Sadi Diren'in çağdaş Türk seramik sanatındaki yeri vefigüratif çalışmaları /

(1)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYALBİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SERAMİK ANA SANATDALI

SERAMİK SANATDALI

SADİ DİREN’İN ÇAĞDAŞ TÜRK SERAMİK SANATINDAKİ

YERİ VE

FİGÜRATİF ÇALIŞMALARI

Dilara Özgen KÖSE BÖLÜK

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Prof. Dr. Orhan CEBRAİLOĞLU

(2)

(3)

(4)

(5)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğre

n

cin

in

Adı Soyadı : Dilara Özgen KÖSE BÖLÜK

Numarası :164255002001

Anabilim Dalı : Seramik

Bilim Dalı : Seramik

Danışmanı : Prof. Dr. Orhan CEBRAİLOĞLU

Programı

: Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tezin Adı

: SADİ DİREN’İN ÇAĞDAŞ TÜRK SERAMİK SANATINDAKİ YERİ VE FİGÜRATİF ÇALIŞMALARI

ÖZET

20. yy. başlarından itibaren farklılaşan dünya koşullarının da etkisi ile dünya düzeninin ve ulusların siyasi kültürel etkilerinin değişmesi sonucu sanat çalışmaları da hızlı bir değişim ve gelişim içerisine girmiştir. Bu farkındalık içerisinde 1950 sonrası ortaya çıkan çağdaş sanat yorumunda sanatçılar çok çeşitli malzemelerle çalışmışlardır. Bunun sonucu olarak, farklı sanat disiplinlerine sahip sanatçılar seramiğin sunduğu geniş olanaklar ile eserler üretmeye başlamışlardır. Türk seramik sanatı da dünyadaki bu ileri gidişe kayıtsız kalmamış ve eş zamanlı bir etkileşim olmuştur. Sadi Diren’in Çağdaş Türk Seramiği Sanatındaki Yerini, eserlerinin biçim, form ve renk aynı zamanda figüratif çalışmaları ele alınarak incelenmesi, Sadi Diren’in hayatı, eğitim süreci ve sanat yaşamından bahsedilmektedir.

Araştırmanın sonucunda Sadi Diren’in çalışmalarından esinlenilerek yapılan figüratif

tasarımlar farklı yüzey ve formlar ile ortaya konulmuştur.

(6)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğre

n

cin

in

Adı Soyadı : Dilara Özgen KÖSE BÖLÜK

Numarası :164255002001

Anabilim Dalı : Seramik

Bilim Dalı : Seramik

Danışmanı : Prof. Dr. Orhan CEBRAİLOĞLU

Programı

: Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tezin Adı

: SADİ DİREN’İN ÇAĞDAŞ TÜRK SERAMİK SANATINDAKİ YERİ VE FİGÜRATİF ÇALIŞMALARI

SUMMARY

20th century as a result of the change of world order and political cultural effects of nations with the effect of differentiating world conditions since the beginning of the art, art works entered into a rapid change and development. Within this awareness, artists worked with various materials in the interpretation of contemporary art that emerged after 1950. As a result, artists with different art disciplines began to produce works with the wide possibilities offered by ceramics. Turkish ceramic art has not been indifferent to this advance in the world and has been a simultaneous interaction. Sadi Diren's Place in Contemporary Turkish Ceramic Art, his works of form, form and color, as well as figurative studies are examined, Sadi Diren's life, education process and art life are mentioned.

As a result of the research, figurative designs inspired by the works of Sadi Diren were presented with different surfaces and forms.

(7)

ÖNSÖZ

‘’Sadi Diren’in Çağdaş Türk Seramik Sanatındaki Yeri ve Figüratif Çalışmaları’’ adlı bu tez çalışması ile önemli seramik sanatçılarının hayatlarındaki başarılar biz sanatçı adaylarına yol göstermesi, örnek olması açısından önemli bir gereksinim olduğu için ve sanatçı biyografi içerikli araştırmaların az olması düşüncesinden dolayı bu konu üzerinde çalışıldı.

Yüksek Lisans tezi araştırmamda başından sonuna fikirleri ve desteğiyle yanımda olan, akademik alanda gelişmeme katkıda bulunan ve sanata olan bakış açımı, ufkumu bilgileriyle aydınlatıp yol gösteren değerli danışanım Prof. Dr. Orhan CEBRAİLOĞLU’na teşekkürlerimi sunarım.

Beni bu süreçte maddi ve manevi olarak yalnız bırakmayan sevgili aileme ve varlığından güç aldığım eşime, araştırmalarım boyunca yanımda olan destekleyen arkadaşlarıma, ayrıca bilgi ve paylaşımlarıyla yanımda olan tüm değerli hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Dilara Özgen KÖSE BÖLÜK Konya-2019

(8)

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

Bilimsel Etik Sayfası ... i

Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ... ii

ÖZET ... iii

SUMMARY ... iv

ÖNSÖZ ... v

İÇİNDEKİLER ... vi

KISALTMALAR VE SİMGELER ... viii

GÖRSELLER LİSTESİ ... ix 1.BÖLÜM- GİRİŞ ... 1 1.1.Araştırmanın Konusu ... 1 1.2.Araştırmanın Amacı ... 1 1.3.Araştırmanın Önemi ... 1 1.4.Araştırmanın Sınırlılığı ... 1 1.5.Araştırmanın Varsayımları ... 1

1.6.Araştırmanın Evren ve Örneklemi ... 2

1.7.Araştırmanın Yöntemi ... 2

II. BÖLÜM – ÇAĞDAŞ SERAMİK SANATI ... 3

2. ÇAĞDAŞ SANAT NEDİR? ... 3

2.1. DÜNYADA ÇAĞDAŞ SERAMİK SANATI ... 6

2.1.2. Art Nouveau Sanat Akımı ... 7

2.1.3. Bauhaus Sanat Akımı ... 9

2.2. ÇAĞDAŞ TÜRK SERAMİK SANATI ... 15

3. SADİ DİREN ... 19

3.1. SADİ DİREN VE SERAMİK SANATI ... 19

3.3. Sadi Diren’in Kendi Çizdiği Hayat Şeması ... 24

3.4. SADİ DİREN’İN ARAMIZDAN AYRILIŞI ... 26

IV. BÖLÜM- FİGÜRATİF SERAMİKLER ... 27

4. FİGÜRATİF SANAT ... 27

4.1. SERAMİK’TE FİGÜRATİF ÇALIŞMALAR ... 31

(9)

5.1. UYGULAMALAR İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR ... 51

SONUÇ ... 52

KAYNAKÇA ... 53

(10)

KISALTMALAR VE SİMGELER

°C : Santigrat Derece. Y.y: Yüz yıl

(11)

Sayfa No

Görsel-1: Jan Van Eyck ( Doğalcılık resim sanatı )……….3

Görsel 2: Ai Weiwei, Enstalasyon “Bang”, Venedik Bienali 2013……….5

Görsel-3: Wassily Kandinsky ‘Komposizyon 8’ (soyut resim) ………...……...5

Görsel-4: William Morris (1834-1896) ………...………...………..6

Görsel 5: Casa Batllo 1906 (Antoni Gaudi)………..7

Görsel 6: Park Guell (Antoni Gaudi)………8

Görsel 7: Casa Batllo (Antoni Gaudi)………...8

Görsel 8: Bauhaus kapanış sergisi, Josef Albers ve öğrencileri………9

Görsel 9:Wassily Sandalyesi(1925)………10

Görsel 10:Model No. MT 49 (1927)sade tasarım çaydanlık………..10

Görsel 11:Picasso 1963 siyahla boyanmış kırmızı sürahi………...12

Görsel 12:Flütçü Vallauris. Mavi , yeşil ,sarı, beyaz boualı tabak. Picasso………12

Görsel 13 : Joan Miro 1956 Vazo………..13

Görsel 14:Joan Miro, Amorf Seramik Plaka, Boyalı ve Sırlı Yüzey………..13

Görsel 15: Pablo Picasso Vazo iki yüksek kulplu, 1948……….14

Görsel 16: P. Picasso Kadın vazo 1953 renkli hamurlu………..14

Görsel:17: Joan Miro Vazo………14

Görsel 18: Füreya Koral, 1930………15

Görsel 19: Füreya Koral, DuvarPanosu, Divan Pastanesi 1968………..15

Görsel 20: Hakkı İzzet 1930………...………...………..17

Görsel 21: Vedat Ar ‘’Bej renkli çocuk’’………..……….17

Görsel 22: Sadi Diren………..18

Görsel 23: Sadi Diren 1948……….19

Görsel 24: Boğa Grubu, 2007……….….21

Görsel-25: Moderno Sergisinden bir görüntü………..………....22

Görsel-26: Sadi Diren ve Eşi Belma Diren, 1956……….…..23

Görsel-27:Teppei Yamashita’nın Sadi Diren’e asistanlık yaptığı bir atölyeden görüntü…...24

Görsel-28: Hayat Şeması……….………….…...25

Görsel-29: ‘’Dünya Barış’’ adlı duvar panosu1977…………...………...……….26

Görsel 30: Wasilly Kandinsky- Non-Figüratif Resim Sanatına Örnek………..27

Görsel 31: İki Yanında Kutsal Hayvanlarıyla Oturan Ana Tanrıça heykelciği.Pişmiş Toprak Çatalhöyük. İ.Ö.5750………...…28

