HAREKETL‹ PROTEZ KULLANAN YAfiLI
B‹REYLERDE TEMPOROMAND‹BULAR
DÜZENS‹ZL‹KLER
TEMPOROMANDIBULAR DISORDERS IN
OLDER DENTURE-WEARING PEOPLE
‹lgi BARAN
K›r›kkale Üniversitesi Diflhekimli¤i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi KIRIKKALE Tlf: 0318 224 49 27 e-posta: ilgiee@hotmail.com Gelifl Tarihi: 18/12/2007 (Received) Kabul Tarihi: 13/01/2008 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
A
BSTRACTIntroduction: The aim of this study was to evaluate the associations between
temporoman-dibular disorders and socio-economic status, general-oral health, and dental status among patients with removable dentures.
Materials and Method: The subjects of this study were 100 patients; 48 males (mean age:
60.52±7.98) and 52 females (mean age: 61.44±8.06), with removable dentures. The study group were evaluated in two groups; with complete (n=53) and removable partial denture (n=47) in terms of their socio-economic status, general and oral health and temporamandibular disorders. Statistical analysis included t- test and chi-square tests.
Results: Statistically significant differences between socio-economic status, gender, age,
occupational, general and oral health conditions were found between the groups. Younger females (50 years old) had significantly more frequent temporomandibular disorder symptoms. Variables related to impaired general and oral health were more common in the group with reported temporomandibular disorder problems, whereas satisfaction with received dental care and with denture was lower.
Conclusion: Individuals who reported temporomandibular disorder symptoms differed
significantly from those without temporomandibular disorder symptoms in socio-economic status, general and oral health symptoms, dental conditions and satisfaction with their denture.
Key words: Temporomandibular disorders, Older people, Removable denture.
Ö
ZGirifl: Bu çal›flman›n amac›, hareketli protez kullanan yafll› bireylerde temporomandibular
ek-lem düzensizlikleri ile sosyo-ekonomik durum, genel ve oral sa¤l›k, dental durum aras›ndaki iliflki-lerin de¤erlendirilmesidir.
Gereç ve Yöntem: Bu araflt›rmada hareketli total veya parsiyel protez kullanan 52 kad›n (yafl
ortalamas› 61.44±8.06) ve 48 erkek (yafl ortalamas› 60.52±7.98) olmak üzere toplam 100 birey (yafl ortalamas› 60.52±8.02) incelenmifltir. Çal›flmaya kat›lan bireyler total protez kullanan (n=53) ve hareketli parsiyel protez kullanan (n= 47) olmak üzere iki grup alt›nda sosyo-ekonomik durum, genel ve oral sa¤l›k durumlar› temporomandibular düzensizlikler aç›s›ndan de¤erlendirilmifltir. ‹s-tatistiksel analiz için t testi ve ki kare testi kullan›lm›flt›r.
Bulgular: Sosyo-ekonomik durum (p<0.05), cinsiyet (p<0.001), yafl (p<0.05), genel ve oral
sa¤l›k bulgular› (p<0.001) ile temporomandibular eklem düzensizliklerinden özellikle a¤r› bulgusu aras›nda anlaml› bir iliflki oldu¤u saptanm›flt›r. Daha genç kad›n bireylerin (50 yafl) temporoman-dibular düzensizlik semptomlar›na daha yatk›n oldu¤u belirlendi. Genel ve oral sa¤l›¤› kötü birey-lerde daha fazla temporomandibular düzensizlik problemleri bulundu¤u ve difllerin sa¤l›¤› ve/ve-ya kullan›lan protezin baflar›s›n› etkiledi¤i saptanm›flt›r.
Sonuç: Sosyo-ekonomik durum, genel ve oral sa¤l›k, difllerin sa¤l›¤› ve protezin baflar›s›n›n
temporomandibular eklem düzensizliklerinin varl›¤› üzerinde etkili oldu¤u belirlenmifltir.
Anahtar sözcükler: Temporomandibular eklem düzensizlikleri, Yafll› bireyler, Hareketli
pro-tez.
