1
Online Adres http://www.hemarge.org.tr/
Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Derneği-HEMAR-G
yayın organıdır
Hemşirelikte
Araştırma
Geliştirme
Dergisi
ISSN:1307- 9557 (Basılı), ISSN: 1307- 9549 (Online)Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2017; 19(3): 1-11
İntörn Klinik Uygulama Programına Yönelik İntörn
Hemşire, Rehber Hemşire ve Klinik Sorumlu
Hemşiresinin Görüş ve Önerileri
*Opinions and Recommendatıons of Intern Nurse, Mentor
Nurse and Clinical Responsible Nurse about Intern
Clinical Practice Program
Nimet ATEŞ
a1,
Yasemin GÜÇLÜEL
b, Merve PİRECİOĞLU
b,
Esra GÜNGÖRMÜŞ
c,
Aytolan YILDIRIM
daDr.,. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi -İSTANBUL b Blm. Uzm., İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi -İSTANBUL b Blm. Uzm., İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi -İSTANBUL c Hemşire,. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi -İSTANBUL d Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi, Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi-İSTANBUL
Özgün Araştırma
Öz
Amaç: Hemşirelik eğitiminde, uygulamalı öğrenme hemşirelik programının %50’sini oluşturup, müfredat
programının önemli bir parçasıdır. Bu çalışmanın amacı, bir hemşirelik fakültesinde uygulamaya yeni konulan “İntörn Klinik Uygulama Programı” hakkında intörn hemşire, rehber hemşire ve klinik sorumlu hemşirelerinin görüş ve önerilerini belirlemektir.
Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu çalışmanın örneklemi 2014-2015 öğretim yılında klinik uygulama yapan 57 intörn
hemşire, 36 rehber hemşire ve 12 klinik sorumlu hemşiresinden oluşmaktadır. Literatüre göre hazırlanan Türkçe
1
E-mail addres:nimetates2011@gmail.com
*“Bu çalışma II. Uluslararası Katılımlı Ulusal Hemşirelikte Yönetim Kongresi’nde (08-10 Aralık 2016-İstanbul) sözel bildiri
olarak sunulmuştur.”
2
veri toplama formları ile intörn klinik uygulama programının değerlendirilmesi yapılmış, intörn hemşire, rehber hemşire ve klinik sorumlu hemşirelerinden program hakkındaki görüş ve önerileri alınmıştır. Veriler yüzdelik hesaplamalar ile değerlendirilmiştir.
Bulgular: İntörn hemşireler, hemşirelik tanısı koyma, bakım planlama, planlanan bakımı uygulama ve
değerlendirmede kendileri, rehber hemşire ve klinik hemşireler tarafından yeterli görülmüştür. İntörn hemşirelerin %72.9’u, rehber hemşireden memnundur. Beklenti ve önerilerde, intörn hemşirelerin %56’sı, rehber hemşirelerin %31,5’u intörn hemşirelerin ücret almalarını önermiştir. İntörn hemşirelerin %22’si bölümler arası rotasyon yapılmasını önermiştir. Rehber hemşirelerin %52,8’i, klinik sorumlu hemşirelerinin %41,2’si intörn programının hemşirelik eğitiminde yer alması, devam etmesi ve iyi bir uygulama yönünde önerileri vardır.
Sonuç: Araştırma bulguları doğrultusunda, intörn klinik uygulama programının mesleğe hazırlık sürecinde
hemşirelik müfredat programlarında yer alması ve programın niteliği için rehber hemşire eğitimci niteliklerinin geliştirilmesi çok önemlidir. Bu bağlamda intörnlük programında öğrencinin gelişimini destekleyen ve öğrenmeyi güçlendiren modellere başvurulmalıdır.
Anahtar Sözcükler: İntörnlük, araştırma, hemşirelik eğitimi.
Abstract
Objective: In nursing education, hands-on learning is very important and creates %50 of the nursing program
curriculum. The purpose of this study is to determine views and suggestions of the intern nurse, head nurse and clinical nurse mentor about "Intern Clinical Practice Program" that was put into practice in a nursing school.
Method: The sample of this descriptive study is 57 intern nurses, 36 mentor nurses and 12 clinical head nurses in
the 2014-2015 academic year. Intern nurses clinical practice assessment and intern-mentor-clinical head nurses opinions and recommendations about the program were assessed by Turkish data collection prepared according to literature based questionnaires. Data were analyzed by percentage calculations.
Results: Intern nurses was proficient in nursing diagnosing, maintenance planning, care planned implementation
and evaluation by themselves, mentor nurse and clinical head nurse. 72.9% of the intern nurses were glad of the mentor nurse. 56.0% of the intern nurses, 31.5% of the mentor nurses proposed to take charge of intern nurses. 22% of the intern nurses proposed to make rotation between departments. 52.8% of the mentor nurses, 41.2% of the clinical head nurse had proposals of intern program to take place in the nursing education, continuation and good practice.
Conclusion: In accordance with the research findings, it is of great importance to include intern clinical
application program in the nursing curriculum programs during the occupational preparatory period, and to improve the guiding nurse educator qualities in terms of the program quality. In this context, models supporting the student growth and improving learning should be used in the internship program.
Keywords: Internship, research, nursing education.
