YA ŞA YA N BİR VAKFIMIZ
BEZMİÂLEM VALİDE
SULTAN QUREBA
HASTANESİ
Prof. Dr. A saf ATASEVEN
Y
üzelli yıla yakın bir süredir yurdum uzun d ö rt bucağından gelen yüzbinlerce v atan d aşım ıza şev- L ıt ve şifa kucağını açan Gureba hastahanesi Osmanlı İm paratorluğu devrinde k u ru la n sağlık müesseselerimizden biridir. Sultan I. Abdülmecid'in annesi Bezm-iâlem Valide Sultan tarafın d an 1843 (hicri 1261) yılında tesis ve inşa ettirilm iş tir. İki yıl sonra tanzim edilen bir vakıfnam e ile ”Bezm-i âlem G n ıb a-i Mü silimin H astahanesi" adı ile vakfedilm iştir. Gureba Hastahanesi sadece garip müslümanları tedavi e tm e k özelliği ile ülkemizin tek sağlık k u ruluşudur ve inşa edildiği gündenberi bu hizm etini sürdürm ektedir.Gureba Hastahanesi’nin açılışı, Takvim-i Vakayı nüshalarında 24 Rebi'ü'l-evvel 1261 Cum a günü o la ra k yazılıdır; bitişiğindeki cami ve çeşm enin birlikte açıldığı zikredilm ektedir (I). Bu k o n u d a zam anın ş ö h r e t li şairlerinden Ziver Paşa halen hastahanenin ana giriş kapısında m erm er üzerine kazılm ış şiiri ile tarih d ü ş ü r müştür:
Şah-ı devran Hazret-i Abdülmecid H ana olur BezmiAlem nâm Sultan m âder-i ulya-meâl Eyleyub ihyâ b u hastahanenin bünyanını Mevkiinde eyledi te'sis hayra bezl-i m âl Tıbb-ı Câlinos'dan tedbire hacet kalmadı Hastegâne olalı ab-ı hayatefza zülâl Cism-i dünya buldu zâtiyle ilâc-ı afiyet
Son mısra "hastahane kıldı inşa Valide Sultan bu sâl" ebced hesabı ile 2522 tu ta r, "iki tarih o ld u bir mısrada ziver aşik âr" tâm iyesine nazaran son iki mısra'ı ikiye taksim etm ek icabeder ki neticede 1261 ç ı k ı yor. Bu da hastahanenin açılış tarihi oluyor (1).
Ziver Paşa G ureba Hastahanesi'nin açılışı için bundan başka iki tarih daha düşürm üştür. B unlardan biri, "Bezm-i âlem nâm sultan mâder-i şah-ı cihan” diye başlayan ve hastahanenin arka kapısı üzerine k o n u l mak üzere nefis bir talik ile kazılm ış mermer, iki parça halinde hastahanenin dışında çayırlar arasında b u lu n m uş; Rahmetli hocamız Kâzım İsmail Gürkan'ın "G ureba Hastahanesi T arihçesi" k itabında bu kırık m erm erin resmini görüyoruz. Bugün nerededir bilem iyoruz. Diğeri "Cenab-ı Valide Sultan ki n â m ı Bezm -i â lem d ir” diye başlayan tarih düşürmesinin Ziver Paşa'nın eserleri arasında bulunduğu bild irilm ek ted ir (1).
GUREBA İKİNCİ GUREBA HASTANESİDİR
G ureba H astahanesi'ne kadar Osmanı dönem indeki ağ lık kuruluşları "bim arhane” adı ile an ılm ıştır. İk defa "h astah an e" ismi Bezmiâlem Valide Sultan H astahanesi'ne verilm iştir. Ancak Bezm iâlem V alide S ultan H astahanesi "G ureba" adı ile ikinci hastahene oluyor. Zira "G ureba" adı daha evvel 1836 da Edir- nekapı Mihrimah Sultan Cami avlusundaki medresede açılan hastahane için kullanılm ıştır. Bezm iâlem V alide Sultan Hastahanesi açılınca bu hastahanenin kapandığı anlaşılıyor (2).
86
Hak tabıb-i lutfun e tti deâfi-i derd-i m e lâl Gelse bim arân bulur elbet şifa b u c â d e Havf-i mürg hastaya verm ez havası ih tim â l Valide Sultan ile A bdülm ecid H anı H uda Haşredek kılsın m ezid öm rle âsude hal tki tarih oldu b ir m ısrada ziver a ş ik â r Hastahane kıldı inşa Valide S ultan b u sâl
VA LİD E S U LTA N IN VAKIFNAMESİ Valide S u lta n 'ın G ureba H asta h a n e si'n d e n b a c t^ .