R
ESEARCH‹lgi BARAN1
Rana NALÇACI2
G
‹R‹fiT
emporomandibular eklem düzensizlikleri (TMD) konu-sunda birçok tan›mlama mevcut olmakla birlikte; yayg›n olarak, temporomandibular eklem (TME) ve çi¤neme kasla-r›nda a¤r›, luksasyon, açma ve kapamada a¤r› gibi bulgularla tan›mlanabilen düzensizliklerdir (1,2). TME’de a¤r›; eklem ve çi¤neme kaslar› ile bafl-boyun bölgesinde hissedilen, çene hareketlerine ba¤l› olarak artan künt a¤r›lar fleklindedir (2,3). Açma ve kapamada a¤r›, luksasyon ve eklem sesleri gibi kli-nik bulgular, disfonksiyon yani fonksiyon bozuklu¤u tan›m› alt›nda toplanabilir (2,4). TME düzensizlikleri etiyolojisinde oklüzyonun önemli oldu¤u düflünülmekle birlikte son y›llar-da araflt›rmac›lar oklüzyonun tek bafl›na etkili bir faktör ol-mad›¤› görüflündedirler. TMD etyolojisinde, oklüzyon ve içinde bulundu¤u anatomik yap›lar (5), travma (6), patofizyo-loji (7), psikososyal etkenler düflünülebilir, ancak bu faktörle-rin her bifaktörle-rinin TMD üzefaktörle-rinde etkisi oldu¤u konusunda henüz fikir birli¤i yoktur (6,8,9).TME düzensizliklerine hemen her yafl grubunda rastlana-bilir (10–12). Bununla beraber, yap›lan farkl› epidemiyolojik çal›flmalarda ve farkl› yafl gruplar›nda, sübjektif semptomlar›n de¤erlendirilmesi, bu çal›flmalar›n karfl›laflt›r›lmas›n› ve tart›-fl›lmas›n› zorlaflt›rmaktad›r (6,9,13,14). TME düzensizlikleri-ne ait semptomlar›n kad›nlarda erkeklerden daha s›k bulun-du¤u fakat bu bulgular›n her zaman tespit edilemedi¤i bildi-rilmifltir (6,10).
TMD’ne ba¤l› semptomlar ile ilgili epidemiyolojik çal›fl-malarda son derece farkl› sonuçlar elde edilmifltir. Bu farkl›l›-¤›n, örnekler aras›ndaki gerçek farkl›l›klardan de¤il, araflt›r-malardaki metodolojik ihmallerden kaynakland›¤› öne sürül-mektedir (13–16).
Eriflkin bireylerde temporomandibular eklem (TME) böl-gesinde a¤r› varl›¤› üzerinde yap›lan bir araflt›rmada; kad›n-larda bu bölgedeki a¤r› varl›¤›n›n %18 ile %15, erkeklerde ise %3 ile %10 aras›nda oldu¤u bildirilmifltir (17). Ayn› ça-l›flmada TME bölgesinde hissedilen a¤r› da araflt›r›lm›fl ve so-nuçlar kad›nlarda %6.9 ile %4.9, erkeklerde ise %3.5 ile %2.5 aras›nda bulunmufltur. 50 yafl›ndaki 6000’den fazla bi-rey üzerinde yap›lan bir çal›flmada bu rakamlar› do¤rular ni-teliktedir. Bu çal›flmaya göre de kad›nlar›n %12.7’sinde, er-keklerin %6.7’sinde TME’de a¤r› saptanm›flt›r (18). Bu çal›fl-mada ayn› zamanda bu tür a¤r›larda bruksizmin de bir risk faktörü oldu¤u bildirilmifltir. 50 ve 60 yafllar›ndaki bireyler-de TMD’nin incelendi¤i genifl kapsaml› bir çal›flmada da
%12.1 s›kl›¤›nda a¤r› saptanm›flt›r (19). Cinsiyet ve yafltan baflka hangi faktörlerin temporomandibular hastal›klar için risk faktörü oluflturdu¤u ile ilgili kesin bilgiler için daha faz-la araflt›rmaya ihtiyaç vard›r (17).
Total ve/veya parsiyel hareketli protez kullanan bireyler-de; sosyo-ekonomik durum, genel sa¤l›k durumu ve a¤›z sa¤-l›¤›, dental tutum ve davran›fllar olmak üzere üç ana bafll›k al-t›nda toplanm›fl sorulara verilen cevaplar› de¤erlendirmektir.
