SCENE INVESTIGATION AND AUTOPSY WITH ASPECTS OF FORENSIC MEDICINE ACCORDING TO EUROPEAN HUMAN RIGHTS COURT AND TURKISH LAWS.

Avrupa insan Haklan Mahkemesi ve

i~ Hukukumuzdaki Dtizenlemeler ile

Atli

TIp

A~lslndan

Olay Yeri Incelemesi ve Otopsi

Karaburun G*

*Kiilahya Cumhuriyet Baf.~avcw

Giri~

4 Kaslm 1950 tarihinde iilkemizin de imzaladlgl, Roma'da duzenlenen insan Haklan-nz ve Ana Hurriyetlerini korumaya dair sozle§meye ili§kin ~'e§itli protokoller Avrupa Konseyine uye devletlerin karan ile ~'lkanlml§, bu r;er~'evede sozlqme hukumlerinin ih-lalinde kontrol mekanizmasl olarak Avrupa insan Haklan Komisyonu ve Divanz olarak kurulan denetleyici kurum 9 Ekim 1993 tarihli Viyana bildirgesindeki reform karanna uygun olarak 1998 Yllznda Avrupa insan Haklan Mahkemesi'ne donu§turiilmu§tur.

Ku§kusuz ki bir toplumda insan haklan ihlallerinin aza/masl; ekonomik ve sosyal re-fahzn yukselmesi ve baglmslz yargl erkinin hlZlz, etkin ve adil karar uretmesi ife olur.

Yarglnzn bu ~'alz§ma surecinde yarglya yardlmel gorevliler ile adli tIP biliminin olumlu kullanzlmasl ~'ok onemlidir.

ir

Olgular ve Degerlendirme

A) AVRUPA iNSAN HAKLARI MAHKEMESi A<;ISINDAN

Bilindigi gibi, Avrupa insan Haklan Mahkemesi venni~ oldugu <;:qitli tarihlerdeki kararlarda soru~tunnamn yetersizligi nedeniyle iilkemizi tazminata mahkum etmi§tir. Bu yetersizliklerin bazllan da soru§turma slrasmdaki olay yeri incelemesi ve otopsi usulleri-ne ili§kindir. Avrupa insan Haklan Mahkemesi bu kararlannda 0);

1) Oliime neden olan menninin izledigi yol ve mermiyi ate§leyen silahm yerinin b

u-lunamamasml,

2) Merminin balistik analizinin yapilmamasl nedeniyle hangi silahtan <;:lktlgmm anla-~i1amamasml ve yine mermi par<;:asl iizerinde metalurjik analizin yapilmamasl sonucu kur~unun yapildlgl maddenin ve kullamldlgl yerlerin tespit edilmemesini,

3) Olen ki§inin iizerindeki elbiselere el konulmadlgl i<;:in, elbiseler iizerinden atl§ me-safesi tayininin yapilamamasml,

4) Cesedin pannaklannda barut isi bulunup bulunmadlgmm ara§tmlmamasml, 5) Klasik otopsinin usuliine uygun yapIlmayarak menni veya mermilerin giri§-<;:lkl~ deliklerinin, hangi mem1inin oliime neden oldugunun belirlenmemesini, cesedin fotog-raflannm <;:ekilmemesini,

6) Delil olarak alman silah ve cephane iizerinde inceleme yapilmadan Cumhuriyet SavcIsl tarafmdan gorevsizlik karan verilmesini,

ADLİ TIP DERGİSİ

Journal of Forensic Medicine

8) Otopsinin Adli Tip Uzmam tarafmdan yaptlmayarak iki genel pratisyen hekim ta-rafmdan yapllmasml, yetersiz soru§turma yaplldlgma delil olarak gostermekte ve belirti l-digi gibi iilkemiz aleyhine tazminata hiikmetmektedir.

B) i<; HUKUKUMUZ VE ADLi TIP A<;ISINDAN

i<r hukukumuz ve Adli TIp Bilimi baklmmdan konu incelendiginde ise; Avrupa insan Haklan Mahkemesinde konuya ili§kin goriilen davalarm niteligi itiban ile "Oliimle so-nu<rlanan ate§li silah yaralamalannda" otopsi ve olay yeri incelemesi ile ilgili §u esaslar tespit edilmelidir (2).

