<;ocuk
H
a
kl
arl ve
Adli
TIp
Polat 0*
Adli TIp Kummu Cmalrpa/a -
iSTANBUl-Ozet
C;ocuk Haklan Sozlqmesi (,;ocuk konulan i(,;in 'x'ok onemli hir dokilmandzr. C;ocuk haklarz tilm dilnyada yaygzn olarak kahul gormektedir. Ancak teoriden prati.~e ge~'i~ onemli hir hedel olarak durmaktadzr. Bu yazzda C;ocuk Haklarz Sozlqmesinin adli tlp ile ilgili maddeleri tartz~zlmz~ ve ~'ozilmler onerilmi~tir.
Anahtar Kelimeler : C;ocuk haklarz ,adli tlp ,'s'ocuk istismarz
Summary
Children's Rights Convention is a document which is very important for child is-sues.Children's Rights are now hroadly recognized around the world.But moving .Ii-om theory to practice remains a major challenge. In this article ,the issues and the articles related to forensic medicine in children's right convention are discussed and solut ions are recommended.
Keywords: Child rights jorensic medicine , child ahuse
Giri§
Adli Tip uygulamalannda c.:ocugun ic.:inde yer aldlgl olgularda bazl dikkat edilme-si gereken konular bulunmaktadlr. Ozellikle tlim uygulama ve prosedlirlerde <;ocuk Haklan Sozle~mesinin maddelerini bilmek ve uygulayabilmek c.:ocugun yaran ic.:in vazgec.:ilmez bir ilkedir.
<;ocuk Haklan Sozlqmesi, Birlqmi§ Milletler Genel Birlqimi tarafmdan 1989 YI-hnda kabul edilen ve Agustos 1997 itibariyle ikisi haric.: blitiin iilkeler tarafmdan onanan, c.:ocuklann ~iddetten korunmasl ve c.:ocuga kar~1 §iddet faillerinin tedavisi ic.:in gerekli prensipleri ve standartlan belirleme amacma yoneliktir (1).
Sozle§me , fiziksel ve zihinsel olgunluga eri§memi§ olmasl nedeniyle c.:ocugun ozel himayeye ve baklma ihtiyac.: duydugunu ortaya koymaktadlr. <;ocugun ebeveynleri, ya-sal velileri ya da c.:ocugun baklmmdan sorumlu herhangi birisi tarafmdan fiziksel ve psi-kolojik geli§imine yonelik §iddet, incitme ya da istismara veya ihmale maruz bl rakilma-smm online gec.:mek ic.:in sozkonusu devletlerin blitiin yasal, yonetime ili§kin, toplumsal ve egitime ili§kin onlemleri almasl ongorjj]mektedir (1,2).
Haklardan hic.:bir aymm olmakslZln blitlin c.:ocuklar yararlanacaktlr. <;ocuklarla ilgili biitlin eylemlerde, c.:ocugun yaran odak noktasml olu§turacaktlr. Devletler, c.:ocugun ya-§ama ve geli§me hakkml mlimklin olan en list dlizeyde gozetmelidirler; c.:ocugun sagiIgl ac.:lsmdan sakmcah olan geleneksel uygulamalann ortadan kaldmlmasl ic.:in onlemler al-mahdlrlar; okul disiplininin c.:ocugun onurunu gozetecek ve s6z1e§menin gereklerine uya-cak §ekilde uygulanmasInI saglamaiIdlf; c.:ocugu cinsel somlirliden korumalidlr; c.:ocugun
Adli TIp Derg., Cilt 15, Sa),13, YI12001, Sayfa 53-75
ADLİ TIP DERGİSİ
Journal of Forensic Medicine
Adli Tıp Dergisi 2001; 15(3): 53-75Polat O.
kavmlmasl, satl§l ve uyu§turucu i§inde kullamlmasmm onune gevmelidir; vocugu diger butiin somuruden korumahdlr; vocugu i§kence ya da diger, insana yakl§mayan ve onuru-nu kmcl muameleden korumaltdlr; silahh vatl§madan etkilenen vocuklan korumanm bu-tun yollanm kullanmahdlr; §iddet kurbanlan ivin rehabilitasyon olanagl saglamahdlr (2, 3).
Sozlqmenin gene I prensipleri, vocuk tarafmdan uygulanan §iddet kar§lsmda toplu-mun tepkisinin ne olmasl gerektigini de ivine almaktadlr. <;ocugun yaran odak noktasml olu§tunnaltdlr; vocugun ya§ama ve en ust duzeyde geli§im hakkma saygl gosterilmelidir; vocugun goru§leri ciddiye almmahdlr. Ozgurlugun klsltlanmasl ancak son vare olarak ve mumkun olan en klsa zamanda kullamlmahdlr. Sozle§me onsekiz ya§m altmda i§lenen suvlar ivin idam ve omur boyu hapis cezasml kesinlikle yasaklamaktadtr. Ongoriilen vo-cuk adalet sisteminde vocugun onuru ve degerinin ust duzeye vlkarttlmasl; vocugun ba§-kalannm insan haklanna ve temel ozgurluklerine saygl gostermesinin tqvik edilmesi ve vocugun ya§lmn ve topluma yeniden entegrasyonu ve toplumda yaplcl bir rol aim as I vur-gulamr (2,3).
BirIe§mi§ Milletler'in olu§turdugu diger Uv tlizugun [B.M. <;ocuk Adaleti Minimum Kurallan (Beijing Kurallan), 1985; B.M. <;ocuk Suvlulugunun Onlenmesi ilkeleri (Ri-yad ilkeleri), 1990; B.M. OzgurlUklerinden Mahrum <;ocuklann Korunmasl Kurallan, 1990] temeli vocugun yaran ve cezalandmlmasl degil , rehabilitasyonu ve toplumun gii-venligine dayamr (4). Pek vok ulkede sert ve kuvuk du§urucu cezalandlnnanm §iddet yo-nelimli tutumlar ve davram§lann geli§iminde onemli bir rol oynadlgl, vocuklann hapsi-nin tekrar sUv i§leme olaslhgml atttlrdlgi ve §iddet uygulamaml§ olan suvlulann bu yon-de bir yon-degi§ime ugrayacagma ili§kin gostergeIer mevcuttur. ( 5 )
<;ocuga Kar§1 Siddet Olgusu
Birvok iilkede ~ocuga kar§1 §iddet olgusu gen~§ Olc;:ude gizli bir problem olarak ka l-maya devam etmektedir. ~iddetin buyuk bir klsml aile i~inde ya da kurumlarda gerc;:ek-lqmektedir. Dahasl, aile ve kurumlardaki §iddetin boyutlan konusundaki ara§tlnnalar tutarh sonuvlar vermemektedir. BirIe§mi§ Milletler Roma Bolgelerarasl Su~ ve Adalet ara§tlrmasma (1985-1992) gore aile ivi §iddet konusunda batl iilkeleri dl§mda bilinenler c;:ok azdlr (4). Dunya Saghk Orgutli bir raporunda, vocuga kar§l fiziksel §iddetin bildi ril-mesinde ve kaYlt edilmesinde tutarhhk hUlunmasml ongonnektedir. Dunya Saghk Or-gutu vocuk istisman ve ihmali tammlanndaki ~eli§kiler; vocuk istisman ve ihmali olgu-lannn belirlenmesindeki zorluklar; ve bu olgulann bildirimine ili§kin gereklilikIerdeki farkhhklann kiiltlirierarasl kar§tla§tlrmaYI imkanSlZ hale getirecegini one sunnektedir (5).
<;ocuga kar§1 aile-i~i §iddet
<;ocuklann en giivende olacaklan yer ailelerinin yam olmasma kar§! aym zamanda en vok risk altmda olduklan yer de istismar olgulannda ailedir. <;ocuklar, gervekte §i d-dete yabancllardan vok daha fazla §ekilde aileleri tarafmdan maruz kalmaktadlr. Silah-It ~atl§ma ve ya§amlan toplumda §iddetin buyuk boyutlarda mevcut olmasl aileler uze-rinde bir stres yaratmakta ve boylece aile ivi §iddet olgusu iizerinde de etkili olmaktadlr. Toplumlann ~ocuga kar§J §iddete olan duyarltltklanmn artmasl , Amerika'da vocuk olUmlerinin detayh olarak ara§tmlmasl i~in ozel kanunlann geli§tirilmesi ile kendini gostenni§tir. Amerika Birle§ik Devletleri'nin bazl eyaletlerinde kanunlar dogal olmayan
<;ocuk Haldan ve Adli TIp
biitiin ~ocuk oliimlerinin ara§tmlmasl i~in zorunluluk getirmektedir. Ornegin, Giiney Karolina <;ocuk Oliimleri Ara§tlrma ve Onleme Kanunu a§agldakileri eyaletin politikasl olarak belirlemektedir: 1. Her ~ocuk giivende ve saghkh olarak yeti§melidir, 2. <;ocuk oli.imlerine duyarh olmak eyaletlerin ve i~inde ya§amlan toplumun sorumlulugudur, 3. Bir ~ocuk oldiigiinde eyaletin ve i~inde ya§amlan toplumun sorumluluklan §unlan i~er
melidir; oliim nedeninin eksiksiz §ekilde belirlenmesi; ailenin hayatta kalan diger iiyele-rine hizmetlerin tedarik edilmesi; ve, gelecekte benzer nedenlerden oliimlerin onlenmesi i~in tedbirler almmasl (4).
Diinya Saghk Orgiitii ~ocuga kar§1 §iddetin boyutlan konusunda uluslararasl bir ~a h§ma yapml§ ancak tamm ve yontemlerde ve istatistiklerdeki giivenilirlikteki degi §ken-likler, kar§lla§tlrmalan giivenilirlikden uzak blrakml§tJr. Genelde, ~ocuk Oldiirme oran-Ian iilkeden iilkeye dikkate deger §ekilde farkhhk gostermektedir (5).
Fiziksel saldm
<;ocuklann fiziksel olarak cezalandmlmasl ~ogu iilkede kanunla tasdik edilen tek ki -§ilerarasl §iddet bi~imidir. <;ocuklar fiziksel cezalandlrmaya yeti§kinlerden daha fazla maruz kalmaktadlr. Bu durum <;ocuk Haklan Sozle§mesi tarafmdan ongoriilen ~ocukla
nn zihinsel ve fiziksel olgunluga eri§memi§ olmalan nedeniyle ozel baklma ihtiya~ duy-duguna ili§kin prensiplere tamamen kar§Idu.
Pek ~ok iilkede yapiian ~ah§malarda evlerde §iddet i~eren cezalandlrma diizeyinin
~ok biiyiik oranlarda ger~ekle§tigi belirlenmi§tir. Barbados'ta 1987'de yapIlan bir ara§-tlrmada katIilmcIiann 70'inin genelde ebeveynin ~ocuga fiziksel ceza vermesini onayl a-dlklan bulunmu§tur. Hindistan'da yapilan ~ah§ma (1991) ise erkeklerin %91 'inin ve klzlann %86'smm ~ocukluklannda fiziksel ceza gordiikleri ortaya ~lkml§tIr. Roman-ya'da 1992'de yapllan bir ara§tJrmada ebeveynlerden %84'iiniin ~ocugu tokatiamaYI
normal bir ~ocuk yeti§tirme metodu olarak kabul ettikleri sonucu elde edilmi§tir. i ngilte-re'de yapllan ~ah§ma (1995) altl ~ocuktan birinin "§iddetli" fiziksel cezaya maruz kaldl-gml belirlemi§tir. Amerika Birle§ik Devletleri'nde 1985 yIimda yapllan bir ~ah§mada
ebeveynlerden %89'unun ii~ ya§mdaki ~ocuklanna onceki yil i~inde vurduklan tespit edilmi§tir (6).