G
EREÇ VEY
ÖNTEMA
raflt›rma projesi üniversite Etik Kurulu taraf›ndan(2007/01) onayland›. Araflt›rmaya Diflhekimli¤i Fakülte-si Protetik Difl TedaviFakülte-si bölümünde bir y›l önce protez (total ve/veya parsiyel protez) yap›lm›fl hastalar geri ça¤r›larak an-ket sorular› kapsam›nda de¤erlendirildi. Araflt›rman›n amac›-n›n anlat›lmas›ndan sonra araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden hastalardan yaz›l› onay formu al›nd›. Anket kapsam›nda; has-talar›n sosyal, mesleki, e¤itim durumlar›, genel ve oral sa¤l›k durumlar› ile dental tutum ve davran›fllar›n› saptamak ama-c›yla haz›rlana sorular›n yan›tlar›, hastalar›n yafllar› ve e¤itim seviyeleri göz önünde bulundurularak hekim taraf›ndan, ön-ceden haz›rlanan formlara kaydedildi. Önceki çal›flmalarla karfl›laflt›rmal› olarak de¤erlendirebilmek amac›yla; hastalar yafllar›na göre iki grupta toplanarak, 50–59 ile 60 yafl ve üze-ri olacak flekilde s›n›fland›r›ld›. Anketin içerdi¤i 50 soru alt› farkl› bölümden oluflmaktad›r: (1) Sosyal özellikler (yafl cinsi-yet, do¤um yeri, ikamet yer, v.s.), (2) meslek ve e¤itim (mes-lek ve e¤itim durumu, çal›flma saatleri, v.s.), (3) sa¤l›k duru-mu (genel sa¤l›k, sigara, alkol ilaç kullan›m›, v.s), (4) difl sa¤-l›¤› ve görünümüne verilen önem, (5) intraoral durum (eksik difller, kullan›lan protez, tat ve koku alma bozukluklar›, v.s.), (6) TME flikayetleri [(i) TME civar›nda a¤r›, (ii) a¤›z açma s›-ras›nda zorluk gibi bulgular hastalar›n ifade edebildikleri ve klinik olarak saptayabildi¤imiz bulgular var veya yok fleklin-de fleklin-de¤erlendirildi ve anket formlar›na sosyo-ekonomik bul-gularla birlikte kaydedildi (2,5,19,20)]. Bu çal›flmada (Tablo 1)’de izlenen anket ve de¤erlendirme formundan yararlan›ld›. Elde edilen verilerin istatistiksel analizinde oranlar›n an-ket ve de¤erlendirilme formundan yaralan›ld›. karfl›laflt›r›l-mas› için t testi ve kategorik s›n›flama düzeyindeki de¤iflken-ler aras›ndaki iliflkinin belirlenmesinde ki-kare testi kullan›l-d›.Tablo 1— Anketin içerdi¤i sorular ve yan›t alternatifleri
Sorular Yan›t Alternatifleri
Sosyal özellikler
Yafl 50 60
Cinsiyet Kad›n Erkek
Medeni hali Evli Bekar
Kiminle yafl›yor Yaln›z Birlikte
‹kamet edilen yer fiehir merkezi Belde/‹lçe Köy
Do¤um yeri Yurt içi Yurt d›fl›
Sosyal güvence ve ö¤renim durumu
Sosyal güvence durumu Resmi sevk Emekli SSK Ba¤-Kur Yeflil kart Çal›flma saatleri Haftada 1-34 saat aras› Haftada 35 saatten fazla iflsiz
Ek ifl Var Yok
Ö¤renim durumu ‹lkö¤retim Lise Yüksekokul/Üniversite
Sa¤l›k durumu
Genel sa¤l›k durumu Çok iyi Çok iyi de¤il
Sigara kullan›m› Evet Hay›r B›rakt›m→Ne zaman
Alkol kullan›m› Evet Hay›r
Difl sa¤l›¤› ve görünümüne verilen önem
Difllerin görünümü önemli midir? Evet, önemlidir Çok önemli de¤ildir Difllerin sa¤l›¤› ve fonksiyonu önemli midir? Evet, önemlidir Önemli de¤ildir