Giriş
Hemşirelik eğitimi, öğrencilere hemşirelik mesleğinin gerektirdiği özellikleri kazandırmayı amaçlayan, teorik ve klinik uygulamaları kapsar1. Klinik eğitim öğrencilerin, sağlıklı/hasta birey ile
profesyonel nitelikte iletişim kurmalarına profesyonel bilgi ve becerilerinin güçlenmesine, problem çözme ve karar verme becerilerini geliştirmelerine olanak sağlamaktadır.1,2
Klinik eğitim sırasında öğrencinin deneyimlerinden elde ettiği öğrenimleri ile var olan zorlukları aşabilme yeteneği kazanması beklenmektedir. Öğrenimin hedefleri doğrultusunda seçilen klinik ortamlar öğrencilerin gelişimine olumlu katkıda bulunmaktadır. Ancak klinik eğitimin öğrenim hedefleri doğrultusunda yapılmadığı ve öğretim kuralları dikkate alınmadığı durumlarda öğrencilerin deneme, yanılma veya karşılaştıkları örnekleri taklit etme yolu ile öğrendikleri de literatürde belirtilmektedir.1,3
3
Birçok üniversitede klinik uygulamaların daha verimli ve öğretici olabilmesi için farklı programlar uygulanmaktadır. Bu programlar içinde en yaygın uygulama ise, dört yıl süren öğrenim sürecinin son yıl içinde uygulanan intörnlük programıdır.4
Rehber terimi öğretmen-öğrenci ilişkisinde ilk kez Yunan mitolojisinde kullanılmıştır. Bugün bu terim insan kaynakları yönetiminde performans kalitesini geliştirmede eğitim metodu olarak kullanılmaktadır.5
Rehber hemşire sistemi, uygulama alanında ve özellikle mesleki beceriler için başvurulan etkili bir öğretim yöntemidir.6 Bu sistem ilk kez Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ortaya atılmış ve
1980’li yılların ilk dönemlerinde hemşirelik ile ilgili literatürde rehber hemşire ile ilgili bilgiler yer almıştır.6,7 Rehberlik sistemi, tıp, hukuk, işletme gibi meslek grupları ile ilişkilendirilmiştir ve 1990’lı
yıllardan itibaren konu ile ilgili pek çok kaynak bulmak mümkündür.7,8 Rehber hemşire kavramı,
uygulamada, acemilikten ustalığa geçişi kolaylaştırmak için klinik alandaki deneyimli hemşirelerin üstlendiği rol olarak da tanımlanabilir.7,8 Genel olarak rehber hemşire, deneyimli, alanında uzman,
eğitim için destek sağlayan, temel işlevi öğrencinin öğrenmesi için destekleme, yardım ve cesaretlendirme olan kılavuzdur.9
Türkiye’de uygulanan farklı müfredat programları kapsamında yer alan farklı intörnlük uygulamalarının uygunluk ve yeterlilik açısından değerlendirilmesi ve güçlendirilmesinin önemi büyüktür. Bu kapsamda, müfredat programının değerlendirilmesi, uygulama sonunda intörnden beklenen gelişimin sağlanması gerekmektedir.
Araştırmanın yapıldığı hemşirelik fakültesi müfredat programında, bir yarıyıl boyunca intörnlük klinik uygulaması yer almaktadır. Ders programı ise, "klinik uygulama dersi uygulama yönergesi" ile açıklanmıştır. Bu dersin amacı, "öğrencinin; lisans eğitimi süresince kazandığı bilgi ve becerileri sağlık bakımı hizmetlerinde kullanarak yeterlik kazanmalarını sağlamak ve profesyonel yaşama hazırlamaktır".
Bu derste öğrencinin aşağıdaki nitelikleri kazanması hedeflenmektedir:
a) Mesleki rol ve işlevlerini gerçekleştirirken mesleğin gerektirdiği bilgi ve becerileri kullanabilme,
b) Sağlıklı/hasta birey, aile ve toplumun sağlık bakımı gereksinimlerini bütüncül yaklaşımla bilimsel süreç doğrultusunda karşılayabilme,
c) Mesleki uygulamalarında etkili iletişim becerilerini kullanabilme, ç) Sağlık ekibi üyeleri ile işbirliği içinde çalışabilme,
d) Mesleki etik, ilke ve değerlere uygun davranabilme,
e) Sağlıklı/hasta birey, aile ve toplumun sağlık eğitimi gereksinimlerini karşılamada öğrenme öğretme sürecini kullanabilme,
f) Mesleki uygulamaları ilgili mevzuat doğrultusunda yapabilme, g) Temel hemşirelik becerilerini uygulayabilmektir.10
Amaç;
Bu çalışmanın amacı, bir hemşirelik fakültesinde uygulamaya yeni konulan “İntörn Klinik Uygulama Programı” hakkında intörn hemşire, rehber hemşire ve klinik sorumlu hemşirelerinin görüşlerini belirlemektir.
Araştırma Soruları;
Klinik eğitimi sonunda öğrenciler hemşirelik uygulamalarında yeterli düzeye gelebilmekte mi? İntörnlük programı hangi yönleri ile geliştirilmelidir?
4
YöntemAraştırma Tasarımı, Yapıldığı Yer, Zaman
Araştırma, tanımlayıcı tipte bir çalışmadır. İstanbul’da bir üniversitenin hemşirelik fakültesi ile aynı üniversitesinin tıp fakültesi hastanesinde, 2014-2015 güz-bahar eğitim öğretim döneminde yapılmıştır.