Bu vakıfların h e p » b ir v a k ıf n a m e d e t o p l a n m ı ş t ır V a k f f n a m e n i l t ' '" 'm ' B“ n la r d a n s o n ra b a h s e d e c e g ii _ < # . S u lta n I.A b d ü lm e c id e liy .e , u m y a z m ı ş m V a k 'f " a ™ " ' " » • > * * t i p l i d i r S a h i.e n in „ r „ „ „ a
"Mücebince am el o lu n u p h ila fın d an h a z e r ve m ü n a ce b et o lu n a " \&lide Sultanın vakıfnamesinin b ir kısm ı ı ^
"Gureba-ı &fiislimin"'e tahsis edildiği b e lirtilm iştir Bu d U bolumun b a $ında hastahanenin ^ m a n l a r " m eccanen tedavi edilecektir. B u v l f J u Z n l i i " GarİP ™ fak* hanenin idaresine ait esaslar te fe rruatı ile zikredilm iş ve v ık ifna ° " s ' Bundan sonra hasta-hazırlanmıştır .Nizamnamenin birinci m addesi h as ta h a n e \ i S u l t ^ l T th ri r h ^ aslahane n i z a m n a m e s r ne-i Amire Nazır, olan z a t aynı z a m a n d a E v k af N ^ , r o d ^ u n d M tT * °
Sonra da Evkaf Nazırının him ayesin e g e ç m i ş t i r^ e Z f l n l Z ] ? " ! ? * f * î
fenni yani ta b ab a te dair işler, h as tah a n ed e k i müdür hekim eczacı ve cerrahi ^ î 'm • • . * • » . . _ * Kirn, eczacı ve cerrahların tavını ve azilleri d ıc e r a le t" * . aZ,n" a’ ve eşya tem.m h e k ım b a ş m a v e r jm ış t- r . Bu so n u n c u sonra Mekteb-i T ,b b ,Ve-i Mülkiye- şa hane m’eclfsine b rakı İmiş; boylece yukarıdaki te k n ik personel h e k i m b a ş m ın inhas, ve ad. geçen yukarıd aki meclisin tensin ve reyi ile tayın o lu n m u ş , has tah a n en in id aresin den de idare m üdürü evkafa kar .. . » r--L . . c mart, m uuuru evkata k a rşı m es u tu tu lm u ş tu r■ ı ı
Hastahane yönetm eliğ i h as tah a n ed e ç a lış a n nersonplin , ' listeleri, hasta bakımı, vizit ve n ö b etler,h a sta ların ta b u rc u edilmesi C S e * ^ ^
tahanesı nizam nam esi o gunku bı gı ve k a n a a tle re eöre tan?!™ *h;i i ~ « u re n a nas ■ - , gore ta n zlm e d l|m ış olm am asına raom en bugünkü Börüslerin pek ç o ğ u n a ihtiva e tm e k te d ir. Bu k o n u y a d air şu m isaller verilebilir :
Mikrop telâkkisinin bilinm ediği o ta r i h te b u la d ın • • , ■ ,
-çok enteresandır. N isam n am ed e, 5 ‘Ç" ’ a y n b " k ° 8 u > ,al“ ' s ' di“ * » lm ™ "Neımı billâh ta u n v e y a ilel-i sa riy e d en b ir ille t ise. d iğ e r salim olan m araz,» v a n la rın . konulm avub m atu n olduğu h alde ta u n a m a h s u s olan mahalle ve ilel-i sariveden oldum, V ı • ı - > ' ithal oluna" denilm ektedir. i y e d e n olduğu surette HeH sanye koğuşla rına
Kâzım İsmail G ürkan ta rih ç e s in d e bu k o n u i r i n * -t.. •
^ • ı «oiiirt." t ı \ r- , Ç e s l a f , m ı z o t a n h t e sirayet hakkında az ç o k mütebellir fikirlere malıktı d iy o r (I). G e r ç e k te n o zam an müslümanlar bulaş,c, hastalıkları biliyordu Bu bilgin,n kaynağı Islam ın yüce peygam beri H z. M u h a m m e d (SAVO'in su hadis-i şerifleridir ■
"Bir yerde veba hastalığınm b u lu n d u ğ u n u duyarsanız oray a girmeyiniz. Siz bir yerde bulunurken veba zuhur ederse o rad a n çık m a y ın ız
N izam nam edeki d iğ e r bir n o k ta da, h a s ta h a n e y e kabul ş a rtl a n tesbit edilirken tedavisi imkansız bir has talıktan m üzdarip h astaların h a s ta h a n e y e k abul edilm em esi kesin olarak em redilmiş; h a tta hekimlerin bu konuya dikkatleri ç e k ilm iş tir :
" ... şlfaS1 nakabl1 olan ,lel h a s ta h a n e y e gidüp m e r t l e ç ı k a r n ıa kuleden olm akla hastahane merza hasta-hanesi olm ayub eille h astah an esi o lm a k ic ab eder. Bu s u r e t t e zan ve k .yas o lu n u r ki hastahane hemen alil ile lebaleb olup ıllet-ı şıfay a b olacak m e rz a y a m a hal k a lm a y a c a ğ ın d a n bu hususa eîlib b a (arafından ziyadesi ile dikkat o lu n a "denilm ektedir.