Difl hekimi tercihiniz Muayenehane hekimi Kurum hekimi Difl hekimine gitmedim Difl hekimine ne s›kl›kla gidersiniz Y›lda 2’den fazla Y›lda 1 kez Her iki y›lda bir Çok nadir Difl sa¤l›¤›n›zdan memnun musunuz Memnunum Memnun de¤ilim
Difllerinizin görünümünden memnun musunuz Memnunum Memnun de¤ilim
Difl sa¤l›¤›n›za yeterince önem verdi¤inizi düflünüyor musunuz Düflünüyorum Düflünmüyorum Difl f›rçalama al›flkanl›¤› var m›? Evet (1-2-3 kez) Hay›r
Dil f›rçalama al›flkanl›¤› var m›? Evet Hay›r
Çocukluk döneminizde difl hekimi korkusu yaflad›n›z m›? Evet Hay›r
‹ntraoral durum
Eksik difl Var Yok
Overbite: ……… Overjet: ………
Çaprafl›kl›k Var Yok
Difl eksikli¤inden do¤an boflluk Var Yok
A¤›zda yanma hissi Var Yok
A¤›z içi aft, ülser Var Yok
Koku alma bozuklu¤u Var Yok
Tat alma bozuklu¤u Var Yok
Hangi tatlarda bozulma Tatl› Ekfli Tuzlu Ac›
Tat alma ile di¤er flikayetleriniz ………
Dil skoru
Dilde hiç eklenti yok
Dil dorsumunun 1/3’ünü kaplayan ince eklenti
Dil dorsumunun 1/3’ünü kaplayan kal›n ya da 2/3’ünü kaplayan kal›n eklenti Dil dorsumunun 2/3’ünden fazlas›n› kaplayan kal›n eklenti
A¤›z kurulu¤u Gündüz Gece S›k Bazen Asla
Bruksizm Var Yok
TME flikayeti A¤›z açma y. sapma A¤r› TME ses Yok Travma görmüfl ön difller Var Yok
Hareketli protez Yok Parsiyel Total Di¤er ………
B
ULGULARTMD’ne ba¤l› a¤r› s›kl›¤› %31.6 ve a¤›z açma zorlu¤u s›kl›¤› %25.8 olarak bulunmufltur. Tablo 1’de sunulan ba¤›ms›z de-¤iflkenlerin yan›t alternatifleri istatistiksel olarak karfl›laflt›r›l-d›¤›nda TMD’ne ba¤l› olan ve olmayanlar aras›nda birtak›m farkl›l›klar bulunmufltur. Kad›nlar, 50–59 yafllar› aras›ndaki-ler, ilkokul düzeyinde ö¤renim durumuna sahip olanlar ve sos-yal güvencesi Sossos-yal Sigortalar Kurumu (SSK) olan kiflilerde TME’de a¤r› ve a¤›z açmada zorlu¤a daha s›k rastlanm›flt›r (Tablo 2).
Sistemik hastal›¤› olup devaml› ilaç kullananlar (p<0.001) ve sigara kullananlar (p<0.05); temporomandibu-lar eklem düzensizli¤i bulgutemporomandibu-lar›ndan a¤r› aç›s›ndan de¤erlen-dirildi¤inde anlaml› olarak farkl› bulunmufltur. Difllerin gö-rünümü ve sa¤l›¤›na önem vermeyenler (p<0.05) TMD bul-gular›ndan a¤r› ve a¤›z açmada zorluk aç›s›ndan de¤erlendi-rilmifl ve daha s›k rastland›¤› saptanm›flt›r. Çocuklukta difl hekimi korkusu yaflayanlar (p<0.05), a¤›z aft ve/veya ülser hi-kayesi olanlar (p<0.05) ve a¤›z kurulu¤u olanlarda (p<0.05) TME’de a¤r› semptomuna daha yüksek oranda rastlanm›flt›r. Difllerinde travma hikayesi olanlar, parsiyel protez kullanan-lar ve bruksizm flikayeti bulunankullanan-lar TME bölgesindeki a¤r› ve düzensizliklere daha s›k rastland›¤› belirlenmifltir (Tablo 3). Alkol kullan›m› ile TMD’ne ba¤l› semptomlar birlikte de¤erlendirildi¤inde anlaml› bir sonuç elde edilememifltir. Difl f›rçalama al›flkanl›¤› yetersiz olanlar, dilde eklenti, koku ve tat almada de¤ifliklik oldu¤unu belirtenler, TMD’ne ait a¤r› ve a¤›z açmada zorluk gibi bulgular hastalar›n ifade ede-bildikleri ölçüde var veya yok fleklinde de¤erlendi¤inde TMD aç›s›ndan belirgin bir farkl›l›k görülmemifltir (Tablo 3).
