Samsun Ko
ş
ullar
ı
nda Geli
ş
tirilen Çe
ş
it Aday
ı
M
ı
s
ı
rlar
ı
n
Verim Ö
ğ
elerinin Belirlenmesi ve Stabilite Analizi
Ahmet
OZ 1
Halil KAPAR'Geliş Tarihi: 22.01.2003
Özet: Bu araştırmanın amacı Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nde elde edilen tek melez mısırların verim ve bazı verim öğelerinin adaptasyonu ve stabilite özelliklerini belirlemektir. CIMMYT kaynaklı hatlardan elde edilen tek melez mısırlar ile standart TTM-813 ve TTM-8119 çeşitleri bu araştırmada materyal olarak kullanılmıştır. Deneme 1998, 1999 ve 2000 yıllarında Samsun Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nün deneme arazisinde tesadüf bloklar' deneme desenine göre 4 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırmada, tepe püskülü gösterme süresi, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, hasatta tane nemi, tane koçan oranı ve birim alan tane verimi özellikleri incelenmiştir. incelenen özellikler bakımından çeşiti çeşit adayları arasında istatistiki olarak önemli farklılıklar bulunmuştur. Tane verimi üç yıllık sonuçların ortalamasına göre 883-1212 kg/da arasında değişmiş, TTM.97-30 çeşit adayı en fazla yerime (1212 kg/da) sahip olmuştur. TTM.97-19 en erken (57.89 gün) çiçeklenme göstermiştir. Genotiplerin stabilitesini belirlemek için ortalama, regresyon katsayısı (b), regresyondan sapma (S 2d) ve belirtme katsayısı (r2) parametreleri kullanılmıştır. Bu sonuçlara göre verim yönünden TTM.97-15 ve TTM.97-30 çeşit adayları ve TTM.8119 çeşidi diğerlerine oranla tüm çevrelerde daha uyumlu ve stabil bulunmuştur. Diğer verim öğeleri yönünden çeşit adayları ve çeşitler farklı uyum ve stabilite göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: melez mısır, verim, verim öğeleri, stabilite parametreleri.
Stability Analysis and Determination of Yield Components of Candidate Corn
Varieties Improved in Samsun Conditions
Abstract: The objective of this research was to determine adaptation and stability parameters of yield and yield components in maize cultivars and candidate hybrids which were developed at the Blacksea Agricultural Research Institute. Candidate varieties obtained by CIMMYT inbred lines and check varietes (TTM.813 and TTM.8119) compromised of the material in this study. Experiments were conducted in randomized block design with 4 replicates and the years of 1998, 1999 and 2000 at the Blacksea Agricultural Research lnstitute in Samsun. Tasselling period, plant height, first ear height, moisture content, ratio between kernel and ear and grain yield were recorded in this research. Ali traits were significantly different among released hybrids and cultivars Grain yield were changed from 883 to 1212 kg da -1 and a new hybrid TTM.97-30 gaye the highest yield (1212 kg da -1 ). For flowering, another new hybrid hybrid TTM.97-19 had the earliest flowering date. Mean value (x), regression coefficient (b), deviation from regression (S2d) and coefficient of determination (1 -2) were used to determine stability of candidate varieties and cultivars. According to results, the yields of genotypes, TTM.97-15, TTM.97-30 and TTM.8119 were more adaptable and stable than the other genotypes. Stability and adaptability of genotypes as regards of other yield components were different than each others.
Key Words: hybrid maize, yield, yield components, stability parameters.
Giriş
Dünya nüfusunun hızla artmasına rağmen, işlenen tarım alanlarının son sınırına ulaşmış olması, kültürel önlemleri yoğunlaştırarak birim alandan daha fazla ürün alınmasını zorunlu kılmıştır. Türkiye'de hibrit mısır tohumluğu kullanımı artmaktadır. Halen ülke genelinde % 49.58 oranında hibrit tohumluk kullanılmaktadır (Emeklier 2002). Ancak yüksek verim elde edebilmek için değişik ekolojilere uygun mısır çeşitleri geliştirilmelidir.
Hibrit çeşitler sentetik, kompozit ve açık tozlanan yerel çeşitlere göre daha yüksek birim alan tane verimi potansiyeline sahip olduklarından daha iyi çevre şartları ve kültürel uygulamalar istemektedirler. Her hibrit değişik çevrelerde farklı sonuçlar vermektedir. Bu yüzden geliştirilen çeşitlerin önerilebileceği bölgelerde denenerek bölgeye uyumu tespit edilir. Mısırda çiçeklenme ve
olgunlaşma süresi genotip ve çevre şartlarına bağlıdır. Belirli bir çeşit ve belirli bir coğrafi bölge için, çiçeklenme süresi geniş ölçüde hava sıcaklığına bağlıdır (Shaw 1988). Çiçeklenme döneminde nem, azot ve ışıklanma gibi faktörler olumsuz ise çiçeklenme ve olgunlaşma gecikmektedir (Daughrtry ve ark. 1984).