(12)

Görsel 33: Nagato İwasaki – Dalgalar yolu ile sürüklenip karaya vuran odun parçaları ile

yapmış olduğu figüratif heykel………29

Görsel 34: John Mueck- Hiperreallistik Heykel , Heykellerinde reçine, silikon ve daha birçok malzeme kullanarak yapmaktadır………30

Görsel 35: Thung Han, ‘Pixelations -Pikselleşmeler‘ Ahşap figüratif heykel………...30

Görsel 36: Can Değer Furtun………..31

Görsel 37: Erdinç Bakla, 1989 İnsan figürleri………32

Görsel 38: Sadi Diren Boğa Figürü………...………..32

Görsel 39:Zühdü Müridoğlu, İnsan figürü………..………32

Görsel 40: Azade Köker, İnsan figürü………...………..32

Görsel 41:Sadi Diren ,1988……….33

Görsel 42: "Retrospektif 1957-2008" - Sadi Diren……….34

Görsel 43: "Retrospektif 1957-2008" - Sadi Diren……….34

Görsel 44: Sadi Diren ,1987………35

Görsel 45: Sadi Diren, 1989………35

Görsel 46: Sadi Diren, 1988………...……….………36

Görsel 47: Sadi Diren, 2006………....36

Görsel 48:Sadi Diren, 1989……….37

Görsel 50: Sadi Diren’in çalışması………..37

Görsel 55:Sadi Diren’in çalışması………...38

Görsel 56:Sadi Diren’in çalışması………...39

Görsel 57:Sadi Diren, Gemi 1927….………..39

Görsel 58: Sadi Diren’in çalışması……….38

Görsel 59: Sadi Diren’in çalışması……….39

(13)

Görsel 62:Sadi Diren 1970, İstanbul minyatürünü büyüterek seramiğini yapmıştır………..41

Görsel 63: Sadi Diren, 1971………41

Görsel 68: Uygulama I, 2019 (Dilara Özgen Köse Bölük)…………...……..………44

Görsel 69: Uygulama II, 2019 (Dilara Ö. Köse Bölük)…….………45

Görsel 70: Uygulama III, (Dilara Ö. Köse Bölük)………...…………...………45

Görsel 71: Uygulama IV, elle şekillendirme (Dilara Ö. Köse Bölük)……..………..46

Görsel 72: Uygulama IV, elle şekillendirilmiş formların kurutulmuş halleri ………….…..46

Görsel 73: :Uygulama IV, elle şekillendirilmiş formların sırlanmış halleri………..………47

(14)

1.BÖLÜM- GİRİŞ

1.1.Araştırmanın Konusu

Tez çalışmasında Sadi Diren’in sanat hayatı, çağdaş seramik sanatına katkıları, birçok farklı eserleri ve daha detaylı olarak figüratif seramikleri konu edilmiştir.

1.2.Araştırmanın Amacı

Bu çalışmada Sadi Diren’in sanatı, hayatı, eserleri hakkında kaynaklara ulaşıp bunları bir araya getirmek aynı zamanda figüratif çalışmalar yapacak olanlara ön gösterici olması amaçlanmıştır. Bu bilgiler ışığında elde edilen verilerin kişisel olarak yorumlanarak farklı çağdaş figüratif formlar elde edilmeye çalışılmıştır.

1.3.Araştırmanın Önemi

Sadi Diren’i ve Seramik sanatını tanımaya çalışılmıştır. Sadi Diren’in sanata olan yolculuğu ve seramiğe olan tutkusu araştırılmıştır. Aynı zamanda seramik ve seramik sanatı hakkında bilgilere değinilerek; çağdaş seramik sanatı hakkında incelemeler yapılarak çağdaş seramik sanatındaki yeri, önemi, çalışmalarının daha çok hangi tarzda, hangi yöntemleri kullanarak uyguladığı incelenmiştir. Ayrıca Sadi Diren’in eserlerinin felsefesi yani görünenden çok görünenin ardındaki anlattıklarını inceleyerek, incelemeler sonucunda elde edilen bilgiler ve görsellerden yararlanılarak ve bu bilgiler ışığında yorumlanarak seramik figüratif formlar oluşturulmuştur.

1.4.Araştırmanın Sınırlılığı

Tez için araştırma Sadi Diren ve Figüratif konusunun kendi dönemi içerisinde incelenmesi ile sınırlandırılmıştır.

1.5.Araştırmanın Varsayımları

Hakkında araştırma yaptığımız seramik sanatçısı Sadi Diren’dir. Bu araştırmada eserlerini, bizlere aktarmak istediği düşüncelerini biraz olsun açıklığa kavuşturularak daha net bir şekilde ortaya konulması varsayılmıştır.

Sanatçı hakkında araştırma yapacak kişiler için literatürde geniş bir kaynak olacağı varsayılmıştır.

(15)

Figüratif çalışmalar yapacak yeni nesil için de onların çalışmalarına ışık tutacak etkili bir kaynak olacağı varsayılmıştır.

1.6.Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Sadi Diren’in çalışmalarındaki figüratif eserleri bu tezin evrenini oluşturmaktadır. Sadi Diren’in çağdaş Türk seramik sanatındaki yeri figüratif çalışmaları hakkında bilgiler verilmiştir. Geniş örneklemeler ise figüratif çalışmaları ile ilgilidir.

1.7.Araştırmanın Yöntemi

Çalışma tamamen birincil bilgi kaynaklarına dayalı olarak çalışılmıştır. Öncelikle kütüphanelerde ve literatürde taramasının yapılması ve konu ile ilgili kaynaklar temin edilip, dokümanların incelenmesi yapılmıştır.

Kaynak tespitinden sonra kaynak incelemeyle birlikte elde edilen bilgiler derlenerek yazılmaya başlanmıştır.

(16)

II. BÖLÜM – ÇAĞDAŞ SERAMİK SANATI 2. ÇAĞDAŞ SANAT NEDİR?

Sanat, dünya tarihinin tüm evresinde toplumsal hadiselerden etkilenmiş ve insanoğlunun kendisini anlatabilmesine aracı olmuştur.

‘‘Çağdaş sanat, daha yeni olan sanatı ayırt etmek için kullanılan bir terimdir;

Modern sanatın genellikle, 1860-1960 dönemini kapsadığı düşünülür.’’ (Whitham,

Pooke , 2010 : 11)

Öncelikle bir sanat galerisi veya müzeler ziyaret edildiğinde sanat yapıtları incelenerek vakit geçirilir ve bir beklenti içinde olunur. Başka bir deyişle, sanat yapıtlarına sadece keyif için değil daha fazlasını bulmak için bakılmaktadır. Bu davranış sanatta anlam bulmak olarak ifade edilebilir ki bu da estetik etkiden belli bir konuda bilgi edinmeye kadar farklılık gösterebilmektedir. Fakat bir sanat yapıtıyla izleyici arasındaki karşılaşma her zaman doğrudan değildir. Sanat yapıtları genelde talepkar olmaktadır; izleyicinin farklı iletişim biçimlerini içeren ve görseller hakkında bilgi sahibi olmayı gerektiren sözsüz bir anlaşmaya katılması beklenmektedir (Whitham, Pooke,2010:1).

Görsel-1: Jan Van Eyck ( Doğalcılık resim sanatı )

(17)

‘’Doğalcılık (Natüralizm), dünyanın en az soyutlama ya da üslupsal bozulmaya uğratılmış biçimde sunumudur. Işık ve yüzey dokusunun inandırıcı efektleri ve duyguların, ruh hallerinin araştırılmasıyla karakterizedir. Rönesans boyunca Batı sanatında temel ve baskın bir eğilim olarak yeniden ortaya çıkmıştır. Doğalcılık gelişiminde iki belirleyici katkı vardır. Jan van Eyck, kendisine bütün Avrupa’da ün sağlayan ışık ve doku betimlemelerinde şaşırtıcı doğalcı ayrıntılara ulaşmıştır. Venedikli sanatçılar, çizgi ve biçimi esas alan Floransalı sanatçılara karşın renk ve ruh hallerini vurgulamışlardır. Bazen adlandırdıkları biçimiyle Venedikli Renkçilerin arasında Bellini, Tintoretto, Veronese, Giorgione ve Tiziano yer alır. Giorgione, insan duyguları ve ruh hallerini yansıtan bir araç olarak atmosfer peyzajını oluşturmakla tanınır. Doğalcılık daha sonraki yıllarda, Rönesans sırasında ender olarak yapılan, peyzaj ve ölüdoğa resminin gelişimine yol açmıştır.’’ ( Sanal 2, 2019)

Genelde bu doğalcı resimler gibi geleneksel sanat çeşitleriyle daha rahat

yapılabilmektedir (Görsel-1). Bu sanat yapıtların beklentileri daha azdır çünkü konusu ve biçimi anında algılanabilmektedir (Whitham, Pooke,2010:1).

Diğer yandan soyut bir ‘’biçim’’ veya performans, land art (arazi sanatı) ya da enstalasyon (yerleştirme) gibi çağdaş konularla karşılaşıldığında çok rahat bir şekilde anlaşılmayabilmektedir. Bu sanat yapıtları daha az tanınmaktadır ve dolayısı ile talepkar olmaktadırlar. Çağdaş sanat, biçim ve konu açısından genellikle alışılmadık olduğundan dolayı bu tarzdaki eserler anlaşılması zor bulunmaktadır.