Pek ~ok iilkede ya ceza ya da medeni hukuk ya da her ikisi de belli bir diizeyde
01-mak ko§uluyla ebeveynler ya da ~ocugun bakImmdan sorumlu ba§ka ki§ilerin §iddete dayanan ceza uygulama haklanm onaylamaktadlr. <;ocuk Haklan Komitesi bu ti.ir yasa-Ian ozellikle ele§tirmektedir. iskandinav iilkelerinde ve Avusturya'daki sert kanunlar i n-giltere'de oldugundan daha az olgunun mahkemeye ba§vurmasl sonucunu getirmi§tir (5). Ba§ka bir deyi§le; bOylece fiziksel cezaya gosterilen ho§goriiniin oniine ge~ilmi§tir. Ko-mite her olguda iilkelerin aile ve kurumlarda meydana gelen ~ocuga §iddete dayanan ceza uygulamasml hi~bir belirsizlik kalmayacak §ekilde yasaklamalanm tavsiye et-mektedir.Avrupa ins an Haklan Mahkemesi ve insan Haklan Komitesi de fiziksel cezaYI ya-saklaml§tlr. ingiltere'deki okul ~ocuklan ve ebeveynlerinin okuldaki fiziksel ceza hak-kmdaki konusundaki komisyonun karan ve uygulamalan 1987 yllmda devlet tarafmdan desteklenen egitimde yasaklanmasI sonucunu ortaya ~lkarml§tJr. 1990 'h Ylllarda pek ~ok iilkedeki anayasa mahkemesi ve yiiksek mahkeme aym yasaklamalan getirmi§tir. Giiney Afrika'da 1963'e kadar Yllda 30,000 su~lu kam~1 ile doviilmektedir. Fakat
Hazi-55
Polat O.
ran 1995'te yeni Anayasa Mahkemesi kam<;':1 ile dovmenin yasalara aykm oldugunu ilan etmi~tir (5).
Cinsel istismar
C;ocugun cinsel istisman, biiyiik oranda, kendi evlerinde, babalan ya da yakm akra-balan tarafmdan ger<;,:ekle~tirilmektedir. Fail <;,:ogunlukla erkektir. C;ogu toplumda nza olmadan cinsel yonden miidahalede ya da saldmda bulunmak veya herhangi bir zorlama-da bulunmak fail ve kurbanm ya~lan ne olursa olsun yasaktlr (7).
C;ogu toplumda <;,:ocugun cinsel istismannm tamml yasal olarak muvafakat etmeye ehil olmayan ya da onaYI reddeden biriyle, herhangi bir cinsel faaaliyeti i<;,:ine
almakta-dlr. Su<;,: tqkil eden cinsel faaliyetler aym zamanda herhangi bir ya~ta yeti~kin, yakm ai-le bireyai-leriyle tarafmdan ger<;,:ekle~tirilen ensesti de i<;,:ermektedir. Bu tiir saldm ve zorla-malar heniiz geli~mekte olan bedende fiziksel zarara ve ciddi psikolojik hasara neden 01-maktadlr.
Cinsel Somiirii
C;ocuk Haklan Sozlqmesine gore <;,:ocuklann cinsel istismar dahil her tiirlii istismar-dan korunmasl i<;,:in yapllmasl gerekenlerin uluslararasl bir boyutu da vardlr. Devletlerin ~u konularda onlem olmasl gerekir : 1. C;ocugun yasa dl~l bir cinsel faaliyete zorlanmasl; 2. C;ocuklann fahi~elikte ve diger yasa dl~1 cinsel uygulamalarda kuIlamlmasl; 3. C;ocuk-lann pornografik uygulamalar ve malzeme iiretiminde kulamlmasl (7).
C;ocuk Haklan Komitesi istismara yola<;,:an geleneksel inan<;,:lar (om, kii<;,:iik ya~taki bir klzla seks yapmanm ki~iyi gens.:le~tirecegi inancI) konusuna ayn bir onem
vermekte-dir. Bir Jamaika'h temsi\ci, klrsal kesimde cinsel istismar olgulanmn bildirilmesi konu-sunda <;,:ogunlukla istekli olmadlgml bildirmi§tir. Bazl bolgelerde ise bir bakire ile seks yapmanm ziihrevi hastahgl tedavi edecegine inamlmakta oldugu belirtilmi§tir. Yeti~kin
lerin AIDS/HIV riskinin azalmasl i<;,:in kii<;,:iik ya§taki <;,:ocuklann kuIlamldlgma ili§kin bulgular da vardlr (4).
<;ocuklarm kendilerine yonelttikleri §iddet
Son yIilarda endiistrile§mi§ iilkelerde ozeIlikle kii<;,:iik ya§taki erkek <;,:ocuklar tarafm-dan olmak iizere intiharlarda bir artl§ kaydedilmektedir. Diger bir konu da bazi iilkeler-de ozeIlikle <;,:ocuk su<;,:lulann kaldlgl kurumlarda meydana gelen intihar ve kendine zarar vermelerdir. Ara~tIrmalar, bu gene;:lerin narkotik ilae;: ve psikotrop madde kullammlan ile intihar etme riskleri arasmda dogru orantl olmasldlr (8).
Siddet dongiisii
Amerika Birle~ik Devletleri'nde yapllan bir e;:ah~ma, <;,:ocuklukta istismar ya da
ihma-Ie maruz kalmanm sue;: i~leme olaslhgml <;,:ocuklukta %53, yeti§kinlikte %38 ve ~iddet su-<;':U ie;:in %38 arttlfdlgl bulgusunu elde etmi~tir. ingiltere'de ise oldiirme ya da diger §id-det sue;:u i~leyen e;:ocuklann %72'sinin istismar, %5Tsinin kendileri ie;:in onemi olan bir insam kaybetme, %35'inin hem istismar hem kaYlp ya§adlklan goriilmii§tiir (4).
Bugiin diinya e;:ocuklanmn % 96'sl <;,:ocuk haklanm korumak i<;,:in yasal yiikiimlii-liik altma giren iilkelerde ya§amaktadlr. Sozle§meyi onaylayan her iilke e;:ocuklarla ilgili yiikiimliiliiklerini yerine getirmelerinde <lflne-babalara ve sorumlu olan tum kurulu§lara yardimci olacak tiim onlemleri almakla yukiimli.idiir. imzacI iilkeler bu-nu yapacagml onaylaml§ ve imza ile yiikiimliiliik altma girmi~tir (6).
top-<;:ocuk Haldan ve Adli TIp
lanan " <;ocuklar ic;:in Diinya Zirvesinde " ilk kez imzaya ac;:I1an <;ocuk Haklan Soz-le~mesini toplantlda bulunan donemin Cumhurba§kam Turgut Ozai'm imzalamaslY-la sozle§meye ilk imza koyan devletler ic;:inde yer alml§tlr. Ancak yasanm yiiriirli.ige girmesi ic;:in gereken iilkelerin mec1isinde onaylanmasl i§lemini ancak 9 Arahk 1994 de gerc;:ekle§tirmi§tir. Bunu yaparken sozle§menin 7., 29. ve 30. maddel e-rini Lozan antla§masl ve TC Anayasasmm ilgili maddeleri c;:erc;:evesinde yorumlama hakkml sakh tutarak onaylaml§tlr. <;ocuk Haklan Sozle§mesi 27 Ocak 1995 tarih in-de 22184 sayIll resmi gazetede yaymlanarak 4058 sayIll yasa ile ic;: hukuk kuralma do-nii§mii§tiir (9).
GENEL PRENSiPLER:
a) <;ocugun tamml (madde 1) b) Fark gozetmeme (Madde 2) c) <;ocugun yiiksek yaran (Madde 3)~) Ya§ama, hayatta kalma ve geli§me hakkl (Madde 6) d) <;ocugun gorii§lerine saygl (Madde 12)
siviL HAKLAR VE 6ZGURLUKLER:
a) Adl ve milliyeti (Madde 7)b) Kimligin korunmasl (Madde 8) c) ifade ozgiirli.igii (Madde 13) d) Dogru bilgiye u\a§ma (Madde 17)
e) Dii§i.ince, vicdan ve din ozgiirli.igii (Madde 14)
f) Ban§C;:11 toplantJ yapma ve orgiitlenme ozgiirli.igii (MaddeI5) g) GizliJigin (Ki§iselligin) korunmasl (Madde 16)
h) i§kence veya diger zuli.im, insanhk dl§l ve alc;:altlcl muamele ve cezalara maruz kalmama hakkl (Madde 37 (a»
AiLE <;EVRESi VE ALTERNATiF BAKIM:
a) Ebeveyn rehberligi (Madde 5)b) Ebeveynin sorumluluklan (Madde 18, Parag.I-2) c) Ebeveynden aylrma (Madde 9)
d) Ailenin yeniden birle§tirilmesi (Madde 10)
e) <;ocuk ic;:in nafakamn iyile§tirilmesi (Madde 27, Paraf. 4) f) <;ocugun aile ortammdan yoksun blrakIlmasl (Madde 20) g) Evlathk edinme (Madde 21)
h) Kanuna aykm nakletme ve geriye dondiirme (Madde 11) i) Fiziksel ve psikolojik iyilqtirme ve sosyal biitiinli.ik bakImmdan
(topluma kazandlrma) istismar ve ihmal (Madde 39)
j) Yerle§tiri
lenlerin periyodik kontrolii (Madde 25)TEMEL SAGLIK VE REFAH:
a) Hayatm devaml ve geli§im (Madde 6, Parag.2) b) Oziirlii c;:ocuklar (Madde 23)
57
Polat O.
c) Saghk ve saghk hizmetleri (Madde 24)
d) Sosyal giivenlik ve '(ocuk baklm servisleri ile olanaklan (Madde. 26 ve 18, parag3)
e) Ya§am standardl (Madde 27, parag.1-3)
EGiTiM, BOS V AKTi
DEGERLENDiRME
VE KULTUREL
ETKiNLiKLER:
a) Mesleki egitim ve rehberlik i'(eren egitim (Madde 28)
b) Egitimin ama'rlan (Madde 29)
c) Bo~ vakti degerlendirme, eglence ve ki.iltiirel etkinlikler (Madde 31)
OZEL KORUMA ONLEMLERi:
a) Tehlike i'(indeki '(ocuklari) miilteci 'rocuklar (Madde 22)
ii) fizikse1 ve psikolojik iyile~tirme ve sosyal biitiinle~mede (topluma kazandlrma) (Madde39), silahh ptJ~ma i'(indeki 'rocuklar (Madde 38) b) Kanun ile 'ratl~an 'rocuklar
i) 'rocuk yargllamasmm yontemi (Madde 40)
ii) ozgiirli.igiinden yoksun blrakIian '(ocuklar-her tiirlii tutuklama, hapse
atma veya koruma evlerine yerlqtirme, (Madde 37 (b), (c), ve (d) )
iii) gen'(lerin mahkum edilmesi-ozellikle oli.im cezasmm yasaklanmasl ve hapishanede tutulmasl. (Madde 37 (a) )
iv) fiziksel ve psikolojik iyile~tirme ve sosyal biitiinle§me (topluma kazandlrma) (Madde 39)
c) istismar edilme durumundaki 'rocuklar-fiziksel ve psikolojik
iyile§tirme ve sosyal biitiinle§meyi (topluma kazandlrma)
saglama (Madde 39)
i) ,(ocuk i§'(iligini i,(eren ekonomik somiirii (Madde 32) ii) ila'( (uyu§turucu) baglmhhgl (Madde 33)
iii) cinse1 istismar ve kotiiye kullanma (Madde 34) iv) diger '(e~itli istismarlar (Madde 36)
v) satJ§l, trafigi ve ka'(lrma (Madde 35)
d) Bir azmhk veya bir yerli grup i'rindeki '(ocuklar (Madde 30)
Sozle§menin C;ocuklara Tamdlgl Haklar:
Genel olarak insan haklan ile baglantliI biitiin haklar ,(ocuklara tamnml§tlL Bu haklar;
1) Hangi ya§ta olursa olsun biitiin insan varhklanna tanman haklan, i§ kenceye kar§l koruma, bir isim ve tabiyet edinme vb haklan teyit
eder ve bunlan yansltlr.