Köycü ve Kurt (1997), Samsun şartlarında 9 mısır çeşidinin verim ve kalitesini incelemişler, hibrit çeşitlerin daha üstün olduklarını belirtmişlerdir.
Emeklier (1997), Ankara şartlarında 2 yıl 2 lokasyon 7 erkenci hibrit mısır çeşidinin verim ve fenotipik özellikleri üzerine yürüttüğü araştırmada incelenen özellikler bakımından çeşitler arasında önemli farklılıklar olduğunu belirtmiştir.
ÖZ, A. ve H. KAPAR, "Samsun koşullarında geliştirilen çeşit adayı mısırların verim öğelerinin belirlenmesi ve stabilite analizi" 455
Gökmen (1995), melez ve kompozit atdişi mısır çeşitlerinin Fi ve F2 generasyonunda bazı özelliklerinin belirlenmesi üzerine yaptığı araştırmada incelenen özelliklerde yıldan yıla değişim olduğunu, çeşit x generasyon interaksiyonunun önemli olduğunu ifade etmiştir.
Sezer ve Gülümser (1999), Çarşamba Ovasında yetiştirilebilecek mısırların belirlenmesi amacıyla 16 çeşidi denemişler, verim ve verim öğeleri bakımından önemli (p< 0.01) farklılıklar bulmuşlardır.
Emeklier ve Birsin (2000), 7 mısır çeşidinin bazı verim ve verim öğelerinin adaptasyonu ve stabilite yeteneklerini belirlemek amacıyla stabilite parametresi olarak; ortalama, regresyon katsayısı (b), a değeri ve regresyondan sapma parametrelerini kullanmışlar ve birim alan tane verimi bakımından P.3394, P.3751 ve France çeşitlerinin tane verimi bakımından çevre koşullarındaki değişime iyi uyum sağladığını bildirmişlerdir.
Öz ve Kapar (2001), Samsun şartlarında 12 mısır çeşit/çeşit adayının verim ve verim unsurlarını belirlemek amacı ile yürüttükleri çalışmada incelenen özellikler bakımından çeşit/çeşit adayları arasında istatistiki bakımdan önemli farklılıklar bulunduğunu belirtmişlerdir.
Islahçı bakımından bir bölge için geliştirilen yeni çeşit, o bölgenin kötü çevre şartlarında bile ortalama verimin altına düşmeyecek, iyi çevre şartlarında ise en yüksek verimi verecek gücü stabil olarak gösterebilmesidir (Özgen 1994). Yeni geliştirilen çeşitlerde genotip x çevre ve genotip x yıl interaksiyonları ıslahçılar tarafından kullanılmakta ve bunun az olması arzu edilmektedir. Denendiği bölgelerde interaksiyonu az olan çeşitler o çevrelerde stabil çeşitlerdir.
Eberhart ve Russel (1966), iki tek melez diallel mısırda genetik farklılıkları incelemiş ve hatlar arasındaki farklılıkları çevre indeksi üzerindeki regresyonla belirlemiş ve pek çok melezin regresyondan sapma karelerinin tahmininin sıfıra yakın olduğunu bildirmişlerdir.
Turgut ve ark. (2000), atdişi mısır deneysel hibrit ve çeşitlerinin adaptasyon ve stabilitelerini belirlemek amacı ile yaptıkları çalışmada regresyon katsayısı, regresyondan sapma ve belirtme katsayısı parametrelerini, çevre indeksi olarak her çevredeki deneysel hibrit ve çeşitlerin ortalama değerinin genel ortalamadan farkını kullanmışlardır.
Bu araştırma, geliştirilen hibrit mısırların birim alan tane verimi, verim öğeleri, ve stabilite parametrelerini belirlemek ve birbirleriyle karşılaştırma amacıyla yapılmıştır.
Materyal ve Yöntem
Araştırmada, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen 10 adet tek melez mısır çeşit adayı (TTM.97-1, TTM.97-3, TTM.97-4, TTM.97-9, TTM.97-10, TTM.97-13, TTM.97-15, TTM.97-19 TTM.97- 24 ve TTM.97-30) ile standart olarak iki adet tek melez mısır çeşidi (TTM.813 ve TTM.8119) kullanılmıştır.