Halbuki bugün baz. kimselerin h a t t a baz. m e sle k ta şla r,m z m , G ureba Hastahanesi'ni darülaceze gibi t e lâ k ki ederek bu tip hastaları G u re b a H astah a n esin e sevk ettik le rin e şahit oluyoruz.
Nizamnamedeki diğer önemli n o k ta ise, hastalara e t gibi kıy m etli gıda maddesi verilmesini, hatta SO Ğ A NIN BİR TANESİNİN BİR ALTIN L İR A Y A ÇIKMASI H A LİN D E BİLE ALINMASINI, keza hastahanenin gündelik masrafları arasında b u lu n m a y a n b ir ç o k gıdalırın hızüm görüldüğü takdirde satın alınmasının ifade edilmesi keza hastalara uygula nac ak rejimin ta m a m e n hekim le re bırakılması enterasandır (3)'
Bu yukardaki esaslar Valide S ultan 'ın ne kadar rakik bir kalbe ve ince bir düşünüşe sahip olduğunun ifa desi kabul edilmelidir.
G U R E B A H A ST A HA N E Sİ N İÇ İN İN Ş A EDİLDİ?
Bezm-i âlem Valide S ultanı bir h a s ta h a n e tesisine sevk eden âmil acaba ne idi? Bu oldukça meraklı bir konudur.
Aslında Osmanlı d ö n e m in d e b a ş ta p ad işah lar o lm a k üzere ecdadımız vakıf k u rm ak konusunda adeta b ir birleri ile yarış halinde idi. Bu k o n u d a h a n ım la r e rk e k le rd e n h iç geri kalmam ışlardır. Hatta ninelerimiz eline geçen bir akçeyi düğüm üstüne düğümle m u h a fa za eder, bir, beş, on ve daha fazla yıllar sabırla biriktirmeye devam eder; bu para istediği y e k û n u b u lu n c a vakfım yapardı (4).
E c d a d ım ız ı m e k te p , cam i, sebil gibi h a y ır m üesseseleri k u rm a y a sevk ed e n İm il K u ra n ı K e rim 'in ;
"S iz sev d iğ in iz ş e y le rd e n (A llan y o lu n d a ) h a rc a m a d ık ç a (en ) iy iy e erem ez s n i z (A li İm ra n : 9 2 ) e m r i İlâhisi ile, İs lâ m 'ın y üce p ey g am b e ri (S A V )'ın şu hadis-i şerifleri o la b ilir :
" V e f a t e d e n b ir k im se n in am el d e fte ri k a p a n ır. A n cak üç kim se var ki b u n la rın am el d e fte rle ri k a p a n m a z : H a y ır e s e rle ri, ilm i e se rle r ve salih evlad y e tiş tire n J d m s e le r."
B ezm iâlem V alide S u lta n ı b ir h a sta h a n e tesisine sevk eden fm ille r k o n u su n d a ş u n la r s ö y le n m e k te d ir : B azıları 1 8 2 6 y ılın d a bilhassa İs ta n b u l'd a o rta y a ç ık a n şid d e tli k o le ra salgınını seb ep g ö s te rirle r. Bu sal g ın d a İs ta n b u l'd a h astaların şe h ir iç in d e k i b in alara bile y atırıld ığ ı riv a y e t edilir. Z ira o d e v ird e İ s ta n b u l'd a sad ece F a tih Ş ifa h a n e si, S üleym aniye D arü şşifası, H aseki H ürrem S u lta n B im arh an esi, Ü sk ü d a r'd a esk i T o p - ta şı T ım a rh a n e si'n in y e rin d e N u r B anu S u lta n B im arhanesi vardı. Bu k u ru lu ş la r salgında y e te rli o l m a m ı ş t ı r (I).
B azıları d a 1 8 4 3 'd e k i ç iç e k salgınının bir h a stah an e kurulm ası z a ru re tin i o rta y a k o y d u ğ u ve r iv a y e te göre bu ih tiy acı ilk d efa B ezm iâlem Vfclide S u lta n oğlu A b d ü lm ecid 'e b ild ird iğ in i k a y d e d e r le r d i).
D iğ er b ir riv a y e t d e ş u d u ri \6 lid e S u lta n 'ın b ir gün y o ld a rastlad ığ ı b ir h asta ile a la k a d a r o lm a sı ve y a t ı r ı larak ted av i edilm esi g ereken bu h a sta için b ir h a sta h a n e a ran m asıd ır. Bu işle sarayın c e rr a h b a ş ı H alil E fe n d i ilgilenm iştir. A n c a k bu o lay Vklide S u lta n ı o ld u k ç a etk ilem iş olm alı ki b ir h a stah an e y a p ılm a sın ı a rz u e tm iş ve şim d ik i İstan b u l V atan caddesi üzerinde, o z a m a n k i Y e n ib a h ç e Ç a y ırı'n d a b ir h a sta h a n e k u ru lm a s ın a k a r a r v erilm iştir (5).
