Vet. nil. Dug. (1998).14. i : 67·70
SÜTÇÜ SIGIRLARDA DOGUM ÖNCESi DOGUM VE DOGUM SONRASı LipiD
VE liPOPROTEiN KONSANTRASYONLARı
Mutlu Sevinç! Abdullah Başoğlu1 Fatih Birdane1 ısmail Öztok2 Mustafa Yenice3 Prepartum and Postpartum Concenlrations of Lipids and Lipoproteins in Dairy
Cows
Summary: In this study, cholesterol, lriglyceride; HDL, LDL and VLDL concenlrations in sera were analysed from Ihe sevenlh monlh ol pregnancy lo lhe second monlh ollaclalion in !3 Holslein dairy cows. Triglyceride and VLDL con cenlraıions were signilicantly elevaıed (p<O.OOI) and HDL concenlration was signilicanUy deereased (P<O.OO!) in Ihe lirsl month ollaclation. LDL concenlration was signilicanııy deereased (p<O.OOI) in ıhe elghlh monlh ol pregnancy and aı parturalion, and ii was slgnilicanlfy elevated (p<O.OOI) in Ihe lirsl lwo months ol laclalion. Cholesterol lavel s1g· nilicanHy increased (p<O.OOl) in the second month ollaetation, and VLDL level in the seventh month ol pregnancy was signilicantly decreased (p<O.OOI).
Key Words: lipid, lipoproıein, Dairy cow
Özel: Bu çaıışmada gebeliQin 7. ayından lakıasyonun 2. ayına kadar ıngliserid, koleslerol; HDL, LDL ve VLDL kon· sanırasyonları 13 HoIstein slQırda araşıınldı. Laklasyonun ilk ayında tnglserid ve VLDL konsantrasyonları önemli öf· çüde yQksek (p<0.OQ1), HDL konsanırasyonu önemli ölçüde düşük (P<O.OOl) belirlendi. LDL konsantrasyonu ge beli{ıin 8. ayı ve doğJm günü önemli ö6çüde düşük (p<0.OQ1), lakIasyonun ilk iki ayında ise Onemli ölçOda yliksek (p<O.OOI) belirtendi. KolesterOı konsanırasyonu laktasyonun 2. ayında Onemli ÖIçOde yOksek (p<O.OOI», VLDL kon santrasyonu da gebeliQin 7. ayında Onemli ö!çOde düş.Ok (p<O.OOI) bufundu.
Anahtar Kelimeler: Lipid, Lipoprolein. SCıtçO sığır Giriş
Metabolik hastalıkların büyük ço{ıunluğu ge· belikten süt üretimine geçişte metabolizmanın adap· tasyonu ile ilişkili olarak periparturient period sı rasında meydana gelır. Yüksek süt verimli sığırlarda buza{ıılamadan sonra ene�i gereksinimindeki ani artış gldalar1a karşılanamaz ve bu nedenle ilk bir kaç haftalık dönemde negatif ene�i balansına girilir. Bu dönemde ene�i gereksinimi depo ya{ılardan (Ii· pidler) karşılanır (Holtenius, 1993). Ruminantlarda li pidlerin önemli bir kısmı gıdalaM OO{lil. de nova sen· tezi sonucu elde edilir ve trigliseridler şeklinde depo edilir. Bu depolardan lrigliseridler. albuminlere ba{ıh serbest yağ asitleri şeklinde nakledilmelde ve bunun da önemli bir kısmı karaciğer tarafından tu-Gc:1ı�Tanhi: 22.10.1997 •
i. S.lJ. Veıeriller FakDilesı, Iç Hasıahklan Anabilim Dalı. KONYA. 2. S.U. Tıp FakOlıcsi. Bıyokımya Anabilim Dalı, KONYA. 3. Azim Eı \'c Suılşlcımcs.i. KONYA.
tulmaktadır. Karaci{ıer tarafından tutulan serbest yağ asitleri CO2 veya keton eısimlerine okside edilebilir ya da tekrar esterleşir ve özellikle düşük dansileli li· poproteinler (VLDL) biçiminde fosfolipidler, ko lesterol ve apoproteinlerie birieşirler. Bu lipoprotein fraksiyonu (VLDL) trigliseridleri diğer organ ve do kulara taşır. Trigliseridlerin kaybından sonra düşük dansiteli lipoproteinler (LDL) ve başka bir me· taboliznladan sonra da yüksek dansiteli li· poproteinler
(HDL)
şekillenir. SI"IMrda li poproteinlerin %SO'inden daha fazlasınt HDL oluşturur ve bu lipoprotein fraksiyonunun %60' i ko lesterolden oluşur (HoHineus. 1989). Ruminanılardakaraci!)er yağlanması serum ya{ı asit kon santrasyonu arttığında ve hepatik lipoprotein üretimi azaldı{ıında meydana gelir (Herdt, 1988 b).