T
ARTIfiMAH
areketli protez (total ve/veya parsiyel) kullanan hastalar›nTMD’ne ait bulgular aç›s›ndan incelendi¤i araflt›rmala-r›n sonuçlar› çeflitli farkl›l›klar göstermektedir. Hareketli protez kullanan hastalarda TMD’ne ait bulgular›n görülme s›kl›¤› yüksek oldu¤u düflünülmektedir ancak bu durum tam olarak aç›kl›¤a kavuflmam›flt›r (18,19,21). Bu konudaki ince-lenebilen literatürde; a¤r› ve yafl aras›ndaki iliflkinin incelen-di¤i çal›flmalar aras›nda (13,15,21), hem bulgular›n daha çok gençlerde görüldü¤ü çal›flmalara (22), hem de daha çok yafll›-larda görüldü¤ü çal›flmalara (13) rastlanm›flt›r. A¤r› ve yafl iliflkisinin incelendi¤i çal›flmalarda (15) TMD bulgular›na rastlanma s›kl›¤›n›n en yüksek oldu¤u yafl grubunun 35-45 yafllar› aras›nda olmas›, bizim çal›flmam›zda 60 yafl grubuna göre 50 yafl grubunda TMD a¤r› prevalans›n›n yüksek oluflu daha önceki çal›flmalarda bildirilen TMD bulgular›n›n, yafl›n ilerlemesiyle birlikte düflme e¤iliminde oldu¤u bilgisini do¤-rular niteliktedir (18,19,22-24).Daha erken dönem epidemiyolojik çal›flma bulgular›n›n aksine, son y›llarda yap›lan birçok araflt›rmada TMD bulgula-r›n›n kad›nlarda daha s›k görüldü¤ü belirtilmifltir (14,18,19,25-27). Bu çal›flman›n bulgular›nda da TME dü-zensizli¤ine ait bulgulardan a¤r› ve a¤›z açma zorlu¤u en çok
Tablo 2— Temporomandibular düzensizliklerden a¤r› ve a¤›z açmada
zorluk bulgular› ile sosyal veriler, e¤itim ve meslek verilerinin da¤›l›m›
TMD
Özellik A¤r› A¤›z Açmada Zorluk
Evet Hay›r Evet Hay›r
Yafl 60 12 48 10 48 50 28* 36 19 47 Medeni durum Evli 22 102 31 93 Bekar — — — — Cinsiyet Erkek 7 51 10 48 Kad›n 32† 34 34† 32 ‹kamet yeri fiehir merkezi 31 92 39 84 ‹lçe/belde — — — — Köy — — — 1
Sosyal güvence varl›¤›
Emekli Sand›¤› 26 63 29 60 SSK 9* 12 11† 9 Ba¤-kur — 1 — 1 Resmi çal›flan 3 4 2 5 Yeflil kart 2 4 3 4 Çal›flma saatleri Haftada 1-34 — 4 1 3 35’den fazla 1 3 1 3 Emekli 38 78 42 74 Ö¤renim durumu ‹lkö¤retim 35* 54 39† 50 Lise 3 24 4 23 Üniversite 1 7 1 7 *p<0.05, †p<0.001.
kad›nlarda gözlenmifl ve fark anlaml› bulunmufltur (p<0.001).
Genel sa¤l›k durumu bozuk kiflilerde TMD’ne ba¤l› semptomlar›n yüksek oranda görülmesi, son zamanlarda yap›-lan popülasyon çal›flmalar›nda da do¤ruyap›-lanm›flt›r (18,19,28). Yani zay›f sa¤l›k durumu ile TME’e ba¤l› a¤r› aras›nda bir iliflki oldu¤una dair güçlü kan›tlar oldu¤u rahatl›kla söylene-bilir. Bu iliflkinin mekanizmas› henüz tam olarak anlafl›lama-m›flt›r. Fakat orofasiyal ve TME’e ba¤l› a¤r›lar ile vücudun di-¤er bölgelerindeki kronik a¤r›lar›n ayn› genel karakteristi¤i tafl›d›¤› öne sürülmektedir (29,30).
Sigara kullan›m› ile TME’e ba¤l› a¤r› ve bruksizm bulgu-lar› iliflkili bulunmufltur. Tütünün hastalarda a¤r› yan›t›n› ar-t›rd›¤› ve bruksizmi tetikledi¤i; bu nedenle TMD ile baflar›l› bir flekilde bafla ç›k›lmas›nda sigaray› b›rakman›n bir zorun-luluk oldu¤u belirtilmifltir (31).