2) C;ocuklara ili§kin olarak, genel anlamda biitiin insanlara
uygulanabilecek standartlarm yiikselmesine yonelmi§tir. brnegin; ozel '(ah§ma ko§ullanmn saglanmasl gibi
<;:ocuk Haldan ve Adli TIp
edinme, ilkokul egitimi, ana-babalarla ili§kileri ele aItr.
ikinci boliim, sozle§menin etkili bir §ekilde uygulanmasma ili§kin hiikiimler ic;:ermektedir.
Sozle§me, c;:ocuklann ya§am ve geli§imleri aC;:lsmdan gerekli temel ko§ullar iizerinde vanlan bir uzla§maYI yansltmaktadlr.
<;;ocuk Haklan Sozie§mesinin Adli hbbl ilgiiendiren ba§hca maddeleri: Madde 1. <;;ocugun tamml
Sozle§menin ilk maddesi c;:ocugun tammlm yapmaktadlr.<;ocugun tammml ulusal yasalarca daha genc;: bir ya§ta re§it sayilma haric;:, 18 ya§m altmdaki her insan c;:ocuk saYlhr. Ancak bu maddedeki en biiyiik soru i§areti c;:ocuklugun ba§langlcml aC;:lk blra-kl§ldlr. Ba§langlC;: olarak do gum mu yoksa konsepsiyon yani ilk dollenme mi almaca-gl net olarak belirtilmemi§tir. Bunun temelinde bunun iilkelerden iilkelere degi§im gostermesi nedeniyle iilkelerin daha ilk maddeden sozle§meye kar§l pozisyon almalan tehlikesinin onlenmesidir.
0
yiizden de kiirtaj veya hamileligin devaml sorununa yer verilmemi§tir. Sozle§meye gore 0-18 ya§ araSI herkes c;:ocuktur.Buradan yola C;:lktlarak Tiirkiye'deki duruma goz attlglmlzda kanunen 18 ya§ma ka-dar c;:ocuk olarak kabul ettigimiz rii§t ya§l yani ergen olma ya§ml 18 olarak belirlememiz kanunlanmlzm c;:ocuk haklan ile uyumlu oldugunu gostermektedir.
Tiirk kanunlarma gore c;:ocuklugun ba§langlcma goz attIglmlzda MK 27. madde-sine gore "ki§ilik c;:ocugun sag olarak tamamlyla dogdugu anda" ba§lamaktadlL MK md. 27/2 "<;ocuk sag dogmak §artlyla ana rahmine dii§tiigii andan itibaren medeni ka-nundan istifade eder. "demektedir. MK md. 11 ise "18 ya§lnI doldurmaml§ ki§i c;:ocuk sa-YIItr" demekte ve evlenme ile kazai rii§t olarak tammlanan durumlann bunun dl§mda oldugunu soylemektedir. Aym kanun maddesine gore evlenme ki§iyi rqit kilmakta-dlr.
Evlenebilme ya§l olarak MK erkekler ic;:in17 , klZ c;:ocuklan ic;:in 15 ya§ml en alt smlr olarak belirlemektedir. Hakim bunu olaganiistii durumlarda bunu erkek ic;:in 15 klZ ic;:in 14 e c;:ekebilmektedir. MK 88'de 15 ya§lm dolduran erkek ve 14 ya§ml doldu-ran klZ c;:ocuklar mahkeme kadoldu-ranyla evlenerek rii§t olabilmektedirler (10).
Ba§ka iilkelerin kanunlanna goz attIglmlzda Arjantin, kendi kanunlarma gore, dol-lenmenin oldugu andan ba§layarak, c;:ocuk kavramml kabul etmektedir. ingiltere'de c;:o-cuk ancak canIt bir dogumdan sonra c;:oc;:o-cuk olarak kabul edilir olarak bu maddeyi yo-rumlamaktadlr. Yemen c;:ocuk haklan sozle§mesi birinci maddesindeki 18 ya§ma kadar herkes c;:ocuktur kavrammm karma§aya yol ac;:abilecegini belirtmektedir. Ancak yoru-munda L maddede vurgulanmak istenen konunun 18 ya§ma kadar c;:ocugun korunmasl gereksinimi oldugu ancak bazl durumlarda c;:ocuk konumundan C;:lkarak kanunun mu ha-tabl olmak zorunda kalacaklardlr demektedir (6).
<;ocuk tammlamasmda Tiirk hukuku fiili ehliyet kavrammm onemini vurgulaml§-tlr. Burada hukuki i§lemleri yapabilme ,hukuka aykm fiillerden sorumlu tutulabilme kavramlanm ic;:erir.
MK md 14 e gore ki§inin farik ve miimeyyizya da ba§ka soyleyi§le sezgin ve re-§it ile klSlth oimamasl gerekir. Tiirk Ceza Kanunu 11-15 ya§ araSI c;:ocuklann yaptIk-Ian olaym ne oldugunu bilip bilmemeleri, sonuc;:Ianndan haberdar olup oimamalan
aC;:l-59
Polat O.
smdan bakIiarak sw;:tan sorumlu olup olmadlklan ara~tlfllml~tlr. Kanunda Farik ve Miimeyyizligin ara~t1fllmasl olarak ge<;:en bu madde ile <;:ocukluk doneminde sorumlu lu-gun slmrhhgl tartl~llmaktadlr. 15-18 ya§ arasmda ise i~lenen su<;:lar i<;:in azaltilml§ ceza uygulamasl bulunmaktadlr. Yine 2253 saYlh <;ocuk Mahkemelerinin kurulu§u gorev ve yargilama usulleri kanunu ile <;:ocuklann i~ledigi su<;:lardan dolaYI eri~kinlerle birlikte de-gil, <;:ocuk mahkemelerinde yargllanmalan gerektigi vurgulanmaktadlf. Ancak pratikte sadece 4 ilde <;:ocuk mahkemesi bulunmasl, istanbul, Ankara,izmir ve Trabzon dl§mda bunun uygulanmamasl sonucunu da beraber getirmektedir. Aynca <;:ocugun tammmda i§ kanunu a<;:lsmdan yakla~lmlann da dikkate almmaSl gerekir. i~ kanunu(iK) 67. mad-desine gore 15 ya§lndan kii<;:iik <;:ocuklann <;:ah§tmlmasl yasaktlr.<;ocuklann sagiIgI , okul ve meslek egitimlerine zarar vermeyecek hafif i§lerde <;:ah~malan halinde 13 ya-§ma kadar dii§iilmekte ve bu ya§takilere izin verilmektedir (11). Umumi hlfzlslhha ka-nunlan (UHK) 173. maddesinde en dii~iik <;:ah~ma ya§l 12 olarak belirienmi§tir. i§
kanu-nu 69. Maddesi 18 ya§ altl erkek ile her ya§taki kiz <;:ocuklann gece <;:ah~tmlmasl ya-saktlr. 12-16 ya~ araSI <;:ocuklann gece <;:a!J§tlfllmasl yasaktlr (12). BaZl iilkeler <;:0-cUklugun bitim ya~l olarak 18 ya§1 kabul etmemektedirler. Ornegin Kiiba 18 ya~m 01 -gunluga eri§me ya§! olmadlgml vurgulamakta , Liechtenstein ise 20 ya~mda <;:ocukluktan
kurtulundugunu soylemektedir. Burkino Faso da 20 ya§1 kabul etmektedir. Bolivya ise iist Slnlr olarak 21 ya~l kabul etmektedir. <;ocuk haklan komitesi ya§ sInlflamaSI yapar-ken <;:ocukluktan eri~kinlige ge<;:i~te puberteyi slmr almaml§tlr. Ancak cinsel nza , <;:ah §-rna ya~l ve ceza ehliyeti konulannda titizlik gosterilmesi gerektigini vurgulaml§tJr (13). Tlbbi yardlm alma konusunda <;:ocuk durumu anlayabilir ya§a geldikten soma ebe-veyn izninden baglmslz davranabilir denilmektedir. Ozellikle ebeveynlerden baglmslz davranma durumu aile-i<;:i cinsel taciz olgulannda , aile planlama konulannda giindeme gelebilir. Eger <;:ocuk durumu anlayabilecek , yeterii ya§a ula~m!§sa <;:ocuk koruma mev-zuatmda psikiyatrik veya tlbbi muayeneyi reddedebilecegini , bu hakka sahip oldugu-nu vurgulamaktadlf. isve<;: kanunlannda da ebeveynlerin iznine gereksinim olmadan , haberdar etmeden kiirtaj yapllabilecegini ve dogum kontrolii i<;:in <;:ocuklara kIiavuzluk verilebilecegi belirtilmektedir. Norve<;: kanunlannda da 12 ya~ iistii her hastaya dok
-torun bilgi vermesi , hastahgl sonu<;:lanyla anlatmasl gerektigi soylenmektedir. 12-16 ya§ araSI <;:ocuklann doktordan ebeveynlerine hastaiIkla ilgili bilgi vermemeyi talep et-me haklan bulunmaktadlr. Finlandiya'da 12 ya§ ve iistiinde psikiyatrik tedaviyi redde-debilir ve herhangi bir tedavi i<;:in onaymm olup olmadlgl dikkate ahmr §eklinde hii-kiim bulunmaktadlr (6).
Zorunlu egitim ve <;:ah~ma ya§1 da birbirieriyle baglantlh ve <;:ocuk haklanyla ilgili onemli kriterlerdir. <;ocuk Haklan Sozlqmesinde ya§ Slnlflnm bulunmaslnln temelin-de bu iki durumun aglrhkiI bir roli.i vardlr.
Cinsel ili§kiye flza ya~1 da <;:ok onemli bir konudur. <;ocugun cinsel obje olarak k ul-lamlmasmm oniine ge<;:ebilmek i<;:in cinsel olgunluk donemine kadar korunabilmesi
te-mel kriterdir.Ancak ortak ya§ Slmn yerine degi~ken ya§ kriterieri sozkonusudur. En iyi
<;:oziimiin her i.ilke i<;:in ge<;:erli olan evlenebilme ya§lmn ahnmasmln yerinde olacagl
dii-§iini.ilmektedir. Ebeveynlerinin nzaslyla 12 ya§a kadar dii~en evlilik ya§lan Uruguay, Paraguay, Nikaragua, ve Yemen gibi iilkelerde dikkati <;:ekmektedir. KIZ ve erkek <;:ocuklarda farkh ya~lann olmasl da sozlqmenin aynmclhga kar~l <;:!kma ilkesine
<;:ocuk Haklan ve Adli TIp
aykm dii§mektedir (6).
Cezai sorumluluk ya§1 da iilkeden iilkeye degi§mekte ve kiic;:iik ya§larda cezai ehli-yetin var oldugu goriilmektedir. Beijing kurallanna gore c;:ocugun duygusal ,mental ve entelektiiel olgunluga ula§masl gozoniine ahnarak ceza ehliyetinin kiic;:iik ya§lara c;:ekil -memesi gerekmektedir.
Kanunlanmlz birc;:ok alanda c;:ocukluk ya§lm 0-18 arasmda degerlendirerek
eri§kin-lerden farkh yakla§lmlara yer vermi§ ve bu konuya titizlik gostermesine kar§m buna te-zat olan en onemli olaym Devlet Giivenlik Mahkemelerinde Anayasamn 143.madd esi-ne gore devlet giivenligi dii§iiniilerek c;:ocuklann burada yargllanmalandlL Bu durum c;:ocuklann haklan aC;:lsmdan en biiyiik tezatlardan birini olu§turmaktadlr (13).