Her sanatçının eserlerinde iletmek istediği mesajın altında, izleyicinin anlamasını istediği bir takım ifadeler saklı olmaktadır. Bu noktada, eserdeki açıklayıcı bilgilerin dışında, izleyicilerin de eserden kendi anladıklarını çıkarması değerli olmaktadır. Bu durum hem izleyicinin, hem sanatçının sanat yapıtından daha fazla keyif almasına olanak sağlamaktadır. İzleyicinin yorumlamaları eseri bambaşka boyutlara taşımaktadır ve eser-sanatçı-izleyici döngüsünü aktif bir hale getirmektedir.

Öte yandan ‘’çağdaş sanat’’ teriminin yaklaşık 1980’den bu yana üretilen eserler için kullanıldığı söylenmektedir. Son döneme ait sanat yapıtları için ‘’genç

(18)

modernizm’’ ve ‘’postmodernizm’’ gibi farklı terimler de kullanılmaktadır; ‘’çağdaş’’ kelimesi ise son dönemi kastettiği için diğerlerinden daha doğru bir ifade olduğu belirtilmektedir (Whitham, Pooke,2010:9).

Görsel 2: Ai Weiwei, Enstalasyon “Bang”, Venedik Bienali 2013

Kaynakça: Sanal-3 , 2019

Görsel-3: Wassily Kandinsky ‘Komposizyon 8’ (soyut resim)

(19)

2.1. DÜNYADA ÇAĞDAŞ SERAMİK SANATI

Dünyada çağdaş seramik sanatı, sanatın gelişmesiyle birlikte ortaya çıkmıştır. Geleneksel seramik sanatını ileri, çağdaş bir yere gelmesini sağlayan birbiriyle ilişkili olaylar dizisi bulunmaktadır. Bunlardan birisi 1648’de İngiltere’de endüstri devriminin olmasıdır. 1648’den sonra geleneksel olarak çömlekçi atölyelerinde yapılan seramik, endüstrileşme ile birlikte daha hızlı ve düşük maliyetli ürünler üretilmeye başlanmıştır. Bunun sonucunda William Morris bu üretim ile makinelerin estetik değerleri olmayan ürünler üretildiğini dile getirmiş ve niteliksiz üretime karşın el emeğinin daha önemli olduğunu vurgulamıştır (Görsel-4). "Endüstri

devrimini insanlığın kendine getirdiği en büyük felaket olarak gören Morris, El Sanatları ve Sanat akımını başlattı. Amaçları insan emeğine saygı ve maddeye doğru yaklaşımdı’’ (Tansuğ, 1988:93). Morris’in bu davranışı sanatçı ve zanaatçılardan

destek alarak bütün alanlarda etkisini göstermiş ve 20. yüzyılın başlarında “Arts and Crafts Movement” sanatkârlar ve zanaatkârlar ideolojisini başlatmıştır. Bu akımın Çağdaş Seramik için endüstriyel alanda kendine yeni bir yer açmasına, sanat okulları ve akademilerin açılmasına ön ayak olmuştur (Ağatekin, 2007:1-2).

Görsel-4: William Morris (1834-1896)

Kaynakça: Sanal-5, 2019

‘’William Morris, İngiliz şair, sanat yazarı, ressam, desinatör ve tasarımcıdır. Duvar kağıdı ve baskılı kumaş tasarımlarıyla İngiliz Sanatlar ve Zanaatkarlar ( Arts

(20)

and Crafts ) akımının kurucusu hatta bir nevi babası olarak görülür.’’

(‘’Sanal’’-2019, 5)

Batı da İngiltere’de “Arts and Crafts”, Fransa’da “Art Nouveau” akımları

dünyada 20. Yüzyıl sanatına yön verirken; Almanya’da ise “Bauhaus” akımı başlamıştır. (Gezer,2009:6)

2.1.1. Arts and Crafts Sanat Akımı

Viktorya Dönemi’nde İngilizler ( 19. yy.) maliyeti düşük ve kalitesiz seri üretilen ürünlerin niteliksiz olduklarına dikkat çekilerek, eskiden üretilen el sanatlarına yani daha özenle yapılan sanat yapıtlarına dönmek istenmiştir. Sanat ve zanaatın bir arada olması ve endüstrileşme karşısında el emeği ile yapılan üretimin yeniden hareketlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu akımın öncüleri John Ruskin ile William Morris olmuştur. Arts and Crafts, mimarlıktan, duvar kağıdına, kitaptan, mobilya tasarımına her alanda çeşitli ürünler ortaya koymuştur.(‘’Sanal’’-2019,6)

2.1.2. Art Nouveau Sanat Akımı

Art Nouveau Fransızlar’ın yön verdiği 19.yy. da çıkan sanat akımlarından birisidir. Endüstri devrimine karşı olarak Avrupa’da ilk kez görülmüştür. Sanayileşme ve ideoloji Art Nouveau sanatının ortaya çıkmasında en belirgin neden olarak gösterilmiştir. Demirin dekoratif amaçlı işlenmesi gibi çağın getirdiği ileri teknolojide sanata ilave edilmiştir. Bu dönemin sanatında mimari farklı bir boyuta ulaşmış barınmanın ötesinde binaların dış yüzeyi adeta sanat eserleri halini almıştır. İç mimari öğeler ergonomik olduğu kadar estetik hale de getirilmiştir.(‘’Sanal’’ -2018, 7)

Görsel 5: Casa Batllo 1906 (Antoni Gaudi

(21)

Görsel 6: Park Guell (Antoni Gaudi)

Kaynakça: Sanal- 7, 2018

Görsel 7: Casa Batllo (Antoni Gaudi)

(22)

2.1.3. Bauhaus Sanat Akımı

Bauhaus, bir tasarım okulu olarak düşünülmüştür. Devlet Bauhaus Okulu ( Das Stootliche Bauhaus) tüm tasarım disiplinlerini içinde barındıracak bir şekilde yapılandırılmıştır. Bauhaus’ un anafikri zanaat ile sanatın bir arada olması ve disiplinleri bir arada olma zorunluğunu öne çıkarmasıdır (Bulat S. ,Bulat M. Ve Aydın, 2014 :105-102).

Bauhaus’un kurucusu Walter Gropius kuruluş manifestosunda şunları dile getirmiştir. ’’Mimarlar, heykeltraşlar, ressamlar biz hepimiz zanaata geri

dönmeliyiz. Çünkü sanat mesleği diye bir meslek yoktur. Öz olarak sanatçı zanaatkarlar’ın yücelmesidir. Öyle ölçüsüz ve sınırsız bir sanatkarlar loncası oluşturmalıyız ki, sanatçı ile zanaatkarlar arasındaki ayrılık ortadan kalksın. Geleceğin yeni yapısını hep birlikte istemeliyiz, düşünmeliyiz ki, bütün unsurlar bir bütünde vücut bulsun.’’ (Bulat S. ,Bulat M. Ve Aydın, 2014 :105-102).

Gropius bu söylemiyle; Bauhaus’da ortaya çıkan ayrıca uygulama sanatları

ile güzel sanatlar arasındaki duvarı ortadan kaldırarak her iki alanın karşılıklı birbirlerinden etkilenmeleri için bir olaylar zincirini başlatmayı hedeflemiştir (Bulat S. ,Bulat M. Ve Aydın, 2014 :105-102).

Sanattaki yeteneğin, yaratıcılığın okulda öğretilemeyeceği, fakat sanatın özünde bulunan işçiliğin bu eğitimle verilebileceği düşünülmüştür (Gürcüm, Kartal, 2017:1780).

Görsel 8: Bauhaus kapanış sergisi, Josef Albers ve öğrencileri

(23)

Bu akımlar ve açılan okullar endüstri devriminin başlaması ile çağdaş sanatın temellerinin atıldığı görülmektedir.

Görsel 9: Wassily Sandalyesi(1925), şık ve inovatif tasarımı, hafif, kolay taşınabilir ve kolay üretilebilir olması sebebiyle Bauhaus akımı’nın sembollerinden biriydi.

Görsel 10: Model No. MT 49 (1927), sade tasarımı ile düzgün geometrik şekillerden oluşan çaydanlık, Bauhaus’un basit formlar ile günlük kullanım için tasarım yapma fikrini temsil ediyor.

(24)

Çağdaş Seramik sanatındaki diğer önemli gelişme ise İspanyol ressamlar Pablo Picasso ve Joan Miro’nun seramik malzeme ile çalışmaya başlamaları olmuştur. Picasso seramiğe almış altı yaşında başlamıştır. Çalışmaları arasında yüzden fazla vazo, insan figürü verilmiş sürahiler ve seramik tabaklara yapmış olduğu desenler vardır (Aslıtürk Erbay, 2009 : 32-34).