B aşk a b ir riv ay ete gö re Valide S u lta n ikiyüz e rk eğ i m e m n u n e ttiğ in e dair b ir rü y a g ö rm ü ş, rü y a ta b irc is i, bu rüyayı "ö y le b ir h a y ır işley ecek sin k i d ü n y a d u rd u k ç a iki yüz e rk e k sen d en h a y ır ile b a h s e d e c e k " d iy e t a bir e tm iş ve iki yüz y atak lı bir e rk e k hastahanesi in ş a a tın a k arar v erilm iştir (I). K âzım İsm ail G ü rk a n b u s o n u n cu d an bize gelen riv ay ete gö re d iy e b a h se d iy o r k a y n a k g ö sterm iy o r.
G u reb a H astah an esi'n in b ir e rk ek h astah an esi o larak in şa e d ild iğ i d o ğ ru d u r .Z İra o d e v ird e H asek i K a d ın H astahanesi’d ir (6 ). E cdadım ızın h arem -selâm d u s tu ru n u h a stah an esin d e bile u y g u lad ığ ı a n la ş ılıy o r . G e r ç e k te n yakın zam ana k ad ar bu h a sta n e le r b ö y le idi. R ah m etli H ocam O rd .P ro f. D r. F a h ri A rel 1 4 -1 5 y a ş larında k en d isin e H aseki H a sta h a n e si’nde " F a h riy e ” adı ile a p a n d is t am eliy atı y a p ıld ığ ın ı ifa d e e d e r d i. G u reb a H astahanesi in şaatı tam am lan ın ca, ö n kısm ında b u lu n an 9 a d e t d ü k k an ve y e k ta h a m a m ı ile h astah an e b itişiğ in d e k i cam iin in a rk asın d ak i b a h ç e v ak fed ilm iştir. B u n d an b aşk a,
- E d r e m it'te z e y tin lik le r. Bu z e y tin lik le r to p lam olarak 25241 a ğ a ç tır, z e y tin y a ğ ı m e n g e n e si ve e k le ri, r-K ocaeli sancağı T erk o s k azasın d a E lecik m erası, göl ve d ü k k an ,
- İ s ta n b u l 'd a K oska K ızıltaş m ahallesinde ev, -S ü le y m a n iy e Camii civarında ev ve h a n ,
- A t m e y d an ın d a ev,
-E y ü b 'd e evler, z e y tin lik , dikili bağ, ve yem iş ağ a ç la rı, dikili arazi. - V a r n a 'd a ç if tlik ,
- G e m l ik 'te d u t b ah çesi ve su d eğ irm en i gibi ak arlar v ak fed ilm iştir (7 ).
VALİDE SU LTANIN D İĞ E R V A K IFLA R I Valide S u lta n 'ın fu re b a H asta h a n e si'n d e n b aşk a vakıfları vardır (4 ,8 ) B unlar,
-G ureba H astah an esi'n in b itiş iğ in d e k i cam i ve ç e şm e (1 8 4 5 ) (1 ,4 ). Bu cam iy e b ir d e k ü tü p h a n e v a k f e t m iş tir. Bugün b u k ita p la r cam id e m e v c u t d eğ ild ir (9 ).
-B u g ü n İstan b u l Kız Lisesi ad ı ile e ğ itim y ap an m e k te p (1 8 5 0 ). Bu m e k te b in üst k a tı h ü n k a r d a ir e s i, a lt katı rü ş tiy e o larak a ç ılm ıştır. O k u lu n sübyan kısm ı da vardır. Valide S u lta n m e k te b e b ü yük, h ü n k a r d a ire s in e ise fan u slu b irer sa a t ile, o k u lu n k ü tü p h an esin e 5 4 6 c ilt k ita p v a k fe tm iştir. Bu k ita p la r a ra s ın d a S e y y it M a h - m u d u n tezh ip li K u ran ı, H azreti A li h a ttı ile b ir K u râ n , Y ak u ti M u şta'sim i'n in el yazısı ile b ir cüz, Ş e y h H am d u llah A b d u lla h b in M u h am m ed 'in el yazısı ile enam süresi ve iki K u rân -ı K erim gibi k ıy m e tli e se rle r v a rd ır. Bu k ita p la rın bugün B âyezid K ü tiip h an esi'n d e b u lu n d u ğ u sö y len iy o r (9). Bu m e k te p d e b ir z a m a n la r M ekteb-i M ülkiyye-i Ş a h a n e o larak te d ris a t yapılm ış, I.C ihan h a rb in d e ise h a sta h a n e o larak k u lla n ılm ış tır (4 ). V alide S u lta n 'ın ta m ir e ttird iğ i b a şk a m ek te p le rd e n d e b ah sed ilm iştir (4).
-D o lm a b a h ç e C am ii (1 8 5 3 ) Nâlide S u lta n 'ın vefatından sonra oğ lu S u lta n A b d ü lm e c it ta r a f ın d a n ikm al e d ilm iş tir (4 ).