SEVINÇ. BAŞOOLU, iliRDANE. ÖZTOK. YENICE
Bu çalışma, metabolizma hastalıklarının en sık şekillendi�i dönemler arasında karaci�er bo zuklukları ve karaci�er ya�lanması ile ilişkili oldu�u bildirilen lipid ve lipoprotein fraksiyonlarının kon santrasyonlarını belirlemek maksadıyla tasarlandı.
Materyal ve Metot
Araştırma, 700 baş kapasiteli özet bir iş letmeye ait hayvanlar içerisinden seçilen kuru dô neme ayrılmış 4 yaşlı ve yıllık 4500-6500 kg süt ve rimine sahip toplam 13 adet Holstein sı�ır üzerinde yürütüldü. Araştırma süresince hayvanların tümü aynı şartlarda bakım ve besleme programlarına maruz bırakıldı. Hayvanlar, kuru dönemde; yonca, saman ve konsantre yem ile laktasyon dö nemlerinde ise; yonca. saman, sılai, pancar posası ve konsantre yem ile beslendi.
Hayvanlarda gebetiklerinin 7. ve B. ay larında, do{ıumdan sonraki ilk
12
saat içerisinde, laktasyonun 1. ve 2. aylarında tekni{ıine uygun ola rak vena jugularis' ten kan örnekleri alınarak se rumiarı çıkartıldı. Serumlardan HDL, LDL ve VLDL precipitanı kitleri ile. lrigliserid ve kolesterol kon santrasyonları ise hazır ticari kitler kullanılarak oto analizôr (Technicon RA-Xl) cihazında ölçüldü.Gruplar arasındaki farklılı!)ın önemini tespit etmek için Fisher' in F testi ve aylar arasındaki öne min tespiti için de Duncan testi kullanıldı (Kutsal ve ark.,1990).
Bulgular
Kolesterol konsantrasyonu do{Jum günü, kuru dönemin başlangıcı ve laktasyonun ilk iki .ayına göre önemli ôlçüde düşük (p<O.ool), laktasyonun ikinci ayında ise kuru dönem, do�um günü ve lak tasyonun ilk ayına göre önemli ölçüde yüksek
(p<O.OOI) tespit edildi. Trigliserid konsantrasyonu laktasyonun ilk ayında, kuru dönem, do{ıum ve lak tasyonun ikinci ayına göre önamli ölçOde yüksek (p<O.ool), kuru dônemin başlangıcında, gebeliğin B.ayı ve laktasyonun ilk iki ayına göre p<O.OOl
dü-68
zeyinde, do{ıum gününe göre ise p>O.05 düzeyinde düşük tespit edildi. HDL konsantrasyonu lak tasyonun ilk ayında, kuru dönem, do{ıum ve lak tasyonun ikinci ayına göre önemli ölçüde düşük (p<O.ool) olarak tespit edildi. LDL konsantrasyonu gebeli{ıin B.ayı ve doOum gOnO gebeliOin 7.ayl ve laktasyonun ilk iki ayına göre önemli ölçOde düşük (p<O.001) belirlendi. Laktasyonun ilk iki ayında öl çülen LDL konsantrasyonu, gebeli!)in 7.ayına göre de önemli ölçüde yüksek (p<O.OOl) olarak tespit edildi. VLDL konsantrasyonu gebeliOin 7. ayında, gebeliğin B. ayı ve laktasyonun ilk iki ayına göre önemli ölçüde düşük (p<O.OOl), laktasyonun ilk ayında ise kuru dönem, do{ıum ve laktasyonun ikin ci ayına göre önemli ölçüde yüksek (p<O.OOI) ola rak tespit edildi.