Araştırmanın Evreni
Araştırmanın evrenini, 2014-2015 güz-bahar döneminde klinik uygulama yapan 57 intörn hemşire, 37 rehber hemşire ve 12 klinik sorumlu hemşiresi oluşturmaktadır. Rehber hemşirelerin özellikleri; en az iki yıl deneyime sahip olmak, öğretmeye ve mesleki gelişime istekli olmak, öğrencinin öğrenme gereksinimlerini belirleyebilmek ve öğrenme planlarını yapabilmek, öğrenciye ve öğretim üyesine yapıcı, saygılı, dürüst biçimde geribildirim verebilmek, olumlu mesleki görüşe sahip olmak, yetişkin eğitimi ilkelerini bilmek, iyi bir iletişim becerisine sahip olmaktır. Klinik sorumlu hemşirelerin özellikleri; en az lisans mezunu olmak, en az 4 yıl mesleki deneyimi olmak, mesleki gelişmeler ve yeniliklere açık kişi olmaktır. Araştırmada örneklem seçilmeyip evrenin tamamına ulaşılmıştır. Rehber hemşireler, güz ve bahar dönemlerinde her bir intörn hemşire için görevlendirilmiştir. Rehber hemşirelerden bazıları her iki dönem de görev almıştır.
Veri Toplama Araçları
Veriler “İntörn Hemşire Değerlendirme Formu”, “Rehber Hemşirenin İntörn Hemşireyi Değerlendirme Formu”, “Klinik sorumlu hemşiresinin İntörn Hemşireyi Değerlendirme Formu” ile toplanmıştır. Veri Toplama Formları araştırmacılar tarafından amaç ve hedefler göz önünde bulundurularak literatür bilgisi doğrultusunda oluşturulmuştur.1,2,3,14 Değerlendirmeler, yeterli,
kısmen yeterli, yetersiz olarak 3’lü likert tipi soru ve açık uçlu sorular ile yapılmıştır.
İntörn hemşire değerlendirme formu: Veri toplama formunda öğrencinin; uygulama alanını, rehber hemşirenin klinik uygulamaları ve kendi klinik uygulamalarını değerlendirmeleri ile eğitim programı hakkında görüş ve önerileri, rehber hemşireden beklentileri yer almaktadır. Form uygulama alanına yönelik değerlendirmeleri (5 soru), rehber hemşirenin klinik değerlendirmesi (8 soru), intörn hemşirenin kendi klinik uygulamasına yönelik değerlendirmeleri kapsamında; hemşirelik bakım uygulamalarının gelişimi (7 soru), iletişim becerilerinin gelişimi (3 soru), genel kurallara uyum (2 soru), mesleki gelişim (9 soru) ve hemşirelik bilgisini geliştirmeye yönelik gelişim (3 soru) olmak üzere toplam 5 ana bölüm ve 24 sorudan oluşmaktadır. Bu sorular 3’lü likert tipinde hazırlanmıştır. Eğitim programı hakkında görüş, öneriler ve rehber hemşireden beklentiler açık uçlu 2 soru ile değerlendirilmiştir.
Rehber hemşirenin intörn hemşireyi değerlendirme formu: Bu formda, rehber hemşirenin öğrencilerin klinik uygulama değerlendirmeleri, bakım, tedavi, hasta eğitimi ve yönetime katkıları ve eğitim programı hakkında görüş ve önerileri yer almaktadır. Form rehber hemşirenin öğrencilerin klinik uygulama değerlendirmelerine yönelik düzenlenmiş olup, intörn hemşire değerlendirme form soruları ile aynıdır. İntörn hemşirelerin bakım, tedavi, hasta eğitimi ve yönetime katkıları açık uçlu 1 soru ile, eğitim programı hakkında görüş ve önerileri açık uçlu 1 soru ile değerlendirilmiştir.
Klinik sorumlu hemşiresinin intörn hemşireyi değerlendirme formu: Klinik sorumlu hemşiresinin öğrencinin bakım, tedavi, hasta eğitimi ve yönetime katkıları, intörn hemşirenin mevcut hemşire için zaman kaybı oluşturma durumu ya da daha fazla intörn öğrenci olması yönündeki düşünce ve eğitim
5
programına yönelik görüş ve önerileri açık uçlu 3 soru ile değerlendirilmiştir. Ön değerlendirme çalışması ve veri formlarının kapsam geçerliliği yapılmamıştır.
Verilerin Toplanması
Değerlendirmeler 2014-2015 güz-bahar klinik uygulama dönemi sonunda alınmıştır. Veriler, araştırmaya katılmaya gönüllü olan intörn hemşire, rehber hemşire ve klinik sorumlu hemşirelerinden toplanmıştır. İntörn hemşirelerin klinik uygulama değerlendirmeleri kendileri, rehber hemşire ve klinik sorumlu hemşiresi tarafından yapılmıştır. Rehber hemşireler her bir intörn hemşirenin değerlendirmesini bire bir şekilde yapmıştır. Program hakkında görüşler intörn hemşire, rehber hemşire ve klinik sorumlu hemşirelerinden alınmıştır. Değerlendirmeler, görüş ve öneriler her dönemin sonunda alınmıştır.
İntörn öğrenciler; Ortopedi ve Travmatoloji, Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi, Beyin ve Sinir Cerrahisi, Genel Cerrahi, Göğüs Cerrahisi, Kalp Damar Cerrahisi, Anesteziyoloji ve Reanimasyon, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, Acil Tıp ile İç Hastalıkları kliniklerinde klinik uygulama yapmışlardır.
Verilerin Değerlendirilmesi
İstatistiksel değerlendirmede SPSS 16.0 programı kullanılmıştır. Tanımlayıcı istatistiklerde, kategorik yapıdaki veriler sayı ve yüzde olarak ifade edilmiştir.
Araştırmanın Etik Yönü
Araştırmanın gerçekleştirilebilmesi için ilgili kurumdan resmi izin alınmış olup, kurum çalışma hakkında bilgilendirilmiştir. Araştırmaya katılımda gönüllük ilkesi esas alınmış olup, katılımcılara çalışmanın amacı ile ilgili bilgi verilmiş, bilgilendirilmiş onam formu alınmamıştır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Etik Kurulundan onay alınmıştır. Etik kurul onay numarası: 83045809/604.01/02-279808’dir.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma bulguları Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi’nde klinik uygulamaya çıkan intörn hemşire, rehber hemşire, klinik sorumlu hemşireleri ile sınırlıdır.