1) bli.im sebebi,

2) bldiiriicii lezyonun tespiti, 3) Atl§ mesafesinin belirlenmesi, 4) Giri§-<r1k1§ deliklerinin tespiti,

5) Traje (mermi <rekirdeginin dokular i<rinde izledigi yol) 6) Kur§unun ara§tmlmasl (viicutta kalml§ ise),

Ke§if slrasmda yapilacak ara§tlrmada ise §unlara dikkat edilmelidir;

a) Viicudun korunmasl - Barut atJgl i<rin omek almmadan viicut ne Ylkanmalt, ne de temizlenmelidir.

b) Elbiselerin korunmasl - Dikkatle <rlkanlmah, kontrol edilmeli ve ara§tlrmalar i<rin saklanmaltdlr. Islak ise mutlaka kurutulmahdn.

c) Ellerin korunmasl - Plastik torbalarla ortmeli ve istendigi gibi ara§tIrma yapllm a-Sl saglanmahdlr.

Klsaca, otopsi slrasmda adli tIP ile ilgili bilimsel veriler tespit edilerek, incelenmesi i<rin saklanmahdlf.

Aynca yapIlacak olay yeri incelemeleri sirasmda (3);

1) Olay yeri sabit nokta almarak, yakla§lk yanm kilometre <rapmda bir dairede <revre sakinlerinin ve olay gorgii tamklanndan olayla ilgili yeterli ve dogru bilgi toplanmahdlL 2) Anlattlanlarla olay yeri arasmda uygunluk olup olmadlgml anlamak baklmmdan olay yeri dikkatlice incelenmelidir.

3) Olay yerinin fotograflan dikkatlice <rekilmelidir.

4) Olay yerindeki cesedin bulundugu pozisyon ve <revredeki delilleri i<rerecek §ekilde olay yerinin resmi <rizilmelidir.

5) Deliller dikkatlice toplanmahdlr.

Burada konuyu biraz a<rmak gerekirse (4) ozellikle DNA analizlerinde Diinya'da 1994 Yllmdan itibaren kullamlmaya ba§lamlan STR (short tandem repeat) ve peR (po li-meraz zincirleme reaksiyonu) teknikleri sayesinde DNA testi i<rin sa<r teli, kll, sperm, <rok

az miktarda viicut SIVISI (omegin 2 mm. karelik bir kan lekesi), bir banka soygunundan

sonra yere atIlan maske, sigara izmaritleri, zarfm iizerinde yalanml§ pul ve hatta kullamp

atllml§ bir kibrit dahi yeterli olabilmektedir.

bmek olarak verdigimiz kullamp atllml§ kibritten sU<rlunun DNA profili nastl <r1 kan-labilinir diye sorulacak olursa burada anahtar yani su<rluyu ele veren eleman goziin

Karaburun G.

dam tabakasldlr. Her 24 saatte bir yenilenen bu tabakaya ait olii hiicreler gozya~ma kan-~lr; sUylu elJerini goziine gotiirdiigiinde ise ellerine yapl~lr. Bu ~ekilde sUylu dokundugu her§eye "imzasml atml§" olur.

Bu teknolojik geli§meler nedeniyle olay yeri ineelemesi ve delillerin korunarak topla-mlmasl "delilden sUyluya gitme" olarak adlandmlan yagda~ soru~turma yonteminin en onemli ogesidir.

Adalet Bakanhgl da A vrupa insan Haklan Mahkemesi kararlan yeryevesinde, konu-muzla ilgili olarak iki onemli genelge yaYlmlaml§tlr:

1) 27.10.1998 tarihli CiGM.nee hazlrlanan 3.3.27/123 saytll "Otopsi i~leminde fotog-raf yekilmesi ve vajinal veya anal bedeni muayene" konulu genelgede otopsi i§lemlerinin CMUK.nun 79-83 md.lerine uygun yapJlmasl gerektigi belirtildikten soma hem olay ye-rindeki delillerin hem de eesedin fotograflanmn nasll yekileeegi aynnttlan ile belirtil -mi§tir.