Madde 3. <;ocugun yiiksek yaran
Bu madde c;:ocugun yiiksek yaran temel ilkesini vurgulayan bir maddedir. <;ocukla ilgili biitiin giri§imlerde ,c;:ocugun yiiksek yaran tam olarak gozetilecektir. Ana-baba-lar ya da sorumluluk ta§lyan diger ki§iler bu sorumlulugu yerine getiremedikleri takdirde Devlet ,c;:ocuga yeterli dikkati ve destegi gosterecektir.
<;ocugu ilgilendiren ve kapsayan her i§lemde c;:ocugun yiiksek yaranmn
gozetilme-si temel ilke olup c;:ocuga onceligin verildigi , c;:ocuk dostu toplumlann
olu§turul-masl temel prensiptir. Ozellikle §u durumlarda c;:ocugun yiiksek yaran daha onplana C;:lkmaktadlr .
*Ebeveynden aynlma :<;ocuk istegi dl§mda anne-babasmdan aynlmamah , ayn tu-tulmamahdlr. Ebeveynleriyle ki§isel ili§kide bulunabilmelidir.
*Ebeveyn sorumluluklan :Her iki ebeveynin c;:ocugun en iyi §ekilde yeti§tirilmesi
sorumluluklan vardlr.
*<;ocugun aile ortammdan mecbur kalmadlkc;:a , ozel ko§ullar c;:ocuga zarar verecek
durum olu§madlkc;:a almmamasl, aile ortammda kalmasl gerekmektedir.
<;ocuklann korunmasl ic;:in devletin gerekli tedbirleri alacagl soylenmekteyse de bugiin Tiirkiye'nin temel sorunlanndan birisi olan Korunmaya Muhtac;: <;ocuklann du-rumu her gec;:en giin daha dramatik bir boyuta donii§mektedir. Oyle ki bugiin
korun-maya muhtac;: c;:ocuklann durumu ile ilgili yeterli veri bulunmamakta sadece bolgesel
bazl c;:ah§ma sonuc;:lan bulunmaktadlf. Devletin tahmini hesaplan c;:ocuk populasyonu ic;:erisinde % 2 lik oranda muhtac;:hk varsaYlmlyla bunu rakamsal olarak 550.000 ol a-rak somutla§tlrmakta ve bunlann sadece % 4.1 'ine kalitesi tartl§lhr hizmet gotiir-mektedir. Tiirkiye ic;:in Diinya Saghk Orgiitiiniin ongordiigii korunmaya muhtac;: c;:ocuk rakaml ise yakla§lk 2.5 milyondur (14).
Sokai< c;:ocuklan bu grup ic;:erisinde en c;:ok giindemde olan grubu olu§tururken bu konuyla ilgili problemin biiyiikliigii ve c;:oziim yollan ic;:in herhangi bir somut planla-manm olmadlgl goriilmektedir.
Oziirlii c;:ocuklar ic;:in de daha olu§turulmu§ veri tabanmm bile bulunmadlgl ve oziirliilere yonelik ancak c;:ok klslth c;:ah§malann yapIidlgl izlenmektedir.
Yasal sorunlan olan c;:ocuklar ic;:in bugiine degin ancak 4 c;:ocuk mahkemesinin
i§\er-Iige gec;:irilmesi de c;:ocugun yiiksek yararlan ile c;:eli§mektedir.
<;ocugun yiiksek yararlan ic;:erisindeki en temel konulardan birisi olan egitim konu-sunda da c;:oziim modeli olarak hazlrlanan 8 yIihk egitimde bile sorunlann
c;:oziileme-61
Polat O.
digi ve egitime ge~ilemedigi izlenmektedir.
Geleneksel disiplin yontemi olan dayagm Tedip kanunun olarak isimlendir ebilece-gimiz TCK'nun 477. maddesiyle mqru1a§tmlarak bugiinde ya§amlmlzda olmasl ozellikle egitim de dayagm giinliik ya§amm i~erisinde oimasl sonucunu getirmektedir.
3. fIkrada sozii edilen baklm ve korumadan sorumlu kurumlar 2828 saYlh yasayla Sosyal Hizmetler <;ocuk Esirgeme Kurumu ( SH<;EK) denetimindedir. Bugiin devlet kendi dl§mda hi~bir ba§ka kurulu§un varhgml kabul etmezken diinyada bu konuda ~o
ziim olu§turan kurumlar i~erisinde ilk slrada olan sivil toplum kurulu§lanmn organizas-yonlanna izin vermemektedir.Sonu~ olarak ~ok klslth say Ida ~ocuga hizmet gotiir
ebil-mektedir. 1993 verilerine gore 68 ~ocuk yuvasmda 7272 ~ocuk , 92 yeti§tirme yur-dunda 11217 ~ocuk , baklm ve rehabilitasyon merkezIerinde 613 yatJh 4849 giindiizlii
toplam 28.862 ~ocuk koruma altmdadlL 234 ~ocuk koruyucu ailede , 1030 ~ocuk evlat edinilmi§, 2442 ~ocuk ise ayni nakdi yardlm programlyla desteklenerek aile yamnda kalml§tlr. 66 korunmaya muhta~ ~ocuk iicretsiz kre§lerden yararlandmlml§tJr. 3772 ~o
cuk ise diger programlardan yararlandmlml§tlr. 1994 verilerine gore hizmet veren per-sonel 7081 ki§idir (12).
Yukanda verilen rakamsal veriler ~ok a~lk bir §ekilde devletin ~ocugun yiiksek ya-ran ilkesine uygun davranamadlgml, yeterli kaynagl olu§turamadlgml ve planlamaYI ya-pamadlgml ortaya koymaktadlL
Madde 6 .<;ocugun ya~ama ,ya~amlDl siirdiirme ve geli~me hakkl
Her ~ocuk temel ya§am hakkma sahiptir. Devlet, ~ocugun ya§amml ve geli§me-sini giivence altma almakla yiiklimliidiir. Bu madde aynmclhgm olmamasl, ~ocugun
yiiksek yaran, ~ocugun gorii§lerine yer verilmesini i~eren maddelerle birlikte sozle§me-nin en onemli maddelerinden birisini olu§turmaktadlr. <;ocugun ya§am hakkmm korun-maSI, ya§am siiresinin uzatllmasl, bebek ve ~ocuk 6liimlerinin azaltllmasl, hastahklarla sava§ma ve sagitgm rehabilitasyonu, yeterli besleyici nitelikteki besini ve temiz i~me
suyunu saglayarak yaratilabilir. Aynca ~ocuklar i~in oliim cezasmm kalkmasl, ~ocuk
satl§l i~in ka~mlmalanmn 6nlenmesi de onemli kriterler i~indedir.
Nikaragua'mn da raporunda belirttigi gibi klz ~ocuklanmn kii~iik ya§ta evlendiril-meleri ve dog urn yapmalan hem ~ocuk-annenin hem de bebegin sagitgml tehlikeye atmaktadlr. 1995 de Beijing de yapllan 4. Kadm Konferansmda da belirtildigi iizere her Yll 15-19 ya§ arasl 15 milyon klz ~ocugu dogum yapmaktadlr (15). Bu denli kii~iik ya§-ta yapilan evlilik somasl dogumlardan soma 6liim ve hastahk oram ~ok yiiksek 01-maktadlr. 0 yiizden de kiirtaja dikkat ~ekilmekte ancak direkt olarak kar§lt bir pozisyon
da almmamaktadlr. Ancak bazl iilkeler raporlannda bu duruma yer vermekte , omegin Romanya raporunda ailelere modem aile planlama yontemlerinin ogretilmesi gerektigini ve kiirtaj saYlslmn azalttlmasl gerektigini soylemekte aym §ekilde Nikaragua iilkesindeki
gen~ ya§taki dogumlara ve bunun sonucunda ortaya ~Ikan oliimlere dikkat ~ekmekte ,
~ocuk ya§ta annelerin yaptJgI dogumlann tiim dogumlann % 24'ii oldugu belirtilip 6nlem almamn gerekliligi soylenmektedir (6).
<;ocugun ya§aml siirdiirme ve geli§me hakkl ile ilgili en onemli kriterlerden biri-si de niifus planlamasldlr. Burada en 6nemli boyutJardan birisi dogurganhk hlzldlr. Ulkemizde toplam dogurganhk hlzl 1978 de kadm ba§ma 3.9 iken , bu sayl 1993 de
<;:ocuk Haklan ve Adli TIp
2.7'e dii~mii~tiir. Ancak dogumlann % 60'mm kaYltlara ge<;:tigi varsaYllmaktadlr. KayJt sisteminin de yetersiz ve eksik oldugu goriilmektedir (16).
Ya~am hakkl anne karmnda dollenme iIe ba~lamaktadlr. Dogum oncesi gozlem altmda olmasl gereken gebelerin sadece % 63'ii saghk kurulu~unda dogum once-Sl izlenmektedir . Gebelerin ancak % 50' si gebeligin 5. aymdan soma ilk izleme almmaktadlr. Dogumda annenin <;:ok gen<;: ya da ya~h olmasl, dogum arahklanmn ki-sa ve dogum saYlSlmn fazla olmasl , anne-<;:ocuk oliimleri i<;:in risk faktOrleridir. Son be~ yildaki dogumlann % 44.3'ii bu risk faktorlerinden en az birini ta~lmaktadlr. Son be~ yildaki dogumlann % 37'sinde dogum oncesi siire<;:te hi<;: baklm ahnmaml~tlr. Kentlerde ya~ayanlar dogum oncesinde % 73 , klfSal kesimdekilere % 46 daha fazla b a-kim almaktadlf. Son bq yildaki dogumlann % 59.6 Sl bir saghk kurulu~unda yapII-ml~tlr (11).
<;ocugun ya~ama hakkl giivenceye ahnml§ olmasma kar~m TCK 453. maddesinde yeni dogan <;:ocugun gayn me~ru olmasl durumunda annesi tarafmdan Oldiiriilmesi h
a-linde ceza indiriminin ongoriilmesi infantisit olarak isimlendirilen yeni dogan
bebekle-rin oldiiriilmesi olgusunun yetersiz cezalandmldlgml gostennektedir (17).
<;ocuklara ve hamile kadmlara oliim cezasmm verilmemesi gerekliligi de soy Ien-mektedir. Silahlanmamn , sava~m ozellikle de niikleer silahlann <;:ocuklara , bebekIere etkileri vurgulanarak tiim iilkelerin bunlardan anmp , kullanmamalan i<;:in tiim iilkeIerin antla~maya gitmeleri ve bunu uygulamalan gerektigi komisyon raporunda b elirtil-mektedir.<;ocuklann ~iddetten, cinayetlerden korunmalan da onemli bir sorunu olu~ turmaktadlr. Omegin Peru raporunda binlerce Oliimle sonu<;:lanan, kaYlp vocuklann
01-dugu siiregelen ~iddet olgulanndan vocuklann korunmalan gerektigini soylemektedir.Guetemala'da iilkesinde bildirilen 84 vocuk oldiiriilme olaymdan yola vlkarak bunun onlenmesinin oncelikler arasmda oldugunu belirtmi~tir. <;ocuk Haklan Komitesi 1991 de Pakistan'da camiye resim yaptlgl ivin oliim cezasl veri len <;:ocugun kurtanlmasl i<;:in giri-~imde bulunmu~tur. Aym ~ekilde Endonezya 'da 1991 de Dili §ehrinde <;:ocuklann yaptl-gl bir gosteriyi polis dagltmak amaclyla §iddet kullanml§ ve en genci 10 ya~mda olmak iizere 43 <;:ocuk olmii~tiir. En kUviigii 6 ya~mda olan 26 <;:ocuk da kaybolmu~tur. En kii-viigii 10 ya~mda olan 10 vocukda ciddi bivimde yaralanml~tlr. Bunun lizerine giri-~imde bulunan <;ocuk Haklan Komisyonuna Endonezya yetkilileri bu konunun iv i§-leri oldugunu soyleyerek kan§mamalan gerektigi cevabml vermi~lerdir (6).