A¤›z bak›m› ve difllerle ilgili memnuniyetsizlik, a¤›z içi problemler ve hareketli protez kullan›m› ile TME düzensizli-¤ine ait bulgular›n›n artmas› di¤er çal›flmalarla desteklenme-mifltir (5,18,28). K›r›kkale’de yap›lm›fl olan bu çal›flmada da difllerin sa¤l›¤›ndan hoflnut olmayan bireyler ve difllerin sa¤l›-¤› ile görünümü önemli de¤ildir fikrinde olan bireyler ile, asa¤l›-¤›z kurulu¤u, a¤›z içi aft ve/veya ülsere lezyonlar›n bulundu¤u bi-reylerde TME düzensizli¤ine ait bulgulara daha fazla rastlan-m›flt›r. 50 yafl›ndaki bireylerde yap›lan bir çal›flmada, yetersiz a¤›z bak›m›n›n TME düzensizli¤ine ait bulgular›n art›fl› ile
Tablo 3— Temporomandibular düzensizliklerden a¤r› ve a¤›z açmada
zorluk bulgular› ile genel sa¤l›k, estetik, a¤›z içi durum verilerinin da¤›l›m› (%)
TMD
A¤›z Açmada
Özellik A¤r› Zorluk
Evet Hay›r Evet Hay›r
Sa¤l›k durumu ile ilgili bilgiler
Sistem. hast. var 35† 33 2 57
Sistem. hast. yok 4 52 26 39 Sigara kullan›yor 14* 19 11 22 Sigara kullanm›yor 21 69 29 62 Alkol kullan›m› var — 1 — 1 Alkol kullan›m› yok 39 84 44 79
Difl sa¤/görünüm
Difllerinin görünümü önemli 26 68 34 62 Difllerinin görünümü önemli de¤il 11* 19 10* 18 Difllerinin fonksiyonu önemli 38 82 44 76 Difllerinin fonksiyonu önemli de¤il 1 3 — 4
Diflhekimi tercihi
Özel muayene 3 3 3 3
Kurum hekimi 36 81 41 76
Hiç gitmemifl — 1 — 1
Genel memnuniyet
Difl sa¤l›¤›ndan memnun 14 29 22 59 Difl sa¤l›¤›ndan memnun de¤il 28† 53 8 35
Difl görüntüsünden memnun 15 29 7 38 Difl görüntüsünden memnun de¤il 25 55 31 48 Difl sa¤l›¤› önemli 15 69 33 62 Difl sa¤l›¤› önemli de¤il 19† 21 11* 18 Difl f›rçalama
Yok — 14 1 13
1 kez 8 48 16 40
2 kez 12 36 26 22
3 kez 1 5 1 5
Difl hekiminden korkusu var 7* 11 5* 8 Difl hekiminden korkusu yok 32 74 39 72
‹ntraoral durum
A¤›zda yanma var 10 27 8 29 A¤›zda yanma yok 29 58 36 51 A¤›zda aft/ülser var 14* 26 12 28 A¤›zda aft/ülser yok 25 59 32 52 Dilde eklenti var 28 54 38 4 Dilde eklenti yok 11 31 6 36 Koku alma bozuklu¤u var 4 10 6 8 Koku alma bozuklu¤u yok 35 75 38 72 Tat alma bozuklu¤u var 3 11 8 6 Tat alma bozuklu¤u yok 36 74 36 74
(Devam Ediyor)
Tablo 3— (Devam›) Temporomandibular düzensizliklerden a¤r› ve a¤›z
açmada zorluk bulgular› ile genel sa¤l›k, estetik, a¤›z içi durum verilerinin da¤›l›m› (%)
TMD
Özellik A¤r› A¤›z Açmada Zorluk
Evet Hay›r Evet Hay›r
Difllerde travma var 10* 3 12† 1
Difllerde travma yok 29 82 52 79
Protez tipi
Total 12 47 12 47
Parsiyel 24* 41 32† 33
A¤›z kurulu¤u var 22* 40 12 54 A¤›z kurulu¤u yok 19 43 9 49
Bruksizm var 19* 2 14† 7
Bruksizm yok 20 83 30 73
belirgin bir iliflki gösterdi¤i görülmüfl ve birçok olas› aç›klama tart›fl›lm›flt›r (18). Bu konuya net bir aç›klama getirilememifl-tir fakat TMD ile iliflkili problem yaflayan bireylerin bu prob-lemlere, daha önceki hatal› difl tedavilerinin neden oldu¤unu düflündükleri görülmüfltür. Baflka bir aç›klamada da yetersiz difl hekimli¤inin TMD bulgular›n› olumsuz yönde etkileyebi-lece¤i düflüncesi öne sürülmüfltür (18). TMD saptanan hasta-larda %38-79 s›kl›¤›nda travma hikayesi vard›r (8). Karan ve arkadafllar› (9) ise TMD’ne ait bulgularla etiyolojik faktörlerin da¤›l›m› konusundaki çal›flmalar›nda bu s›kl›¤› %6.4 olarak bildirmifllerdir. Bizim çal›flmam›zda da travma hikayesi s›kl›-¤› %10.48 olarak saptanm›fl olup literatür ile uyumludur.
TMD’ne ait bulgular ile hareketli protez kullanan bireyler aras›ndaki ba¤lant›y› araflt›ran az say›da çal›flma bulunmakta-d›r. TMD’ne ba¤l› semptomlar›n görüldü¤ü hastalar aras›nda total protez kullanan bireylerin say›s› düflük olarak bildiril-mifltir (16). Mevcut birkaç popülasyon bazl› çal›flmada kesin bir sonuç elde edilememifl, fakat protez kullanan yada kullan-mayan diflsiz hastalarda a¤r› ve di¤er semptomlara nadiren rastlanm›flt›r (32-34). Bu çal›flmada da hareketli parsiyel pro-tez kullanan bireylerde TMD’ne ait bulgular total propro-tez kul-lanan bireylere oranla daha fazla görülmüfltür. Ancak klinik verilerin de¤iflkenli¤i ve protez kalitesinin sorgulanmas› ge-reklili¤i, kullan›lan protezin TMD’nde oynad›¤› rolü analiz etmede engel teflkil etmektedir.