-M a ç k a ile a k a re tle r a ra sın d a k i V alide Ç eşm esi (1 8 3 9 ) (4 ).
-KîsıtnpBŞî da Hacı A h m e t Deresi yanında M s < n / c*>* -i
T rab y a 'd a (1 8 5 2 ) ç e ş m e l e r . ’ 1 ,v n k a P>’d a (1 8 4 1 ) T opkapı d ışın d a (1 8 4 3 ) _ G alata köprüsü ( 1 8 4 5 ) M irat-ı İ s ta n b u l f i a i a t , v... - ..
yaZar. B a z .la rıis e V a lid e S u lt a n 'ın k ö p rü n ü n y a p , İm a sın a ta r a f ,n d a n y a p tırıld ığ ın ı -T e rk o s gölü ve civarı ( 1 8 4 7 ) . e tt iğ i n i ifa d e e d e rle r (4 ) .
Terkos G ölü V alide S u l t a n 'ı n G u r e b a H a s ta h a n e s i'n e v a k f h a
Sular İdaresi G u re b a H a s ta h a n e s i’n d e n su b o r c u o la r a k vü h ‘ ^ g a n p tir ki 1 9 6 2 y ||mda İstan b u l
1874 de bir fe r m a n la T e r k o s G ö lü İ s ta n b u l'u n ilk b e l e d f v ^ r p k - J l,ra l ft e m , ş t ı r - Bu m e s e le n 'n esası ş u d u r : olarak 4 0 yıl süre ile im tiy a z v e r ilm iş tir ; f a k a t b u iş y ü rü tü le m e m iş T ü n ? 1*»!-1 * 1’110 ^ Sah'PS'Z b k m a ' tesis edilm iş, im tiy a z 7 5 y ıla ç ık a r ılm ış ; İ s ta n b u l'a a n c a k su 1 8 8 8 d e ’verifm i r k U m p a" y a İle Şİrket
-V a lid e S u lta n h a y a tın ın s o n z a m a n la r ın d a M e k k e 'd e b ir h ^ t h •
tam am lamaya ö m rü v e fa e t m e m i ş t i r . H a s ta h a n e n in v a rım k al:, ^ ^ m ş a a tm ı a rz u e tm iS> f a k a t b u n u tarafından ta m a m la tılm ış tır ( 1 , 4 ) . n lk ın cı ^ t ı 1 8 8 4 d e S u lta n A b d ü lh a m id Han
BugünValide S u lta n 'ın b irç o k h ay ır e se rle ri t o n n ; ı
bulunduğu D o lm a b a h ç e C a m iin e O ’n u n a d ın ın v e rilm e si b ir k a V i r T i n T sa 1 İ ' S ° n y ," a rd a ° nUn V âk'f ' ile anılm aktadır. CS' b ' f k a d ' r 5 'n a sl ,k t,r . A m a İs ta n b u l kız lisesi O 'n u n adı
Valide Sultan h ay a tın ın so n u n a k a d a r h a v ır içleri İIa i u n - . .
da bulunan m a h a lle rd e d o la ş a r a k k e n d i eli ile f a k i r ve m u h t a r " ! ' ^ ı ıv a y e t e d llir k l h a s ta h a n e n in civarın- yardım ö rn e ğ i... m u h tlÇ k ,m s e le re y a rd ,m « d e rm iş (4 ). Ne güzel bir
V A L İD E S U L T A N IN V E F A T I
Vfclide Sultan h astah an en in te sisin d e n 8 vıl sonra vpfat ot™;-*- ı : . . .
« k yatm aktadır. t t l i d e S u l u n ', n h a s ta l.J .n .n ne o ld u J u b ili* " ^ " “ e t a s a l " M ah7 ' , ,0rbeSİ' zamanki Mekteb-, T ıb b iy e H ocası D r. D ijd m an S p itz e r te d av i e tm iş tir (1) kendisini o
J M * S u lta n ’dan bize k alan la r sadece w k fe rtikl„ i d eğ ild ir. O n u n baz, 5ahsi eşyalar, da elim izde bulu. -Y atağ ı T o p k a p ı sa ra y ı m ü z e s in d e d ir.
_Se? rd kat ; İ n " S“ 'h - * rT ' f <UVa'e' ma“ S’ ,e i t i koltuk, bir mangal bir S t e * hastahanede ba5hekim odasının bitişiğindeki odada muhafaza
Valide S u lta n 'm m ü h r ü n d e ş u y a z ılıd ır: M u h ab b etd en M u h a m m e d o ld u h a sıl M uham m edsiz m u h a b b e t te n n e h a sıl Z uh ru n d an B ezm i A le m o ld u vasıl açıklaması :
M uham m ed m u h a b b e t s e b e b iy le y a r a t ıld ı. A si, m u h a m m e d o lm a y a n m u h a b b e tte n h a y ır y o k tu r Muhammed e o la n ilah , m u h a b b e t in te c e llis in d e n B e z m i A le m ( V a lid e S u lta n ) y a d a u m u m î m a n a d a d ü n y a y a
ratılmıştır. ’ 1
Evet V alide S u lta n b u k a d a r b ü y ü k h a y ır la r y a p m ış b u lu n u y o r . Biz o n a sad ece h a y .r e s e rle rin d e n y a ra r- lanmış ve bilhassa h a s ta h a n e s ın d e , ş ifa b u lm u ş y ü z b in le rc e in s a n ım ız ın d u a s ı ve bu h a s ta la rd a n biri k i 1 9 5 8 de Gureba H a sta h a n e s ın d e te d a v i e d ilm iş F a z ıl A h m e t A y k a ç 'ı n ş u ş iirid ir .