Araştırma 1998, 1999 ve 2000 yıllarında Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nün deneme alanında yürütülmüştür. Ekimler mayıs ortasında, 5 m boyunda ve sıra arası 0.70 m, sıra üzeri 0.25 m olan 4 sıralık parsellere elle yapılmıştır. Ekimden önce ve ikinci çapa esnasında dekara 10'ar kg N uygulanmıştır.
Deneme alanı iklim özellikleri bakımından mısır yetiştiriciliği için oldukça elverişlidir. Denemenin yürütüldüğü yıllarda yetişme döneminde sıcaklık ortalaması sırasıyla 19.2, 18.8 ve 19.8°C olarak ölçülmüştür. Bu rakamlar uzun yılların ortalamasına (19.6°C) yakındır. Deneme yıllarında yetişme döneminde toplam yağış sırası ile 355.6, 482.2, 268.5 mm'dir. Uzun yıllar ortalaması ise 262.5 mm'dir. 2000 yılı temmuz ayında hiç yağış düşmemiştir. Deneme yılları ve uzun yıllarda yetişme döneminde düşen yağış miktarı farklılık göstermektedir. Vejetasyon dönemindeki ortalama nispi nem araştırmanın birinci yılı %57.1, ikinci yılı %52.6, üçüncü yılı %76.2 ve uzun yıllar ortalaması ise %75.3'dir.
Bitkilerin çıkışı ile tepe püskülü göstermeleri arasındaki süre tepe püskülü gösterme süresi olarak alınmıştır. Her parselde on bitki üzerinde ölçümler yapılarak; toprak yüzeyi ile bitkinin uç noktası bitki boyu, alttaki ilk koçanın bulunduğu yer ilk koçan yüksekliği olarak alınmıştır. Hasat ortadaki iki sırada (7 m`) yapılmıştır. Her parselden beş koçan alınarak tane/koçan oranı belirlenmiştir. Hasatta tane nemi her parselden alınan numuneler ölçülerek belirlenmiştir. Birim alan tane verimi % 15 tane nemine göre hesaplanmıştır.
Denemede elde edilen veriler, tesadüf blokları deneme desenine göre varyans analizine tabi tutulmuştur (Yurtsever,1984). Analizler MSTAT-C paket programında yapılmıştır. Çeşit ve çeşit adaylarının adaptasyon ve stabilite durumlarını belirlemek için ortalama, regresyon katsayısı (b), regresyondan sapma (S2d) ve belirtme katsayısı () parametreleri kullanılmıştır (Eberhart ve Russel 1966, Özgen 1994, Emeklier ve Birsin 2000).
Bulgular ve Tartışma
Mısırda verim ve bazı verim öğelerine ait yıllar üzerinden birleştirilmiş varyans analizleri sonuçları Çizelge 1'de verilmiştir. Her üç yılda da denemeye alınan çeşit/çeşit adaylarının analizine göre birim alan tane verimi, tepe püskülü gösterme süresi, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve tane nemi özelliklerinde istatistiki bakımdan farklılık önemli bulunmuştur.
Birim alan tane verimi: Birim alan tane verimi bakımından çeşit adayları ve çeşitler arasındaki farklılık önemli (p<0.01) bulunmuştur (Çizelge 2). Denemenin birinci yılında tane verimi 810-1017 kg/da (TTM.97-3 ve TTM97-30) arasında değişmiştir. Ikinci yıl dekara en az verimi TTM.97-1 çeşit adayı (883 kg), en yüksek ise TTM.8119 (1255 kg) çeşidi vermiştir. Üçüncü yılda TTM.97-19 çeşit adayı en az (910 kg/da), TTM.97-30 çeşit adayı en fazla (1404 kg/da) tane verimine sahip olmuştur. Genotiplerin üç yıllık ortalama verimi 883 kg/da ile 1212 kg/da arasında değişmiştir.
Genotipleri farklı olan çeşitlerin birim alan verimlerinin de farklı çıkması beklenir. Çeşitlerin verim tepkileri çeşidin çevreye uyumu ile doğrudan ilgilidir (Emeklier, 1997). Bulgularımız Emeklier (1997), Emeklier ve Birsin (2000), Turgut ve ark. (2000), Anonim (2000), ve Öz ve Kapar (2001)'ın bulgularına benzemektedir.
Tepe püskülü gösterme süresi: Tepe püskülü gösterme süresi bakımından, mısır çeşit ve çeşit adayları
arasındaki fark önemli (p<0.01) bulunmuştur.
Üç yıllık ortalamalara göre tepe püskülü gösterme süresi 57.89-64.67 gün arasında değişmekte, TTM.97-19 çeşit adayı en erken (57.89 gün) çiçeklenme göstermiştir. Diğerleri birbirine yakın sürede çiçeklenmiştir. Tepe püskülünü en geç (64.67 gün) TTM.97-30 çeşit adayı ve TTM.8119 çeşidi göstermiştir. Erkenci bir çeşit olan TTM.813 orta sıralarda yerini almıştır (Çizelge 3).