Araştırma süresince ölçülen kolesterol, trig !iserid, HDL, LDL ve VLDL konsantrasyonları Şekil 1 ve
2'
de verildi. 2SO D Kolesterol 200 � • Trigneril:li
a 150�
E 100 ..D.
50 o7A, S.Ay OoOum lA, ı.Ay Şekilı. Sütçü slOlrLard. do(ıum Onctlsl ve sonrası serum
kolesterol ve trlgllserit konsantrasyonları
�
E 140 120 100 eo� 60 40 " 20 O7A, . 8A, ı_Ay 2A,
Şekıl 2. SütçO sl{tırl.rd. doOum öncesi ve sonrası serum llpoproteln frakslyonl.rı
S'iıçü Sığırlurdu Doğum Öncesi Doğum ve Doğum Sonrası". Tartışma ve Sonuç
Bir çok araştırıcı (Treacher ve ark., 1981; Hı dıroğlu ve Hartin, 1962; Aslan ve ark., 1989; Se vinç, 1994; Sevinç ve ark., 1997) ya�1ı karaci�er sendromunun süt ineklerinde oldu.kça yaygın 01-du�unu ve bu sendromun keıozis. mastitis, met ritis. hipokalsemi, reıensiyo sekundinarum. aba mazum deplasmanları gibi bazı metabolik ve enfeksiyöz hastalıklara zemin hazırladı�ını ve bir likte seyrettiğini bildirmektedirler. Araştırmamız ge beli�in 7. ayından doOumdan sonraki ilk 2 aya kadar sürmüştür. Do�umdan sonraki ilk ay içe risinde yukarıdaki araştırıcılar tarafından bildirilen hastalıklardan sadece bir hayvanda mastitis ve bir hayvanda da metritis gözlenmiştir. Diğer hay vanlarda klinik herhangi bir rahatsızlı�a rast lanılmamıştır. Bu durum bakım-besleme ve yönetim şartlarının iyi ve düzenli olmasına ba�lanabilir.
Gebelik ve laktasyonun farklı dönemlerinde lipid metabolizmasında önemli değişiklikler vardır ve bu dönemlerde. de�işen derecelerde bozukluk riskleri meydana gelir (Hoıtenius,1989). Vucut re zeıvlerindeki lipid mobilizasyonu buzağılamadan önceki 2·3. haftalarda başlar ve buza�ılamadan sonraki 1·4 hafta arasında en yüksek düzeye çıkar (Roberts ve Reid, 1986). Bu dönemlerde trig liseridler meme bezlerinde süt yağı sentezi ve diğer dokularda da enerji kaynağı olarak kullanılır (Herdt.1968 al. Aslan ve ark. (1994) ısviçre Esmeri sığırlarda gebeliğin 7. ayından itibaren doğumdan sonraki 15. güne kadar serum lrigliserid kon santrasyonun önemli değişiklikler göstermediğini. oysa Başoğlu ve ark. (1997) aynı ırk. fakat farklı sığır gruplarında serum trigliserid kon santrasyonunun laktasyon dönemlerinde pre partum döneme göre önemli ölçüde düşük 01-du{ıunu bildirmektedirler. Sunulan çalışmada serum trigliserid konsantrasyonu kuru dônemin başlangıcında önemli ölçüde düşük (p<O.OOl). lak tasyonun ilk ayında ise önemli ölçüde yüksek (p<O.OOl) bulunmuştur (Şekil
1).
Bu sonuçlar yu karıdaki araştırıcıların tespitleriyle çelişmektedir. Bunun nedeni hayvanların ırkı, beslenme durumları ve süt verimleri ile ilgili olabiHr. Serum trigliserid konsantrasyonun laktasyonun ilk ayında önemli01-69
çüde yüksek bulunması bazı araştırıcılar (Gerloff ve ark.1986; Roberts ve Reid, 1966; Hoıtenius.1993) tarafından da bildirildiği gibi negatif enerji balansına giren hayvanların enerji ihtiyaçları ve verim pa rametreleri için trigliseridleri kullanmaları ve hepatik trigiliserid sentezinin artmış olmasına ba{ılanabilir.