Bezm-i  lem V Slide S u lt a n 'ın n e z ih ve k e rîm h â tı r a s ı n a Büyük n â m ın la sen ş e f k a tle r in ü s tü n d e ş â n o ld u n V efak âr ü m m e tin k a lb in d e r a h m e t t e n n iş a n o ld u n I n â y e t n u r u s a ç t ın h e p k e r e m d e n k e h k e ş a n o ld u n
H u d â 'n ın r a h m e tin d e n d u r m a d a n y a ğ s ın d a g u f r a n la r Ç e le n k o ls u n a z îz k a b r in d e m in n e tle r le ş ü k r a n la r. D evalar k o ş t u r u p d u r d u n h e m e n h e r d e r d e , f e r y â d a Ş u te 'sisin le o ld u m â t ı f e t s u l t â n ı d ü n y a d a
Sanl A llah ın ın in s â n ın a n û rla rla u k b â d a
H u d â 'n ın r a h m e tin d e n d u r m a d a n y a ğ s ın d a g u fr a n la r Ç elenk o ls u n a z iz k a b r i n d e m in n e tle r le ş ü k r a n la r.
O lu p h e m ş ire h a lk ın y e 's in e h e r tü rlü m a t e m d e T u tu ş t u r d u n i l â h î ş u le le r b e z m -i â le m d e
H u d â 'n ın rahm etinden durm adan yağsın da gufranlar Çelenk olsun aziz kabrinde m innetlerle şükranlar Muallâ h âtıran tu ts u n ebedlerden de cuş etsin Çıkıp t â A rşa ru h u n neşve-i lâ h u tu n u ş etsin M uallâ H âtıran tu ts u n ebedlerden de c u ş etsin
H u d â'n ın rahm etinden durm adan yağsın da gufranlar Ç elenk olsun aziz kabrinde m innetlerle şükranlar.
YENİ PAVYONLAR
G ureba Hastanesi asrım ızın başında ökemizin ihtiyacını karşılayam az durum a gelm iş, z a m a n ın ev k a f n â z ın Ürgüplü Hayri Efendi bir h ey et teşkil ederek şimdiki İstanbul Üniversitesi Tıp F akültesinin b u lu n d u ğ u eski binaları inşa ettirm iştir.B u hey ette hastane başhekim i İhsan paşa, İkinci tab ib Hacı K em al, S ü ley m a n N um an, Asaf D erviş,Z iya Nuri, M ustafa Münif paşalar, m im ar K emaleddin, Dr. A dnan Bey b u lu n m u ş la rd ır. Yeni pavyonlar adı ile inşa edilen bu binaların arsası Pertevnihal Sultan vakfından ve kısm en de istim la k suretiyle tem in edilm iş; 1915 de inşaat tam am lanm ış öndeki bina idare ve poliklinikler, d iğer üçü d a h iliy e , ikisi cerrahi, biri de am eliyathane olarak yapılm ıştır.Bu binalar için 110.000 altın sarfedildiği b ild irilm e k te d ir. Ancak binalar iki yıl boş kalmış. 1917 de yangında halk iskan edilm iş, m ütareke yıllarında A m e rik a lfla r hastane olarak kullanm ış, bilahare Gureba Hastanesinin hastaları taşınm ış, soğuk ve diğer ek siklikler sebebi ile hastalar tek rar bugünkü Gureba hastahanesine nakledilm iştir. Bu binalar 1925 de kuduz m üessesesine v eril miş. F akat binalar bütçe darlığından tamam lanamam ış, 1926 da rejiye kiralanm ış, sonra İstanbul Ü niversitesi Tıp Fakültesine nüve teşkil etm iştir.