<;ocuk intiharlan da dikkati veken bir konudur. Finlandiya ve Kanada raporlannda iilkelerinde her geven yil artan saYldaki <;:ocuk ya~taki intiharlara dikkat <;:ekmektedirler (6).
Madde 16. Ozel ya§amm dokunulmazhgl
Bu maddede <;:ocuklann ozel, aile ve ev i<;:i ya§amlan ile kurduklan ileti§ime yo-nelik dl§ mlidahalelerden , iftira ve hakslz suvlamalardan korunma haklail oldugu
anlatllmaktadlr.
Buradaki en onemli problem vocuklann izinsiz olarak her tiirlii durumda kamuoyuna afi~e olmalan ve kimliklerinin avlklanmasldlf. 2253 sayill yasamn 40.maddesi <;:ocukla-nn ozellikle su<;: i~lemi~ kii<;:iiklerin su<;:lan ve yargilanmalan ile ilgili yaym yapllmasml
yasaklanmasma kar§m medyada slirekli <;:ocuklann afi§e oldugu izlenmektedir. Yine aym 63
Polat O.
yasamn 34.maddesinde adli sicilde c;:ocukla ilgili kayda gec;:en bilginin kimseye verilrne-rnesi gerekirken pratikte herkesin bu bilgilere kolayhkla ula§abildigi goriilmektedir (11). <;:ok onernli bir ba§ka konu da klZ c;:ocuklanna yonelik uygulanan bekaret kontrolu-dur. KIZhk muayenesi polis, ogretmen, okul miidiirii gibi ki§ilerin takibiyle yapIlmakta ve asIl yapdabilecegi tek durum olan cinsel saldmlar goz oniine ahnmakslZln keyfi ola-rak uygulanmaktadlr. Bunun online gec;:ilrnelidir.
Basm konusunda c;:ocuklarla ilgili haber ve yorumlarda ozellikle c;:ocuklann yargIlan-rnalannda c;:ocuklarm te§hirini onleyen yasal diizenlemeler bulunmasma kar§m rnedyada siirekli olarak ozellikle kurban, rnagdur durumdaki c;:ocuklara yer verildigi gozlenrnekte-dir. Ozellikle televizyon programlannda bu durumun siirekli tekrarlandlgl goriilrnektedir. Bu durum teorik olarak basm yasasmda yer almasma kar§In pratikte giinliik ya§amda yer aldlgl gozlenrnektedir. Bu durum c;:ocuk haklan yasaslyla c;:eli§en bir durum olarak dikka-ti c;:ekmektedir.
Bu maddenin ternelinde ailede ozellikle okullarda ve yurtlarda ozel ya§amm korunrnasl yer alrnaktadlr. Disiplin yonetmeliklerinde ornegin ;okullarda ani bas-kmlar, bekaret kontroW, mektuplann okunmasl gibi aykm uygularnalar diizeltil-melidir.
Norvec;: bu maddeyle ilgili olarak raporunda zorunlu din dersine girme ya da ebe-veyn karan ile din dersine girme karanmn c;:ocugun ozel ya§amma kan§ma oldugunu, devletlerin buna dikkat etmeleri gerektigini soylemektedir. Finlandiya raporunda ebe-veynlerin c;:ocuklann mektuplanm ac;:ma ya da telefonlanm din Ierne haklan olmadlgInI belirtmektedir. Belc;:ika belli meslek gruplannda meslek slm kavraml oldugunu ,Sosyal hizmet uzmanlanmn da buna dahil oldugunu ancak c;:ocuklarla ilgili olan bilgileri sak-larnadlgml, c;:iinkii taraf olarak c;:ocugu degil ebeveynleri gordiiklerini soylemekte , bir ikilerne dikkat c;:ekmektedirler (6).
<;:ocuk Haklan Komisyonu suc;:a itilmi§ c;:ocuklarda ozel ya§ama dikkat kurahmn c;:ignendigini belirtmekte, c;:ocugun isminin saklanmasl gerektigi ve fotografmm c;:ekil-memeSI gerektigini soylemektedir. Aym §ekilde istismara ugraml§ c;:ocugun da afi§e edilrnemesi gerekmektedir. Kanada'da 14 ya§mdan biiyiik c;:ocuklann saghk ve sosyal dosyalanmn ebeveynlere gosterilmernesini isteme hakkl vardlr (6).
Madde 19. istismar ve ihmal
Bu madde c;:ocuk istisman , ihmali ve onlenmesi ile ilgilidir. Devlet c;:ocugu, ana-babanm ya da c;:ocugun baklmmdan sorumlu ba§ka ki§ilerin her tiirlli kotii muarne-lesinden koruyacak, c;:ocuk istismanm onleyecek ve bu tiir davram§lara maruz kalan c;:ocuklann tedavisini amac;:layan sosyal programlar hazlrlayacaktlr.
<;:ocuk istisman ile ilgili iilke genelinde hic;:bir verinin bulunmamasl devletin bu ko-nuya verdigi onemi gostermesi aC;:lS1ndan onemli bir saptama olarak goziikmektedir. <;:0-cuga yonelik §iddet ve diger istismarlann gerek ev gerekse okul ve toplumsal diizeyde var oldugu giinliik ya§arndaki gozlemler ve rnedya kanahyla bilinmesine kar§ll1 devletin bu konuya ili§kin hic;:bir c;:ah§masll1m bulunrnamasl istismara bakl§ aC;:lsl aC;:lsmdan
belir-leyici bir boyuttadlf.
Ozellikle geleneksel disiplin yontemi olarak dayagm iilkemizde kabul gormesine bagh olarak dayak giinliik ya§amda slkhkla c;:ocuga yonelik olan §iddet olarak vardlr.
Bu-<;:ocuk Haklan ve Adli TIp
nun ozellikle okullarda ogretmen -ogrenci ili~kisinde bulundugu ve kanunlanmlzda te-dip hakkl olarak ge<;:en ve memurin- muhakemat kanunu geregince dayak atan ogretme-nin su<;:unun oncelikle disiplin soru~turmasl yapilarak soma ceza davasl a<;:dabilmesi <;:0-gu olgunun cezaSlZ kalmasma ve bir<;:ok <;:ocugun dayaktan zarar gormesine neden
01-maktadlr.
Ogretmen ve Mudurlerin disiplin kurulu yerine ge<;:erek <;:ocugu cezalandlrmalan ve bu cezalan da ~iddet yontemleri kullanarak ger<;:ekle~tirdikleri goriilmektedir. Bu uygulama <;:ocugu arkada~lanmn kar~lsmda kii<;:uk du~mesine neden olmaktadlf.
Tum bunlar velayetin bir hak olmaktan <;:lkanlmasl ve isvi<;:re ve Alman Kanunlann-da oldugu gibi bir gorev haline donu~tl.irUlmesi, devletlerin sozle~me ile taahud ettikleri
"<;:ocuklar i<;:in yeni bir bakl~ a<;:lsl geli~tirme" yukumlillilgiinun de bir geregi olarak ger<;:ekle§tirilmesi gereken bir uygulamadlr.
<;ocuklara yonelik ~iddetin onlenmesi <;:ok boyutlu bir olay olarak goziikmektedir. Hem kanunlann diizenlenmesi hem toplum egitimi yapllmasmm gerekliligi Kosta Ri-ka'nm raporunda belirtilmektedir. Cinsiyet aynmclhgmm, ebeveynlerin rolilnun ail e-de §ide-detin onlenmesinin temel konular olarak i~lenmesi gerektigi toplum egiti minde-ki temel prensipler olarak belirienmi§tir. Urdun de raporunda ailede ~iddetin <;:ocuklara yonelik temel bir so run oldugunu ve bunun onlenmesi gerektigini soylemektedir. Sri
Lanka ise raporunda istismann ozellikle de cinsel istismann saylSlnda <;:ok artl~ oldugu-nu , buna maruz kalan <;:ocuklar i<;:in bir tedavi merkezi , rehabilitasyon merkezi ol
ma-dlgml belirtmektedir. Rapora gore okullarda dayak kabul goren bir kavram olup
slk-hkla ya§anan bir olgu olarak kar§lmlza <;:lkmaktadlf. DIke kanunlannm <;:ocuk haklan
sozle~mesine gore duzenlenmesi gerektigini de belirtmektedir. Sri Lanka ile biriikte Fas ,Mogolistan , Slovenya da aym goru~leri raporlannda belirtmektedirler. Jamaika ra-porunda geleneksel goru~lerinde istisman korukleyici etkileri oldugunu belirtmektedir. Raporda veri len omekte klrsal kesimde baZl bolgelerde bakire kIzla cinsel ili§kinin ki~i
yi hastahktan koruduguna inamldlgmdan <;:ok kii<;:uk ya§ta klZ <;:ocuklanyla cinsel ili§ki ya§amldlgma , annelerinin de bunu herkesten sakladlklan ve olaylann gizli kaldlgml be-lirtmektedir. Burkino Faso raporunda istismar konusunun topluma politik liderler kana-hyla anlatilmasmm etkili olacagml soylemektedir. Avusturya , isve<;: ,Norve<;:,Fin landi-ya gibi Ulkeler <;:ocuklara dayagl hem aile i<;:inde hem de kurumlarda kesin olarak ka-nunlanyla yasaklaml~ken, ispanya gibi iilkelerde belli duzeyde , cezalandmCI dayagl
kabullenen yasalar oldugu gorUlmektedir (6).
<;ocuk haklan komisyonu goru§unde e§in kansml dovmesi yasak oldugu du
§iinul-diigunde neden <;:ocugun dovUlmesi kavrammda belli duzeye kadar onaylanabilir gibi yakla§lmlar oldugunu sorgulamakta ve dayagm cezalandlrma amaclyla da olsa
kesin-likle yasaklanmasl gerektigini soylemektedir.
Arjantin raporunda Ulkelerin kanunlannda aile-i<;:i dayagm kesin onlenmesine
yo-nelik maddelerin yer almasl gerektigini belirtmektedir. Almanya da bu gorii~ii rapo
-runda dile getirmektedir. Aym §ekilde Zimbawbe , Fransa , Polonya , Honduras ,Jamaika , Kanada ,Bel<;:ika , Tunus , Sri Lanka ,italya ,Ukrayna ,Senegal ,Portekiz ,Guetemala ,Fas, Bulgaristan ,Panama, Birle§ik Arap Cumhuriyeti ve Yeni Zelanda da kanunlarla
istismar olgusunun net olarak onlenmesinin gerektigi kanunlarda belirtilmi§tir (6). Uruguay ,Romanya ,Hong-Kong ,Urdun raporlannda istisman <;:ocuklara yonelik ~i
d-65
Pola! O.
detin saptanmasmda ara~tlfInalann ~ok onemli oldugunu belirtmekte ve ara§tmna ya-pIlmasmm onemi vurgulanmaktadlr. Bu tip olgulann ara~tmlmasl , rapor edilmesi , te-davi ve takibi konusunda da profesyonellerin gorev yaptlgl sistemlerin taraf devletler -ce desteklenip geli§tirilmesi gerekliligi ge~itli ii1ke raporlannda Filipinler ,Arjantin ,Llibnan , Pakistan ,~in gibi liIkelerin raporlannda belirtilmektedir. Aynca istismarla ilgili konunun ~ah§anlanna , topluma, aileIere konuyla ilgili duyarh klIma,
bilgilen-dirme 9ah§malannm mutlaka yapllmasl gerekliligi Pakistan ,~ili ;Mauritus adalan
,Ni-karagua ve Nijerya'mn raporlarmda ozellikle vurgulanmaktadlr (6).
Madde 24.Saghk ve saghk hizmetleri
Bu madde 90cugun saghk hakkl ile ilgilidir. ~ocuk, mlimklin olan en list
dlizey-de saghk ve tlbbi baklm standardma ula§ma hakkma sahiptir. Devletler , temel ve koruyucu saghk baklml , halk saghgl egitimi ve bebek ollimlerinin azaltllmasl konulanna onem verecek, bu amaca yonelik uluslararasl i~birligini te§vik edecek ve etkin saghk hizmetlerinden yoksun tek bir ~ocuk kalmamasl i~in ~aba goste-receklerdir.