Nispi nem ve sıcaklık çiçeklenme ve tozlanmayı
etkilemektedir. Çiçeklenme yıllara ve çeşitlere göre değişmektedir (Emeklier,1997) Bizim bulgularımız Sezer ve Gülümser (1999)'den düşük, Köycü ve Kurt (1997) ile uyum içindedir.
Bitki boyu: Bitki boyu bakımından çeşit adayları ve çeşitler arasında farklılık önemli (p<0.01) bulunmuştur (Çizelge 4). Üç yıllık ortalamaya göre bitki boyları 228 cm (TTM.97-4) ile 284 cm (TTM.97-30) arasında değişmiştir.
En yüksek bitki boyuna TTM.97-30 çeşit adayı
sahiptir ve, onu TTM.8119 çeşidi takip etmiştir. Denemenin birinci ve üçüncü yılı TTM.97-30 çeşit adayı
293 ve 297 cm), ikinci yılı ise TTM. 97-10 çeşit adayı en yüksek (297 cm) bitki boyuna sahip olmuştur.
Bitki boyu yönünden çeşitler arasındaki farklılıklar geniş ölçüde genetik faktörlerin etkisi altındadır (Hallauer and Miranda, 1987). Mısır çeşitlerinin bitki boyu farklı
bölgelerde farklı sonuçlar vermekte, çevreden etkilenmektedirler (Turgut ve ark. 2000). Bizim bulgularımız Gökmen (1995), Sezer ve Gülümser (1999) ve Öz ve Kapar (2001)'ın bulgularıyla benzerlik göstermektedir.
İlk koçan yüksekliği: ilk koçan yüksekliği bakımı n-dan çeşit adayları ve çeşitler arasındaki farklılık da önemli (p<0.01) bulunmuştur (Çizelge 5). Üç yıllık sonuçların ortalamasına göre en düşük ilk koçan yüksekliği değerine TTM.97-3 çeşit adayı (94 cm), en yüksek ise TTM.8119 çeşidi (137 cm) sahip olmuştur. Bu çeşidi bitki boyu bakımından da ilk sıralarda yer alan TTM.97-30 ve TTM.97-10 çeşit adayları takip etmiştir.
Çizelge 1. Çeşit adayları ve çeşitlerin tane verimi ve bazı verim
öğelerine ait varyans analiz sonuç arı
Özellikler Yıl Çeşit YılxÇeşit VK
Birim alan tane verimi ** ** ÖD 10.14
Tepe püskülü g. süresi ** 2.10
Bitki boyu ft'. Ir* ** 5.76
Ilk koçan yüksekliği ** * ı, r
8.88
Tane nemi ** ** Ir .
5.95
Tane/koçan oranı ÖD 2.61
D 11 22 -
Çizelge 2. Hibrit mısır çeşit adayları ve çeşitlerinin birim alan tane
verimleri
Çeşit/ çeşit
adayları Verim (kg/da) 1. yıl 2. yıl 3. yıl (*) Ortalama TTM.97-30 1017 1216 1404 a 1212 TTM.97-15 1014 1183 1219 bc 1139 TTM.8119(St) 907 1255 1231 b 1131 TTM.97-10 973 1165 1116 bd 1085 TTM.97-24 933 1154 1100 ce 1062 TTM.97-13 881 1102 1171 bd 1051 TTM.97-4 862 1148 1015 df 1008 TTM.97-9 942 1114 954 ef 1003 TTM.97-3 810 975 1124 bd 970 TTM.813(St) 842 973 1033 de 949 TTM.97-1 843 883 1087 be 937 TTM.97-19 828 912 910 f 883 VK(%): 8.72 12.33 7.54 9.62
(*)=% 5 olasılık düzeyinde önemlidir.
Çizelge 3. Hibrit mısır çeşit adayları ve çeşitlerinin tepe
püskülü gösterme süresi
Çeşit/ çeşit
adayları
Tepe püskülü gösterme süresi (gün)
ı
.yıl (**) 2. yıl (**) 3. yıl(**) Ortalama TTM.97-30 66.67 bc 65.33 a 62.00 a 64.67 TTM.8119(St) 66.33 bc 64.67 ab 63.00 a 64.67 TTM.97-15 67.00 ab 63.67 ac 63.00 a 64.56 TTM.97-9 68.00 a 62.67 ac 62.33 a 64.33 TTM.97-13 66.00 bd 64.33 ac 61.67 a 64.00 TTM.813 (St) 66.00 bd 63.67 ac 61.33 a 63.67 TTM.97-24 65.67 cd 64.00 ac 61.33 a 63.67 TTM.97-3 68.00 a 61.00 bc 61.33 a 63.44 TTM.97-4 65.00 de 64.00 ac 59.67 ab 62.89 TTM.97-10 64.00 e 60.67 bd 61.67 a 62.11 TTM.97-1 65.00 de 60.33 cd 59.33 ab 61.56 TTM.97-19 60.00 f 57.00 d 56.67 b 57.89 VK(%): 0.72 2.53 2.31 1.99(**)=% 1 olasılık düzeyinde önemlidir.