‘’ Sanatçının seramik form ve yüzeyine aktardığı imgeler ilk bakışta çocuk elinden çıkmış gibi görünse de, bu eserle sanatçının kendi dünyasını yansıtmaktadır. Anlatmak istenilen duyguyu birkaç fırça darbesi ile izleyiciyi etkilemektedir. Seramik yüzeyine çizdiği desenler anatomik kaygıdan ve estetikten yoksundur. Ülkemizde Contemporary İstanbul 2012 (Cİ) ve 2014 yılında küratörlüğünü: Mario Virgilio Montañez Arroyo’nun yaptığı “Picasso Doğduğu Evden Gravürler ve Seramikler” adlı sergi Pera Müzesinde 05 Şubat – 20 Nisan 2014 tarihleri arasında açılmıştır. Sergideki seramikler ve gravürler, Picasso’nun çok yönlü bir tarafını göstermenin yanı sıra dünyada en çok seramik eser üreten resim sanatçısı olduğunu da adeta kanıtlamıştır.’’(İnan, 2018: 13)

Seramik sanatıyla ilgilenen Picasso, Joan Miro ve daha birçok ressam

sanatçılarının seramiğe ilgi duymalarının sebebi seramik malzemesinin kendilerine sunduğu olanaklar olmuştur. Bu olanakları kullanarak seramiğin dekoratif ve geleneksel tarzı dışında sanatsal bir şekilde değerlendirmişlerdir.

Böylelikle modern sanatta seramiğin yer edinmesini sağlayan sanatçılardan biri Picasso olmuştur. Seramik yüzeylerdeki sırların ve boyaların hiçbir şekilde bozulmaya uğramaması ve olduğu gibi kalması Picasso’yu seramiğe çeken nedenlerden biri de budur. Bu yüzden seramik yüzeyleri kendi sanatını ortaya koyacağı bir alan olarak kullanmıştır (Görsel-11,12). Pek çok sanatçıya örnek olarak onlarında bu yöntemi kullanmalarına ön ayak olmuştur. Kimi zaman form çalışmalarını bir sanatçının, yüzey üstündeki desenleri farklı bir sanatçının çalıştığı eserler ortaya çıkmıştır (Aslıtürk Erbay, 2009 : 32-34).

(25)

Görsel 11:Picasso 1963 Görsel 12:Flütçü Vallauris Mavi , yeşil ,sarı Siyahla boyanmış kırmızı sürahi boyalı beyaz tabak. Picasso.

Kaynak: Sanal-10, 2014 Kaynak: Sanal-10, 2014

Benzer çalışmalar Joan Miro çalışmalarında da görülmektedir(Görsel-13,14). Dış yüzey seramik kaplama çalışmaları da bulunmaktadır. Miro ilk seramik eserini 1944’te yapmıştır. Miro da Picasso gibi ilk başlarda formu başkasının şekillendirdiği seramikleri desenlese de daha sonra kendisi de seramik formlar yapmaya başlamıştır. Büyük ölçekli duvar panoları tasarlamıştır. Bazı tabloları duvar panosu olarak birebir çalışılmıştır. Bunlardan birisi ise Harvard Üniversitesi bulunmaktadır (Aslıtürk Erbay, 2009 : 32-34).

‘’Miro, sanat yaşamının başlarında esinlendiği konuları fovist bir teknikle işlemiş,Paris’te bulunduğu dönem içerisinde ise kübist resimler yapmıştır. Sanatçının yaptığı figüratif nitelikleri taşıyan resimler, düz bir zemin üstünde düşsel etkiler yaratan köşeli,ince ve sivri biçimleri içermektedir. Miro, gerek figüratif, gerekse soyut resimlerinde her zaman gerçeküstücülük ilkelerine bağlı kalmıştır. Amacı bilinçaltındaki yaratıcı güçleri mantığın denetiminden kurtarmaktır.

(26)

Çalışmalarında geleneksel betimlemelere ve düzenlemelere tümüyle karşı çıkmıştır. Temelde çoğu gerçeküstücünün benimsediği kavram ve teknik sınıflandırmaların dışında kalmayı yeğlemiştir’’(İnan, 2018: 16)

Görsel 13: Joan Miro 1956 Vazo

Görsel 14: Joan Miro, Amorf Seramik Plaka, Boyalı ve Sırlı Yüzey

(27)

Bu sanatçıların önderliğinde seramik sanatı yeniden şekillenmiştir. Picasso ve Joan Miro ilerleyen zamanda seramik ile üç boyutlu çalışmalar da yapmışlardır. Bu çalışmalarında kendilerine farklı üsluplar ve yöntemler de geliştirmişlerdir.

Görsel 15:Pablo Picasso Vazo iki yüksek kulplu, Görsel 16: P. Picasso Kadın vazo 1948 1953 renkli hamurlu

Kaynakça: Sanal 12, 2019 Kaynakça: Sanal 13, 2019 Görsel:17: Joan Miro Vazo

(28)

2.2. ÇAĞDAŞ TÜRK SERAMİK SANATI

Türkiye’de Osmanlı döneminin bitmesiyle beraber, Cumhuriyetin kurulmasıyla ülke olarak her alanda atılımlara başlanmış; ekonomik, sanatsal ve sosyal alanlarda yükselme süreci başlamıştır.’’ Cumhuriyet dönemi esasen,

Osmanlı’nın son dönemlerinde başlayan yenileşme ve modernleşme çabalarının daha radikal ve yaygın uygulamalarla kurumsallaştırıldığı bir sonraki evredir’’

(Atılgan Okay, 2009 :97-124). Bu yenilikçi müdahaleler ile her alanda olan önemli değişimler seramiğin değişmesine ve gelişmesine de olanak sağlamıştır. Böylece geleneksel üretim tarzı yenilenerek çağa ve gereksinimlere göre yeniden düzenlenmiştir.’’ Aslında bu girişim, Cumhuriyet'in ilanından önce, Osmanlı

İmparatorluğunun son Döneminde II. Hamit tarafından, Beykoz ve Yıldız'da porselen ve sert Fayans Fabrikalarının kurulmasıyla yapılmaya çalışılmış ama birincisi 1O, ikincisi 28 yıl çalıştıktan sonra çalışmalarına son vermiştir’’ (Ağatekin, 2007:3).

Çağdaş etkinlikler gözlemlenerek, sanatsal seramik formlar oluşturmaya yönelik ilk özel atölyeler açılmaya başlanmıştır. Bunlardan biri de Füreya Koral’ın kurduğu atölyedir. Füreya Koral bir hobi olarak seramiğe başlasa da ilerleyen zaman içinde teknik ve form açısından kendisini geliştirerek diğer seramik sanatçılarına öncü olan bir gelişme göstermiştir. Füreya Koral yaptığı duvar panosu, porselen çalışmaları sır ve pişirme teknikleriyle elde ettiği sanatsal formlar ile seramiğe ustaca yaklaştığı görülmektedir (Tansuğ, 1986 : 339).

Görsel 18: Füreya Koral 1930 Görsel 19: Füreya Koral, 1968

Kaynakça: (Sanal, 15 2007) Kaynakça: (Sanal, 15 2007)

(29)

Bu gelişmelerle beraber Çağdaş Türk seramiğine yön veren seramik sanatçılarından

bazılarına değinirsek ;

‘’ 1929-1950 yılları arasında, seramik çalışmalarının öncüleri olan üç isim var:

İsmail Hakkı Oygar, Vedat Ar, Hakkı İzzet. Bu hocalar, seramik kürsülerini kurmuşlar, geliştirmişler, öğrenci yetiştirmişler ve seramik sanatçılarının bugünkü başarısına önayak olmuşlardır. Yurt içinde sergiler açmak, dış ülkelerle ilişkiler kurmak ve Uluslararası sergilerde sanatçılarımızı tanıtmak ve endüstriye katkıda bulunmak gene bu hocalarımızın aracılığı ile gerçekleşmiştir’’ (‘’Sanal’’50 yılda Seramik Sadi Diren, 2019, 16)

İsmail Hakkı Oygar, 1907 Bulgaristan-Petriç‘ de dünyaya gelmiştir. 1923’te

İstanbul Sanayi-i Nefise Mektebinde resim eğitimini bitirdikten sonra Paris’e geçmiştir. Paris Dekoratif Sanatlar Yüksek Okulunda iç mimarlık ve dekorasyon eğitimi almıştır. Orada yaptığı ilk seramik eserlerini 1928’de sergilemiştir. 1930’da Türkiye’ ye dönüş yapan İsmail Hakkı Oygar’a İstanbul Sanayi-i Mektebi’nin Tezyinat ve ona bağlı Seramik ve Türk Çiniciliği Atölyelerini kurmak için görevlendirilmiştir. Bu sebeple Oygar, seramikte çağdaş eğitime geçişi sağlayan kişi olarak anılmaktadır (‘’Sanal’’2017, 17)

Vedat Ar, 1925 yılında Sanayi-i Nefise Mektbin’de okumuştur, 1928’de açılan

Avrupa sınavını kazanarak Paris’e gitmeye hak kazanmıştır. 1931’de Uygulamalı Güzel Sanatlar Yüksekokulun’dan mezun olmuştur ve yurda dönerek İsmail Hakkı Oygar ile tanıştıktan sonra Güzel Sanatlar Akademisi Seramik Bölümü’nde endüstriyel seramik dersleri vermek için görevlendirilmiştir. Ancak bir seramik sanatçısı olarak çalışmak yerine daha çok dekorasyon işleri ile uğraşmıştır. (‘’Sanal’’2018, 18)

