Yay›n No: TÜS‹AD-T/2004-09/380, Eylül 2004, pp65.
42. Tanl› S. Evde Bak›m Hizmetlerinin Firmalaflt›r›lmas›: Bir
‹fllet-me Plan› Önerisi” ‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü ‹flletme Fakültesi Hastane ve Sa¤l›k Kurulufllar›nda Yönetim Bilim Dal›, Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul, 1996, pp 40.
43. T.C.Sa¤l›k Bakanl›¤›, Evde Bak›m Hizmetleri Sunumu
Hakk›n-da Yönetmelik, 10.03.2005 tarih ve 25751 say›l› Resmi Gaze-te. www.saglik.gov.tr.
44. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Sosyal Güvenlik
Kuru-mu; (2005) Sosyal Güvenlik Sisteminde Reform, www.calis-ma.gov.tr; Eriflim: 17.04.2005
45. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Yafll›
Hizmetle-ri Dairesi Baflkanl›¤›, http://www.shcek.gov.tr.
46. Kahramano¤lu E. Yafll›l›k ve Sa¤l›kl› Sosyal Çevre, Yaflam
Bo-yu Sosyal Hizmet, Prof. Dr. Sema Kut’a Arma¤an, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yay›n No:4, Anka-ra, 1999, pp 290-293.
47. Ersoy AF, Arpac› F. Evde tek bafl›na yaflayan yafll›n›n bak›m
ge-reksinimlerini karfl›lama durumlar›n›n incelenmesi. II. Ulusal Yafll›l›k Kongresi Kitab›, Denizli Belediyesi, Pamukkale Üniver-sitesi, Yafll› Sorunlar› araflt›rma Derne¤i, 9-12 Nisan 2003, De-nizli, pp 237-239.
48. Özürlüler Kanunu (Özürlüler ve Baz› Kanun ve Kanun
Hükmün-de KararnamelerHükmün-de De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun), Ka-nun No: 5378, Kabul Tarihi: 01.07.2005, www.ozida.gov.tr.
49. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel
Müdürlü-¤ü; Özürlüler Kanunu, Bak›ma Muhtaç Özürlülerin Tesbiti ve Bak›m Hizmeti Esaslar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Yönetmelik, Bak›ma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmi Kurum ve Kurulufllar Bak›m Merkezleri Yönetmeli¤i, Bak›ma Muhtaç Özürlülere Yö-nelik Özel Bak›m Merkezleri Yönetmeli¤i; www.ozida.gov.tr.
50. Coast J, Richards HS, Peters JT, et al. Hospital at Home or
Acute Hospital Care? A Cost Minimisation Analysis, British Medical Journal 1998;316(7147):1801-1806.
51. Melin Anna-L, Hakansson S, Bygren OL The
cost-effective-ness of rehabilitation in the home: a study of Swedish elderly, American Journal of Public Health, 1993;83(3):356-362.
52. Jones J, Wilson A, Parker H, Wynn A, et al. Economic
evalu-ation of hospital at home versus hospital care: cost minimisati-on analysis of data from randomised cminimisati-ontrolled trial, British Medical Journal,; 319:1547-1550.