Çizelge 4. Hibrit mısır çeşit adayları ve çeşitlerinin bitki
boyu değerleri
Çeşit/ çeşit
adayları Bitki boyu (cm) 1. yıl(**) 2. yıl(*") 3. yıl(**) Ortalama TTM.97-30 293 a 262 ab 297 a 284 TTM.8119(St) 243 bc 295 a 278 ab 272 TTM.97-10 223 bd 297 a 272 ac 264 TTM.97-24 252 b 272 ab 262 bd 262 TTM.97-15 215 bd 280 ab 268 bd 254 TTM.813 (St) 217 bd 277 ab 262 bd 252 TTM.97-13 215 bd 272 ab 267 bd 251 TTM.97-1 205 cd 263 ab 262 bd 243 TTM.97-9 212 bd 263 ab 252 bd 242 TTM.97-19 225 bd 253 b 243 cd 241 TTM.97-3 215 bd 247 b 240 d 234 TTM.97-4 192 d 243 b 248 cd 228 VK(%): 6.82 5.30 4.12 5.40
("")=% 1 olasılık düzeyinde önemlidir.
Ilk koçan yüksekliği, bitki boyu gibi büyük oranda genetik faktörlerin etkisi altındadır (Hallauer ve Miranda, 1987). Gökmen (1995) ve Öz ve Kapar (2001)'ın sonuçları
ÖZ, A. ve H. KAPAR, "Samsun koşullarında geliştirilen çeşit adayı mısırların verim öğelerinin belirlenmesi ve stabilite analizi" 457
Hasatta tane nemi: Hasat edilmiş üründe tane nemi bakımından mısır çeşit adayları ve çeşitleri arasında farklılık önemli (p<0.01) bulunmuştur (Çizelge 6). Üç yıllık sonuçlara göre hasatta ortalama tane nemi % 20 (TTM.97- 19) ile 25 (TTM.8119) arasında değişmiştir. En düşük tane nemi TTM.97-19, TTM.97-4 çeşit adayları ve TTM.813 çeşidinde bulunmuştur. Bu çeşit adayları ve çeşitlerde tane neminin az oluşu erkenci olmaları (olgunlaşma grubu) ile ilgilidir.
Hasatta tane nemi çeşitlere, bitki sıklığına, bitki besin maddeleri dozları ve lokasyona göre değişir (Emeklier, 1997). Araştırmanın yürütüldüğü bölge hasat zamanında yağışlı ve nemlidir. Bu yüzden hasatta tane nemi önemli olmakta, nemi düşük çeşitler önem kazanmaktadır. Elde edilen bulgular, Emeklier (1997), Emeklier ve Birsin (2000)'den yüksek, Anonim (2000) ve Öz ve Kapar (2001)'a benzerlik göstermektedir.
Tane/koçan oranı: Tane/koçan oranı bakımından mısır çeşit ve çeşit adayları arasındaki farklılık yıllar arasında önemsiz, ortalama olarak önemli (p<0.01) bulunmuştur (Çizelge 7). Genotiplerin üç yıllık ortalama tane/koçan oranı değerleri % 80.78 (TTM.97-19) ile 85.00 (TTM.97-30) arasında değişmiştir. Birim alan tane verimi ve bitki boyu yüksek olan TTM.97-30 çeşit adayı, tane/koçan oranı bakımından orta sıralarda olup, TTM.813 ve TTM.8119 çeşitleriyle aynı grupta yer almıştır.
Elde ettiğimiz bulgular Gökmen (1995), Emeklier (1997), Anonim (2000) ve Öz ve Kapar (2001)'ın bulguları
ile benzerlik göstermektedir.