Hakkı İzzet, ‘’Hakkı İzzet 1928’de burs kazanarak Almanya’ya giden öğrencilerden birisi olmuştur. 1931’de Staatlich Keramische Fachschule Bunzlau’dan, daha sonra 1933’te Vereinigte Staatsschule Für Freie und Angewandte Kunst’dan mezun olarak yurda dönmüş ve Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü’nde görevlendirilmiştir. 1951’de Ankara Kimya Sanat Enstitüsü’nü kurmuş ve aynı yıl Academie İnternationale de la Ceramique asıl üyesi seçilmiştir. 1953’te ilk kişisel seramik sergisini Ankara’daki Helikon Galerisi’nde, ikinci sergisini ise 1955’te Washington Türk Büyük Elçiliği’nde açmıştır. 1955 yılında Cannes’daki 1. Seramik Festivali Yarışma’sında

(30)

Academie İnternational jüri üyeliği yapmış, 5 jüri üyesiyle ve Picasso ile birlikte sergi açmıştır. Üçüncü sergisi Hakkı Karayiğitoğlu ile birlikte 1961’de Beyoğlu Kız Sanat Enstitüsü’dedir. 1962’de 4. Uluslararası Çağdaş Seramik Sergisi Prag, Şeref Diploması ile onurlandırılmış, 1967 5. Uluslararası Çağdaş Seramik Sergisi jüri üyeliği yapmıştır’’ (‘’Sanal’’2018, 19).

‘’1950 sonrasında pek çok Türk seramik sanatçısı, Füreya Koral, Sadi Diren’in açtıkları yolu izleyerek seramik sanatına yeni soluklar getirmişlerdir. Füreya Koral ve Sadi Diren’in girişimleri pek çok sanatçıya cesaret vermiş, öncülük etmiştir. Özel atölye kavramı henüz yokken, Koral ve Diren bu olguyu gündeme getirmişler, bu atölyelerde sanat çevresinden aydınlar bir araya gelmişler ve fikir alışverişlerinde bulunmuşlardır. Bunun yanı sıra 1950’lerde açılan Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu’ndaki Seramik Bölümü yeni yaklaşımlar getirir. Endüstriyel seramik üretimi için dizayner yetiştirilmesine başlanır. Almanya’daki Bauhaus geleneğinin

Türkiye’ye yansıması Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu olur. 1961 ve 1967 yıllarına geldiğimizde ise uluslararası alanda düzenlenen sergiler, sanatçıların katıldıkları yarışmalar ile seramik sanatında verilen ara dönem canlanmaya başlar’’ (Aslıtürk Erbay, 2009 : 93-94).

Görsel 20: Hakkı İzzet 1930 Görsel 21: Vedat Ar ‘’Bej renkli çocuk’’

(31)

III. BÖLÜM - SADİ DİREN’İN YAŞAM ÖYKÜSÜ

Görsel 22: Sadi Diren

Kaynakça: Sanal 20, 2018

‘’ Ateş olan yerde daima rastlantı olur, ama tekniğiniz kuvvetliyse istediğiniz sonucu

alırsınız’’(‘’Sanal’’2018, 21).

Günümüz çağdaş seramik sanatının en önemli isimlerinden biri olan Sadi DİREN, birçok sanatsal aktiviteyi gerçekleştirdiği sanat hayatında gittikçe sanatsal olarak dinamik bir görüntü sergilemeye başlamıştır. Sadi DİREN, aynı zamanda endüstriyel çalışmalarda da sanatsal ve teknik açıdan büyük aşamalar kaydetmiştir. Endüstri alanında da gayet yetenekli bir sanatçı olmuştur. Seramik malzemeyi mimaride akıllıca kullanmış ve sayısız duvar panosu yapmıştır. Sürekli kendini yenileyen hiç durmayan tüm çalışma alanlarına eşit ağırlık veren biri olmuştur. Hayatın önüne getirdiği zor şartları her zaman fırsata dönüştürmeyi başarmıştır. Yurt içi ve yurt dışı birçok sergiye imza atmıştır; bu sergiler de dünya görüşünü belirtmekten asla geri durmamıştır.

(32)

3. SADİ DİREN

20 Ağustos 1927’de İstanbul’da doğan Sadi Rıfat Diren ilköğretimini Işık Lisesinde, orta ve lise öğrenimini de College Saint Michel’de yapmıştır. İki yıl hukuk fakültesine devam etmiştir. Fakat sanata olan tutkusu ile hukuk fakültesinden ayrılır. Daha sonra iç sesine kulak vererek girdiği İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisini (Mimar Sinan Üniversitesi) kazanarak Seramik Bölümü'nden 1953'te mezun olmuştur (‘’Sanal’’2019, 22)

Görsel 23: Sadi Diren 1948

3.1. SADİ DİREN VE SERAMİK SANATI

Sadi Direnin 1949 yılında başlayan sanatçı kimliği günümüze kadar olan süreç boyunca yaptığı eserleridir. Ne var ki Sadi Diren’in bu süreçle anlatılamayacağı belirtilmektedir. Sadi Diren’in zirveleri terk ettiği ve bu çevre içerisinde oyunu kendi kurallarına göre oynadığı söylenmektedir.

Sanatçının 1966 yılında Ankara’daki Fransız Kültür Merkezi’nde açtığı serginin ardından bir eleştiri kaleme alan Cemil Eren (Ki o da bir seramik sanatçısı

(33)

ve ressamdı),Sadi Diren’in zirveden kaçış iradesini sezmiş ve aynen şunları yazmıştı: (Zeytinoğlu E. 2008, :18).

‘’Sadi Diren’i Helikon’dan tanıyorum. Ya bir sergisi olmuştu ya da Aloş (ali Teoman Germaner) ve Oktaylarla sergilemişti. Sonra Almanya’ya gittiğini, orada bir seramik fabrikasında çalıştığını önemli bir elemanı haline geldiğini işitmiştik. Uzun zaman kaldı Almanya’da. Galiba iki yıldır İstanbul’da. Almanya’ da kaldığı yıllarda sergiler açtığını, sergilere katıldığını işitmiş, Avrupa’da çıkan sanat dergilerinde, yaptığı formların fotoğraflarını görmüştüm. Bazı sanatçıların yaptıkları gibi hakkında çıkan yazıları ve formlarını içinde bulunduran sanat dergilerini de koysaydı sergisine, herhalde önemli bir yer tutardı. Sergide Sadi Diren hakkında bilgi veren hiçbir şey yok. ‘Ayinesi iştir kendinin’ deyip yapıtlarını koymuş ve kendisi çekilmiş. Doğrusu da bu. Ama işten anlamaz kişiler lafa bakarmış. O da umrunda değil sanatçının. Ortalıkta; seramik yaparım, seramiği yapıya sokarım, seramiği hamama sokarım….gibi laflarla dolaşan işgüzarların davranışı yanında Sadi Diren’in sessiz sedasız mükemmel bir seramik sergisi açıp, hiçbir patırtı etmeden de çekilip gidişi tam bir sanatçı davranışı. Ama böylesine sessiz, fakat güçlü bir davranış yanın da sanatseverler acaba, ne kadar gazete varsa hepsinde bir şeyler yazdırarak güç kazanacaklarını sanan ‘sergiciler’e daha mı önem verirler? Sanmam. Sanatseverler farkındalar. Sanatsever görünenler içinse, ha iyi ha kötü, zaten fark etmez’’ (Zeytinoğlu E. 2008, s.18).

Bu anlatımlardan da anlaşıldığı gibi Sadi Diren sanat çevresinde ve yaşamında tüm kuralları bozup kendi kurallarına göre oynadığı ve kendini böyle ifade ettiği belirtiliyor. Sadi Diren’in yapıtlarında görülen şeyin genelde yalınlık olduğu, bu yalınlığın sanat yapıyormuş gibi doğal olduğudur. Daha çok eserlerinde ulusal değerler ve kültürümüzü, dönemin siyasal ortamına atıflarda bulunan, var olan düzeni eleştiren işleri ile kendi fikir ve düşüncelerini de yansıtmıştır.

Formlarının yalınlığı kadar seramik çamurları ve sırlar, renkler de Sadi Diren için önem taşımıştır.

Formlarında Anadolu kültüründen esinlenerek onların soyutlanmış hallerine yer vermekte ve aynı zamanda bu benimsediği formlarla değişkenlik sınırlarını kendine

(34)

özgü bir anlatım ile geliştirerek bunu ortaya koymuştur (Görsel-24). (Öney, Çobanlı 2007:388)

‘’Sadi Diren, Almanya’da edindiği teknolojik bilgi ve deneyimle kendine has özgün üslubunu oluşturur. Sadi Diren, Anadolu’nun boğa figüründen ve Hitit’ten aldığı form anlayışını, kendi politik ve eleştirel yaklaşımı ile birleştirerek geleneksel çıkışlı modern heykeller yaratmıştır. Oksitleme, terra sigillata, tekniklerini refrakter çamur ile uygulamıştır. Toprağın doğal renklerini uygular. Parlak ve canlı renklerden kaçınır. Bunun en iyi örneklerinden birini “Boğa Grubu” (2000) adlı eserinde ortaya koymuştur. Ayrıca Sadi Diren’in Almanya’da geçirdiği dönemde teknik bilgi ve donanımını geliştirip, tekniğini Anadolu Medeniyetlerinden aldığı esinlenme ile birleştirerek kendi üslubunu oluşturmuştur’’(Aslıtürk Erbay 2009, :166).