2) 04.07.2000 tarihli Ceza i§leri Genel Miidiirliigii tarafmdan hazlrlanan 3.3.18/100 sayIlI "Hazuhk soru~turmalannda insan haklan ihlallerine yol ayJlamamasl" konulu ge-nelgede (3 ve 4 nolu hususlarda) ise; olay yeri incelemesi ve otopsi olaylannda tutanak-lann eksiksiz ve aynntth olmasml, olay yeri ve otopsi fotograflanmn mutlak yekilmesi gerektigi, gerekli delilleri toplamadan evrakm muktezaya baglanmasmm ins an haklan ihlali olarak nitelendirildigi, Cumhuriyet SavcJlanmn CMUK 153 ve 154.

maddelerinde-ki yetkilerini kullanmalanmn gerektigi, aksi halde Anayasamlzm 129. maddesine ve Borylar hukukuna gore devletin odedigi tazminatlann soru~turmada kusuru olan Cumhu-riyet Savcllanndan ve 2802 SaYlh Kanunun 5. maddesine gore hazlfhk soru~turmalanmn noksanslz yerine getirilmesinde denetim ve gozetim yetkilerini isabetle kullanmamalan halinde Cumhuriyet Ba~savellanndan rueuen ahnaeagl ikaz edilmektedir.

Degerlendirme

Gerek Avrupa insan Haklan Mahkemesi'nin soru~turma yetersizligi olarak gosterdigi

delil ve hususlar, gerekse iy hukukumuzdaki genelgeler ve adli tiP bilimine ili§kin

yaym-larda olay yeri ineelemesi ve otopsi teknikleri konusunda genellikle bir yeli§ki bulu nma-makta, fakat TCK ile CMUK 'nda, idari diizenlemelerde ve mesleki yeterlilik konul ann-da eksiklikler bulunmaktadlr.

Ozellikle genelgeler bazmda iki hususun giiniimiiz ko§ullan ve insan haklan aylSl n-dan ele almarak yeniden diizenlenmesinde fayda gormekteyiz. Bunlardan ilki adli rapor aldmlaeak ki§ilerin sol koluna miihiir vurularak gonderilmesi gerektigi hususundaki Adalet ve Saghk Bakanhgl genelgelerinin (Adalet bk.ciGM.l1.01.1982/3-5, Saghk T a-rihli Roma sozle§mesinin 3. maddesine aykmhk) sorunudur.

Giiniimiizde rapora sevk olunacak ki§inin kimligindeki tereddiitleri gidereeek biryok yontem vardlr (Ki§inin fotografmm sevk miizekkeresine miihiirlenerek eklenmesi veya resmi kimlik belgesinin eklenmesi gihi). Bu yontemlerin kullamlmasmda maddi i mkan-slzhk oldugunda ve ki§inin nzaSI ahndlktan soma kolun miihiirlenmesi yontemi tercih edilmelidir. Genelgelerin bu anlaYI§ ile yeniden ele ahnmasl gerektigi gorii§iindeyiz.

ikinci konu ise Adalet Bakanhgl'nm 07.04.1937/18 ve 29.03.2000/3.3.1l-51 saylh genelgelerinde otopsinin eesedin bulundugu yerde yapllmasl ile ilgili emrinin "cesedin

sonucu uygulamada zaman zaman cesedin oldugu mekanda yapIimaya yah§Jidlgl ve bu yontemin hem insan haklanna hem de otopsi teknigine aykm oldugu aYlktlr.

Sonue; ve C;oziim Onerileri

a) Oncelikle Yiiksek Ogretim Kurumu tarafmdan TIp ve Hukuk fakiiltelerindeki Adli TIp egitimine onem verilerek, ders saatleri arttmlmah, teorik egitimin somasl yogun bir pratik uygulama yaptmlmahdlr.

b) Her ilde Adli Tip ~ube Miidiirli.igti kurulmasl saglanarak otopsiler miimkiin olduk-ya Adli TIp uzmanlan tarafmdan olduk-yapllmahdlr. Adli TIp Uzmanhgl cazip hale getirilmeli -dir.

c) Adli TIp Kurumu Ba§kanhglmlz ve iiniversitelerideki Adli Tip Laboratuarlan t ek-nolojik olarak desteklenmelidir. DNA incelemelerindeki son yontemler (STR, PCR, FSS gibi), ceset gazmdan gaz kromatografisi yardlrnl ile oliim saatinin tespiti gibi ileri tekno-loji isteyen cihazlar Adli TIp Kurumumuz biinyesinde bulunmahdlr. Aynca her ilde mo-bil Adli TIp Laboratuan kurulmah, elde edilen deliller mutlaka korunarak degerlendiril -meli, mobil laboratuann imkanlanm a§an konularda ise Bolge laboratuarlannda incele-me yapIimahdlr.