Stabilite analizi: Çizelge 8 incelendiğinde birim alan tane verimi bakımından, 10, 13, TTM.97-15, TTM.97-24 ve TTM.97-30 çeşit adayları ve TTM.8119 çeşidinin genel ortalamanın üzerinde bir değer gösterdiği görülmektedir. TTM.97-30 çeşit adayının verimi en yüksek olduğu; b değerinin 1'e yakın olmasına rağmen, TTM.97-15 çeşit adayı b ve r2 değeri 1'e S 2d değeri sıfıra daha yakın olduğundan en stabil melez olarak değerlendirilebilir. Eberhart ve Russel'e göre tepe püskülü gösterme süresi bakımından TTM.97-15 çeşit adayı bölgeye daha uyumlu bir melezdir. Bitki boyu bakımından TTM.8119 çeşidi en stabil çeşittir. Onu TTM.97-15 melezi takip etmektedir.
İlk koçan yüksekliği bakımından Eberhart ve Russel'ın kritelerine göre TTM.97-10, TTM.97-13 çeşit adayları ve TTM.8119 çeşidi bölgeye daha uyumludur. Tane nemi değerleri bakımından TTM.97-3, TTM.97-9 ve TTM.97-15 çeşit adayları fazla değişim göstermemişlerdir. Tane/koçan oranı bakımından ise TTM.97-15 melezinin b ve r2 değerleri l'e, S 2d değeri O'a en yakındır. Genel olarak bakıldığında TTM.97-15 melezi diğer çeşit adayları
ve çeşitlere göre bölgeye daha uyumludur.
Şekil 1 incelendiğinde TTM 97-30 çeşit adayının ve TTM.8119 çeşidinin iyi çevre şartlarında daha iyi yerime sahip olduğu, ortalamanın üzerinde bir değer gösteren TTM.97-13, TTM.97-24 ve TTM.97-10 çeşit adaylarının bölgeye uyumlu oldukları görülmüştür. TTM.813 çeşidi, TTM.97-9, TTM.97-13, TTM.97-3 çeşit adayları oldukça düşük performans göstermişlerdir.
Çizelge 5. Hibrit mısır çeşit adayları ve çeşitlerinin ilk koçarı
yüksekliği değerleri
Çeşit/ çeşit
adayları İlk koçan yüksekliği (cm) 1. yıl(**) 2. yıl(*) 3. yıl(") Ortalama TTM.8119(St) 128 ab 133 a 150 a 137 TTM.97-30 133 a 102 c 150 a 128 TTM.97-10 115 ac 121 ab 138 ab 125 TTM.97-15 115 ac 115 ac 135 ac 122 TTM.813(St) 105 cd 123 ab 137 ab 122 TTM.97-13 110 bc 117 ac 137 ab 121 TTM.97-24 113 ac 118 ac 127 ad 119 TTM.97-9 108 bd 112 bc 127 ad 116 TTM.97-1 100 cd 107 bc 117 bd 108 TTM.97-19 103 cd 110 bc 105 d 106 TTM.97-4 87 de 100 c 100 d 96 TTM.97-3 73 e 100 c 108 cd 94 VK(%): 8.03 8.88 8.41 8.48
(*,"*)=% 5-1 olasılık düzeyinde önemlidir.
Çizelge 6. Hibrit mısır çeşit adayları ve çeşitlerinin hasatta tane
nemi değerleri
Çeşit/ çeşit
adayları
Hasatta tane nemi (%)
1. yıl(**) 2. yıl(*") 3. yıl(**) Ortalama TTM. 8119(St) 24.00 a 23.00 a 28.00 ab 25.00 TTM.97-13 21.00 ad 23.00 a 29.67 a 24.56 TTM.97-10 23.33 ab 21.67 ab 27.67 ab 24.22 TTM.97-30 22.33 ac 23.67 a 26.33 b 24.11 TTM.97-15 21.00 ad 21.67 ab 29.00 a 23.89 TTM.97-9 20.67 ad 22.00 a 28.33 ab 23.67 TTM.97-3 21.00 ad 21.67 ab 27.67 ab 23.44 TTM.97-1 20.67 ad 20.67 ab 26.00 b 22.44 TTM.97-24 18.33 de 20.67 ab 28.00 ab 22.33 TTM.97-4 19.67 cd 20.00 ab 23.00 c 20.89 TTM.813(St) 20.00 bd 18.00 b 23.67 c 20.56 TTM.97-19 15.33 e 22.00 a 22.67 c 20.00 VK(%): 6.65 6.87 3.71 5.65
(*")=% 1 olasılık düzeyinde önemlidir.