Görsel 24: Boğa Grubu, 2007

(35)

3.2. SADİ DİREN VE SANATA YOLCULUĞU

Devlet Güzel Sanatlar Akademisi ilk kazandığı zaman hangi sanata doğru yöneleceğinde kararsız kalmıştır. İlk önce aileden bazılarının yönlendirmesi ile Kumaş Desenleri Bölümüne girmesinin iyi olacağı geleceğinin de bu yönde ilerlemesinin kendisine yarar sağlayacağı söylenmiştir ve kendisi de bunu kabul etmiştir. Fakat ara sıra Kumaş Desenleri Atölyesine girip ve yapılan işleri gözlemlediğinde pek cazip gelmediğini anlamıştır. Öğretim yılı başında atölyesini değiştirir ve İç Mimari Bölümü’nün Dekorasyon atölyesine geçmiştir. Burada atölye hocası Hayati Görkey bütün masaların paylaştırıldığını ve atölyesinde yer olmadığını söylemiştir. Bu olayın üzerine Sadi Diren’in kaydı boş olan Seramik Atölyesine alınmıştır. Böylelikle Sadi Diren’nin Seramikle olan öyküsü başlamıştır. Tabi pek de umduğunu yine bulamamıştır. Atölyedeki olanaksızlıklar ve diğer önüne çıkan tüm sorunlara rağmen seramik yapmıştır. 1952 yılında Seramik atölyesinden mezun olmuştur( Zeytinoğlu, 2009:28).

1953 yılında ilk sergisini İstanbul’un tek galerisi Maya Sanat’ta açmıştır. Sadi Diren’in buradaki sergisi büyük ilgi görmüştür. Ve Abidin Dino, Zahir Güvemli, Altan Erbulak,Ali Teoman Germaner, Kuzgun Acar, Feridun Akozan gibi dönemin saygın sanatçıları, sanat eleştirmenleri ve mimarları Sadi Diren’in sergi açılışına katılarak, verdikleri önemi göstermişlerdir. Bu sergiden bir yıl sonra, sanatçı Moderno sergisi ile gündeme gelmiştir(Zeytinoğlu,2009 :38).

Görsel-25: Moderno Sergisinden bir görüntü

(36)

1956 yılında yeni evlendiği eşi Belma Diren ile beraber davetli olarak Almanya'ya Offenbach Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’na eğitim vermek için gitmiştir. Görevi için gerekli düzenleme yapılamayınca Höhr-Grenzhausen’da bir seramik fabrikasında çalışmaya başlamıştır. (‘’Sanal’’2018, 24).

Görsel -26: Sadi Diren ve Eşi Belma Diren, 1956

Kaynakça: Zeytinoğlu E. 2009: 390

1964'te Türkiye'ye geri döndü, Eczacıbaşı Seramik Fabrikaları'nda süs ve mutfak eşyaları kısmında müdür ve sanatçı olarak çalışmaya başlamıştır. İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'ne aynı yıl öğretim üyesi olarak göreve başlamıştır. 1970’te profesör ünvanını almıştır.1982’de ise Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi dekanı olmuştur, 1988 ve 1991’de tekrar dekan seçilmiştir. 1994'te emekli olmuş. 22 Ağustos 1991 Tarih ve 20968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelik Çerçevesinde Devlet Sanatçısı unvanı almıştır.(‘’Sanal’’2018, 24).

Yarısı yurt dışında olmak üzere birçok sergi düzenleyen Sadi Diren'in kimi yapıtları, Düsseldorf Hetjent Museum, Avrupa Parlamento Binası ve Türkiye'de de

(37)

Devlet Resim ve Heykel Müzesi'ne, İstanbul Cumhurbaşkanlığı Köşkü’ne alınmıştır. Sanatçı İş Sanat Kibele Galerisi’ndeki toplu sergisi ile 2009 Sedat Simavi Görsel Sanatlar Ödülü'nü aldı(‘’Sanal’’2018, 24).

Sadi Diren hakkında ki düşünceleri için İstanbul'da yaşayan Japon seramikçi Teppei Yamashita tuttuğu blog'da Sadi Diren'le yaptığı çalışma için 16 Şubat 2015'te şöyle demiştir:

"O günlerde Sadi Bey’den ben ne öğrendim?

Sadece birkaç haftalık asistanlık idi. O süre içinde Sadi Bey’den teknikler ve bilgilerin abcesini öğrenmek mümkün değildi tabii ki ama onun artık fazla göremeyen gözlerinden çıkan yaratım isteğiyle parlayan ışığını yakından görebilmek hiçbir şeyle karşılaştırılmayacak bir özel ders oldu diye düşünüyorum"(‘’Sanal’’2018, 24).

Görsel-27:Teppei Yamashita’nın Sadi Diren’e asistanlık yaptığı bir atölyeden görüntü

Kaynakça: Sanal 2018, 24

3.3. Sadi Diren’in Kendi Çizdiği Hayat Şeması

‘’Tüm bu anlatılanların sonunda, Sadi Diren’i tanımlayabilecek hangi

(38)

endüstrinin, eğitimin, tasarımın, kültürün, siyasetin, zorlukların, mucizelerin, hayal kırıklıklarının, mutluluklarının, umutların, hayallerin, hedeflerin, geri dönüşlerin, kararların, kararsızlıkların vs. geçebileceği birçok tümceyi taramamız gerekecektir. Ne var ki bu yazının oluşma sürecinde, Sadi Diren ile yaptığımız masa başı konuşmalarından elimde kalan iki küçük kağıt var ve onların üzerinde, sanatçının bana bazı şeyleri anlatmak amacıyla ‘’çiziktirdikleri’’ bulunuyor. Kendisi tartışmasız ve yalın biçimde özetleyen kağıtlar bunlar :Sadi Diren’in kendisini tanımladığı iki ‘’çiziktirme’’Onlardan birinde şöyle yazıyor ‘’Hayat Şemam’’..’’ (Zeytinoğlu E. 2008, s.74)

Görsel-28: Hayat Şeması

(39)

3.4. SADİ DİREN’İN ARAMIZDAN AYRILIŞI

3 Şubat 2018’ de İstanbul’da 91 yaşında hayata gözlerini kapatmıştır. Türkiye seramik sanatı denildiğinde akla ilk gelen isimlerden olmuştur. Fakat 2015 yılında Sevinç Özarslan’a verdiği röportajda kırgınlığını anlatmıştır.

“Bütün seramiklerimi yıktılar, bir ben kaldım. Ben de gidince rahatça

yıksınlar artık.”(‘’Sanal’’ 2015,35) .

“Bütün seramiklerim” dediği Atatürk Kültür Merkezi, Tarabya Oteli, Manifaturacılar Çarşısı ve daha pek çok mekân için seramik panolardan bahsetmektedir Diren.

Sadi Diren eserlerinin başına gelenleri anlatırken şu örneği vermiştir:

“1973’te Nejat Eczacıbaşı villası için bir seramik istedi. Havuzu çevreleyen duvara

bir pano yaptım. Nejat Bey’in vefatından sonra evi genişletmek için o seramiği yıkmışlar. Bir ay çalışmıştım o pano için, 14 bin parçadan oluşuyordu. Oysa yerinden çıkarılabilirdi. Üzüldüm doğrusu.” Diren Manifaturacılar Çarşısı ve Atatürk Kültür Merkezi’ndekiler içinse “keşke yıkılsa, rezalet durumdalar” diyordu’’(‘’Sanal’’2018, 24).

Görsel-29: ‘’Dünya Barış’’ adlı duvar panosu 1977 yılında Türkiye Cumhuriyetiadına Avrupa Konseyi’ne hediye edilmiş. Zarar görmeyen tek eseridir.

(40)

IV. BÖLÜM- FİGÜRATİF SERAMİKLER 4. FİGÜRATİF SANAT

Soyut anlatımda doğada var olan; sadece insanlar ve hayvanlar olarak düşünmemek gerekir gözümüz ile gördüğümüz ağaç, masa, sandalye veya kalem gibi varlıklar birer figürdür. Soyut içerikli resimlerin içerisinde gerçek nesnelerin kullanılması ile de o sanat eserleri de figüratif olarak sınıflandırılabilmektedir. Ayrıca resim ve heykel sanatlarında gerçek varlık ve nesnelere yapılan betileri kullanan sanattır. Kısaca içinde insan, doğa ve hayvan unsurları bulunduran sanata figüratif sanat, betili sanat denilmektedir.

Non-figüratif sanat ise, ilk olarak resim sanatında kendini göstermiş ve daha sonra diğer sanat dallarında da görülmeye başlanmıştır. Bu akımı ileri süren Kandinsky’e göre non-figüratif resim tamamen somut olmayan ve renklerle, çizgilerle sanatçının kendi hislerini ifade etme biçimidir.