d) Adli kolluk mutlaka kurulmahdlr. Bu kolluk kuruluncaya kadar geyen siire iyinde ise adli olaylarda gorev yapacak ve kendilerine ba§ka bir gorev verilmeyecek ozel eki p-ler olu§turulmah, olay yeri inceleme ekibi ile soru§turma ekipleri birbirinden ayn tutul a-rak gorev yapacak personel ozel egitim gormii§ olmahdlr.

Bu personelin tayini yerine aym egitimi gormii§ bir memur verilmedikye yapllmama-hdlf. Bu personelin elinde mutlaka teknik ekipman bulunmahdlf.

e) Adalet Bakanhgl biinyesinde bir Adalet Akademisi kurularak Hakim ve Cumh uri-yet SavcIiannm mesleki yeterlilikleri giiylendirilmeli, bu akademiye yargl ile birlikte go-rev yapan diger meslek gruplan da egitim iyin almarak uzmanla§tmlmahdlf.

f) Yargl ile giivenlik giiyleri ve diger kurumlar arasmda bilgisayar teknolojisi imkan-lannm kullamlmasl ile Cumhuriyet SavclSlmn soru§turmalarda denetim ve etkinligi

sag-lanmahdlf. Kurumlardaki kilit personel aylklan mutlaka kapatllmahdlf.

Ozellikle samgm psikolojik profilinin ylkanlmasl gereken olaylarda ve ye§itli yah §-malarda kullamlmak iizere Adli Tip Kurumu, Adli Sicil ve ist.Gn.Md, Emniyet Gene! Md., Jandarma Genel Kom. ile Cumhuriyet Ba§savclhklan arasmda ortak bir veri tabam ve bilgi i§lem agl kurulmahdlf.

g) CMUK'nun 66, 78, 79,153, 154 ve 156. maddeleri ile TCK'nun 282 ve 530. mad-delerinde yeni eklemeler ve degi§iklikler yapllarak ihtiyaca ve konunun onemine ili§kin diizenlemelerin geryekle§tirilmesi gerekir.

Omegin §iipheli veya samgm veya gerekli goriilen ba§ka ki§ilerin viicut mu ayenesl-nin yapIimasl, viicutlanndan biyolojik omek, fotograf, parmak izi ahnma ve bu verilerin kullamlma §artlan ile molekiiler genetik inceleme hususlanmn CMUK'nda aynntlh ol a-rak diizenlenmesi, CMUK'nun 79/2. flkrasmdaki " ... hakim ve tehirinde zarar umulan

hallerde ... " ibaresiyle 154/4. ve 5. flkralanmn kaldmlmasl 156. maddenin yeniden ve

Karaburun G.

nntlh 154. maddeyJc uyumunun ve TCK'ndaki ve 530. madd.e~

lerin konunun onemi nedeniyle yeniden tek madde olarak dtizenlenip yaptmmmm arttl~

nlmasl saglanmahdlf.

Bu dtizenlemelerin sliratle gen;ekle§mesi halinde; soru§turrnay! yurHten Cumhuriyet

Savcilan yardlmcl objektif imkanlara olacagmdan, SOfll§turma ye!c;r~

sizligi tilkemiz Avrupa Mahkemesinc ba~vurular olma~

yacak dolaYlsl ile i.ilkemiz aleyhine bir tazmiriata hiikmedilmeyecektir. 07.04.2001

Kaynaklar

1. A.i.H.M'nin 19.02.1998 tarihli Karan idil - Gi.ile~ davasl

4. Bilim

YlI§a - Tiirkiye davasl Ogur - Tiirkiye davasl -Tiirkiye Potat, Adli TIp.

27.07.1998 tarihli karMI 28.07.1998 tarihli Karan 02.09.1998 tarihli Karan 20.05.1999 tarihli kararl 08.07.1999 4, s.70.

ileti~im Adresi: Giikhan KARABURUN

Kiitahya Cumhuriyet Ba~savcll!g;