GUREBA TIP FAKÜLTESİ OLUYOR
G ureba hastanesi Cum huriyet devrine kadar Vakıflar nezaretinin idaresinde faaliyetini sü rd ü rm ü ştü r.1 9 2 4 yılında hastane sıhhi ve idari bakım dan sağlık bakanlığına bağlanm ış, mali işler gene Vakıflar id a re sin d e k a l mak kaydı ile hekimlerin tayini ve hastanenin çalışm a şekli Sağlık Bakanlığı tarafından d e ru h te e d ilm iş tir. Aynı yıllarda H aydarpaşa Mekteb-i Tıbbiye Müderrisler Meclisi (Profesörler kurulu) tıp te d risa tın ın İs ta n b u l'a naklini ve Gureba, Haseki, Cerrahpaşa hastahanelerinden istifade edilerek devamını istem iştir. Bu m a k sa tla her üç hastanenin başhekim liğine birer müderris (profesör) tayin edilm iş; G ureba hastahanesi b a ş ta b ib i S ü le y man Numan Paşa olm uştur. Süleyman Num an Paşa hastanede birço k değişiklik ve tam irler y a p m ıştır. B u n lar arasında tazyikli su tesisatı, bakterioloji ve kim ya labaratuvarı ve d o k to r odaları o rta b ah ç e y e ç ık ın tı o la ra k inşa edilmiş elektrikli etüv, santrifüj gibi cihazlar alınmış çatı ve akan kısımlar sıvalar ta m ir ed ilm iş, ç a tıy a Marsilya kiremidi k onm uştur (1).
BİR RÜYA
Burada başhekim Süleyman Numan P aşa'ya ait bir hatırayı arz etm ek isterim ' Süleym an N u m an P aşa yukarıda bahsettiğim iz hastahanedeki değişiklik ve tam irler yanında bazı adetleri de k aldırdığı riv a y e t edilir, Mtesell| hastahaoçde başhekim nezaretinde şifa bylan hastalann anakapı önünde to p la n a ra k y o llu k la rı nın verilmesi ve camide duayı m üteakip m em leketlerine gönderilmesi adetini kaldırm ıştır. Bir gece P aşa rüyasında Bezmiâlem Valide Sultanı görür. Bu rüyayı Bakırköy Hakimi m erhum Cemil beye a n l a tm ış tır :
"Bir gece rüyam da Bezm iâlem Valide S utan yeşil feraceli ve elinde bir şem siye o ld u ğ u h ald e y a n ım a geldi; elindeki şem siye ile başım a vurm aya başladı. K ocakan beni öldürecekti" dem iştir.
Bendeniz bu rüyayı bizzat Cemil B ey'den dinleyen Muzaffer O zak Beyefendiden işittim . Bu olay bize Vakıf şartın a uym ayan vakıf idarecilerinin halinin ne olacağını düşündürüyor. Acaba başım ıza isa b e t eden birk aç şem siye darbesi ile cezayı savuşturm ak mümkün olabilecek mi?
Evet Ykkıf şartını yerine getirm em ekten sakınılm alıdır.Z ira Hz. Peygamber (SA V),
"V avlardan sakının" buyu rm u ştu r. Bu vavlar vakıf, vekalet, vasiyet, vali olm ak gibi " v " harfi ile b a ş la y a n hususlarıdır. Bu hadis-i şe rif Bursa Ulucamide bir levhada yazılı bulunm aktadır.
4
ÜNİVERSİTE KLİNİKLERİ AYRILIYOR
Böylece G ureba hastahanesi bünyesindeki Üniversite klinikleri ile Sağlık Bakanlığına bağlı o la ra k 1 9 5 6 yılına kadar gelinir. Aynı yıl Vakıflar Umum Müdürlüğü vazife ve teşkilatı hakkında 67 6 0 sayılı k a n u n ile hastane sağlık bakanlığından ayrılarak te k ra r vakıflar idaresine devredilm iştir, Ü niversite K linikleri b in a la rı inşa edildikçe yukarıdaki kliniklere taşınm ış, son olarak 1968 yılında dahiliye kliniğinin de taşınm ası ile G ureba müstakil bir vakıf hastanesi hüviyetine tek rar kavuşm uştur.