Dlinya Saghk Orglitli verilerine gore her glin dlinyada 40.000 90cuk malnutrisyon ve
hastahktan olmekte , AIDS, temiz su olmaYl~1 , yetersiz hijyen ve madde ahml prob-lemlerine bagh olarak ollimler gorlilmektedir. Her Yll dogum slrasmda 500.000 anne ya§amml kaybetmektedir. (14).
Tlim dlinyada oldugu gibi Tiirkiye'de de bebek ollimlerinde dli§ii§ gorlilmekte ama bu oramn kent ve klfSa! kesim arasmda ~ok farkh oldugu dikkati gekmektedir. Kentte bu oran yakla§lk olarak binde 44'lerde seyrederken klfSal kesimde binde 65'!ere 91k-maktadlr.Bebek ollim hlZI batl bOigelerimizde binde 43 dogu bolgelerimizde binde 60
oramndadlr. Temel saghk hizmetleri a~lsmdan olaYI inceledigimizde 5 ya§ altl ~ocuklar da dli§lik kilolu olma orammn % 10.3 oldugu gorlilmektedir. Uygun olmayan tuvalet oram lilke genelinde % 17.2 iken bu doguda % 35.5 , batJda % 8.2 oramndadlr.
Glive-nilir su kullanma oram genel olarak % 49.4 dlir. istanbul'da su istasyonlanmn yaygm kullamml nedeniyle bu oran 90k daha fazla dii§mektedir (11).
Panama raporunda istatistiklerin bolgelere gore degi~tigini soylemektedir. Bebek ollimlerinin ulusal bazdaki oram % 24.4 iken bu San BIo da % 71 , Boca del Tor'da % 44 ,Darren'de % 40 olarak gozlikmekte ve klfSal kesime gidildikge bu oranlar yliksel-mektedir (6).
Olkeler raporlannda saghk dlizeylerinin toplumlardaki bOlgeler ve belli kesimler -de omegin ozlirllilerde, klz ~ocuklannda , mliltecilerde , klfSal bOigelerde
farkhhk-lar gosterdiklerini ingiltere , Portekiz ;~in Yugoslavya ve Nijerya raporlannda beli
rt-mektedirler (6).
Dlinyada 5 ya§ altl Oliimlerin 1990'a gore 1/3 azaltJimasl yani 1000 canh dogu m-da 50-70'e indirilmesi ,2015'de 1000'de 35'e dii~iirlilmesi Dlinya Saghk Orgiitli
ta-rafmdan hedeflenmektedir. 1995 verilerine gore bu oranlann Nijerya'da 1000'de
320'den Finlandiya ve isve~'te 1000'de 5'e kadar degi§tigi gorlilmektedir. UNICEF
dlinya ortalamasml 1995'de 1000'de 89 olarak 5 ya§ altJ ollimler i9in vermektedir (18).
<;:ocuk Haldan ve Adli TIp
oliimlerde artl~ gozlenmektedir. 1992-1996 arasmda 5 yIihk kampanya ile % 30 oramn -da trafik kazalanna bagh ~ocuk oliimleri azalml§tJr. Okullarda 500 metrelik mesafede ~ocuk korunma bOigesi ilan edilmi~ ve bu alana ara~ girmesi yasaklanml~tJr (6).
Aile pianiamasl konusunda ~ok ba§anh ~ah~malar yapml§ olan Finlandiya raporunda 18 ya§ grubunda iki kat, 16 ya~ grubunda 3 kat kontraseptif kullammmm arttIgml be-lirtmektedir. 1987 den beri 16 ya~mdaki klzlara mektup yollanarak AIDS ve bula§lcl cinsel hastahklar ve kontrasepsiyon hakkmda bilgi verilmektedir. Aynca her mektup i~ine bir prezervatif konulmaktadlr. Gen~ ya§taki hamileliklerin onlenmesi i~in ko-runmaya yonelik programlann ve egitimin verilmesinin onemi ingiltere ,Kolombiya , Romanya ,Burkino Faso ,Jamaika ve Arjantin raporlannda anlatIimaktadlr (6).
<;ocuk haklan komisyonu raporunda 28 Afrika iilkesinde kadmlann , gen~ kIzlann siinnet ismi verilen genital organlanmn kesilmesi i§leminin yaplldlgmJ anl atmakta-dlf. Sudan ve Burkino Faso raporlannda bunun onlenmesi i~in yogun ~ah§malann hem hiikiimet hem din adamlan hem de toplum liderleri tarafmdan yiiriitiilmesi gerektigi -m belirtmektedirler (6).
Madde 32. Ekonomik istismara ugrayan ~ocuklar
Bu maddede ~ocugun saghgl, egitimi ve geli~mesi aylsmdan tehlike tqkil eden i§lere kar§1 korunma hakkma sahip oldugunu belirtmektedir. Devletin ,i§e kabul
I~m asgari bir ya§ smm tespit etmek ve yah§ma ko§ullanm diizenlemek zorunda
oldugu belirtilmektedir.
Ekonomik istismara ugrayan ~ocuklarla ilgili bu madde de <;:ah§an yocuklarla ilgili sorunlar irdelenmektedir. Her ya~m roliiniin iistlenilmesi, geli§iminin birinci temel ku-rah oldugundan ~ocugun oyun ve egitim ~agmda yah§maSI geli§imini engelleyen bir
du-rumdur. Bu durum tamamen engellenemediginden en azmdan ~ah§an yocuklarla ilgili
diizenleme yapllmasl amaylanml~, ko§ullann diizeltilmesi de hedefler arasma konmu§tur.
Uluslararasl <;:ah§ma orgiitiiniin ara§tlrmalanna gore 5-14 ya~lan arasmda en az 120 milyon ~ah~an yocuk ve 250 milyon kadar da ikinci aktivite olarak yah§an ~ocuk bulunmaktadlr (18).
Tiirkiye'de yah§an yocuklarla ilgili hukuksal diizenlemeler Anayasa, 1475 sayIiI i§ kanunu ve 3308 saYlh <;Irakhk ve Meslek Egitim kanununda yer almaktadIr.Burada ~o cuklann 15 ya§mdan kii~iik olmalan halinde yah§tmlmalanmn yasak oldugu vurgulan-maktadlr. Ancak hafif i§lerde 13 ya~lm doldurmu§ yocuklann yer alabilecegi soylenmek-tedir. Aynca maden ocaklan, kablo do§emesi, kanalizasyon ve tiinel in§aatl gibi yer al-tl ve sualtmda olan i~lerde yocuklann yah§masmm yasak oldugu -ve gece yah~tmlmalan mn da yasaklar i<;:inde oldugu vurgulanmaktadlr (1).
Tiirkiye ILO'ya (Uluslararasl <;ah§anlar Sozle§mesi)taraf olmakla birlikte 7 maddeyi onaylaml§, 19 tanesini ise onaylamaml§tlr. ILO'nun tavsiye kararlan da benimsenmemi~ tir. A vrupa Sosyal ~artmdaki 20312 sayIiI A vrupa Sosyal ~artmm 3-4-5-6-8 ve 9. flkra-Ian Tiirkiye tarafmdan onaylanmasma kar§m yah§an yocuklarla ilgili bazl maddelere de yekince koymu§tur (4).
Pakistan raporunda 10-14 ya§ arasl yocuklann % 12 si saghkslz ko§ullardaki i§yerle-rinde ~ah§makta oldugunu bildirmektedir. En az 8 milyon ~ocuk ~ah§tJgl i~in ilkogr e-tim alamamaktadlr. 1981 'de yapllan yah§malar 10-14 arasl 2.01 milyon ~ocugun
yah~tl-67
PolatO.
gml , 3.9 milyon klZln evde ev i§lerini yaptlgml gostermektedir. 10 ya§ altmda tarla-larda ~ah§t1f1Ian ~ocuklar bu kapsama dahil edilmemi§tir (6).
Nepal raporunda ~ah§an ~ocuklann % 86'smm tanm ve ev i§lerinde ~ah§tlgml, % 6'smm servislerde, % 3'iiniin tekstil sektoriinde, % 2.4' iiniin fabrikalarda, % 0.6'smm tamir ve % 2'sinin diger sektorlerde ~ah§tIgml belirtmektedir. Ozellikle klfSal kesim-de ~ocuklann ~ah§tlflldlklanm belirtmektedir (18).
Madde 33.Uyu§turucu kullamml
Bu madde ~ocuklann uyu§turucu ve psikotrop madde kullammmdan; bu tiir
maddelerin iiretimine ve ka~ak~lhgma alet olmaktan korunma haklan oldugundan ba h-setmektedir.
Uyu§turucu kullamml ile ilgili bu maddede Tiirkiye'nin durumuna goz attlglmlzda ilk dikkati ~eken boyut her ge~en giin artan uyu§turucu kullammldlr. Ulkenin uyu§turucu aktanml onemli rol oynayan durumu ve ozellikle batl tilkelerine uyu§turucu pazarlama -smda Tiirklerin aktif rol almalannda ozellikle adolesan ya§taki ~ocuklann madde kulIa-mmlyla yakmdan ili§kilidir.
Aynca bir ba§ka konu u~ucu madde baglmhhdlr. Kamuoyunda u~ucu madde
baglmhhgl sokak ~ocuklan ile birlikte amlmasma kar§m ~ah§an ~ocuklar ile okul-larda da kullammmm yaygm oldugu yapIlan baZl ~ah§malar sonucu ortaya
kon-mu§tur. Bally ve tiner olarak amlan u~ucu maddelerde en yaygm kullammm
lastik ve revinelerde voziicii olarak kullamlan benzen oldugu gori.ilmektedir. Bu maddelere kolay ula§lrhgm yaygmhgl arttlflci faktOr oldugu goz oniine almdlgm-da bunun i~in onlemler almmasl gerekmektedir.
Bu konuda ~ah§malar yapan bazl gruplar ~ocuga yonelik uyu§turucu satl§mm ya-pIlmasl durumunda cezalann aglrla§tmlmasl gerektigini ve af kapsaml dl§mda bl-rakIlmasmm zorunlu caydmClhgml vurgulaml§lardlr. ilkokuldan ba§layarak konuyla ilgili egitim programlannm tiim egitim kurumlannda konulmasl ve uyu§turucu kullanan ~ocuklar i~in rehabilitasyon merkezlerinin kurulmasl iilkemiz ir;in yapIlmasl gerekli olan i§lemlerdir.
YapIlan r;ah§malar marijuananm birr;ok iilkede kulIamldlgml , Giiney Amerika'da
kokain ve crack kullammmm yogun oldugunu , Asya'da ise opiumun kulIamldlgml
gostermektedir. U~ucu madde kullamml sokak r;ocuklanyla birlikte olan bir problem-dir. Omegin Nikaragua'mn ba§kenti Managua'da 2500 r;ocugun uvucu madde kullan-dlgmm resmen tespit edildigini gostermektedir. Polonya ,Rusya ,ingiltere de raporl ann-da vocuklarda kriminal olaylann artl§mm madde kullamml , alkol kullammlyla dog-ru orantlh oldugunu belirtmektedirler (6).