Görsel 30: Wasilly Kandinsky- Non-Figüratif Resim Sanatına Örnek

(41)

Tarihin başlangıcından günümüze kadar olan zaman içinde insan, sanatın önemli bir konusu olmuştur. İnsan figürü farklı amaçlarla, farklı görüşlerle, farklı inanışlar ile değişik malzemeler kullanarak bire bir ya da karakterize edilerek günümüze kadar hep işlenen bir konu olmuştur (Görsel-31). Bununla beraber hayvan figürleri de yadsınamaz bir şekilde çok işlenmiştir. Ve birçok örneği bulunmaktadır.

Görsel 31: İki Yanında Kutsal Hayvanlarıyla Oturan Ana Tanrıça heykelciği. Pişmiş Toprak. Çatalhöyük. İ.Ö.5750.

Görsel 32: Gaga ağızlı testiler İ.Ö. 18. y.y. Kültepe

(42)

Sanatın bugün ki geldiği noktaya bakıldığında II. Dünya Savaş’ından sonra tüm soyut sanat akımlarını içinde barındıran bir sanatsal görüş ortaya çıkmıştır. Bu görüş, 1950’ler boyunca etkili olmuştur. ‘’Soyut sanatın tehlikeli üstünlüklerinden

birisi, yaşadığımız dünyanın vahşi bir görüntüsünü verdiğini iddia etmesine karşın, yine de estetik özellikleriyle bizleri tam anlamıyla kendisine çekebilmesidir’’(

Lynton, 1982:260). Soyut sanat yıllar içinde yolculuğuna devam etmiş ve çağdaş sanat için atılan ilk adımlar olup düşünce ve biçim olarak etkilemiştir.

Görsel 33: Nagato İwasaki – Dalgalar yolu ile sürüklenip karaya vuran odun parçaları ile yapmış olduğu figüratif heykel

(43)

Görsel 34: John Mueck- Hiperreallistik Heykel, Heykellerinde reçine, silikon ve daha birçok malzeme kullanarak yapmaktadır.

Görsel 35: Thung Han, ‘Pixelations -Pikselleşmeler‘ Ahşap figüratif heykel

(44)

4.1. SERAMİK’TE FİGÜRATİF ÇALIŞMALAR

Türkiye’de çağdaş sanatın gelişmesinde önemli rol üstlenen bazı sanatçılar bulunmaktadır. Sanat yaşantılarının bazı dönemlerinde figüratif eserler üretmişlerdir. Farklı malzemeler kullanarak değişik arayışlarda bulunmuşlardır. Bu malzemelerden biri de seramik olmuştur. Kili figüratif çalışmalarında kullanarak benimsemişlerdir. Bu çalışmalar ile kendi tarzlarını ortaya koymuşlardır. Bu sanatçılarımızdan bazıları; İlhan Koman, Zühtü Müridoğlu, Saim Bugay, Erdinç Bakla, Sadi Diren, Can Değer Furtun, Azade Köker. (Kaytan, 2009 :60)

Görsel 36: Can Değer Furtun

(45)

Görsel 37: Erdinç Bakla, 1989 İnsan figürleri Görsel 38: Sadi Diren, Boğa figürü

Kaynakça: Sanal 31, 2019 Kaynakça: Sanal 32, 2018

Görsel 39:Zühdü Müridoğlu, İnsan figürü Görsel 40: Azade Köker, İnsan figürü

(46)

4.2. SADİ DİREN VE FİGÜRATİF SERAMİKLERİ

Sadi Diren’in birçok çalışması olduğu gibi figüratif çalışmaları da olan bir sanatçımızdır. Anadolu’nun köklü geleneklerinden beslenerek ortaya çıkardığı eserlerinde yalın formları tercih etmiştir. Kullandığı sırlar şeffaf, beyaz, sarımtırak, turuncu yansımalı, kırmızı, mavi ve yeşil tonları genel olarak bunlar göze takılır. Bazı çalışmalarında toplanmalı sır da kullanmıştır. Çoğu çalışmasında ise bünyenin kendi renginden faydalandığı da görülmektedir.

Görsel 41: Sadi Diren, 1988

(47)

Görsel 42: "Retrospektif 1957-2008" - Sadi Diren

Görsel 43: "Retrospektif 1957-2008" - Sadi Diren

(48)

Kaynakça: Zeytinoğlu 2009, 241

(49)

Kaynakça: : Zeytinoğlu 2009, s.253

(50)

Görsel 48:Sadi Diren, 1989 Görsel 49:Sadi Diren, 1970

Kaynakça: : Zeytinoğlu 2009, s.266 Kaynakça: : Zeytinoğlu 2009, s.122

Görsel 50: Sadi Diren’in çalışması Görsel 51:Sadi Diren, 1985

(51)

4.2.1 Sadi Diren Ve Farklı Çalışmalarından Örnekler

Görsel 52: Sadi Diren’in Çalışması Görsel 53: Sadi Diren’in Çalışması

Kaynakça: Sanal 20, 2018 Kaynakça: Sanal 20, 2018

Görsel 54: : Sadi Diren’in çalışması Görsel 55:Sadi Diren’in çalışması

(52)

Görsel 56:Sadi Diren’in çalışması Görsel 57: Gemi, 1927 Sadi Diren

Kaynakça: Sanal 20, 2018 Kaynakça: Sanal 34, 2019

Görsel 58: Sadi Diren’in çalışması Görsel 59: Sadi Diren’in çalışması

Kaynakça: Sanal 35, 2015 Kaynakça:Sanal 35, 2015

(53)

Görsel 60: Sadi Diren Pano Çalışması 1973

Görsel 61:Sadi Diren, 1960, Strasbourg’daki Avrupa Konseyi binasındaki çalışması

(54)

Görsel 62:Sadi Diren 1970, İstanbul minyatürünü büyüterek seramiğini yapmıştır.

(55)

Görsel 64: Sadi Diren’in çalışması

(56)

Görsel 67: Sadi Diren’in çalışması

(57)

V.FİGÜRATİF SERAMİK UYGULAMALAR

Çağdaş Seramik Sanatındaki figüratif seramik örnekleri çeşitli ifade biçimlerine ve tekniklerine sahiptirler. Bu araştırmada çalışmalarıyla örnek verdiğim sanatçıların yanı sıra kendi figüratif çalışmalarımı da sundum.

Bu çalışmalarda farklı teknikler ile çalıştım. Bunlardan biri çini seramik tabakları üzerine resimsel çalışmalar oldu. Diğer çalışmalarım ise üç boyutlu elle şekillendirme ile figüratif çalışmalar olmuştur.

(58)

Görsel 69: Uygulama II, 2019 (Dilara Ö. Köse Bölük)

Görsel 71: Uygulama III, 2019 (Dilara Ö. Köse Bölük)

(59)

Görsel 71: Uygulama IV, Elle şekillendirme (Dilara Ö. Köse Bölük)

Görsel 72: Uygulama IV, elle şekillendirilmiş formların kurutulmuş halleri (Dilara Ö. Köse Bölük)

(60)

Görsel 73: IV. Uygulama elle şekillendirilmiş formların sırlanmış halleri (D. Özgen Köse Bölük)

(61)

(62)

Görsel 74: Uygulama V, elle şekillendirilmiş formların sırlanmış halleri (Dilara Ö. Köse Bölük)

(63)

(64)

5.1. UYGULAMALAR İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

Birinci Uygulama ve İkinci uygulama: Bu uygulamalarda Sadi Diren’in figüratif seramiklerinden çıkışla yapılan tasarımlar resimsel anlatım ile çini tabaklarının üst yüzeyine aktarılmıştır ( Görsel 41, 44, 45, 58). Özel çini boyaları ile sır altı tekniği kullanılarak bu görseller oluşturulmuştur. Daha sonra daldırma yöntemi kullanılarak şeffaf sır ile sırlama işlemi yapılmıştır. Sırlama işlemi yapılan tabaklar 925 ⁰c’de sırlı pişirimleri yapılmıştır.

Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci Uygulamalarda: Bu uygulamalarda ithal ince

şamotlu kil kullanılmıştır. Elle şekillendirme yöntemi tercih edilmiştir. Şekillendirilen formlar kuruduktan sonra 980 ⁰c ‘de bisküvi pişirimi yapılmıştır. Üçüncü uygulama sırlanmamıştır; burada bünyedeki rengi görmek amaçlanmıştır. Dördüncü uygulamada ise, bisküvi pişiriminden sonra mangan oksit ile sür sil tekniği uygulanmış ve daha sonra formların burundan yukarıları şeffaf sır ile sırlanmıştır. Sır pişirimi 1040⁰c’de yapılmıştır. Beşinci uygulamada ise bisküvi pişiriminden sonra metalik hazır sır ile sırlanmıştır. Sır pişirimi 1045⁰c’de yapılmıştır.

(65)

SONUÇ

Çağdaş sanat, sanatın tüm alanlarını etkileyen bir oluşumdur. Bu oluşumla beraber sanatın geçirdiği değişimler, seramik sanatına da yansımıştır. Bu yansımalarla seramik biçimsel ve düşünsel anlamda kendini geliştirmiştir. Böylece sanat nesnesi olarak görülmeye başlanmıştır.