Gureba Hastanesi bu u z u n ç a l.şm a h a y a tın d a sağlık h i z m .f
ve hemşire y etiştire n b ir m üessese o lm u ş tu r. G u r ^ b a J . a s t a h a n e L d T " ? “ f " * * hekİm - m üteh- s , s hekim Ç,km,f ,r- ^ unku t,p nesl' " ' " hepsi, bizin nesil dahil bütün t hh , ^ aras,nda büyük bu hekımlerm h e rb .n bir fakülte y a d a bir sağ l.k k u r u l u ş u n d ^ i z m t t ^ ^ i ' * * * * * * ^ ^ ^ BUgÜ"
G U R E B A -D A Y İN E BİR T IP F A K Ü L T ESİ 1978 yılında zam an ın idarecileri ile İstan b u l T icari İlim ler Ak H •
Gureba H astahanesinde ön ce sağlık bilim leri sonra bir tm . . ... Ka ,emısı ara sın da hazırlanan bir p ro to k o l ile Bu seferki bir farkla h asta h a n e n in idaresi b irin c in in aksine d a h ^ ' t ^ 'k '™ defa F akü,te k u ru lu y o r, elinde bulunuyor ve bir d ö n e r se rm a y e y ö n e tm e liğ i çık arıl 3 ° P Fakü!tesine intisaP eden hekim lerin arasında kalan inşaatı ta m am lan m ış Y eni G u re b a H a s ta lı" 701-’' U d ° ner serm aye y ö n etm eliğ i hastahanenin başlıyor.Bunun Valide S u ltan ın vakfiyesi m u v a ce h esin d e n j T r ' , VC CSkİ h astah an ed e uygulanm aya
Bu dönem de vakıf k a d ro su n d a k i h ek im le re idare ç e şitli ,g ,n ' b ilm iY°r“
Z-zuhur ediyor. N ihayet k o alisy o n h ü k ü m e tle rin in sık sık d p " ’ r - W ' H astahanede çe şitli olaylar fiyenin ruhuna aykırı b u la ra k akadem i ale y h in e ta h liv e g ' ° günlerde Vak,flar idaresi d u ru m u vak- koğuşlarda ihtiyat-ı te d b ir k ararı alıy o r. 1 2 Eylül 1 9 8 0 d aÇ' y ° r'. M ahkem e akadem inin işgal ettiğ i hastahanesi ikinci defa istik lâ lin e k a v u ş u y o r. en SOnra ta h Iiy e kararı veriyor. Böylece G ureba
BU G Ü NK Ü GU REBA HASTANESİ Bugün G ureba h astahanesi 4 0 0 y atak lı bir sağlık k u m lu s u „ b „ ı , » uu u~
veren ve 11 b ran şta tıp eğitim i y a p a ra k m ü te h a ssis hekim y e tiş tire n b ir mü" H.ŞU^ lerm de ” ğl,k hİZmeti meleri yanında son yıllarda tıp sahasındaki g elişm e lere paralel n la r,!, h “e“ ' se d ,r- Bu saI llk ™ E g.tım h ii- M U - ile ■ açık kalb ee rra h isi" gibi o ld u k ç a T n e m lî 2 , “ , a' a5“ m ,a ve takdirle yadederim. ^ a 8 " k h l I m r , l e r l ^ • ' ' " « S « . r . Buna em eği geçenleri
Gureba H astahanesi bünyesinde k u ru la n k an ser a rk tım -,:. „ , . .
lanılacak cihaz, m alzem e ve p erso n e l k ad ro su te m in ed ilm iş h iz m e te ™ m e rk e z 'nın bınası tam am lanm ış, kul- üzerinde y.llar önce tem eli a tılm ış ve k ab a i n ş a a T Z Î l î î * ' " f G e" e hastahane arsas' hanesi" inşaatı im kanlar ö lçüsünde devam e tm e k te d ir . B usbüvük has'? h*" ^ ° ° Y atakl' Y en’ G ureba ^ t a mamlanmasının o ld u k ç a z o r o ld y ğ u n u ifad e etm eliy iz Bu sehcnl h Inşaatının vak,flar bütçesi ile ta- Kliniklerine Y ardım V a k fı" ad ın d a b ir vakıf k u rm u şla rd ır H a v ı/ s ^ an e ekım lerı G ureba Hastahanesi tahane binasının ta m am lan a ca ğ ın a in a m y o m z V ^ valanda$ ' ™ ™ d esteği ile bu has-Sözü insana h iz m et ed ecek m üesseseleri k u rm a n ın am ellerin en h ay ırlm o ld u ğ u n u ifade eden ve G ureba hastahane sının antresinde asılı b ir A yet-i Celile ile n o k ta la y a lım . g u re b a
"Her kim ki b ir canı k u rta rırsa b ü tü n in san ları k u rta rm ış gibi o lu r" K urân-ı Keri m , M aide 32. Hepinizi saygıyla selam larım .
K ay n a k lar
1' i GÜî an,' :B eZ m İâ' em VaHde S u lta n V ak lf G ureb a H astanesi T arihçesi 3. b a s k ı.P z ış ık Matbaası
İstanbul, 1^67. ’
2-Onver, S. .E d irn ek ap ıd ak i ilk G u re b a H astanesi.D irim A ylık Tıp Dergisi 25 36 1 9 5 0 3- Bayram, S. : Sağlık H izm etlerim iz ve V ak ıf G u re b a H astanesi V akıflar Dergisi. 14 102 1982 4 -Ayanoğlu, F : V akıf y a p a n T ürk K ad ın ları. İ.Ü . H u k u k F akültesi Mec. 29 :1 , 1% 3.
5 -Sağun, N. : V akıf G u reb a H astanesi 2. c e rra h i k lin iğ i ta rih ç e ve ça lışm aları. Vfckıf G ureba Bülteni 1972 6 - Taşkıran, N. .H asekinin K itabı. Y enilik M atbaası. İsta n b u l.1 9 7 2 .
7- Bezmiâlem Valide S u lta n G u re b a H astanesi Vakfiyesi (B ezm iâlem Valide S ultan ın şaban 1263 tarihli vak fiyesi, Vakıflar G enel Müdürlüğü A rşivi) Kasa N o ;1 7 4 /1 4 6 4 .
8 -Göze, H : T arihim izde V akıf y a p a n k ad ın la r. Ş adırvan, 1 2 2 , 1978.