Bulgular
İntörnlük klinik uygulaması sonrası öğrencilerin klinik uygulama değerlendirmeleri incelendiğinde, %91.2’si uygulama süresini, %86’sı uygulama alanını, %77.2’si formların uygulama alanına uygunluğunu, %75.4’ü formların teorik ders içeriği ile uyumluluğunu, %64.9’u giyinme– soyunma yerlerini yeterli bulduklarını belirtmişlerdir. İntörn hemşirelerin klinik uygulama değerlendirme sonuçları Tablo 1'de yer almaktadır.
Rehber hemşireleri değerlendirme sonuçları Tablo 2'de yer almaktadır.
İntörn hemşirelerin hasta bakımı, tedavi uygulamaları, hasta eğitimleri konusunda katkı sağladıkları yönündeki soruya, klinik sorumlu hemşirelerin %91.6’sı, rehber hemşirelerin %91.9’u yanıt vermiştir. Klinik sorumlu hemşirelerin %38.1’i, rehber hemşirelerin %56.6’sı katkı sağladıklarını belirtmişlerdir.
Klinik sorumlu hemşirelerinin %73.9’u intörn hemşirelerin hemşire açığını yeterli düzeyde kapattığını, %26’sı ise kısmen kapattığını söylemiştir. İntörn hemşirelerin, çalışan hemşireleri zaman kaybına uğratmadığı sorusuna %86.9’u yanıt vermiştir. Yanıt verenlerin tamamı çalışan hemşireleri zaman kaybına uğratmadığını söylemiştir. İntörn hemşire sayısının artırılması gerektiği konusunda %91.3 yanıt vermiş, yanıt verenlerin %95.6’sı intörn hemşire sayısının artırılması yönünde görüş
6
belirtmiştir. İntörn hemşirelerin klinik uygulama sonunda rehber hemşirelerden beklenti ve önerileri incelendiğinde, rehber hemşireden memnun olan intörn hemşirelerin oranı %72.9 iken, %1.8’i (Tablo 2) iletişimi daha iyi olmalı ve intörn hemşireye yeterli zaman ayırmalı yönünde görüş bildirmiştir.
Tablo 1. İntörn Hemşire Değerlendirmesi (N:57)
İntörn Hemşirenin Klinik Uygulama Değerlendirmesi
Kendini Değerlendirmesi Rehber Hemşirenin Değerlendirmesi Toplam
Yeterli Kısmen
Yeterli/Yetersiz
Yeterli Kısmen
Yeterli/Yetersiz
n % n % n % n % N %
Hemşirelik Bakım Uygulamalarının Gelişimi
Hemşirelik tanısı koyma 50 87.7 7 12.3 50 87.7 7 12.3 57 100
Bakım planlama 52 91.2 5 8.8 50 87.7 7 12.3 57 100
Planlanan bakımı uygulama 53 93.0 4 7 55 96.5 2 3.5 57 100
Bakımın sonuçlarını değerlendirme 52 91.2 5 8.8 52 91.2 5 8.8 57 100
Hasta bakım sorunlarını çözme bilgi ve becerisi 46 80.7 11 19.3 46 80.7 11 19.3 57 100 Hemşirelik bakım uygulama becerilerinde gelişme
sağlama
50 87.7 7 12.3 54 94.7 3 5.3 57 100
Hastaya eğitim verme becerisi 46 80.7 11 19.3 47 82.5 10 17.5 57 100
İletişim Becerilerinin Gelişimi
Hasta/ailesi ile iletişim kurma becerisi 52 91.2 5 8.8 55 96.5 2 3.5 57 100
Sağlık ekibiyle iletişim kurma becerisi 53 93.0 4 7 55 96.5 2 3.5 57 100
Etik kurallara uyma 54 94.7 3 5.3 56 98.2 1 1.8 57 100
Genel Kurallara Uyma
Kılık kıyafet bütünlüğü 56 98.2 1 1.8 55 96.5 2 3.5 57 100
Mesai saatlerine uyumu ve devamlılığı 51 89.5 6 10.5 54 94.7 3 5.3 57 100
Profesyonel Gelişim
Sorumluluk alma ve yerine getirme 54 94.7 3 5.3 55 96.5 2 3.5 57 100
Kayıt tutma alışkanlığı 48 84.2 9 15.8 55 96.5 2 3.5 57 100
Sözlü ve yazılı hasta teslimi 45 78.9 12 21.1 45 78.9 12 21.1 57 100
Bulunduğu ortamın düzenini sağlama 53 93.0 4 7.0 50 87.7 7 12.3 57 100
Klinik uygulama ilgi, istek ve verimliliği 54 94.7 3 5.3 55 96.5 2 3.5 57 100
Hastanın servise kabulünde rol alma 48 84.2 9 15.8 54 94.7 3 5.3 57 100
Hastanın taburcu edilmesi ya da diğer birimlere transportunda uygun rol alma
44 77.2 13 22.8 46 80.7 11 19.3 57 100
İlaç bilgisi ve güvenli ilaç uygulaması 44 71.2 13 22.8 55 96.5 2 3.5 57 100
Tanı/tedaviye yönelik laboratuvar ve radyolojik tetkiklerden haberdar olma
34 59.6 23 40.4 40 70.2 17 29.8 57 100
Hemşirelik Bilgisini Geliştirmeye Yönelik Gelişim
Teorik bilgide gelişme sağlama 52 91.2 5 8.8 54 94.7 3 5.3 57 100
Teorik bilgiyi uygulamaya aktarma becerisi 48 84.2 9 15.8 55 96.5 2 3.5 57 100
Bakımda teknolojik olanakları kullanma becerisi 44 77.2 13 22.8 52 91.2 5 8.8 57 100 *Tabloda satır yüzdesi alınmıştır.