Çeşitli araştırıcılara (Ghergariu ve ark .. 1964;
Kappel ve ark .• 1964; Jensen ve ark.,1992; Phogat
ve ark.,1992; Yılmaz ve ark.,1992; Aslan ve
ark..,1994; Turgut, 1996) göre serum kolesterol kon santrasyonu 81-241 mg/dı arasındadır. Süıçü Si ğırlarda serum kolesterol konsantrasyonu bu· zağılamadan Onceki 6. haftadan başlayarak. doğumdan sonraki ilk günlere kadar düşer ve daha sonraki günlerde dereceli olarak artar (Herdl.1988 b; Holtenius,1969; Başoğlu ve ark.,1997). Sunulan çalışmada da serum kolesterol konsantrasyonu yu karıdaki araştırıcıların bildirdikleri değer1er arasında kalmış ve belirtilen seyri takip etmiştir (Şekil 1).
Anormal lipid ve lipoprotein
kon-santrasyonlarının karaciğer bozuklukları ile ilişkili 01-du{ıu ve sütçü sl{ılr1arda lipoprotein fraksiyonlarının belirlenmesinin diagnostik maksatlar ve karaciğer ya�lanmasının patogenezisinin anlaşılmasında fay dalı oldu{ıu bildirilmektedir (Rayssiguier ve ark .•
1988). Serum kolesterolü lipoprotein partiküllerinin bir komponentidir ve yağlı karaciğer sendromu ile düşük serum kolesterol seviyesi arasındaki ilişki düşük serum lipoprotein konsantrasyonlarının gös tergesi olabilir ve azalan hepatik Hpoprotein sek· resyonunu yansıtabilir (Herdt. 1988 b). Hollenius (1989) da karaciğer ya�lanmall sığırlarda yüksek plazma FFA ve düşük kolesterol ve fosfolipid se· viyelerinin lipoproıein sentezinin azalmasının gös tergesi olduğunu ifade etmektedir. Aynı araştırıcı ka raciğer hücrelerinde yağ birikimi ve karaciğer yağlanmasının gelişimine azalan VLDL sentezinin neden oldu{ıunu belirtmektedir. BaşoOlu ve ark., (1997) aynı ırk fakat farklı hayvan grupları üzerinde yaptıkları bir çalışmada, VLDL seviyelerini lak tasyonun ilk ve daha sonraki aylarında. HDL se· viyelerini oe doğum öncesi ve laktasyonun ilk ay· larında düşük bulmuşlar ve hayvanların laktasyonun ilk aylarında karaciğer ya{ılanmasına e{ıilimll ol· duklarını ifade eımişlerdir. Orta ve şiddelli karaciğer yağlanmasına sahip klinik ketozisli sl{ılr1ar üzerinde
SEVINÇ. BAŞQ('jLU. BIRDANE. ÖZTOK, YENICE
yapılan bir çalışmada HDL konsantrasyonu düşük olarak belirlenmiştir (Sevinç ve ark., 1997). Rays siguier ve ark., (1988) da karaciğer yaQlanmasl bu lunan slQır1arda önemli derecede düşük HDL ve LDL seviyelerine dikkat çekmektedirler. Bu araş tırmada da laktasyonun ilk ayında HDL seviyesinde önemli dOşme, VLDL seviyesinde de önemli yük sehne olmuştur (Şekil
2).
Buna göre kolesterol ve HDL seviyelerine bakarak laktasyonun ilk ayında karaciQer yaQlanma riskinin yüksek olduQu ve aynı dönemdeki yüksek VLDL seviyesi ile de bu riskinlolare edildiQi söylenebilir.
Sonuç olarak kuru dönem, doQum günü ve lak tasyonun ilk iki ayı içerisinde lipid kon -santrasyonları ve bazı lipoprotein fraksiyonlarında önemli deQişikliklerin meydana geldiQi, genellikle bu dönemler arasında görülen ve önemli ekonomik kayıplara neden olan bazı metabolik hastalıkların teşhisinde bu parametrelerin ölçülmesinin faydalı olacaQı kanısına varıldı.
Kaynaklar
Aslan, V .. AŞtı, R., Nizamlıoğlu, M., Tekeli, T., Başoğlu, A. ve Eren, Ü. (1989). Postpartum Dönem Hastalıklarının Yağlı Karaciğer Sendromu ile Ilgisi, Selçuk Üniv.Vet.Fak.
Dergisi, 4,1,43-51.