Bruksizm ile TMD aras›ndaki pozitif oran varl›¤› daha ön-ce de dikkat çekmifl ve bu konu s›kça sorgulanm›flt›r (35,36). Bununla birlikte, son zamanlarda yap›lan birçok çal›flmada bruksizm ile TMD aras›nda belirli bir iliflki oldu¤u bulun-mufltur (18,19,32,37). Bu çal›flmada elde edilen sonuçlarda bu iliflkiyi destekler niteliktedir.
Sonuç olarak, TMD’ne ait bulgular› olan ve olmayan bi-reyler aras›nda sosyo-ekonomik durum, genel sa¤l›k durumu ile a¤›z sa¤l›¤›, a¤›z bulgular› ve hareketli protez kullan›m› aç›s›ndan belirgin farklar görülmektedir. TMD’ne ba¤l› k›nmas› olmayan ancak klinik muayenede TMD’ne ba¤l› ya-k›nmas› olan hastalar›n protetik tedavilerinde bu bulgular göz önünde bulundurularak tedavi planlamas› gerekmektedir. Yafll› hastalarla ilgilenen hekimlerin teflhis ve tedavilerin-de baflar›l› olabilmeleri için; hastalar›n sosyo-ekonomik du-rumlar›, psikolojik durumlar› ve yak›nmalar› dikkate al›nma-l›d›r.
TMD anamnez ve klinik bulgular›n› sebep-sonuç iliflkisi aç›s›ndan daha sa¤l›kl› de¤erlendirebilmek için, tüm
çal›flma-larda de¤erlendirme indekslerinin standart hale getirilmesi ve daha spesifik gruplarla yap›lan çal›flmalara gereksinim bulun-du¤u görülmektedir.
K
AYNAKLAR1. Leake JL.An index of chewing ability. J Public Dentistry 1990; 50: 262-268.
2. Dworkin SF, Huggins KH, Le Resche L. Epidemiology of signs of syptoms in temporomandibular disorders: Clinical signs in cases and controls. J Am Dent Assoc 1990; 120: 273-281.
3. Christensen LV, Ziebert GJ. Effect of experimental loss of te-eth on the temporomandibular joint. J Oral Rehabil 1986; 13:587-598.
4. Van der Weele, Dibbets M H. Helkimo’s index: a scale or just a set of symptoms? J Oral Rehabil 1987; 14: 229-237.
5. Le Resche L, Dworkin SF, Sommers EE, Truelove EL. An epi-demiologic evaluation of two diagnostic classification schemes for temporomandibular disorders. J Prosthet Dent 1991; 65:131-7.
6. Pullinger AG, Seligman DA, Gornbein JA. A multiple logis-tic regression analysis of the risk and relative odds of temporo-mandibular disorders as a function of common occlusal featu-res J Dent Res 1993; 72: 968-979.
7. Magnusson T, Carlsson GE, Egermark I. Changes in clinical signs of craniomandibular disorders from age of 15 to 25 years J Orofacial Pain 1994, 8: 207-215.
8. Pullinger AG, Seligman DA. Trauma history of diagnostic groups of temporomandibular disorders. Oral Surg Oral Med Oral Path 1991;71:529-534.
9. Karan A, Kavuncu V, De¤er A, Ömer fiR, ve ark. Temporo-mandibular eklem disfonksiyon sendromunda etyolojik faktör-lerin da¤l›m›. ‹ Ü Diflhek Fak Derg 1999; 32: 119-123.
10. Miyake R, Ohkubo R, Takehara J, et al. Oral parafunctions and association with symptoms of temporomandibular disor-der in Japanese university students. J Oral Rehabil 2004; 31: 518-523.
11. Helkimo M. Studies on function and dysfunction of the masti-catory system.II. Index for anamnestic and clinical dysfunction and occlusal state. Swed Dent J 1974; 67:101-121.
12. Kirveskari P, Alanen P. Assocciation between tooth loss and TMJ dysfunction. J Oral Rehabil 1985; 12:189-194.
13. De Kanter R, Truin GJ, Burgersdjik RJ. Prevalence in Duch adult population and meta-analysis of signs and symptoms of temporomandibular disorder. J Dent Res 1993; 72:509-1518.
14. Gesch D, Bernhardt O, Alte D, et al. Prevalence of signs and symptoms of temporomandibular disorders in an urban and ru-ral German population: Results of a population-based Study of Health in Pomerania. Quintessence Int 2004; 35: 143-150.