İntörn, rehber ve klinik sorumlu hemşirelerin intörn programından beklenti ve önerileriniz sorusuna klinik sorumlu hemşirelerinin %73.9’u, rehber hemşirelerin %92.9’u, intörn hemşirelerin %87.7’si yanıt vermiştir. İntörn hemşirelerin %56’sı, rehber hemşirelerin %31.5’u intörn hemşirelerin ücret almalarını önermiş, klinik sorumlu hemşirelerinden bu yönde bir kişiden öneri gelmiştir.
7
Tablo 2: İntörn Hemşirelerin Rehber Hemşireleri Değerlendirmesi (N:57)
Klinik Uygulama Değerlendirmesi
Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Toplam
n % n % n % N %
Hemşirelik bakım uygulamaları 53 93.0 3 5.3 1 1.8 57 100 Hasta bakım sorunlarını çözme yaklaşımı 52 91.2 5 8.8 - - 57 100 Bakım sonuçlarını değerlendirme yaklaşımı 53 93.0 4 7.0 - - 57 100 Teorik bilgide son gelişmeleri takip etme durumu 51 89.5 5 8.8 1 1.8 57 100 Hasta / ailesi ile iletişim kurma becerisi 47 82.5 10 17.5 - - 57 100 Sağlık ekibiyle iletişim kurma becerisi 51 89.5 5 8.8 1 1.8 57 100 İntörn öğrenciyle iletişim kurma becerisi 48 84.2 8 14.0 1 1.8 57 100 Etik kurallara uyma 53 93.0 4 7.0 - - 57 100
İntörn hemşirelerin %22’si bölümler arası rotasyon yapılmasını önermiştir. Gece ve hafta sonu nöbetlerin olması konusunda, intörn hemşirelerin %10’u, rehber hemşirelerin %29.6’sı, klinik sorumlu hemşirelerinin %23.5’u öneride bulunmuştur. Rehber hemşirelerin %52.8, klinik sorumlu hemşirelerinin %41.2’si intörn programının hemşirelik eğitiminde yer alması, devam etmesi ve iyi bir uygulama olduğu yönünde önerileri vardır. Klinik sorumlu hemşirelerinin %17.6’sı, rehber hemşirelerin %9.3’ünün programın mesleğe uyumu arttırdığı yönünde önerileri olmuştur.
Tartışma
Hemşirelik uygulamasının kapsamı yasal ve düzenleyici bir çerçeve dahilinde tanımlanır. Bu çerçevede hemşirenin yetkinlikleri (bilgi, beceri ve yargı), mesleki sorumlulukları ve hesap verebilirliği tanımlanır. Bu tanım, hemşirelik uygulaması, hemşirelik eğitimi ve hemşirenin görev ve sorumluluklarına ilişkin standartların oluşturulmasında temel teşkil eder ve aynı zamanda kamuya kimlerin belirli hemşirelik hizmetlerini verme yeterliliğine sahip olduğunu belirler. Bu doğrultuda hemşirelik eğitiminde mesleğe hazırlık eğitimi sürecinde intörn programının başlatılması ve programın devam ettirilmesi önemlidir.
Bu doğrultuda araştırmamıza katılan intörn hemşireler, rehber hemşireler ve klinik sorumlu hemşirelerinin değerlendirmeleri ve görüşleri önemli bir yer tutmaktadır.
Hemşirelik bakım uygulamalarının gelişimi konusunda, çalışmamızda rehber hemşirelerin öğrenci değerlendirmesinde; %87.7'si hemşirelik tanısı koyma ve bakım planlama, %96.5'i planlanan bakımı uygulama %91.2'si bakım sonuçlarını değerlendirme yetilerinin yeterli olduğunu düşünmektedir. Tosun ve ark.'nın4 yaptıkları çalışmada intörn eğitim programının öğrencilerin
mesleki yeterliklerinin artmasını sağladığı, kendilerini daha yeterli, güvenli ve mesleğe hazır hissetmelerine yardımcı olduğu belirlenmiştir. Sabancıoğlu ve ark.'nın2 yaptığı çalışmada da kendi
gelişimleri ile ilgili olarak; %94.8’si hemşirelik bakım gelişimlerine katkı sağladığını söylemiştir. Tural Büyük ve ark.'nın11 yaptığı çalışmada ise, klinik hemşirelerin %59.9’u bu uygulamanın öğrencilerin
klinik bilgi ve becerilerini arttırdığını söylemiştir. B.Turan ve ark'nın12 çalışmasında ise, klinik
hemşirelerin tamamı uygulama sonunda öğrencilerin bilgi ve becerisinin arttığını belirtmiştir. Çalışma sonuçlarından öğrencilerin bakım uygulamaları konusunda gelişimlerine katkı sağladığı söylenebilir.
8
Hemşirelerin işe alıştırma/oryantasyon süreci etkin bakım uygulamaları için önemlidir. Bu nedenle hemşirelik mesleğinde intörnlük uygulaması mesleğe daha hızlı bir şekilde uyumu sağlamada olumlu katkı sağlayacaktır.