Aslan, V., Eren, Ü., Sevinç, M .. Öztok, i. ve Işık, K. (1994). Yüksek Sıit Verimli Ineklerde Kuru Dönem ve Doğum Sonrası Metabolik Profildeki De�işiklikler ve Bun ların karaei�er Yağlanması ile Ilgisi, Doğa-Tr. J. of Ve terinary and Animal Science, 18, 93-99.
Başoğlu, A, Sevinç, M., Ok, M. and Gökçen, M. (1997). Peri and Posıparturient Concentrahons of lipid li poproıein, Insulin and Glucose in Normal Dairy Cows. Tr. J. of Veıerinaıy and Animal Seience (In press.). Gerıoff, B.J., Herdt, T.H. and Emeıy, R.S. (1986). The Relationship of Hepatik lipidosis lo Health Performance in Dairy Cattle, j. Am. Vet. Med. Assoc., 188, 845-850. Ghergariu, S., Rowlands, J.G., Pop, AL., Danialascu, N. and Moldovan, A. (1964). A Comparative Study of Metabolie Profiles Obtained in Dairy Herds in Romania, Br. Vet. J. 140,600-608.
Herdt, HT (1988 al. Fuel Homeostasis in The Ru minant, Food Animal Practice, 4,2 ,213-229.
Herdt, H.T. (1988 b). Fany liver in Dairy Cows. Food
70
Animal Practice, 4, 2, 269-287.
Hıdıroğlu, M. and Hartin, KE (1982). Vilamins A,E and Selenium Blood Levels in The Fat cow Syndrome, Can. Vet.J., 23, 255-258.
HoJtenius, P. (1989). Plasma Upids in Normal Cows Ar round Partus and in Cows with Metabolic Disorders with and Without Fany Liver, Acta Vel. Scand., 30, 441-445. Holtenius, P. (1993). Hormonal Regulation Relatad to The Development of Fatty liver and Kelosis. Acta Vet. Scand. 89, 55-60.
Jensen, LA. Houe, H. and Nielsen, G. C. (t992). Critical Differences of Clinical-Chemical Parameters In Blood From Red Danish Dairy Cows. Research in Veıerinary Science, 52, 86-89.
Kappel,C.L, Ingraham,H.R., Morgan, BE, Zeringue, L., Wilson,D. and Babcock, K.D. (1984). Relationship Bet ween Fertilty and Blood Glucose and ChoJesterol Con cenlraıions in Holstein Cows. Am. J. Vel. Res., 45, 12, 2607-2612.
Kutsal, A., Alpan, O. ve Arpacık, R. (1990). Istatislik Uy gulamalar. Bizim Büro Basımevi, Ankara
Phogat,B.J., Bugalia, S.N., Venna,K.S. and Singh,1. (1992). Biochemical and Haemaıological Studies During Periparturien! Period in Buffaloes (Bubalus Bubatıs). in dıan vet. J.,69, 142-144.
Rayssiguier, Y., Mazur, A, Gueux, E., Reid, M.ı. and Ro berts, J.C. (1988). Plasma Lipoproteins and Fatty liver in
Dairy Cows, Researdı in Veterinary Seıence, 45, 389-393
Roberts, CT and Reid, I.M. (1986). Fal Cow Syndrome and Subelinical Faıty Liver, Current Veterinary Therapy Animal Practice, WB. Saunders Company, Philadelphia. Sevinç, M. (1994). Sütçü Ineklerde Doğum Felcınin Ka raciğer Yağlanması ile Ilgisi, Doktora Tezi. Konya.
Sevinç, M .• Başoğlu, A., Öztok, 1., Sandıkçı, M., Birdane,
F. (1997). Ketozisfi Sı�ırlarda Serum Lipoproteinleri ve
Karaciğer Yağlanması. II. Ulusal Veteriner Iç Hastalıkları Kongresi. 2-4 Temmuz 1997.lsıanbul.
Treaeher, R.T., Reid, D.M. and Roberts, C.T. (1981). The EHecl of Body Condition of Calving on The Development of Fany Uver and Metabolic Disease, Anim. Produclion, 32,363.
Turgut, K. (1996). Veteriner Klinik Laboratuvar Teşhis, Özel Basım, Konya:
Yıtmaz, K., Can, R. ve Erkal, N. (1992). Laktasyondaki Ineklerin Bazı Kan Özelliklerinin Araştırılması. Doğa-Tr. J.of Veterinary and Animal Seience, 16,259-267.