Çizelge 7. Hibrit mısır çeşit adayları ve çeşitlerinin
tane/koçan oranı değerleri
Çeşit/ çeşit
adayları Tane/koçan oranı (%) 1. yıl 2. yıl 3. yıl Ortalama(**) TTM.97-24 85.33 87.00 82.67 85.00 a TTM.97-15 84.00 85.33 83.67 84.33 ab TTM.97-4 84.67 84.00 83.67 84.11 ac TTM.97-3 84.00 84.67 83.00 83.89 ac TTM.8119 (St) 79.33 86.00 84.00 83.11 ad TTM.813 (St) 82.00 82.67 83.33 82.67 ad TTM.97-30 82.00 82.00 82.33 82.11 ad TTM.97-9 82.00 84.00 80.00 82.00 ad TTM.97-1 82.33 80.00 82.67 81.67 bd TTM.97-13 80.67 83.00 81.33 81.67 bd TTM.97-19 83.67 80.67 79.33 81.22 cd TTM.97-10 79.00 81.00 82.33 80.78 d VK(%): 2.41 3.14 3.71 2.59
458 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Sayı 4
Çizelge 8. Özelliklerin stabilite parametreleri
Çeşit/ çeşit adayları Birim alan tane verimi (kg/da) Tepe püskülü gösterme süresi (gün)
x b Szd r ' x b S'd r ' TTM.97.1 937 0.800 17287 0.492 61.56 1.354 0.464 0.978 TTM.97.3 970 1.269 7128 0.856 63.44 1.642 2.976 0.909 TTM.97.4 1008 1.036 12568 0.691 62.89 0.961 3.830 0.726 TTM.97.9 1003 0.387 14304 0.215 64.33 1.407 2.187 0.909 TTM.97.10 1085 0.818 2372 0.881 62.11 0.575 4.358 0.455 TTM.97.13 1051 1.313 719 0.984 64.00 0.832 0.371 0.954 TTM.97.15 1139 0.952 104 0.996 64.56 0.885 0.036 0.996 TTM.97.19 883 0.048 60 0.987 57.89 0.704 0.547 0.909 TTM.97.24 1062 0.949 2967 0.888 63.67 1.014 1.345 0.894 TTM.97.30 1212 1.552 11373 0.847 64.67 1.014 1.345 0.894 TTM.813 949 0.840 808 0.958 63.67 1.014 1.345 0.894 TTM.8119 1131 1.670 2057 0.973 64.67 0.598 0.732 0.843 Ortalama 1036 63.12
Bitki boyu (cm) Ilk koçan yüksekliği (cm)
TTM.97.1 243 1.414 29.41 0.987 108 0.815 3.23 0.978 TTM.97.3 234 0.719 3.50 0.994 94 1.504 186.57 0.723 TTM.97.4 228 1.299 84.71 0.956 96 0.518 55.11 0.511 TTM.97.9 242 1.148 8.21 0.994 116 0.978 3.26 0.984 TTM.97.10 264 1.580 120.48 0.957 125 1.151 0.10 1.000 TTM.97.13 251 1.352 5.28 0.997 121 1.351* 0.16 1.000 TTM.97.15 254 1.482 4.53 0.998 122 1.073 19.34 0.927 TTM.97.19 241 0.593 20.80 0.948 106 0.010 25.98 0.001 TTM.97.24 262 0.396 29.30 0.853 119 0.682 0.77 0.992 TTM.97.30 284 -0.429 533.58 0.273 128 1.341 798.44 0.326 TTM.813 252 1.331 24.28 0.988 122 1.467 51.85 0.899 TTM.8119 272 1.115 53.07 0.962 137 0.753 1.70 0.879 Ortalama 252 116
Nem (%) Tane koçan oranı (%)
TTM.97.1 22.44 0.865 0.451 0.973 81.67 -2.446 0.318 0.932 TTM.97.3 23.44 1.149 0.031 0.999 83.89 1.490 0.385 0.807 TTM.97.4 20.89 0.519 0.162 0.973 84.11 -0.420 0.538 0.193 TTM.97.9 23.67 1.149 0.031 0.999 82.00 2.981 1.541 0.807 TTM.97.10 24.22 0.926 2.063 0.900 80.78 0.306 4.599 0.015 TTM.97.13 24.56 1.434 0.103 0.998 81.67 1.911 0.013 0.995 TTM.97.15 23.89 1.322 0.096 0.997 84.33 0.955 0.003 0.995 TTM.97.19 20.00 0.953 18.300 0.518 81.22 -0.191 12.640 0.002 TTM.97.24 22.33 1.545 0.904 0.983 85.00 2.981 1.541 0.807 TTM.97.30 24.11 0.569 0.984 0.877 82.11 -0.165 0.131 0.314 TTM.813 20.56 0.815 4.271 0.771 82.67 0.420 0.538 0.193 TTM.8119 25.00 0.753 1.695 0.879 83.11 4.013 14.296 0.450 Ortalama 22.93 82.71
A
• TTM. 971EITTM.973
TT1VI.974 X TTM. 979 X TI1VI. 9710 • 7TM.9713 TTM.9715 - TTM.9719 - TTM.9724♦
TTM. 9730■ TTM.813 ,
A TTM.8119 9001000
1100 1200Birim alan tane venni (Seed yield)(kg/da)
1300
ÖZ, A. ve H. KAPAR, "Samsun koşullarında geliştirilen çeşit adayı mısırların verim öğelerinin belirlenmesi ve stabilite analizi" 459
Sonuç
Araştırmanın üç yıllık sonuçlarına göre TTM.97-
30 çeşit adayı en yüksek birim alan tane verimine
sahiptir. TTM.97-19 çeşit adayının erkenci olup, daha sonraki aşamalarda erkencilik yönünden veya ikinci ürüne uygun çeşit olarak değerlendirilebilir. TTM.97-15, TTM.97-30 çeşit adayları ve TTM.8119 çeşidinin stabil olduğu sonucuna varılmıştır. Bu çeşit adayları bölge verim denemelerinde denenecektir.