Hong Kong'da yapIlan bir vah§mada madde kullammma ba§lama sebebinin bir ke-re deneme olarak ortaya vlktlgml gostermektedir. 1990' da okul vocuklanyla % 11
olan bu oran 1992'de % 20'ye vlkml§tlr. Madde kullanan vocuklann % 60'mm bu
ah§kanhklanm kontrol edebileceklerini dii§iindiiklerini gostermektedir. lamaika 1988 vah§masmda 13-14 ya§lannda %16, 15~16 ya§lannda %19,17-18 ya§lannda % 25 olarak bu oranlan saptadlgml gostermektedir. 17-18 ya§lannda marijuana kullamldlgl gori.ilmektedir. Namibya 1991 Yllmdaki vah§masmda 13 ya§ iistiinde % 19 oranmda madde kullammml anlatan vocuklann oldugunu , % 22'sinin ise arkada§lanmn kul
-<;:ocuk Haklan ve Adli TIp
landlgml soylemektedirler. Finlandiya da gene;: ya§taki uyu§turucu kullamrnl ile intihar arasmdaki ili§kinin ara§tmlmasl gerektigini belirtmektedirler. Ekvator'da 100.000 e;:ocuk sokaklarda e;:ah§maktadlr. Quito ve Guauguil §ehirlerinde 5000 e;:ocuk kururn-lara almrnl§ , 5500'ti ise sokaklarda ya§amaktadlr. Kururn bakImma alman e;:ocuklann
% 90'mm rnadde kullanma hikayesi bulunmaktadlr (6).
Madde 34.Cinsel istismar
Bu rnaddede devletin fuhu§ ve pornografi dahil, e;:ocugu cinsel istisrnar ve sorntirtiden korumasl konu edilmektedir.
<;ocugun cinsel istismardan korunmasl e;:ok onemli bir konudur. Diger konulara gore e;:ok daha gizli bir buzulun gortinmeyen ytizti ozelliklerini ta§lyan cinsel istisrnan aile ie;:inde ve dl§mda olmak tizere 2 ana ba§hkta incelemek gerekir.
Konu ile ilgili e;:ah§rnalann yetersiz olrnasma kar§m son yIilarda bununla il gi-Ii e;:ah§malann ve kamuoyu duyarhhgmm arttlgl gortilmektedir. Ensest ile ilgili ya-pIian baZl e;:ah§rnalardan ya§anan olgulann uzun bir donem gee;:tikten soma ancak ortaya e;:lktlgl anla§ilmaktadlr. Gerek mahkemelere yanslyan gerekse psikiyatriye gi-den olgularla ilgili yapilan e;:ah§malar tilkemizde de ciddi boyutlarda sorunlar oldu-gunu gostermektedir.
TCK 15 ya§mdan ktie;:tik e;:ocuklara yonelik cinsel sue;:lar ie;:in agula§tmci maddeler ongormti§tiir. Ancak 15-18 ya§ arasmdakilerin de bu kapsama ahnrnasl gerekmektedir
(17).
Filipinler en onemli sorunlardan birisinin e;:ocuklann cinsel kullanlrnl oldugunu vur-gulamaktadlr. Yugoslavya bunun sebeplerinin ara§tlfllmasl ve ani erne e;:ah§rnalanna aglrhk verilmesi gerektigini belirtrnektedir. Panama, Danirnarka, Ukrayna , Mogolis-tan, <;in , Fas ve Nijerya da bu durumun onlenmesi ve cinsel istismara maruz kalan e;:ocuklann tedavisine aglrhk verilmesi gerektigini belirtrnektedirler. Bolivya ozellikle ekonomik giie;:li.ikler ie;:inde olan ailelerin e;:ocuklanmn cinsel istismara maruz kaldlgml belirtmektedir. Vietnam ve Nikaragua sokak e;:ocuklanmn en btiytik risk grubu oldu-gunu soylernektedir. 12 tilkenin birlikte yaptlgl e;:ah§mada kadm ve klzlann risk altm-da oldugu , cinsel §iddetin bir tehdit unsuru olarak kullamldlgl belirtilmektedir. is-tenmeyen gebelikler ve HIV/AIDS'in yaygmla§tmlrnasl gibi sorunlan da beraber ge-tirmektedir (6).
Cinsel ili§kiye onay verme ya§l da onernlidir. Filipin'lerde bu ya§m 12 oldugu go-rlilmektedir. isvee;: e;:ocuklann pornografik filmlerde kullamlmalannm engellenmesi ie;:in yaptlflmlann uygulanmasl gerektigini soylemektedir. Finlandiya raporunda cinsel ili§-kiye onay ya§lyla ilgili iki ya§m temel ahndlgml belirtmektedir. Ktie;:tikler araSI ili§-kide 14, eri§kinle ktie;:iik arasmda ise 16 ya§ baz ahnmaktadlr. Bunun sebebini gene;: ku§agm eski donemlere gore daha hlZh olgunla§tlgml , diger bire;:ok A vrupa tilkesin-de 15 ya§m limit oldugunu ve yapiian ara§tlrmalann e;:ogunun Finli e;:ocugun 15 ya§m-dan once cinsel ili§kisi oldugunu gostermektedir. Ba§ka iilkelerde de onay Ya§mm kIZ ve erkekler ie;:in farkh oldugu gorlilmektedir (4).
Sri L(l.nka ulusal ve uluslararasl dlizeyde seks turizmi nedeniyle erkek ve klZ e;:o-cuklann fuhu§ amae;:h kullamldlgml belirtmekte , bunun ozellikle AIDS yaYlhmma neden oldugunu raporunda belirtmektedir (6).
69
PolatO.
Madde 35. Ka~mlma, satdma ve ~ocuk ticareti
Bu madde r;:ocuk kar;:mlmasl, satIimasl ve r;:ocuk ticaretinin onlenmesi ile ilgili bir
maddedir.Sozle§me r;:ocuklann satl§a , kar;:lrmaya ve fuhu§a konu olmalanm
onle-mek uzere her tlir r;:abaYI devletin gostermek zorunda oldugunu soylemektedir. Turk hukukunda konuyla ilgili maddeler bulunmaktadlL Ozellik1e Turk Ceza
Kanunun-da ilgili md.179, md.I80 ve md.I82 bunlarla ilgilidir (17).
Bazl Ulkelerde evlat edinme kisvesi altmda r;:ocuk ticaretinin yaplldlgl dikkati
r;:ek-mektedir. Hastanelerden evlat edindirmek veya yurt dl§ma satmak amaclyla yeni dogan
bebekler, sosyo-ekonomik duzeyi du§uk ve r;:ok r;:ocuklu ai1elerde dogumdan soma
r;:o-cuklann satl§a r;:lkanldlgl hem basmdan hem de mahkemeye yanslyan olaylardan iz
lene-bilmektedir.
Ba§hk parasl gelenegi de sonur;: olarak klZ r;:ocuklannm meta olarak degerlendirilme-si sonucunu getirmektedir. Aynca da ba§hk paraSI bulunulmadlgmdan klZ kar;:lrma
ey-lemleri ortaya r;:lkmakta, bazllan birbirini seven r;:iftlerin anla§arak kar;:masl, bazIian ise
erkegin klZI kar;:lrmasl §eklinde gerr;:ekle§mektedir.
Dike genelinde verileri toplanmaml§ olmasma kar§m r;:ocuklann din1endirilmesi ve
para kazanmak amaclyla kullamlmasl da yaygm olarak gorUlen i§lemler arasmdadlr.
Bunlar kendi aileleri ir;:inde veya kar;:mlarak olmaktadlr. Ozellikle ozurlu r;:ocuklann
ka-r;:mlarak bu i§ ir;:in kullanIimalan soz konusudur. Aynca organ ticareti ir;:in de
kullaml-malan soz konusudur.
<;ok onemli ama veri bulunmayan bir ba§ka konu fuhu§a te§vik konusudur. Turk
Ceza Kanununda bununla ilgili maddeler bulunmaktaysa da konu ile ilgili kur;:uk r;:ocuk-lann fuhu§ta kullamldlgma dair basm haberleri ve bazl emniyet kaYltlan dl§mda veri bu-lunmamaktadlr.
<;ocuklann kullamlma amaclyla kar;:mlmalan ozellikle Pakistan'm raporunda
belir-tilmektedir. Nepal raporunda klZ r;:ocuklanmn kar;:mlmaslyla ilgili yeterli kanun ve
duzenlemelerin olmamasmdan yakmmaktadu. Ozellikle sokak r;:ocuklanmn bu tip
olaylara maruz kaldlgl belirtilmekte ve bunun onlenmesi ir;:in duyarhhk
kampanya-lanna gereksinim oldugu soylenmektedir. Nepal'deki kamaiyas sisteminde r;:ocuklar
r;:ah§tmlmak uzere kiralanmakta halI , tekstil , maden ve deve yan§lannda yakla§lk
100.000 ailenin r;:ocugunu kiraladlgl belirtilmektedir. Ukrayna'da ozellik1e yeni
do-gan bebek1erde bu tip satl§a dikkat r;:ekilmektedir. Nijerya ve <;in'de bu sorunun
cid-di boyutlarda olduguna dikkat r;:ekmektedirler . Aynca kur;:uk r;:ocuklann organ n
ak-linde kullamlmalan da onemli bir problem olarak gozukmektedir. Arjantin, Kolombiya
, Honduras, Meksika ve Peru'da r;:ocuklann kar;:mlarak organ nakli amaclyla Yunan
is-tan, italya ve Arnavutluk'a kar;:mldlgl komisyon raporunda dile getirilmektedir (6).
Madde 36. Diger somuru tiirlerine maruz kalan ~ocuklar
<;ocuk esenligiyle ilgili olan bu maddede 32'den ba§laYlp 35. maddeye kadar bu maddelerde yer alan hususlara zarar verecek her tur kullammdan korunma hakkma
sahiptir. Bu maddede ozellikle medyamn istisman ile r;:ocuklann ara§tIrmalarda
kul-lamlmalan sorununa deginilmektedir.
<;ocuklann somuruden korunmaslyla ilgili olan bu madde cinsel somuru dl§mdaki
ti§-<;:ocuk Haldan ve Adli TIp
tinne kapsammda istedikleri gibi davranmalan ve ozellikle ~ocugun viicudu iizerinde iz blrakacak dayaga ba§vunnasldlr. Halbuki her ~ocuk kendi bedenine istemedigi i§i yaptIr-mama hakkma sahiptir. Ancak Tiirk hukukunda TCK 477-478 ile Medeni Kanun 267. maddesindeki anne ve babaya ~ocuklanm egitme, yeti§tinne ve terbiye (tedip) hakkmm verilmesi ancak bunun slmrlanmn net konulmaml§ olmasl sonucu ebeveyn ve eri§kinl e-rin ~ocuk iizerinde uyguladlklan §iddete varan davram§lan slkhkla goriilmekte ve en slk, giincel istisman olu§tunnaktadu (11).
Ba§ka onemli bir konu da evlilik dl§l dogan ~ocuklann durumudur. Bu durumdaki ~ocugun velayeti net olmaYlp ancak mahkeme karanyla anneye veya ba§kasma veri lme-si soz konusudur. Bu da biiyiik bir ~arplkhk olarak dikkati ~ekmektedir. Evlilik dl§l do-gan ~ocuklann terk edildikleri goriilmektedir.
Egitim kurumlannda da istismar ozellikle disiplin yontemi olarak dayagm kullaml -masma bagh olarak ortaya ~lkrnaktadlr. Ozellikle ogretmenlerin ogrencilere "seni
ken-dim cezalandmyorum, disiplin kuruluna venniyorum" diyerek dovmeleri adil olmayan,
keyfi cezalara neden olmaktadlr.
Son donemde §iddet i~eren filme ve dizilere TV'lerde yer verilmesi ve bunlann ~o
cuklannda izleyebilecegi bir saatte yaymlanmasl bir ba§ka somiiriiyii
olu§turmakta-dlr.Din egitimi konusunda da ~ocuklara yonelik biiyiik bir somiiriiniin oldugu
gozlen-mektedir.
Madde 37. Kanunla ~atI~ma i~inde olan ~ocuklar
Sozle§me bu maddeyi §oyle anlatmaktadlr. Hi~bir ~ocuk i§kenceye, zalimce dav-ram§lara ya da cezaya , yasadl§l tutuklamaya tabi tutulmayacak ve keyfi bi~imde ozgiirliigiinden yoksun birakilmayacaktir. 18 ya§mdan kii~ilk olanlara, idam ya da saliverilme ko§ulu bulunmayan omilr boyu hapis cezaSI verilmeyecektir. Ozgilrlil-giinden yoksun blrakllan herhangi bir ~ocuk, kendi yiiksek yaran aksini gerektinne-dik~e yeti§kinlerden ayn tutulacaktlr. Gozetim altmda tutulan ~ocuga hukuki ve diger gerekli yardlmlar saglanacak, ~ocuk ailesiyle temas edebilecektir.