Hemşirelik bilgisini geliştirmeye yönelik gelişimler konusunda; klinik eğitimi sonunda öğrencilerin hemşirelik uygulamalarında yeterli düzeye gelebilmeleri konusunda, intörn hemşirelerin %84.2’si, teorik bilgiyi uygulamaya aktarma becerisi yönünden kendilerini alanında yeterli görmüşlerdir. Orak ve ark.'nın13 yaptığı çalışmada da intörn öğrencilerin %97.8’i klinik uygulamada
yeterli bilgi kazandıkları yönünde yanıt vermiştir. Sabancıoğlu ve ark'nın2 yaptığı çalışmada ise
öğrencilerin %93.5’i intörnlük programının mesleki bilgiye dayalı uygulama yapma becerilerini geliştirdiğini söylemiştir. Tosun ve ark.'nın4 yaptıkları çalışmada intörn eğitim programının
öğrencilerin mesleki yeterliklerinin artmasını sağladığı, kendilerini daha yeterli, güvenli ve mesleğe hazır hissetmelerine yardımcı olduğu belirlenmiştir. Sabancıoğlu ve ark.'nın2 yaptığı çalışmada da
kendi gelişimleri ile ilgili olarak; %94.8’si hemşirelik bakım gelişimlerine katkı sağladığını belirtmiştir. Özbayır ve ark.'nın3 çalışmasında, intörn öğrencilerin %85.4’ü uygulamanın teorik bilgiyi kullanma ve
geliştirmeye yönelik yeterli katkı sağladığını düşünmektedir. B.Tural ve ark'nın11 çalışmasında intörn
öğrencilerin %57.5'i, intörn uygulamasının kendilerine yeterli bilgi ve beceriyi kazandırdığını, %40'ı teorik, %45'i uygulama becerileri yönünden kendilerini yeterli bulduklarını belirtmiştir. Çalışmalarda benzer sonuçların elde edilmesi öğrenci gözüyle intörnlük uygulamasının profesyonel gelişime katkı sağladığını göstermektedir.
İntörnlerin iletişim becerilerinin gelişimi ile ilgili, çalışmamızda, intörn hemşirelerin kendilerine yönelik yaptığı değerlendirmede hasta/ailesi ile iletişim kurma becerilerini yeterli bulan intörn hemşirelerin oranı %91.2, sağlık ekibiyle iletişim kurma becerisini yeterli bulanların oranı ise %93’tür. Çalışma bulgularımızla benzer şekilde Özbayır ve ark.'nın3 çalışmasında, %86.5’i iletişim becerilerini
yeterli düzeyde geliştirdiğini belirtmiştir. Tural Büyük ve ark'nın11 yaptığı çalışmada, klinik
hemşirelerin %56.2’si öğrencilerin iletişim becerilerini arttırdığını belirtmişlerdir. Bu çalışma sonuçları doğrultusunda öğrencilerin iletişim becerilerinin gelişimi konusunda intörnlük programının katkı sağladığı söylenebilir.
Araştırmamızda intörn hemşirelerin uygulama süresi ve fiziki koşulları yönündeki değerlendirmelerine bakıldığında; öğrencilerin çoğunun uygulama süresini yeterli bulduğunu, buna karşın giyinme – soyunma yerlerini yeterli bulma oranının %64.9 olduğu belirlenmiştir. Özbayır ve ark.'nın3 Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde yaptığı çalışmasında; uygulamaya ayrılan
süreyi yeterli bulan öğrencilerin oranı %95.1 ve fiziksel koşullara yönelik giyinip-soyunma alanlarının yeterli olduğunu düşünen öğrencilerin oranı %40.6’dır. Özellikle öğrenci eğitiminde uygulama alanı olan hastanelerin fiziki yapılanmasında öğrencilerin ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması ve eksiklerin giderilmesi gerekmektedir.
Son yıllarda artan hemşirelik öğrenci sayısı nedeniyle, üniversite hastaneleri öğrencilere eğitim için uygulama alanı yaratmakta zorluk çekmekte ve kliniklerde öğrenci yoğunluğu olmaktadır.
Araştırmamızda, intörn hemşirelerin %86’sı teorik bilgisini uygulamaya aktarmaları boyutuyla uygulama alanı yeterli bulduklarını belirtmiştir. Gümral ve Coşar’ın14 Süleyman Demirel Tıp
Fakültesi Hastanesi’nde yaptıkları araştırmada da, intörn öğrencilerin %67.8’si uygulama alanlarını yeterli olarak değerlendirmiştir. Bu sonuçlar çalışmamızla uyumludur.
İntörn hemşirelerin rehber hemşireleri değerlendirmesine bakıldığında, sınırlı olanaklar ve öğrenci yoğunluğu klinik ortamlarda öğrenmeyi güçlendirecek stratejileri gerektirmektedir. Bu
9
noktada öğrencilere yol gösterecek ve danışmanlık edecek rehber hemşirelere gereksinim vardır. İlgili Hemşirelik Fakültesi "Lisans Programı Klinik Uygulama Dersi Uygulama Yönergesi"nde, “Rehber hemşire tanımı, alanında deneyimli, en az lisans mezunu, eğitim için destek sağlayan, temel işlevi öğrenmeyi desteklemek, yardım etmek ve cesaretlendirmek olan kılavuz rolü üstlenmiş deneyimli uygulayıcı hemşire olarak tanımlanmaktadır”10. Andrews ve Raberts’in6 çalışmasında da rehber
hemşire, uygulamada öğrencilere sürekli destek sağlayan, profesyonel bir rol modeli olarak tanımlamaktadır. Bazı durumlarda rehber, değerlendirici ve gözetmen terimlerinin birbirlerinin yerine kullanıldığını belirtmişlerdir. Tural Büyük ve ark.'larının11 yaptığı çalışmada da klinik
hemşirelerin %49.6'sı öğrencilerin klinikte öğrenilen bilgilerin klinik hemşireleri izleyerek öğrenilemeyeceğini ve %94.9'u ise, klinik hemşirelerin öğrencilere uygulamada rehber olması gerektiğini belirtmiştir. Çalışmamızda intörn hemşirelerin rehber hemşireleri değerlendirmesinde, rehber hemşirelerin çoğunluğunu bakım uygulamalarında yeterli bulurken, iletişim değerlendirmesinde %84.2’si intörn öğrenciyle iletişim kurma becerisini, %82.5’i hasta/ailesi ile iletişim kurma becerisini yeterli bulmuşlardır. Biçer ve ark.'larının15 Kırşehir ilinde bir devlet
hastanesinde yaptığı çalışmada öğrencilerin %45,2’si sordukları sorulara cevap alamadıklarını, %60,7’si klinik uygulamalarının hemşireler tarafından gözlemlenmediğini, %63,1’i ise klinik beceri sonrası herhangi bir geribildirim almadığını belirtmiştir. Çayır ve Faydalı'nın16 yaptığı çalışmada,
rehberlik eğitimine katılan rehber hemşirelerin, rehberlik uygulamasına ilişkin genel düşünceleri konusunda, %37,6’sının olumlu, %47,9’unun kararsız, %14,5’inin olumsuz düşündüğü belirlenmiştir.