Ancak, elde edilen sonuçlara göre; yüksek verim ve stabilitenin birlikte ele alınması ve çeşit adayı seçimlerinin agronomik, morfolojik, patolojik ve teknolojik özelliklere göre yapılmasının gerekli olduğu anlaş 1 lmaktadır.
Kaynaklar
Anonim, 2000. Marmara Bölgesi Mısır Islahı Çalışmaları.
Tarım ve Köyişleri Bak. TAGEM, Sakarya TAE
Müdürlüğü, Sakarya.
Doughtry, C. S. T., J. C. Cochron and S. E. Holinger, 1984. Estimating silking and maturity dates of corn for large areas. Agron. J., 76, 415-420.
Eberhart, S. A. and W. A. Russel, 1966. Stability parameters for comparing varieties. Crop Science, 6, 36-40.
Emeklier, H. Y. 1997. Erkenci hibrid mısır çeşitlerinin verim ve
fenotipik özellikleri üzerine araştırmalar. Ankara Üniv.
Ziraat Fak. Yay., No:1493, Bilimsel Arşt. ve İnclm.: 817,
Ankara.
Emeklier, H. Y. ve M. A. Birsin, 2000. Mısırda verim ve bazı
verim öğelerinin adaptasyonu ve stabilite analizi. Ankara
Üniv. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 6 (4) 95-100.
Emeklier, H. Y. 2002. Altın tanesi mısırın kimyası ve
endüstride kullanımı. Üretimden Tüketime Mısır Paneli,
19 Aralık 2002, 21s., Sakarya.
Gökmen, S. 1995. Melez ve kompozit atdişi mısır çeşitlerinin
Fi ve F2 generasyonlarında bazı özelliklerin belirlenmesi
üzerine bir araştırma. Gaziosmanpaşa Üniv., Ziraat Fak.
Dergisi, 12 (1) 182-191.
Hallauer, A. B. and J. B. Miranda Fo. 1987. Quantitative Genetics in Maize Breeding. lowa State Univ. Press, Ames, lowa.
Köycü, C. ve S. Kurt, 1987. Samsun ekolojik şartlarında
yetiştirilen yerli, melez ve kompozit mısır çeşitlerinin
verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir
araştırma. Türkiye Il. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül
1997, Samsun.
Kün, E. 1994. Tahıllar Il. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları,
Yayın No: 1360, Ankara.
Sezer, İ. ve A. Gülümser, 1999. Çarşamba ovasında ana ürün
olarak yetiştirilebilecek, mısır çeşitlerinin belirlenmesi
üzerine araştırma. Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi,
15-18 Kasım 1999, Adana.
Shaw, R. H. 1988. Climate Requirement. Corn and Corn Improvement, 3 rd Ed. Agronomy No:18. ASA. Madisan.
Turgut, İ., S. Yanıkoğlu, İ. Küçük ve H. Demir, 2000. Marmara
ve Çukurova koşullarında yetiştirilen ümitli mısır hibrit ve
çeşitlerinin adaptasyon ve stabilite yeteneklerinin
belirlenmesi. Anadolu, 10 (2) 76-87.
Öz, A. ve H. Kapar, 2001. Samsun şartlarında geliştirilen bazı
tek melez mısırların verim ve verim öğelerinin
belirlenmesi. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kong., 17-21 Eylül
2001, Tekirdağ.
Özgen, M. 1994. Orta Anadolu koşullarında kışlık arpanın
verim ve verim öğelerinde adaptasyon ve stabilite
analizi. Tr.J. of Agriculture and Forestry, 18, 169-177.
Yurtsever, N. 1984. Deneysel istatistik Metotlar. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Genel Yayın No:121
Ankara
iletişim adresi: Ahmet ÖZ