(A) flkrasma gore §u durumlann sozle§meye aykm oldugu goriilmektedir. Burada en onemli konulardan birisi ~ocuklann kelep~eli olarak duru§malara getirildikleri
goriil-mektedir. Bunun hemen sonlandmlmasl gerekrnektedir.
<;ocuk mahkemelerinde 15 ya§lm bitinneyen ~ocuklann yargilanmasl yiiziinden 1 6-18 ya§ arasmdakiler bu kapsam dl§mda birakilarak yeti§kinlerin tabi olduklan
mahkeme-lerde yargilanarak hakslzhga maruz kalmaktadular. Yine benzer bir hakslZhk ~ocuklann
<;ocuk Mahkemeleri Kanunu 6.maddesi III. flkrasma gore Devlet Giivenlik Mahkemele-rinde (DGM) yargllanmasldlr. Olaganiistii haller, slklyonetim ve sava§ hali ile askeri mahkemelerin gorevlerine giren su~larda ~ocuklar DGM de yargilanmaktadir (11).
Burada en onemli sorunlardan birisi yeterli saYlda ~ocuk mahkemesinin bulunmama-sldlf. 1979'da yiiriirliige giren kanun 10 Yllda Tiirkiye'de tiim illerde kurulu denmesine kar§m ancak istanbul 2, Ankara 2, izmir ve Trabzon'da olmak iizere 6 mahkeme bulun-maktadlf. Su~a itilen ~ocuklann ilk yakalandlklannda kar§lla§tlklan polis kuvvetlerinin durumu da dikkat ~ekicidif. Kii~iikleri Koruma ~ubesi olmasma kar§m buradaki gorevli polislerin bun a yonelik egitimlerinin olmadlgl goriilmektedir. DIke genelinde 19 Kii~iik
leri Koruma ~ubesi olmasma kar§m i§levsel olamadlklan dikkati ~ekmektedir (11).
71
Polat O.
y akalanan ~ocuklann mutlaka pedagog ve sosyal hizmet uzmanlannca incelenmesi ve ara§tInlma yapllmasl gerekirken bu yok denecek diizeyde az elemanlarca uygulana-bilmektedir.
Kurumlara cezalanm ~ekmek iizere gonderilen r;ocuklann buradaki personelin tedavi ve iyilqtirmeye yatkm olmamasl yiiziinden egitimsiz kalmalanna ve bazen de keyfi davram§lara maruz kaldlklan goriilmektedir. Bulunan ~ocuk cezaevlerinde farkh uygu la-malar dikkati r;ekmektedir. En biiyiik sebeplerden birisi su~a gore ~ocuklann aynlarak farkh yerlere gonderilmesidir. Omegin TCK 54. maddesine giren su~larda Ankara <;0-cuk Islahevi, 55.maddede Sinop <;ocuk Cezaevi, Elazlg ve izmir'de 54.madde hi.ikme baglanml§tlr. Sonur;ta Ankara ve Sinop'a yollanan ~ocuklar egitim alamamakta 16-18
ya§ grubundaki bu ~ocuklar hi~bir §eyden yararlanamamaktadlrlar (11).
<;ocuklann yakmlan ile gorii§ebilmesi konusunda da sorunlar ya§andlgl gibi tutuklu-lann telefonda konu§malannm yasaklanmasl sozlqmeye aykm bir durum olarak dikkati ~ekmektedir.
Olkelerin polis veya asker tarafmdan ~ocuklara yonelik §iddet ve kotii muameleye duyarh olmalan ve ozel prosediirler geli§tirilmesi gerekliJigi Peru, Meksika , Endo-nezya raporlannda belirtilmi§tir. Zimbawbe , Pakistan, Etiopya da okulda dayagm ~o cuklann ya§ambayu hapis gibi maruz kaldlklan durumlarda acil onlem almmasl ge-rekliligini vurgulamaktadlrlar. Gozaltl siiresinin Bolivya , Bel~ika Madagaskar , Jama-ika , Slovenya da 45 giine kadar uzayabilecegi goriiliirken bu siire ingiltere'de 7 giindiir. Hapiste kalma siiresinin ya§am boyu olmasmm sakmcalan da tartl§llan konulardan biri -sidir. Bolivya ,Etiopya , Nijerya ve ingiltere raporlannda hapiste kalma siiresi ve ko-§ullanmn revizyona gereksinmesi oldugunu belirtmektedirler. Aynca r;acuklann
hapis-hanelerde alan ebeveynler ile ileti§im i~inde olmaSI hakkl da bulunmaktadlr (6).
Madde 39 .istismar ve ihmal
Sozle§menin bu maddesi silahh ~atl§ma magduru olan r;ocuklann bedensel ve ruhsal saghgmm korunmalan veya buna yeniden kavu§malan ve toplumla biitiin\e§ebilmelerini saglamalan i~in taraf devletlelin uygun onlemler almalan gerektigini vurgulamaktadlr.
Taraf devletlerin silahh ~atI§ma , i§kence , ihmal , kotii muamele ve somiirii m ag-duru ~ocuklann saghklanna kavu§turulmalan ve toplumla biitiin\e§melerini sagla-mak amaclyla uygun onlemleri almakla yiikiimlii olduklan belirtilmektedir. ~iddete maruz kalmt§ ~ocuk kurbanlann rehabilitasyonu bu maddede irdelenmektedir.
Tiirkiye'nin ise bu konuda hir;bir giri§imi veya onlemi bulunmamaktadlr. i~ ~atI§ma
mn ya§andlgl ozellikle giineydogu Anadolu bOlgesindeki ~ocuklann korunmasma yon
e-lik herhangi bir i§lem bulunmamaktadlr. Bugiin i~in devlet SH<;EK kanahyla hizmet
vermektedir. Ancak 2828 saYlh kanunla r;ah§malanm yapan SH<;EK in korunmaya
muhtar; r;ocuklar tammmda sava§ magduru ~ocuklar yer almadtgmdan bu gruba giren ~ocuklara hizmet gotiiriilememektedir. Bu a~ldan bu tammm yeniden diizenlenmesi ge-rekmektedir.
Bir ba§ka problem de sava§ slrasmda ya§anan ve ~ocuklann olmesi veya sakatlan-masma neden olan topraga gomiilen kara maymlandlr. Bu maymlar SICak sava§tan soma da toprak altmda kalmakta ve basma sonucu bir~ok ~ocugun oliimii veya sakatlanmasl-na neden olmaktadlr. Bunlann kullammmm onlenmesi i~in taraflar arasmda anla§ma
<;ocuk Haldan ve Adli TIp
saglanarak kullamlmamasl saglanmahdlr.
Polonya raporunda her tiir §iddete maruz kalml§ c;:ocuklar ic;:in fiziksel , psikolojik ve
sosyal uyum programlanmn olu§turulmasl gerektigini soylemektedir. ingiltere de
§idde-tin yam Slfa madde baglmhhgl ,ihmal olgulan ic;:inde merkezler ac;:J!masl gerektigini,
bunlann ulusal olc;:ekler yamnda uluslararasl olc;:ekte de belli standarda bagh oimasl
ge-rektigini belirtmektedirler. Danimarka ,Ukrayna ,Nijerya ,Bulgaristan bu merkezlerin
ozellikle UNICEF destekli olu§turulmasl gerektigini belirtmektedirler. Endonezya onl
e-me c;:ah§malanmn c;:ok onemli oldugunu raporunda vurgulamaktadlr. Yeni Zelanda ,
Rusya ,Belarus ,italya ,Nepal ,Panama da raporlannda c;:ocuga k6tii davram§m cinsel
istismarda dahil olmak iizere istismann olc;:iilerinin , tanmm net olarak yapilmasl
gerekti-gini ve bunun tedavide onemli oldllgunu vurgulamaktadlr (6).
Komisyon c;:ocuklann ya§amma ve gizlilik ilkesine saygmm da 6nemli oldugunun
al-tim c;:izmektedir. Aym §ekilde c;:ocuklann c;:ah§tmlmasma bagh olarak ortaya C;:lkan i
stis-mann sonuc;:lan aC;:lsmdan rehabilitasyon c;:ah§malanmn 6nemi biiyiiktiir. SlIc;:a itilen c;:o-cuklannda durumunun iyi degerlendirilmesi, rehabilitasyon c;:ah§masmm onemi
Endo-nezya ve Peru raporunda belirtilmi§tir (6).
Madde 40 . C;ocuklarm yargtlanmalan
Bu madde de suc;:a itilmi§ c;:ocuklann topluma kazandmlmasl ile ilgilidir. Yasalara aykm i§ yapan c;:ocuk, saygmhk ve deger anlaYI§ml geli§tiren, ya§ durumunu go-zeten ve toplumla yeniden biitiinle§mesini hedefleyen tarzda muamele g6rme
hak-kma sahiptir. C;ocuga temel giivenceierin yamSifa savunmasl ic;:in hukuki ve diger
her tiir yardlm saglanacaktlr. Miimkiin olan her dllrumda adli kovu§turmadan ve
ku-rumlara yerle§tirme yolundan kaC;:lmlmahdlr.
Burada ilk dikkati c;:eken boyut cezaevindeki c;:ocugun egitimi ve tedavisi ic;:in
gere-ken kadroya bugiin Adalet Bakanhgl'mn sahip olmamasldlr. Yeterli saYlda psikolog,
sosyolog ve sosyal hizmet uzmamnm blliunmamasl ,olanlannda c;:ocugun topluma
ka-zandmlmasl ic;:in gerekli donamma sahip bulunmadlgl dikkati c;:ekmektedir.
Oncelikle c;:ocuklar ic;:in farkh bir cezaevi· ve uygulamalann olmasl gerekrnektedir.
Buradaki temel kriter c;:ocugun yiiksek yaran ilkesine uygun uyglliamalann
diizenlen-mesidir.
Tiirk hukukunda c;:ocuklar ic;:in kabul edilen ceza sistemi yeti§kin suc;:lulara uygula
-nan ile aymdlr. Tek fark c;:ocuklara uygulanan cezalardaki indirimdir. Halbuki
c;:ocukla-ra yonelik olarak temel giri§imin c;:ocugun topluma kazandmlmasma yonelik bir
sis-temin olu§turulmasl oldugu aC;:lktlr.
<;ocuklara y6nelik yasa ve c;:ocuk suc;:lulugu ile ilgili yonetmeliklerde mutlaka c;:o-cuk haklan sozle§mesi standartlanna uyulmasl gerekliligi Honduras'm raporunda
ozellikle altl c;:izilerek belirtilmektedir. <;ocuk mahkemelerindeki hakim ve yarglc;:lann
c;:ocuk haklan konusunda egitilmeleri gerektigi ve c;:ocuk suc;:lulanmn hiikiim
siireleri-nin azalt!larak egitime yonlendirilmeleri gerektigi de belirtilmektedir. Benzer yorumlar
Vietnam, Rusya, Mlslr, Sudan, Kosta Rika, Namibya, Kolombiya, Romanya, Belarus,
Pakistan, Burkino Faso, Urdiin, ~ili, Endonezya, Madagaskar, Filipinler, Polonya, J
ama-ika, Nikaragua, Ukrayna, Senegal, Portekiz, Yemen, Mogolistan, Kore, Guetemala, Fas,
Uruguay ve Etiopya tarafmdan da raporlannda dile getirilmi§tir (6).
Peru raporunda iilkesinde ter6rist faaliyetlere kattlan 15-18 ya§lanndaki c;:ocuklann
73