Bu değerlendirme sonuçları doğrultusunda, rehber hemşirelerin bakım uygulamalarında yeterli ancak iletişim becerilerinin ise geliştirilmesi gereken yönlerinin olduğu söylenebilir. Hemşirelerin çalışma hayatlarındaki tükenmişliklerinin günden güne arttığı bilinmekte bu durum iletişim becerilerini etkileyebilmektedir. Klinik eğitimde rol alan rehber hemşirelerin sahip olması gereken yeterlilikler göz önünde alınarak, görevlendirmelerde bu profesyonel niteliklere sahip olan hemşire görev verilmesini gereği tartışılabilir. Rehber hemşire değerlendirmesinin objektif ölçüm araçları kullanarak, birkaç kişi tarafından sürekli olarak yapılmalıdır. Andrews ve Chilton’ın17 yaptığı
çalışmada, rehberlik uygulamasında nitelik ve amacına ilişkin daha fazla tutarlılık, potansiyel rehberlerin seçim sürecinde açık kriterlerin olduğu bir öngörü aracı olarak Rehber Potansiyeli Ölçümü (MMP) ölçeğinin geniş kullanımı, çeşitli rehberlik modellerinin incelenmesi önerilmiştir. Çalışmamızda intörn hemşireler tarafından rehber hemşire değerlendirilmesi gözlem yoluyla yapılmış objektif bir ölçüm aracı kullanılmamıştır.
İntörn eğitim programı hakkında görüş ve önerileri konusunda ise; çalışmamızda rehber hemşirelerin %52.8, klinik sorumlu hemşirelerinin %41.2’si intörn programının hemşirelik eğitiminde yer alması, devam etmesi ve iyi bir uygulama olduğu yönünde önerileri vardır. Tural Büyük ve ark.'larının11 yaptığı çalışmada klinik hemşireler %64.2’sinin intörnlüğün devam etmesi gerektiği
yönünde önerileri vardır. Bu sonuçlar çalışmamızla uyumludur.
Etkin klinik eğitimin sağlanması konusunda ise, Karaöz18 araştırmasında; klinik öğrenme
çevresinin öğrenci yararına düzenlenmesi, eğiticiler ve öğrencilerde stres yaratan durumların kaldırılması, klinikte çalışan hemşirelerle ile işbirliği, olumlu iletişimin sağlanması, klinik eğitimindeki hemşirelerin yeterliliğinin ise, eğitimin kalitesini arttırdığını belirtmiştir. Kyrkjebo ve Hage’nin19 hemşirelik öğrencileri ile yaptığı odak grup çalışmasında, öğrenciler uygulama ile teorik
arasında boşlukların olduğunu ifade etmişlerdir. Uygulama ve teorik arasındaki boşlukların ancak öğretim programının değiştirilmesiyle doldurulabileceği belirtilmiştir. Niederhauser ve ark.'nın20
10
yaptığı çalışmada "yenilikçi hemşire eğitim pilot çalışmaları" uygulanmıştır. Pilot çalışmalarda, klinik uygulama eğitiminin, hastaneye bağlanması konusundaki çalışmaların desteklenmesi kararı çıkmıştır. Gürsoy ve ark.'larının21 çalışmasında da, hemşirelerin %89’u akademik-klinik işbirliğinin gerekli
olduğunu ifade etmiştir. Hemşirelerin işbirliğini gerekli görme nedenleri arasında ilk üç sırada; akademik-klinik işbirliğinin öğrenci eğitim kalitesini arttıracağı, okul hastane arasındaki iletişimi geliştireceği ve mesleki dil birliğinin oluşmasını sağlayacağı düşüncesi gelmektedir. Bu çalışma sonuçları; okul-hastane işbirliğinin arttırılmasının öğrenci eğitiminde önemli katkılar sağlayacağını göstermiştir.
Sonuç
İntörnlük uygulamasının hem öğrenciler hem hemşireler tarafından mesleki gelişim ve mesleki hazırlık eğitimi açısından yararlı bir uygulama olduğu saptanmıştır. Bu nedenle intörnlük eğitiminin devam etmesi öğrencilerin mesleki gelişimine katkı sağlamak adına önemlidir.
İntörnlük programında öğrenmeyi artırıcı modeller uygulanmalıdır. Hemşirelik öğretim elemanları ile rehber hemşirelerin iletişimi sürekli şekilde, öğrenci eğitimini geliştirmeye yönelik olmalıdır. Rehber hemşirelerin öğrenmeyi arttırıcı yöntemler konusunda eğitim almaları gerekmektedir.