İlk dönemlerden günümüze kadar çeşitli amaçlarla yaygın olarak pişmiş toprak kullanılmıştır. Giderek çağdaş sanat eseri konumuna gelen seramik farklı uygulamalarda da ön plana çıkmıştır. Aynı zamanda kilin elastikiyeti, yapısının fonksiyonelliği ile sanatın hemen hemen her döneminde seramik karşımıza çıkmaktadır. Çağımızda ki figüratif seramik eserlerinin ne kadar geliştiğini ve farklı boyutlara ulaştığını gözlemlemekteyiz. Sadi Diren’in bu alandaki eserleri de kendine has özellikleri ile karşımıza çıkmaktadır. Eserlerinde kilin pişmiş halinde kendi rengini ya da daha sade krem rengi, bej benzeri, bazen de toplanmalı sırları tercih etmiştir. Eserlerinde sade ve yalın bir anlatıma sahiptir.

Günümüzdeki figüratif seramik sanat eserleri sanatın geçirdiği evrelerle ve edindiği birikimlerle beraber, farklı yöntemlerle ve düşüncelerle kendilerini göstermektedirler. Geçmişten günümüze kullanılan malzeme kilin değişimi ve sanat ifadelerinin aslında gelişimini görmekteyiz. İnsanoğlu bulunduğumuz zamana kadar figüratif seramik anlatımı ile gitmek istediği nokta insanlığın özüdür, kendisidir.

Sanatın her döneminde vazgeçilmez olan figüratif eserler özellikle bu anlayıştan dolayı halen varlığını devam ettirmektedir. Ve seramik dünyasında önemini korumaktadır.

(66)

KAYNAKÇA

ASLITÜRK ERBAY Gül, (2009) ‘’20. Yüzyılda Çağdaş Türk Seramik Sanat’ın da Avrupa Kaynaklı Etkiler’’ Doktora Tezi, İzmir, s.32-34,166

ATILGAN OKAY Sevay,(2009) ‘’Cumhuriyet Dönemi Plastik Sanatları’’ Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Cilt 7 Sayı 14 s.94-124

BULAT Serap, BULAT Mustafa, AYDIN Barış (2014) ‘’Bauhause Tasarım Okulu’’ 18(1) s. 105-120

GEZER Hülya (2009) ‘’Prf. Zehra Çobanlı Çağdaş Türk Seramik Sanatındaki Yeri’’ Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, s.6

GÜRCÜM Banu Hatice, KARTAL Semiha (2017) ‘’Bauhaus ile Tasarıma Dönüşen Zanaat’’ İdil Dergisi, s.1778-1780

İNAN Hasan Basri, (2018) ‘’Seramik Form Ve Yüzeylerde Resimsel Anlatımlar Ve İmgeler’’ Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s.13,14,17

KAYTAN Eda, (2009) ‘’Modern Sanatta Figüratif Seramik’’ Yüksel Lisans Tezi, s.63,66

LYNTON Norbert, (1982) ‘’Modern Sanatın Öyküsü’’ Remzi Kitapevi Yayınları, s.260

ÖNEY Gönül, ÇOBANLI Zehra (2007) ‘’Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı’’ Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.388

TANSUĞ Sezer, a.g.e. İstanbul 1999, s:239(1.kaynak), ASLITÜRK ERBAY Gül, (2009) ‘’ 20. Yüzyılda Çağdaş Türk Seramik Sanat’ın da Avrupa Kaynaklı Etkiler’’ Doktora Tezi, İzmir, s.93-94 (2.kaynak)

TANSUĞ Sezer (1986) ‘’Çağdaş Türk Sanatı’’, Remzi Kitapevi A.Ş. Yayınları,1986, s.339

(67)

TANSUĞ Sezer(1988) "Candeğer Futan ve Çağdaş Seramiğin Sorunsalı", Argos Yeryüzü Kültür Dergisi, Kasım 3, İstanbul, s. 93.

WHİTHAM Graham, POOKE Grant (2013) ‘’Çağdaş Sanatı Anlamak’’ ,Optimis Yayınları No:342, İstanbul, s.11

ZEYTİNOĞLU Emre, (2009) ‘’Sadi Diren Retrospektif 1957-2008’’ İş Bankası Kültür Yayınları, İstyanbul, s.18, 38, 122, 137, 200, 253, 254, 241, 254, 266, 268, 359,361, 390,

(68)

ELEKTRONİK KAYNAKÇA

Sanal-1:https://tr.pinterest.com/pin/157133474481910470/?lp=true (Ziyaret saati

21.04.2019)

Sanal-2:http://www.ressamlar.gen.tr/sanat-akimlari/dogalcilik/ (Ziyaret saati 21.04.2019) Sanal-3:https://designhouseistanbul.com/cagdas-sanati-anlaminin-5-yolu/ (ziyaret saati 25.04.2019) Sanal-4:https://kutudasanatvar.com/blogs/kutublog/soyut-sanatin-babasi-kandinsky (Ziyaret saati 26.04.2019)

Sanal-5:https://www.biyografi.net.tr/william-morris-kimdir ( Ziyaret saati 11.05.2019)

Sanal-6::http://www.etsm.org.tr/etsm/index.php?r=kronoloji/view&id=1

(26.05.2019)

Sanal-7: https://www.tarihlisanat.com/art-nouveau-sezesyonizm-sanat-akimi/ Yazar

Sena Gazan (ziyaret saati 11.05.2019)

Sanal-8:http://www.tasarimakademi.org/bauhaus-sanat-akimi.html (ziyaret saati

13.06.2019) Sanal-9:https://www.dw.com/tr/bauhaus-100-ya%C5%9F%C4%B1nda/a-46980247(ziyaret saati: 13.06.2019) Sanal-10:https://blog.peramuzesi.org.tr/sergiler/picassonun-seramikleri/ (14.06.2019) Sanal-11:https://www.pinterest.co.kr/pin/536983955552604987/?lp=true (15.06.2019)

Sanal-12:http://www.artnet.com/artists/pablo-picasso/vase-deux-anses-hautes-oP19MyX6Shf0uo0CN5Aftg2 (ziyaret saati 19.06.2019)

(69)

Sanal-14:https://www.pinterest.co.kr/pin/500955158543583223/?lp=true (ziyaret

saati 19.06.2019)

Sanal-15: https://tr.pinterest.com/pin/548102217125012251/?lp=true Erdiç Bakla

Arşiv ( ziyaret saati 14.06.2019)

Sanal-16:http://www.msgsu.edu.tr/faculties/guzel-sanatlar-fakultesi/seramik-ve-cam-tasarimi-bolumu (ziyaret saati: 14.06.2019)

Sanal-17:https://turkseramiksanati.wordpress.com/2017/04/05/ismail-hakki-oygar-1907-1975/ (ziyaret saati 15.06.2019) Sanal-18:https://turkseramiksanati.wordpress.com/2018/10/12/vedat-ar-1907-2001/ (ziyaret saati 15.06.2019) Sanal-19:https://turkseramiksanati.wordpress.com/2018/10/13/hakki-izzet-1909-1977/ (ziyaret saati 15.06.2019)

Sanal- 20: http://www.seramikturkiye.net/?p=4453 (ziyaret saati 15.06.2019) Sanal-21:

http://lebriz.com/pages/lsd.aspx?lang=TR&sectionID=3&articleID=535&bhcp=1 (ziyaret saati 15.06.2019)

Sanal- 22: https://imoga.org/collections/sadi-diren (ziyaret saati 15.06.2019)

Sanal-23:https://tr.pinterest.com/pin/548102217149204868/ (ziyaret saati 16.06.2019)

Sanal-24:https://m.bianet.org/bianet/yasam/194081-bu-dunyadan-bir-sadi-diren-gecti-dunyada-baris-kaldi (ziyaret saati 16.06.2019)

Sanal-25:https://www.star.com.tr/guncel/wassily-kandinsky-biyografisi-ve-eserleri-kandinsky-doodle-oldu-haber-981423/ (ziyaret saati 20.06.2019)

Sanal-26:https://www.sanatvebilgi.com/turk-seramik-sanatinda-insan-figuru/

(ziyaret saati 20.06.2019)

Sanal- 27: http://nagato-iwasaki.com/ (ziyaret saati 20.06.2019)

Sanal-28:https://oggito.com/icerikler/john-mueckun-gercekci-heykelleri/62793

(70)

Sanal-29:http://crea.tips/sanat/dijital-ile-gelenekselin-catistigi-figuratif-ahsap-heykeller-hsu-tang-han/ (ziyaret saati 20.06.2019)

Sanal-30:https://tr.pinterest.com/pin/548102217125012235/ (Ziyaret saati 21.06.2019)

Sanal-31:https://tr.pinterest.com/pin/548102217149212967/ (ziyaret saati 21.06.2019)

Sanal -32: http://www.seramikturkiye.net/?p=4453 (ziyaret saati 21.06.2019) Sanal-33:

http://www.lebriz.com/pages/exhibition.aspx?lang=TR&exhID=1877&bhcp=1

Sanal-34:https://www.artamonline.com/298-muzayede-degerli-tablolar-ve-antikalar/18073-sadi-diren-1927-gemi (ziyaret saati 29.06.2019)

Sanal-35:http://sevincozarslan.blogspot.com/2015/02/butun-seramiklerim-ykld-bir-ben-kaldm.html (29.06.2019)

Sanal-36: https://tr.pinterest.com/ogzy/sadi-diren/ (ziyaret saati 29.06.2019)

Sanal-37:https://tr.pinterest.com/pin/548102217125012262/ (ziyaret saati

16.07.2019)