15. Mundt T, Mack F, Schwahn C, et al. Gender differences in as-sociations between occlusal support and signs of temporoman-dibular disorders:Results of the population-based study of he-alth in Pomerania (SHIP). Int J Prosthodont 2005; 18:232-239.
16. Carlsson GE.Epidemiology and treatment need for temporo-mandibular disorders.J Orofac Pain 1999;13:232-237.
17. LeResche L. Epidemiology of orofacial pain. In: Lund JP, La-vigne GJ, Dubner R, Sessle BJ, eds. Orofacial pain.From Basic Science to Clinical Management.The Transfer of Knowledge in Pain Research to Education. Chicago (IL): Quintessence; 2000, pp 15-25.
18. Johansson A,Unell L,Carlsson GE,Söderfeldt B, Halling A. Gender differences in symptoms related to temporomandibular disorders in a population of 50-year-old subjects.J Orofac Pain 2003;17:29-35.
19. Johansson A,Unell L,Carlsson GE,Söderfeldt B,Halling A. Risk factors associated with semptoms of temporomandibular disorders in a population of 50-and 60-year-old subjects. J Oral Rehabil 2006;33:473-481.
20. Ünalan F, Bayraktar G, Kurso¤lu P. Tam protez kullanan has-talarda temporomandibular rahats›zl›¤›n klinik olarak de¤er-lendirilmesi. ‹ Ü Diflhek Fak Derg 1998; 32: 64-70.
21. Agerberg G, Bergenholtz A. Craniomandibular disorders in adult population of West Bothnia, Sweden. Acta Odontol Scan 1989; 47: 129-140.
22. Gunnar EC. Masticatory efficiency:the effect of age, the loss of teeth and prosthetic rehabilitation. Int Dent J 1984 34:93-97.
23. Österberg T, Carsson GE, Wedel A, Johansson U. A cross-sec-tional and longitudinal study of craniomandibular dysfunction in an elderly population. J Craniomandib Disord 1992;6:237-245.
24. Schmitter M, Rammelsberg P, Hassel A. The prevalence of signs and symptoms of temporomandibular disorders in very old subjects. J Oral Rehabil. 2005;32(7):467-73.
25. Gesch D, Bernhardt O, Kirbschus A. Association of malocclu-sion and functional occlumalocclu-sion with temporomandibular disor-ders (TMD) in adults: a systematic rewiev of population-based studied. Quintessence Int 2004;35:211-221.
26. Wanman A. Longitudinal course of symptoms of craniomandi-bular disorders in men and women. Acta Odontol scand 1996;54:337-342.
27. Dao TTT, Le Resche L. Gender differences in pain. J Orofac Pain 2000; 14: 169-184.
28. Suvinen TI, Resde PC, Hanes KR, Könenen M, Kemppainen P. Temporomandibular disorder subtypes according to self-re-ported physical and psychosocial variables in female patients: a re-evaluation. J Oral rehabil 2005;32:166-173.
29. Axtelius B, Söderfeld B, Bring G. Self-assessment of general and oral healt in persons with cronic whiplash-related desor-ders. Community Dent Health 2002;19:32-38.
30. Turp JC, Kowalski CJ, O’Leary N, Slother CS. Pain Maps from facial pain patients indicate a broad pain geograpy. J Dent Res 1998;77:1465-1472.
31. Ahlberg J, Savolainen A, Rantala M, Lindholm H, Könönen M. Reported bruxizm and biopscyhosocial symptoms: a longi-tudinal study. Community Dent Oral Epidemiol 2004;32:307:311.
32. Agerberg G. Mandibular function and dysfunction in comple-te denture wearers-a licomple-terature review. J Oral Rehabil 1988;15:237-249.
33. Carlsson GE. Clinical morbidity and sequalae of treatment with complete dentures. J Prosthet Dent 1998; 79:17-23.
34. Faulner KDB, Mercado MDF. Aetiological factors of crani-omandibular disorders in completely edentulous denture-wea-ring patients. J Oral Rehabil 1990;18:243-51.
35. Lobbezoo F, Lavigne GJ. Do bruksizm and temporomandibu-lar disorders have a cause-and effect relationship? Review. J Orofac Pain. 1997;11:15-23.
36. Kato T, Thie NMR, Huynh N, Myawaki S, Lavigne GJ. Topi-kal review: Sleep bruksizm and role of peripheral sensory inf-luences. J Orofac Pain 2003;17:191-213.
37. Carlsson GE, Egermark I, Magnusson T. Predictors of bru-xism/oralparafunctions and tooth wear in subjects over a 20-ye-ar follow-up. J Orofac Pain 2003;17:50-57.