Öğrenci eğitiminde, "Okul-Hastane" işbirliği, öğrenci eğitiminin güçlendirilmesi açısından önemlidir. Üniversite hastaneleri, hemşire öğrencilerin klinik uygulama gelişimini sağlayacak şekilde olmalıdır. Öğrenci eğitiminde uygulama alanı olan hastanelerin fiziki yapısı, öğrencilerin öğrenim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde olmalıdır.
Teşekkür
İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi 2014-2015 öğretim yılı intörn hemşirelere ve araştırmaya katılan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi rehber hemşireleri ve klinik sorumlu hemşirelerine teşekkür ederiz.
Yazarların Katkıları
Çalışma tasarımı: N A, Y G, M P, A Y
Veri toplama ve/veya analizi: N A, Y G, M P, E G Makalenin hazırlanması: N A, Y G, M P, E G, A Y Kaynaklar
1. Şentürk EA, Dal Ü, Kutlutürkan S, Vural G. Hemşirelik dördüncü sınıf öğrencilerinin ve hemşirelerin intörnlük uygulamasına ilişkin görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2008;15(2)16–25.
2. Sabancıoğulları S, Doğan S, Kelleci M, Avcı D. Hemşirelik son sınıf öğrencilerinin intörnlik programına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. DEUHFED 2012;5(1):16-22.
3. Özbayır T, Yavuz N, Taşdemir N, Dirimeşe E, Seki Z, Okgün A. Cerrahi hastalıkları hemşireliği intörn öğrencilerinin klinik uygulamayı değerlendirmeleri ve akademik başarı durumları. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2011;27(1):1-9.
4. Tosun N, Oflaz F, Akyüz A, Kaya T, Yava A, Yıldız D, Akbayrak N. Hemşirelik yüksek okulu öğrencilerinin intörn eğitim programından beklentileri ile program sonunda kazanım ve önerilerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Derg
2008;50(3):164-171.
5. Ceylan C. Mentorluk ilişkilerine farklı bir yaklaşım: kariyere uyarlı mentorluk. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi 2004;6(1):203.
6. Andrew M, Roberts D. Supporting student nurses learning in and through clinical practice: the role of the clinical guide. Nurse Educ Today 2003;23(7):474-481.
7. Hughes SJ. The mentoring role of the personal tutor in the “Fitness for practice” curriculum: an all Wales approach. Nurse Educ Pract 2004;4:271-278.
11
8. Rosser M, Rice AM, Campbell H, Jack C. Evaluation of a mentorship programme for specialist practitioners. Nurse Educ Today 2004;24:596-604.
9. AY F. Hemşirelik eğitiminde yeterliliğin sağlanması için yeni bir yaklaşım: rehber hemşire (koçluk) sistemi. F Ü Sağ Bil Tıp Derg 2007;2(5):52-65.
10. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Lisans Programı Klinik Uygulama Dersi Uygulama Yönergesi http://florencenightingale.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2014/11/Klinik-Uygulama-Dersi-Y%C3%B6nerge-19.09.2014-SON.rekt%C3%B6rl%C3%BCk.pdf (Erişim Tarihi: 21.04.2017)
11. Tural Büyük E, Rızalar S, Çetin A, Sezgin S. Hemşirelerin intörn eğitim uygulaması hakkındaki görüş ve önerileri. Balıkesir Sağlık Bil Derg 2014;3(3):135-140.
12. Bahçecioğlu Turan G, Tan M, Dayapoğlu N. Hemşirelik öğrencilerinin ve klinik hemşirelerin intörn uygulamasına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2017;20(3):170-179.
13. Orak S, Orhan H, Ağırman Ö, Özgürce B. Hemşirelik-Ebelik eğitiminde süleyman demirel üniversitesi örneği: ısparta sağlık yüksekokulu intörn öğrencilerinin klinik sahada entegre uygulaması ile ilgili bilgi ve tutumları. SDÜ Tıp Fak Derg 2008;15(3):11-16.
14. Gümral N, Coşar Ç F. Ebelik ve hemşirelik son sınıf öğrencilerinin okul-hastane işbirliği ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi. SDÜ Tıp Fak Derg 2006;13(4):21-24.
15. Biçer S, Ceyhan YŞ, Şahin F. Hemşirelik öğrencileri ve klinik hemşirelerin klinik uygulamada öğrenciye yapılan rehberlik ile ilgili görüşleri. FN Hem Derg, 2015;23(3):215-223.
16. Çayır A, faydalı S. Birebir rehberlik modeli denemesi; rehber hemşire görüşleri. Journal of Human Sciences 2017:14(1):281-293.
17. Andrews M. Chilton F. Student and Rehber Perceptions of Rehbering Effectiveness. Nurse Educ Today 2000; 20 (6): 555-562.
18. Karaöz S. Hemşirelikte klinik öğretime genel bir bakış ve etkin öğretim için öneriler. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2003;1(1)15-21.
19. Kyrkjebo JM, Hage I. What we know and what they do: nursing students’ experiences of ımprovement knowledge in clinical practice. Nurse Educ Today 2005;25(3):167-75.
20. Niederhauser V, Schoessler M, Gubrud-Howe PM, Magnussen L, Codier E. Creating innovative models of clinical nursing education. J Nurs Educ Pract 2012;51(11):603-608.
21. Gürsoy E, Mızrak Şahin B, Daanacı B, Arı S. Hemşirelerin akademik-klinik işbirliğine ilişkin görüşleri: Eskişehir örneği. DEUHFED 2017:10 (3):144-152.
